Kune Marau ena iLakolako Oqo
Me da marautaka na bula ni da bulataka tiko, raica na marau ena ilakolako, ka wasea na noda loloma vei ira na itokani kei na matavuvale.
Kemuni na taciqu kei na ganequ lomani, au rokova na noqu mai tu oqo e matamuni ena mataka nikua. Au sa kerea na nomuni veimasulaki kei na vakabauta niu mai vosa tiko vei kemuni baleta na veika au sa nanuma tiko.
Au na tekivu ena veika e dau yaco tu ga ena noda bula ena vuravura oqo, o ya na veisau. Eda a dau rogoca beka na ivosavosa talei: “Na veisau ena dau yaco tu ga.”
Ena noda bula oqo, me da ciqoma tiko na veisau. Eso na veisau eda dau taleitaka; eso e sega. E dau tu na veisau e yaco vakasauri ki na noda bula, me vakataka ni mate e dua noda daulomani, e dua na tauvimate sega ni namaki, na kena yali na iyau eda vakamareqeta. Ia e vuqa ga na veisau e vakaituvatuva ka vakamalua.
Na koniferedi oqo sa ika 45 mai na gauna au a kacivi kina ki na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. Niu a se qai lewe vou ni Le Tinikarua ena gauna o ya, au dau qoroi ira na le 14 na turaga dokai era cecere cake mai vei au ena Le Tinikarua kei na Mataveiliutaki Taumada. O ira yadudua oqo era sa lesu i vale. Ena gauna sa mai leqa kina o Peresitedi Hinckley ena walu na vula sa oti, au sa kila kina niu sa mai iapositolo liu. Na veisau ni loma ni 45 na yabaki a torocake tikoga mai oqo sa vaka me vakaitamera sara tu.
Ena macawa ka tu mai au na marautaka tiko kina kei Sisita Monson na neirau ika 60 ni yabaki ni vakamau. Niu raicalesu na neirau tauyavu mai, au raica na kena sa veisau vakalevu na neirau bula mai na gauna o ya. O ira na neirau dui itubutubu lomani, eratou a tokoni keirau ena neirau ilakolako ni bula oqo, eratou sa mai takali. E lewe tolu na luvei keirau, ka ratou maliwai keirau tu mai vakabalavu, eratou sa uabula ka ratou sa vakamatavuvale. E vuqa vei ira na makubui keirau era sa qase cake, ka sa va tiko na makubui keirau vakarua.
Ena veisiga yadua, ena veiminiti yadua, ena veisekodi yadua keirau sa toso mai ki na vanua keirau sa tu kina oqo. Na neimami bula kece, sa dina sara, e yaco kina na veisau kei na veivakavoui. Na duidui ni veisau ni noqu bula kei na nomuni na kena matailalai ga. Na gauna e sega ni tu vakadua; me na toso tikoga ki liu, ia ena ilakolako oqo sa yaco kina na veisau.
Oqo ga na noda madigi ka sega tale ni dua ena bula oqo—eke sara ga. Na balavu ga ni noda bula tiko, na levu ni noda kila cake ni sa lekaleka walega. Era dau yaco mai na veigauna vinaka, ka ra yali tale yani. Au vakabauta ni dua vei ira na lesoni cecere me da vulica rawa ena ilakolako lekaleka oqo ena vuravura o ya me vukei keda me da kila rawa na ka e bibi kei na ka wale. Au sa vakamasuti kemuni mo ni kakua ni vakalaiva me calati kemuni na veika bibi oqori ni kemuni sa tuvanaka na veisiga ni mataka e tawa yaga ka tawa kilai me vaka ni sa tu na gauna taucoko mo ni cakava na veika ko ni gadreva. Sa ikoya ga, mo ni bula reki tiko ena ilakolako oqo—edai.
O au e dua na ka e vakatoka o Frances na watiqu me “dau vakarairai.” Au dau taleitaka na ivakatagi kecega, e dua kau taleitaka o ya a vola o Meredith Willson na daunivucu mai Amerika ka vakatokai na The Music Man. O Parofesa Harold Hill, e dua ka iliuliu tiko ni ivakaraitaki ena vakatasuasua oqo, meu wasea vei kemuni na domo ni nona veivakasalataki. A kaya: “Ke levu na siga ni nomu mataka, ko na raica ni ko sa sokumuna vata tu e levu sara na enanoa ka ra lala tu.”1
Kemuni na taciqu kei na ganequ, ena sega ni dua na mataka me da dau vakanananutaka tu kevaka me da sega ni cakava nikua e dua na ka.
Au sa wasea oti vei kemuni na ivakaraitaki ni ivakavuvuli oqo. Au vakabauta meu tokaruataka mada. Ena vica na yabaki sa oti, a vola o Arthur Gordon ena mekesini ni vanua, ka vakaoqo:
“Niu a se qai yabaki tinikatolu ka yabaki tini tiko o taciqu, a yalataka o tamaqu me keitou gole ki na sakisi. Ia ena gauna ni vakasigalevu a taqiri na talevoni: e a gadrevi me laki cakava e dua na ka vakatotolo e tauni. Keirau sa vakarogoca sara tu yani. Keirau sa rogoci koya sara ni sa kaya mai [ena talevoni], ‘Sega, au na sega ni lako yani. Me na wawa mada oqori.’
“Ni lesu mai ki na teveli, a matadredredre sara o Tinaqu. ‘Ena dau yaco tiko mai na sakisi, o kila,’ [a kaya.]
“‘Au kila,’ a kaya o Tamaqu, ‘ia era sega ni kila na gone.’”2
Kevaka era tiko na luvemuni era sa uabula ka ra sa gole, ena veika kece oqo sa dau yaco mai na mosi ni ra gole yani ka yaco mo ni kila ni ko ni a sega ni a vakavinavinakataka me vaka na kena dodonu ena gauna o ya. Sa dina sara ni sega ni lesu mai o gauna, ia na toso walega ki liu. Ia me kakua ga na railesu tiko, me da marautaka ga na siga nikua, eke wale sara ga oqo, ka cakava na noda igu taucoko me ivakananumi tu ena noda siga ni mataka.
Kevaka ko ni se susu gone tiko, mo ni nanuma ni mawe ni liga e kune ena veivanua savasava, na kena kabuwacara na iyaya ni vakatatalo, na levu ni isulu me na sava era na yali ga yani ko na qai—kidacala ka raica—ni ko na divi ira lesu.
Na lomaocaoca ena yaco ga mai ena ituvaki cava ga. Me da dau taqeya rawa ena noda vinaka duadua. Ia me da kakua ni vakatara me ra vakacacana na veika bibi—ni veika bibi o ya na tamata era tu wavokiti keda. Eda dau nanuma voli ni dodonu me ra kila ni da sa lomani ira sara. Ia me da kakua ni nanuma voli tikoga; me da laki tukuna vei ira. E vola vakaoqo o William Shakespeare, “Era sega ni loloma o ira era sega ni vakaraitaka.”3 Eda na sega ni veivutunitaka na vosa vinaka se noda lomasoli. Ia eda na veivutuni ga kevaka eda sega ni vakayacora na veika oqo vei ira eda lomana.
Vakauta e dua na ivola vei nomu itokani ko a guilecava tu; mokoti luvemu; mokoti rau na nomu itubutubu; ka kaya “Au lomani kemudrau” vakalevu cake; mo dau vakavinavinaka. Na nomu cakava me vinaka e dua na leqa me kakua ni bibi cake mai na nomu lomana e dua na tamata. Era na toki na itokani, era na qase mai na gone, ka ra takali yani na daulomani. E rawarawa tu ga na vakawaleni ira na tani, me yacova ni ra sa takali yani mai vei keda ka mosi na yaloda ena “vakacava beka” kei na “kevaka me a.” E kaya o Harriett Beecher Stowe na dauvolaivola, “Na tagiyaso ena yasa ni ibulubulu o ya na vosa a sega ni cavuti kei na cakacaka a sega ni vakacavari.” 4
Ena 1960, ena ivalu mai Vietnam, o Jay Hess e dua na lewe ni Lotu, ka pailate, a lauvana e macawa ena Vualiku kei Vietnam. E rua na yabaki eratou sega tu ni kila na nona matavuvale kevaka e se bula tiko se sa mate. O ira era a vesuki koya era vakatara me volavola mai ki nodratou vuvale ia me 25 walega na vosa. Na cava beka eda na kaya ki na noda matavuvale kevaka me o keda o ya—ka da sega tu ni raici ira me rua na yabaki ka da na raici ira tale beka se sega? Ena nona vinakata me ratou kila na nona matavuvale ni o koya o ya, ka vakakina na ivakasala momona, a vola kina o Baraca Hess—vakaoqo: “Oqo na veika e bibi: vakamau e valetabu, kaulotu, koliji. Toso ki liu, inakinaki, vola na itukutuku, taba vakarua ena dua na yabaki.”5
Me da marautaka na bula ni da bulataka tiko, raica na marau ena ilakolako ka wasea na noda loloma vei ira na itokani kei na matavuvale. Ena dua na siga sa na oti kina na noda veimataka yadua.
Ena ivola i Joni ena Veiyalayalati Vou, wase 13, tikina e 34, sa vakauqeti keda kina na iVakabula: “Me vaka niu sa lomani kemudou, … dou veilomani talega vakakina.”
Eso beka vei kemuni e kila tu na drama vakasakiti nei Thornton Wilder na Our Town. Ke vakakina, o na nanuma beka na tauni o Grover’s Corners, na vanua ka yaco kina na italanoa. Ena drama, a mate o Emily Webb ni vakasucu gone, ka da wilika na rarawa galili nei George na watina gone, sa biu tu mai kei na luvedrau gonetagane yabaki va. A sega ni vinakata o Emily me davo ena vakacegu; a vinakata me mai sotava tale na gauna marau ni nona bula. A soli vua na galala me lesu tale mai ki vuravura ka mai sotava tale na 12 ni nona siganisucu. Taumada a taleitaka me gone tale, ia a totolo sara na kena seyavu yani na kena taleitaki. E sega ni dua na marau e kauta mai na siga o ya, ni sa kila tu o Emily na veika sa tu mai liu. E sega ni vosoti rawa na mosi ni nona sa qai vakila ni a sega tu ni bau vakila na ibalebale kei na totoka ni bula ena gauna a bula tiko kina. Ni bera ni lesu tale ki na nona vanua ni vakacegu, a qai lele vakaoqo ko Emily, “Era … dau kila beka na tamata na bula ena gauna era bulataka tiko kina—na veiminiti, yadua?”
Na noda kila na veika bibi duadua ena bula e rau sala vata sara vakavinaka kei na vakavinavinakataki ni veivakalougatataki.
E kaya e dua na dauvolaivola rogolevu, “Na bula sautu kei na sega (ni bula sautu) e rau dau veimuri ena noda bula, me vaka na veika dina e tautauvata. Eda dau kila na noda digitaka se na were vuni cava me da qarava… .ni da digitaka me da kakua ni vakanamata ki na veika e yali tiko mai na noda bula ia me da vakavinavinaka ga ena veika e levu tu—na loloma, na bula, matavuvale, cakacaka, na marautaki ni veika bula kei na sasaga yadua ka kauta mai na [marau]—ena lutu tani yani na vakasama cala ka vakilai na Lomalagi e vuravura.” 6
Ena Vunau kei na Veiyalayalati, wase 88, tikina e 33, e tukuni kina vei keda: “A cava na kena yaga vua na tamata kevaka sa vakarautaki tu na isolisoli me nona, qai sega ni taura? Raica sa sega ni vinakata na isolisoli sa soli vua; io sa sega talega ni vinakati koya sa solia.”
E vakasalataka na vuku makawa mai Roma o Horace, “Se na gauna cava ga e vakalougatataki iko kina na Kalou, ciqoma ena liga e vakavinavinaka, kakua ni vakadaroya na nomu marau mai na dua na yabaki ki na dua tale na yabaki, se na vanua cava ga o lesu mai kina, mo kaya ni ko a bula marau.”
Ena vuqa na yabaki sa oti a tarai au e dua na italanoa kei Borghild Dahl. A sucu mai Minnesota ena 1890 mai vei rau na itubutubu kai Norway ka vakaleqai sara vakaca na nona rai ni se gone sara. Na nona gagadre vakaitamera me vakaitavi ena cakacaka ni veisiga e dina ni vakaleqai tu na nona bula, ena gagadre kei na igu, a qaqa ena veika kecega e qarava. E vorata na nodra ivakasala na qasenivuli ka ra nanuma ni sa rui leqa levu e tiko vua, a lako ki koronivuli torocake, ka rawata na nona koroi ni vuku ni bejila mai na Univesiti ena ra kei Minnesota. A qai laki vuli ki na Univesiti e Columbia kei na Univeisiti e Oslo. A qai yaco e muri me qasenivuli liu ena walu na koronivuli ena Ra kei Minnesota kei North Dakota.
A vola na veika oqo ena dua vei ira na 17 na ivola a vola: “E dua ga na mataqu, ka robota tu na imacamaca ni mavoa vavaku kau sa rai rawa tiko ga ena dua na vanua lailai ka tadola tiko ena yasa imawi ni mataqu. Ena rawa walega niu raica e dua na ivola kevaka au laveta cake sara vakavoleka ki mataqu ka vagolea vakaukauwa na mataqu ki na imawi.”7
Ena dua na cakamana, ena 1943—ni sa sivia na yabaki 50—a tauyavutaki e dua na iwalewale ni veiqaravi ka qai vakalesui mai kina e dua na iwase levu ni nona rai ka a yali tu ena dua na gauna balavu. A tadola vua e dua na vuravura vou ka taleitaki. A taleitaka na veika lalai sara eda dau vakawalena tu e vuqa vei keda, me vaka na noda sarava e dua na manumanu ni vuka voli, raica na rarama ni cilava na vuso ni wai ni sava iyaya se vakadikeva na veisau ni ibulibuli ni vula e veibogi. A tinia e dua na nona ivola ena veimalanivosa oqo: “Tamaqu lomani… mai Lomalagi, Au vakavinavinaka vei Kemuni, Au vakavinavinaka vei Kemuni.”8
O Borghild Dahl, ni se bera ka vakakina ni sa rai tale na matana, a vakasinaiti ena vakavinavinaka ena nona vakalougatataki.
Ena 1982, ni se vo e rua na yabaki mai na gauna e qai mate kina ni sa yabaki 92 a tabaki kina na iotioti ni nona ivola. E yacana: Happy All My Life. Na nona itovo ni vakavinavinaka a rawa kina vua me marautaka na nona veivakalougatataki ka bulataka e dua na bula e taucoko ka vutuniyau e dina ga ni tu na dredre.
Tukuna O Paula ena imatai ni Cesalonaika ena Veiyalayalati Vou, wase 5 tikina e 18, “Dou ia na vakavinavinaka ena vuku ni ka kecega, ni sa loma ni Kalou oqo vei kemudou.”
Meda lesuva tale mada na kedra italanoa na 10 na vukavuka:
“Ia ni sa curu ko [Jisu] kina dua na koro lailai sa sota kaya e lewe tini na tamata vukavuka, a ra sa tu vakayawa:
“A ra sa kaci ka kaya, i Jisu na Turaga, ni lomani keitou mai.
“Ia ni sa raici ira ko koya sa kaya vei ira, Dou lako ka vakaraitaki kemudou vei ira na bete. Ia ni ra sa lako tu era sa vakasavasavataki.
“A sa dua vei ira, ni sa raica sa vakabulai sa lesu tale ka vakavinavinakataka na Kalou ena domo levu,
“A sa cuva vakatobuicu kina e yavai koya ka vakamolimoli vua; ia sa kai Samaria ko koya.
“A sa vosa ko Jisu ka kaya, Era sega li ni lewe tini sa vakasavasavataki? Ia sa evei na lewe ciwa?
“Sa sega ni kune edua me lesu tale mai me vakarokorokotaka na Kalou ko koya duadua ga na kaitani oqo.” 9
A tukuna na Turaga ena dua na ivakatakila e a soli vua na Parofita o Josefa Simici, “Raica sa kilikili sara me vakatusa na tamata ni sa bulia na ka kecega na Kalou, io me muria talega na nona ivunau, ia kevaka e sega ena tau vua na nona cudru waqawaqa.” 10 Me da na dau laurai ni da dau vakavinavinaka tikoga vua na Tamada Vakalomalagi. Kevaka me wili vata na ivalavala ca levu na guilecavi ni vakavinavinaka, ia na vakavinavinaka sa na ivakarau sara ga vakaturaga ka savasava.
Na veisau cava ga ena yaco mai kina noda bula, kei na vakavinavinaka me tu ga e yaloda, me da na vakasinaita na noda veisiga—ena kena levu duadua e rawa—kei na veika bibi duadua. Me da dau vakamareqeti ira eda dau lomana, ka vakaraitaka na noda lomani ira ena vosa kei na veiqaravi.
Meu tinia, sa noqu masu me da dau vakalesuya na noda vakavinavinaka vua na Turaga ka iVakabula o Jisu Karisito. Ena saumi na taro lelevu kece mai na ivakavuvuli ni Nona kosipeli lagilagi. Eda lako li mai vei? Na cava eda mai cakava tiko eke? Ena lako ki vei na yaloqu niu sa mate?
E vakavulici keda me da dau masu.E vakavulici keda me da dau veiqaravi. E vakavulici keda me da na vakatulewataka vakacava na noda bula. Na nona bula sa itakele sara tu ga ni bula veilomani. Vakabulai ira na tauvimate; tuberi ira cake na butuki sobu; vakabulai ira na ivalavala ca.
Yaco mai na gauna a tucake duadua voli o Koya. Eso na iApositolo era sa lomalomarua; e dua e a soli Koya yani. Era suaka na sarisarina na sotia ni Roma. Era vakamatei Koya na dauvakacaca. E a voqa lesu tale mai na Ulunivanua o Kolikoca na Nona vosa ni loloma, “Tamaqu, ni kakua ni cudruvi ira ni ra sa sega ni kila na ka era sa kitaka.”
Liu yani vakalailai, baleta beka ni kila na icavacava ni Nona veiqaravi e vuravura, e tukuna vakaoqo, “Sa vaqara na fokisi, sa vakairoro na manumanu vuka, ia na Luve ni tamata sa sega vua na tikina me kotora kina na uluna.”12 “Sega na rumu ena bure ni vulagi”13 e sega ni dua walega na ivakaraitaki ni besetaki—e imatai walega. Ia, e sureti iko kei au me daru ciqomi Koya.“Raica kau sa tu ena mata ni katuba ka tukituki, kevaka sa rogoca na domoqu e dua na tamata ka dolava na katuba, au na curu vua kau na vakayakavi vata kaya ka na vakayakavi vata talega kei au ko koya.”14
O cei na Tamata sa vakararawataki oqo, ka sa kila na rarawa? O cei na Tui ni lagilagi, na Turaga ni lewevuqa? O Koya na noda Turaga. O Koya na noda iVakabula. O Koya na Luve ni Kalou. O Koya e Tekivutaka na noda Vakabulai. O Koya e kaci tiko mai, “Dou muri au.”15 o Koya e vakatavuvulitaka, “Dou lako ka kitaka vakakina.”16 o Koya e kaya, “Dou talairawarawa ki na noqu ivunau.”17
Me da sa muri Koya. Me da vakatotomuria na Nona ivakaraitaki. Me da talairawarawa kina Nona vosa. Ni da cakava o ya, eda sa solia Vua na isolisoli vakalou ni vakavinavinaka.
Kemuni na taciqu kei na ganequ, sa noqu masu me da na bulataka na veisau e yaco ena noda bula, me rawa kina ni da kila na veika e bibi, me da na dau vakavinavinaka wasoma, ka sotava na vakacegu ena ilakolako oqo. Ena yaca i Jisu Karisito, emeni.