Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 22: Failelei ki he Kakai Kehé


Vahe 22

Failelei ki he Kakai Kehé

“Tanumaki ha laumālie ‘o e ‘ofa faka-Kalaisí; mateuteu ke fai maʻá e kakai kehé ‘o laka ange ‘i he meʻa te ke ‘amanaki ke nau fai atú kapau ‘e mafuli homou tūkungá.”

Mei he Moʻui ʻa Lolenisou Sinoú

Ko Lolenisou Sinou mo hono fāmilí ko ha konga kinautolu ‘o e fuofua kulupu ‘o e Kāingalotu ‘o e Ngaahi ‘Aho Kimui Ní ne mavahe mei Nāvū ‘i ‘Ilinoisí. Ne nau fononga fakahihifo ‘i he siteiti ko ‘Aiouá ‘i Fēpueli 1846, fakataha mo ha kulupu ‘o ha ngaahi fāmili kehe. Naʻe ‘ai ‘e he ngaahi tūkunga ‘o e ‘eá honau halá ke faingataʻa—pea nau fāifeinga ai mei he ‘aho ki he ‘aho ‘i he ‘uhá, sinoú, pea mo e pelepelá.

Lolotonga e fononga ‘a e fāmili Sinoú ‘i ha ‘aho ‘e taha, ne kole tokoni ange ha taha ‘i he kaungā fonongá. Naʻe hiki ‘e Lolenisou Sinou ‘i heʻene tohinoá naʻe ‘i ai ha tangata “naʻe kole mai ke u tokoni ange ‘o fakaheka ‘ene puhá ‘i heʻeku salioté, he naʻe ‘ikai ke ne lava ‘e ia ‘o ‘ave ki ha toe feituʻu.” Naʻe “fonu ‘aupito ‘a e [salioté] ki ha toe meʻa pē ‘e ala faʻo ki ai,” pea fakamatala ai ‘e Lolenisou Sinou ‘o pehē, ka “naʻá ku kei talaange pē ki ai ke fakaheka mai pea haʻu ke mau fetokoniʻaki.”

Naʻe aʻusia ‘e he fāmilí ‘i he pō hono hokó ha meʻa naʻe ui ‘e Lolenisou Sinou “ko ha meʻa naʻe mātuʻaki taʻe-fakafiemālie”: ne maumau e ‘akisela ‘o ‘enau salioté. Naʻá ne fakamatala ‘o pehē: “Naʻe ‘uha lōvai he taimi ko iá pea [naʻe] momoko. Naʻa mau fokotuʻu leva homau tēnití [mo] tafu ha afi ‘aki e ʻakau hikolií (hickory). … Naʻe loloto ‘a e vaí mo pelepela pea naʻe ‘ikai ke mau lava ‘o aʻu ki he salioté taʻe aʻa ki ai. … Kuo mau maile nai ‘eni ‘e hongofulu mā nima mei he nofoʻangá pea maile ‘e hiva pe hongofulu ki he ‘uluaki falé, pea hala ha taha ‘iate kimautolu ne poto he ngāue fakaʻenisiniá, pea naʻe ‘ikai fuʻu fakalotolahi fēfē ha faingamālie ke ngaahi ‘emau salioté.”

Kae taʻe-‘amanekina e tokoni ne fai mai ‘e he tangata ne nau tokoniʻi ‘i he ‘aho kimuʻá. Pehē ‘e Lolenisou Sinou, “Naʻá ku lolotonga lāunga ʻi hoku faingataʻaʻiá, feʻunga mo “‘ene haʻu ‘o fakahā mai ko ‘ene ngāué ko e faʻu saliote pea ‘e faingofua pē haʻane ngaahi ‘eku salioté. … ‘I he tolona pē ‘a e matangí, ne kamata ngāue leva ‘a Misa Uilisoni (ko e hingoa ia ‘o e tangata naʻá ku lau ki aí) ‘o ne faʻu ha ‘akisela ‘akau naʻe lelei ange ia he ‘akisela naʻá ku maumauʻí. ‘I he ‘osi hono ngaahi ‘emau salioté, ne mau mavahe leva mei he feituʻú ni, ‘i he hili ia haʻamau nofo heni ‘i ha ngaahi ‘aho tuʻunga he ‘uhá mo e pelepelá.”

Naʻe fakamālohia ‘e he meʻa ko ‘eni ne hokó ʻa Lolenisou Sinou, ha meʻa mahuʻinga fekauʻaki mo e tokoní mo e feohí. Naʻá ne hiki ‘i heʻene tohinoá, “ʻOku faʻa fakaiku hono fakahoko ha leleí ki hano toe maʻu mai ha lelei kehe.”1 [Vakai, fokotuʻu fika 1 he peesi 295.]

Ngaahi Akonaki ʻa Lolenisou Sinoú

Ko e fānau kitautolu ‘a e Tamai Fakalangi tatau, pea kuo fekauʻi mai kitautolu ki māmani ke tau fefakahokoʻaki ha lelei.

Ko ha fānau kitautolu ‘a ha Tamai tatau ‘i he ngaahi maama fakasilesitialé. … Kapau ne tau feʻilongaki ‘o hangē ko ia naʻe totonu ke hokó, … ‘e lahi ange ‘etau feongoʻiʻakí ‘i he tuʻunga lolotonga ‘oku tau ‘i aí, pea ‘e ‘i ai ha holi ‘i he taha kotoa ke fifili ‘i hono ‘atamaí ki ha founga te ne ala fakahoko ai ha lelei maʻa hono kāingá, ha founga te nau lava ai ‘o fakamaʻamaʻa ‘enau mamahí mo langaki hake kinautolu ‘i he moʻoní, ki ha founga [te nau lava] ai ke toʻo atu ‘a e fakapoʻulí mei heʻenau fakakaukaú. Kapau te tau femahinoʻaki pea pehē ki he tuʻunga ‘o ‘etau feohí, ‘e kehe ‘etau ongó mei he meʻa ‘oku tau fakahokó; ka ‘e toki lava pē ‘o maʻu ‘a e ‘ilo ko ‘ení kapau te tau maʻu ‘a e Laumālie ‘o e moʻuí, pea ‘i heʻetau holi ke felangahakeʻaki kitautolu ‘i he māʻoniʻoní.2

Kuo fekauʻi mai kitautolu ki māmani ke tau fai ha lelei ki he niʻihi kehé; pea ‘i heʻetau fai lelei ki he niʻihi kehé ‘oku tau fai lelei ai kiate kitautolu. ‘Oku totonu ke tau manatuʻi maʻu pē ‘eni, ‘a e tuʻunga ‘o e husepānití ki hono uaifí, pea mo e uaifí ki hono husepānití, ʻa e fānaú ki heʻenau mātuʻá, pea mo e mātuʻá ki heʻenau fānaú. ‘Oku ‘i ai maʻu pē ha faingamālie ke fefaileleiʻaki.3

‘Oku ou fakatauange ki he ‘Otuá, ‘i he huafa ‘o Sīsuú, ke ta feinga ‘i he ‘aho kotoa pē ke kiʻi angatonu ange, ke tau feinga ke kiʻi lelei ange he ‘ahó ni mei he ‘aneafí, ke tau feinga ke maʻu ha ‘ofa mo ha kiʻi ongoʻi ‘ofa lahi ange ki hotau kaungāʻapí, he kuo talamai ‘oku tautau heni ‘a e fonó mo e kau palōfitá, “ke ʻofa ki he ‘Eiki, ko hotau ‘Otuá, ‘aki hotau iví, ‘atamaí, pea hotau mālohí kotoa, pea ki hotau kaungāʻapí ‘o hangē pē kiate kitautolú.” [vakai, Mātiu 22:37–40.] “Ke fai ki he kakai kehé ‘a e meʻa ‘oku tau loto ke nau fai kiate kitautolú.” ‘Oku fakatatau ‘eni ki he fonó pea mo e kau palōfitá. [Vakai, Mātiu 7:12.] Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ‘eni ‘oku totonu pea kuo pau ke tau akó. … ‘Oku totonu ke tau hoko ko e ngaahi kaungāmeʻa ‘i ha potu pē pea ki he taha kotoa. ‘Oku ‘ikai ha taha Siasi ia ‘oku fehiʻa ki māmani: ka ko ha ngaahi kaungāmeʻa kitautolu ki māmani, ‘oku tau haʻisia ke pehē, ‘i he fekauʻaki mo kinautolú. Kuo pau ke tau feinga ke fakalahi ‘etau ‘ofa faka-Kalaisí mo ngāue ki he lelei ‘a e faʻahinga kotoa ‘o e tangatá. Ko e misiona ‘eni ‘o e Kāingalotu ‘i he Ngaahi ‘Aho Kimui Ní—ʻo ‘ikai fakangatangata pē kiate kitautolu, ka ke fakamafola atu ia ki muli, ‘o hangē kuo pau ‘i hono fie maʻú ke fakahoko ki he faʻahinga kotoa ‘o e tangatá.4

Angatonu, faitotonu, mo angaʻofa, ‘o ngāue ʻaki ha loto fakaʻeiʻeiki mo faka-ʻOtua ‘i hoʻo ngaahi fakakaukaú mo hoʻo palōmesí—ʻi hoʻo ngaahi ngāué mo e fengāueʻaki kotoa pē. Tanumaki ha loto ‘ofa faka-Kalaisi; mateuteu ke fai maʻá e kakaí ha meʻa lahi ange ‘i he meʻa te ke ala fie maʻu meiate kinautolú kapau naʻe mafuli homou tūkungá. Holi ke ke lelei, ‘o ‘ikai ‘i he fakakaukau fakaemāmaní, ka ‘i he fofonga ‘o e ‘Otuá, pea ke ke lelei ‘i he meʻá ni, “ʻOfa ki he ‘Eiki ko hotau ‘Otuá ‘aki ho iví, ‘atamaí mo e mālohí kotoa, pea ki ho kaungāʻapí ‘o hangē ko koé.” Kuo pau ke ke ‘ofa ki he faʻahinga ‘o e tangatá koeʻuhí he ko ho kāinga kinautolu, ko e fānau ‘a e ‘Otuá. Lotua faivelenga ‘a e laumālie ko ‘eni ‘o e foaki koloá, ki he fakalahi ko ‘eni ‘o e fakakaukaú mo e ongó, pea ki he mālohi mo e malava ke ngāue ‘osikiavelenga maʻá e puleʻanga ‘o e Mīsaiá.5 [Vakai, fokotuʻu 2 he peesi .]

‘Oku tupulaki ‘etau fiefiá ‘i he taimi ‘oku tau tokoni ai ki he kakai kehé ke nau maʻu e fiefiá.

‘Oku totonu ke tau maʻu ‘iate kitautolu ha holi lahi ke fai ha lelei maʻá e kakai kehé. Tukunoaʻi kitautolu. ‘E hoko mai kiate kitautolu kotoa ‘a e leleí kapau ‘e mavahe ‘etau fakakaukaú meiate kitautolu ki he niʻihi kehé, mo feinga ke ‘ai ‘a e kakai kehé ke nau fiefia ange pea mo feinga ke tohoakiʻi mai kinautolu ke nau kiʻi ofi ange ki he ‘Eikí. … Ko e taimi te ke fakatokangaʻi ai ‘okú ke kiʻi loto foʻí, vakavakai takai ‘o kumi ha taha ‘oku ‘i ha tuʻunga kovi ange ‘iate koé; ‘alu ki ai ‘o vakai pe ko e hā ‘a e palopalemá, pea feinga ke toʻo ia ‘aki e poto kuo tuku ‘e he ‘Eikí kiate koé; pea ko e ‘uluaki meʻa te ke fakatokangaʻí, kuo mole atu hoʻo loto foʻí, kuó ke ongoʻi fiefia, kuo ‘iate koe ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí, pea hangē kuo maamangia ‘a e meʻa kotoa peé.6 [Vakai, fokotuʻu 3 he peesi .]

Ko e taimi ‘oku tau fakamuʻomuʻa ai e ngaahi fie maʻu ‘a e niʻihi kehé, ‘oku vave ange leva ‘etau tupulakí.

Ko e taha ‘o e ngaahi meʻa lelei taha ‘e lava ke maʻu ‘e ha talavou pe finemui, ‘i heʻene feinga ke leleí, ko e tokoniʻi ‘a e kakai kehé ke lelei mo kinautolu foki; pea ‘ikai tokanga kapau te ne fakamoleki ha kiʻi taimi ke tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau lelei. Ko e founga lelei taha ke tau fakalakalaka aí ko haʻatau ngāue mālohi ‘i hono fai ha lelei maʻá e niʻihi kehé. Manatuʻi maʻu pē ‘eni.7

Kuo pau ke ngāue taʻetuku ha tangata ‘i haʻane feinga ‘i ha faʻahinga ako pē, pea hili ‘ene ‘osiki ha lēsoni ‘e tahá kuo pau ke ne ‘osiki mo ha toe taha, pea ngāue taʻetuku kae lava ke ne ikunaʻi kinautolu, ka he ʻikai teitei ofi ke ne lava ‘o ikunaʻi lelei kinautolu ‘o hangē ko haʻane vahevahe mo e niʻihi kehé ‘a e ‘ilo kuó ne maʻu he lolotonga ‘ene ngāueʻi ke maʻu iá. Tuku ke ‘alu ‘o ngāue mo fakatahatahaʻi mai hono ngaahi kaungāmeʻá pea feinga ke ‘oange kiate kinautolu ‘a e ‘ilo tatau kuó ne maʻú, pea te ne toki kamata ke fakatokangaʻi kuo fakamāmaʻi ia ‘i he ngaahi meʻa naʻe ‘ikai ke ne meimei ‘iló ka ne taʻeʻoua ‘ene fakahoko ‘a e founga ‘o e akoʻí mo e vahevahe ‘o e fakamatala kuó ne maʻú ki he niʻihi kehé. ‘E mahino lelei ʻeku ʻuhingá ki ha taha pē ne ‘osi hoko ko ha faiako ‘i ha akoʻanga, ‘i he meʻá ni. …

Tuku ke manatuʻi ‘e ha tangata pē ‘oku ‘i ai ha niʻihi ‘oku tofanga he taʻe-‘iló pea kuo teʻeki ai ke nau fuʻu fakalakalaka fēfē ‘i he ‘iló, fakapotopotó pea mo e potó, pea tuku ke ne vahevahe ‘a e ‘iló, potó pea mo e mālohí ki hono ngaahi kaungāmeʻá mo e kāingá, ‘o kapau ‘okú ne kiʻi lelei ange ‘iate kinautolu, pea ‘i heʻene fai iá, ‘e vave haʻane fakatokangaʻi kuo ‘atā ange ‘ene fakakaukaú, pea tupulaki mo lahi vave ange ‘a e maama mo e ‘ilo naʻá ne maʻú. …

Kapau ‘okú ke fie maʻu ke maʻu e anga fakakaungāmeʻá pea mo e ‘ofa ho ngaahi kaungāmeʻá, kamata ngāue ‘o fakafiemālieʻi kinautolu ‘aki ‘a e maama kuó ke ‘osi maʻú, manatuʻi naʻe maʻu e ngaahi tāpuaki ko iá mei he ‘Otuá, pea ‘i hoʻo fai ‘ení ko hoʻo fakahoko pē ‘e koe ‘a e meʻa ‘oku totonu ke fai ‘e he tangata kotoa pē. …

Ka ko ‘eni, koeʻuhí ke maʻu ‘e ha taha maʻana ‘a e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga taha mo māʻolunga tahá, koeʻuhí ke ne maʻu e hōifua ‘a e ʻOtua Māfimafí, pea koeʻuhí ke kei fakalakalaka maʻu ai pē ‘i he ngaahi meʻa fekauʻaki mo e angatonú, kuo pau ke ne fai ‘a e meʻa kotoa pē ki he lelei taha te ne lavá. Tuku ke ngāue mo lotofiemālie ke feilaulau maʻa hono ngaahi kaungāmeʻá. Kapau ‘okú ne loto ke langa hake ia, ko e tefitoʻi moʻoni lelei taha te ne lava ke fakahoko iá ko e langaki hake hono ngaahi kaungāmeʻá. …

… Tuku ke maama hoʻomou fakakaukaú ke mahino kiate kimoutolu pea mou tokangaʻi ‘a e ngaahi fie maʻu homou ngaahi kaungāmeʻa ‘oku mou feohí, pea ko e ngaahi meʻa ‘oku mou lava ‘i homou mālohí ke fakalato e ngaahi fie maʻu homou ngaahi kaungāmeʻá mou fai ia, pea ‘i hoʻomou fai iá te mou fakatokangaʻi ‘e haʻu vave ki homou nimá ‘a e ngaahi meʻa ‘oku mou fie maʻú ‘o laka ange ia kapau ne mou ngāueʻi ‘ataʻatā pē ke mou maʻu kae liʻaki e ngaahi fie maʻu homou ngaahi kaungāmeʻá. ‘Oku ou ‘ilo ko ha tefitoʻi moʻoni lelei mo mahuʻinga ‘eni.8 [Vakai, fokotuʻu 4 he peesi 296.]

Ko e taimi ‘oku tau feilaulau ai maʻá e lelei ‘a e niʻihi kehé, ‘oku tau anga-fakalangi ai.

Kuo pau ke tau ongoʻi … ‘oku ‘i ai mo ha kakai kehe meiate kitautolu; kuo pau ke tau vakai ki he loto pea mo e ongo ‘a e niʻihi kehé, pea hoko ‘o anga faka-ʻOtua ange ‘i hotau tuʻunga lolotongá.

… ‘Oku ‘i ai ha feilaulau fakafoʻituitui ke fai koeʻuhí ko e ngaahi fie maʻu ‘a kinautolu ‘oku tau feohí. ‘Oku tau fakatokangaʻi ‘eni ‘i he Fakamoʻuí, pea ‘ia Siosefa Sāmita, pea ‘oku tau fakatokangaʻi ia ‘i hotau Palesitení [Pilikihami ‘Iongi]. Naʻe loto fiemālie maʻu pē ‘a Sīsū, ‘a Siosefa, mo Pilikihami ke feilaulauʻi e meʻa kotoa ne nau maʻú ki he lelei ‘a e kakaí; ko e meʻa ia naʻá ne ‘oange kia Pilikihami ‘a e mālohi ʻo e ‘Otuá pea mo e mālohi ‘i he kakaí, ko e faʻahinga ongoʻi feilaulau fakaekita ia naʻá ne fakahaaʻi he taimi kotoa peé. ‘Oku pehē pē mo e kakai kehé; fakatatau mo ‘enau fie feilaulau maʻá e lelei ‘a e niʻihi kehé ka nau maʻu ‘a e anga faka-ʻOtuá, ‘oku ‘iate kinautolu leva ‘a e ngaahi tāpuaki ‘o e ngaahi maama taʻengatá, pea ko kinautolu te nau maʻu ‘a e ngaahi tāpuaki ‘o ‘itānití pea mo e ngaahi totonu foki ‘o e māmaní. Pea fakatatau mo hoʻomou … feilaulauʻi ʻa e taha maʻá e taha, ‘i he tuʻunga ko iá te mou fakalakalaka ai ‘i he ngaahi meʻa ‘a e ‘Otuá. Kapau ‘okú ke fie maʻu ke ‘iate koe ‘a e langí pea mo koe ‘i he langí, ‘e fie maʻu ke ke fakahoko ‘a e ngāue ‘oku fakahoko ‘e he kau ‘āngelo ‘oku ‘i he langí. Kapau ‘okú ke fie ‘ilo pē ‘e fēfē haʻo tupulaki, te u talaatu, ‘e lava ia ‘i ha ‘iate koe ‘a e anga faka-ʻOtuá.

… ‘E lava ke maʻu ‘e he kakaí fakafoʻituitui ʻa hēvani ‘iate kinautolu ‘i he feituʻu kotoa pē. Kuo pau ke tau ngāue mālohi ke fakahoko ‘eni; kuo pau ke tau ngāue mālohi ‘o fokotuʻu ‘a hēvani ‘i māmani, neongo ‘a e ngaahi kovi ‘oku nau ʻākilotoa kitautolú, ‘a e fanga tēvolo ‘oku nau ʻākilotoa kitautolú, pea neongo ‘a e faiangahala ‘oku hokó, kuo pau pē ke tau ngāue ‘o fokotuʻu ‘a hēvani he funga ‘o e māmaní.

He ‘ikai teitei lava ‘e ha taha ke maʻu ‘a e langí kae ‘oua kuó ne feinga ke maʻu ia, pea mo ngāueʻi hono ngaahi tefitoʻi moʻoní. Fakakaukau ki ha niʻihi fakafoʻituitui, peá ke fakakaukau atu ki he ngaahi tūʻunga ne nau ‘i ai he taʻu ‘e 20 kuo hilí, … ‘i heʻenau maʻu ha nēkeneka, nonga, pea mo ha fiefia ‘i he taimi ko iá, neongo naʻe ‘ikai fakafiemālie ‘a e ngaahi meʻá. Mahalo kuo nau maʻu he taimí ni ha ngaahi tūkunga fakafiemālie pea mo ha paʻanga ke ne feau ‘enau ngaahi fie maʻu fakaetuʻasinó, ka kapau kuo teʻeki ai ke nau maʻu ha ngaahi kaungāmeʻa, ‘a e ngaahi ongo ʻoku lelei ʻo honau kāingá, ‘oku nau mamahi, pea toe lahi ange ‘i he tuʻunga ne nau ‘i ai he taʻu ‘e 20 kuo hilí.

… Fakatauange ke tāpuakiʻi kimoutolu kāinga, pea ‘ofa ke mou fakakaukau ki he ngaahi meʻá ni pea ‘ofa ke tau feʻofaʻaki, pea moʻui ke hākeakiʻi kitautolu ‘o fakatatau mo hano foaki mai ‘e he ‘Eikí kiate kitautolu ha poto mo ha ivi ke tau maʻu ha fefalalaʻaki.9 [Vakai, fokotuʻu 5 he peesi .]

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Akó mo e Akoʻí

Fakakaukauʻi ‘a e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo ako ‘a e vahé pe teuteu ke faiakó. Ke maʻu ha tokoni lahi ange, vakai, peesi vii–x].

  1. Toe fakamanatu ‘a e talanoa he peesi 289 mo e 90]. Ko e fē ha taimi ne ke mamata ai kuo hanga ‘e he “faʻa fakahoko ha leleí ‘o toe maʻu mai ha lelei kehe”?

  2. Naʻe fakamanatu mai ‘e Palesiteni Sinou ko e fānau kotoa kitautolu ‘a e ‘Otuá (peesi 290–91). ‘E founga fēfē hano tokoniʻi ‘e he ‘ilo ko ‘ení ‘a ‘etau ngaahi tōʻonga ‘oku fefakahokoʻakí? Ko e hā ha ngaahi faingamālie ‘oku foaki ‘e he Fineʻofá ki he houʻeiki fafiné ke nau fai ai ha lelei maʻá e niʻihi kehé? Ko e hā ha ngaahi faingamālie ‘oku foaki mai ‘e ha kōlomu lakanga fakataulaʻeiki ke fakahoko ai ‘e he houʻeiki tangatá ha lelei maʻá e niʻihi kehé?

  3. Fakakaukauʻi ‘a e palakalafi fakaʻosi he peesi . Ko e hā ‘oku tupulaki ai ‘etau fiefiá he taimi ‘oku tau tokoniʻi ai ‘a e niʻihi kehé ke nau maʻu e fiefiá? ‘E anga fēfē ha tokoniʻi ‘e he mātuʻá ‘enau fānaú ke nau ‘ilo e foʻi moʻoni ko ‘ení?

  4. ‘Okú ke pehē ko e hā ‘oku tupulaki ai ‘etau potó ‘i he taimi ‘oku tau vahevahe ai ‘etau ‘iló mo e kakai kehé? (Ke maʻu ha ngaahi sīpinga, vakai, peesi –94.) Ko e hā ha ngaahi aʻusia ne ke maʻu kuo nau fakahaaʻi atu hono moʻoni ‘o e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení?

  5. Ako ‘a e konga ‘oku kamata ‘i he peesi 294. ‘Okú ke pehē ko e hā ‘oku maʻu ai ‘e he fanga kiʻi ngāue tokoní ‘a e mālohi ke ‘omi kitautolu ke tau vāofi ange mo e hēvaní? ‘I hoʻomou fakakaukauʻi ‘a e ngaahi pōpoaki he vahe ko ‘ení, fakakaukauʻi ha ngaahi founga te mou lava ai ke ngaohi homou ‘apí ke hoko ko ha feituʻu ‘oku toe fakalangi ange.

Ngaahi Potu-folofola Fekauʻakí:Mātiu 25:31–45; Luke 6:36–38; Mōsaia 2:17; 4:14–27; T&F 81:5; 82:3

Tokoni Fakafaiako: “ʻE sai ange ke toʻo pē ha fanga kiʻi fakakaukau ʻe niʻihi ke fevahevaheʻaki lelei—mo hoko ai ha ako lelei—ʻi haʻate havala, ʻo feinga ke akoʻi e foʻi lea kotoa ʻi he tohi lēsoní. … Ko e mātuʻaki mahuʻinga ha ʻātakai ʻoku ʻikai fakavavevavé, kapau ʻokú ke fie maʻu ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí ke ʻi hoʻo kalasí” (Jeffrey R. Holland, “Akoʻi mo Ako ʻi he Siasí,” Liahona, Sune 2007, 59).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Journal of Lorenzo Snow, 1841–47, Church History Library, 39–42.

  2. Deseret News, Jan. 28, 1857, 371.

  3. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1899, 2

  4. Salt Lake Daily Herald, Oct. 11, 1887, 2.

  5. ʻI he ‘Ilisa R. Sinou Sāmita, Biography and Family Record of Lorenzo Snow (1884), 486–87.

  6. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1899, 2–3.

  7. Improvement Era, July 1901, 714.

  8. Deseret News, Mar. 11, 1857, 3; ‘i he maʻuʻanga fakamatala totonú, peesi 3 ‘oku fakafika hala atu ai ko e peesi 419.

  9. Deseret News, Mar. 11, 1857, 4.

Lolotonga ‘enau fononga he siteiti ko ‘Aiouaá, ne maʻu ai ‘e he fāmili Sinoú ha tokoni mei ha taha ne nau tokoniʻi ‘i he ‘aho kimuʻá.

“Tuku ke maama hoʻomou fakakaukaú ke mahino kiate kimoutolu pea mou tokangaʻi ‘a e ngaahi fie maʻu homou ngaahi kaungāmeʻa ‘oku mou feohí.”