Lēsoni 27: Ko Sīsū Kalaisi ’a e Maama, Mo’ui, pea mo e ’Amanaki Lelei’anga ’o e Māmaní
Lēsoni 27
Ko Sīsū Kalaisi ’a e Maama, Mo’ui pea mo e ’Amanaki Lelei’anga ’o e Māmaní
Talateú
Ko Sīsū Kalaisi “’a e maama, mo e mo’uí, pea mo e ’amanaki lelei’anga ’o e māmaní” (“Ko e Kalaisi Mo’uí: Ko e Fakamo’oni ’a e Kau ’Aposetoló,” Ensign pe Liahona, ’Epeleli 2000, 3). ’E tokoni ’a e lēsoni ko ’ení ke mahino ki he kau akó ko e taimi ’oku nau omi ai kia Kalaisí, te nau ma’u ha ’amanaki lelei lahi ange ki he mo’ui ta’engatá pea te nau ma’u ha loto lahi ange ke kātekina ’a e ngaahi faingata’a ’o e mo’uí.
Lau le’olahi ’a e lea na’e fai ’e Palesiteni Tietā F. ’Ukitofa ’o e Kau Palesitenisī ’Uluakí. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he ngaahi tūkunga te nau ala fakatupu ha taha ke ongo’i ’o hangē ’oku ’ākilotoa ia ’e he fakapo’ulí:
ʻĪmisi
President Dieter F. Uchtdorf
“’Oku ou sai’ia ’i ha tā valivali ’i hoku ’ōfisí ’oku ui ko e Hū’anga ki he Māmá. Na’e tā ia ’e haku kaungāme’a ko Sōane Penitini, ko ha tangata tā fakatātā mei Tenima’ake, ko e ’uluaki palesiteni fakasiteiki ia ’i Koupeniheikeni ’i Tenima’aké.
“’Oku hā he tā valivalí ha loki fakapo’uli mo ha matapā ’oku ava ’oku ulo mei ai ha maama. ’Oku mālie kiate au ke sio ’oku ’ikai ke maama kotoa e lokí he maama ’oku hū mai mei he matapaá—ko e fo’i ’atā pē ’i mu’a he matapaá.
“Te u pehē ’oku fakataipe ’e he fakapo’ulí mo e maama ’i he tā valivalí ’a e mo’uí. Ko e konga ia ’o hotau tūkunga fakamatelié ’a e ongo’i ’oku ’ātakai’i kitautolu ’e he fakapo’ulí. Mahalo ne mole ha taha ne tau ’ofa ai; fānau kuo hē mei he ongoongoleleí; mahalo ne fakamamahi hatau sivi fakafaito’o; mahalo ’oku ’i ai ha’atau palopalema fakangāue pea mafasia he veiveiuá pe tailiilí; pe ’oku tau ongo’i li’ekina pe ’ikai ke ’ofa’i.
Neongo ’e ngali mole ’etau ’amanakí he uhouhonga ’o hotau tūkunga lolotongá, ’oku tala’ofa mai ’e he ’Otuá e ’amanaki lelei ’o ’Ene māmá—’okú Ne palōmesi ke huluhulu hotau halá mo tataki kitautolu mei he fakapo’ulí”.(“Ko e ’Amanaki Lelei ki he Maama ’a e ’Otuá,” Ensign pe Liahona, Mē 2013, 70).
Ko e hā ha ngaahi tūkunga te ne lava ke fakatupu ke ongo’i ’e ha taha kuo ’ākilotoa ia ’e he fakapo’ulí?
Ko e hā na’e pehē ’e Palesiteni ’Ukitofa ’e lava ke fai ’e he ’Otuá ’i he taimi ’oku tau ongo’i pehē aí?
Ka hili e tali ’a e kau akó, fakamatala’i ange ’e nofotaha ’a e lēsoni ko ’ení ’i he founga te tau lava ai ’o ma’u ’a e māmá mo e ’amanaki leleí mei he ’Otuá, ’o tatau ai pē pe ko e hā hotau tūkungá.
Kole ki ha tokotaha ako ke lau le’o lahi ’a e Sione 1:1–5. Fakaafe’i ’a e kalasí ke nau muimui pē, mo kumi ’a e ngaahi fo’i lea mo e ngaahi kupu’i lea na’e faka’aonga’i ’e Sione ke fakamatala’i ’aki ’a e Fakamo’uí. Hiki ’a e tokāteline ko ’ení ’i he palakipoé, he lolotonga e lipooti ’e he kau akó ’a e me’a na’a nau ma’ú: Ko Sīsū Kalaisi ’a e Maama ’o e Māmaní.
Ke tokoni ke fakaloloto e mahino ’a e kau akó ki he tokāteline ko ’ení, kole ange ke nau lau fakalongolongo ’a e Sione 1:6–9. Hili ia, fehu’i ange leva:
Ko e hā ’oku ako’i ’e he ngaahi veesi ko ’ení fekau’aki mo e fatongia ’o Sīsū Kalaisi ko e Maama ’o e Māmaní?
’Oku tokoni fēfē ’a e ngaahi futinouti ’o e veesi 9 ke mahino kiate koe ’a e founga ’e lava ai ’a Sīsū ke hoko ko e Maama ’o e māmaní ki he kakai fakafo’ituitui kotoa peé?
Talaange ki he fānau akó ’oku ui ’i he folofolá he taimi ’e ni’ihi ’i he folofolá, ’a e Maama ’a Kalaisí ’a ia “’okú ne fakamaama ki he tangata kotoa pē” (Sione 1:9), ko e Laumālie ’o e ’Eikí, ko e Laumālie ’o e ’Otuá, ko e Laumālie ’o Kalaisí, pe ko e Maama ’o e Mo’uí” (Tu’u Ma’u ’i he Tuí: Ko Ha Huluhulu Ki he Ongoongoleleí [2004],113). ’Oku fakamatala’i ’a e Maama ’a Kalaisí ’i he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88.
Vahe ’a e kau akó ke nau ngāue tautau toko ua. Kole ange ke nau ako ’a e Tokāteline mo e Ngaahi Fauakva 88:6–13 pea feinga ke ’ilo’i ’a e founga ’oku hoko ai ’a Sīsū Kalaisi ko e ma’u’anga ’o e māmá mo e mo’uí. Hili ha taimi fe’unga, fai ange ’a e ngaahi fehu’i ko ’ení:
’Oku takiekina fēfē ’e he Maama ’a Kalaisí ’a e kotoa ’o e ngaahi fakatupu ’a e Tamai Hēvaní?
Ko e hā ’oku fokotu’u mai ’e he ngaahi mo’oni ’oku hā ’i he ngaahi veesi ko ’ení ’oku ma’u ’e he Maama ’a Kalaisí ’a e mālohi ke fai ma’á ha tahá?
Ko e hā ’oku ’aonga ai ke mahino ko e maama ’okú ne pule’i ’a e ’univēsí ko e “maama tatau pē ia ’okú ne fakaake ho’omou mahinó”? (T&F 88:11).
Faka’ali’ali ’a e lea ko ’eni na’e fai ’e Palesiteni Tietā F. ’Ukitofá, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau le’olahi ia:
ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf
“’Oku mo’oni e maama ’a e ’Otuá. ’Oku lava ke ma’u ia ’e he taha kotoa pē! ’Okú ne foaki e mo’uí ki he me’a kotoa pē [vakai, T & F 88:11–13]. ’Oku ne ma’u e mālohi ke fakanonga e mamahi mei he kafo loloto tahá. Te ne lava ’o fakamo’ui e ongo’i li’ekina mo e mahamahaki ’o hotau lotó. Te ne lava ke ’omi ha ’amanaki lelei ange ’i he taimi ’o e loto-fo’í. Te ne lava ke ’omi ha maama ’i he taimi fakaloloma tahá. Te ne lava ke huluhulu hotau halá ’o tataki kitautolu he pō fakapo’uli tahá ke tau a’u ki he tala’ofa ’o ha ’aho fo’ou.”
Fakatatau kia Palesiteni ’Ukitofa, ko e hā ’a e ngaahi tāpuaki ’oku ma’u mei he maama ’oku foaki ’e he Tamai Hēvaní kiate kitautolu ’o fou ’ia Sīsū Kalaisí?
Ko e fē ha taimi kuó ke a’usia ai ’a e ngaahi tāpuaki na’e lea ki ai ’a Palesiteni ’Ukitofá?
Hiki ’a e fo’i sētesi ta’e-kakato ko ’ení ’i he palakipoé:
’Oku foaki ’e he Maama ’o Māmaní …
Fakaafe’i ’a e kau akó ke toe lau ’a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:13, ’o kumi ’a e kupu’i lea te ne fakakakato ’a e sētesi ’i he palakipoé. Fehu’i ange:
’Oku fekau’aki fēfē ’a e fatongia ’o e Fakamo’uí ko e Maama ’o e Māmaní mo Hono fatongia ko e Mo’ui ’o e Māmaní?
Ko e hā ha ngaahi founga ’oku fekau’aki ai e māmá mo e mo’uí? (Te ke lava ’o fakamahino’i ange ko Sīsū ’a e “mo’ui ’o e māmaní koe’uhí he ’oku fakahaofi kitautolu ’e He’ene fakaleleí mei he mate fakatu’asinó mo fakalaumālié fakatou’osi” [Dallin H. Oaks, “The Light and Life of the World,” Ensign, Nov. 1987, 65].)
Ko e hā ’e hoko kapau na’e tuku hono poupou’i ’e he maama mo e mālohi ’o e Fakamo’uí ’a e me’a kotoa pē? (He ’ikai ke toe ’i ai ha mo’ui.)
Fakamatala’i ange ’oku ’omi ’e he folofolá ha ngaahi sīpinga ’o e founga ’oku hoko ai ’a Sīsū ko e Maama ’o e Māmaní. ’I he taimi na’e pekia ai ’a e Fakamo’uí, na’e ’i ai ha ’aho fakapo’uli lōlō ’e tolu, ko e fakataipe ia kuo mavahe ’a e Maama ’o e Māmaní mei māmani (vakai, 3 Nīfai 8:20–23). ’I he tafa’aki ’e tahá, na’e kau ’i he ’alo’i ’o e Fakamo’uí ha fo’i fetu’u mo ha ngaahi maama lalahi ’i he langí pea mo ha ’aho ’e tolu ’o e maama (vakai, Hilamani 14:3–5; 3 Nīfai 1:15, 21).
Ko Sīsū Kalaisi ’a e ’amanaki lelei’anga ’o e māmaní
Fakamatala’i ange ki he kau akó ’e lava ke lahi hono ngaahi ’uhinga ’o e fo’i lea ko e ’amanaki leleí. ’I he ongoongolelei ’o Sīsū Kalaisí, ko e ’amanaki leleí “ko e falala ia mo ha faka’amu ki ha ngaahi tāpuaki kuo tala’ofa mai ki he kau mā’oni’oní” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “’Amanaki Leleí”; scriptures.lds.org). ’Oku ui ’a e Fakamo’uí ’i he taimi ’e ni’ihi ko e “’amanaki lelei’anga ’o e māmaní” koe’uhí he ’oku tau ma’u ’a e ngaahi tāpuaki kuo tala’ofa ’o e mā’oni’oní ’o fou ’iate Ia (“Ko e Kalaisi Mo’uí: Ko e Fakamo’oni ’a e Kau ’Aposetoló,” Ensign pe Liahona, ’Epeleli 2000, 3).
Faka’ali’ali ’a e ngaahi fehu’i mo e ngaahi fakamo’oni fakafolofola ko ’ení ’i he palakipoé:
Vahevahe ’a e kalasí ki ha fanga ki’i kulupu iiki. Fakaafe’i ’a e ngaahi kulupú ke ako ’a e potufolofolá takitaha, kumi ’a e ngaahi fo’i lea mo e ngaahi kupu’i lea mahu’inga fekau’aki mo e ’amanaki leleí, pea alea’i ’enau ngaahi tali ki he fehu’i ko ’ení. Hili ha taimi fe’unga, kole ki he ngaahi kulupú ke nau fa’u ha sētesi ’e taha pe ua fakatokāteline pe tefito’i mo’oni ’okú ne fakamatala’i fakanounou ’a e me’a na’a nau ako fekau’aki mo e tokāteline ’o e ’amanaki leleí. Fakaafe’i ’a e ngaahi kulupú ke nau vahevahe ’enau fakamatalá mo e kalasí. Fakapapau’i ’oku mahino ki he kau akó ko e ’amanaki leleí ko e falala, tu’unga ’i he Fakalelei ’a Sīsū Kalaisí mo e talangofua ki he ngaahi fekaú, te tau ma’u ai ’a e ngaahi tāpuaki kuo tala’ofa ’e he ’Otuá, kau ai ’a e mo’ui ta’engatá. Ka kei toe ’a e taimí, te mou lava ’o alea’i ’a e ngaahi fehu’i ko ’ení:
Ko e hā ’oku fokotu’u mai kiate koe ’e he fo’i lea ko e fakapapaú ’i he kupu’i lea ko e “fa’a ’amanaki fakapapau ki ha maama ’oku lelei angé” ( ’Eta 12:4)? (Fakapapau’i, falala, pe mahino pau. Mahalo te ke fie fokotu’u ange ke hiki ’e he kau akó ’a e ’uhinga ko ’ení ’i he tafa’aki ’o ’enau folofolá ’i he ’Eta 12:4.)
’E founga fēfē ha lava ’a e ’amanaki leleí, hangē ko ia ’oku fakamatala’i ’i he ngaahi veesi ko ’ení, ’o hoko ko ha “taula ki he laumālie ’o e tangatá” pea tokoni’i kitautolu ke tau “fai-mālohi pea tu’u ma’u, pea fonu ma’u ai pē ’i he ngaahi ngāue leleí”? ( ’Eta 12:4).
Faka’ali’ali ’a e lea ko ’ení, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau le’olahi ia:
“Ko e taimi ’oku tau ma’u ai ’a e ’amanakí, ’oku tau falala ki he ngaahi tala’ofa ’a e ’Otuá. ’Oku tau ma’u ha fakapapau kapau te tau fai ’a e ‘ngaahi ngāue ’o e mā’oni’oní,’ te tau ma’u [’etau] totongi, ’io, ’a e melino ’i māmani pea mo e mo’ui ta’engatá ’i he maama ka hoko maí’ (T&F 59:23). Na’e ako’i ’e Molomona ko e fa’ahinga ’amanaki peheé ’oku toki ma’u pē ia tu’unga he Fakalelei ’a Sīsū Kalaisí [vakai, Molonai 7:41]” (Tu’u Ma’u ’i he Tuí: Ko ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí [2004],215).
’Oku mahu’inga fēfē ’etau tui kia Sīsū Kalaisi mo ’Ene Fakaleleí ki hono fakatupulaki ’o ha ’amanaki lelei mo’oní? ’Oku tokoni fēfē ’eni ke mahino kiate koe ’a e ’uhinga ’oku hoko ai ’a Sīsū Kalaisi ko e ’amanaki lelei’anga ’o e māmaní? (Ko e taimi ’oku tau ma’u ai ha ’amanaki lelei ’ia Sīsū Kalaisí, ’oku tau lava leva ’o sio fakalaka atu ’i he ngaahi faingata’a fakamatelié mo e loto-mamahí pea tokanga taha pē ki he ngaahi tāpuaki ’oku ma’u ’i He’ene Fakaleleí, ’o hangē ko e toetu’ú mo e mo’ui ta’engatá.)
Ko e hā te ke ala fai ke ke mo’ui ai mo ha ’amanaki lelei lahi ange ’i he mo’ui ko ’ení?
Te ke lava ’o kole ki he kau akó, ’o ka ue’i koe ’e he Laumālie Mā’oni’oní, ke nau vahevahe ha taimi na’e hoko ai ’enau ’amanaki lelei ki he toetu’u mo e mo’ui ta’engata ’ia Sīsū Kalaisí ko ha tāpuaki kiate kinautolu pe ni’ihi kehe.