Seminelí mo e ʻInisititiutí
Lēsoni 4: Naʻe Fakatupu ʻe Sihova ʻa e Māmaní


Lēsoni 4

Naʻe Fakatupu ‘e Sihova ‘a e Māmaní

Talateú

ʻOku pehē ʻe he “Ko e Kalaisi Moʻuí: Ko e Fakamoʻoni ʻa e Kau ʻAposetoló”: “Fakatatau mo e fakahinohino ʻa ʻEne Tamaí, naʻe [hoko ai ʻa Sīsū Kalaisi] ko e Tupuʻanga ʻo e māmaní. ʻNaʻe ngaohi ʻe ia ʻa e meʻa kotoa pē; pea naʻe ʻikai ha meʻa ʻe ngaohi kae ʻiate ia pēʻ (Sione 1:3)” (Ensign pe Liahona, ʻEpeleli, 2000, 2). ʻI he fakaʻau ke mahino ki he fānau akó ʻa e ngaahi taumuʻa taʻengata ʻo hono fakatupu ʻo e māmaní, te nau lava leva ʻo moʻui mo ha tukupā lahi ange ke fakahoko ʻa e ʻuhinga honau fakatupú.

Laukonga ki Hono Puipuituʻá

  • Russell M. Nelson, “The Creation,” Ensign, May 2000, 84–86.

  • Kapau ʻoku maʻu ʻi hoʻomou lea fakafonuá, pea fakakaukau ke lau ʻa e lea ʻa Niila A. Mekisualé “Our Creatorʻs Cosmos,” ʻi he ʻBy Study and by Faith: Selections from the Religious Educator, ed. Richard Neitzel Holzapfel mo Kent P. Jackson (2009), 37–50.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Sēnesi 1:1; Sione 1:1–3; Hepelū 1:1–2; Sēkope 4:9; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:1–3; 76:22–24; 104:14–17; Mōsese 1:30–33; 2:1

Naʻe fakatupu ‘e Sihova ‘a e māmaní

Fakaʻaliʻali ha meʻa naʻe ngaohi atu ʻe ha taha maʻau (mahalo ko ha meʻaʻofa). Vahevahe mo e kalasí hoʻo ngaahi ongo ki he meʻa ko ʻení pea mo e tokotaha naʻá ne ngaohí. Hili ia pea fehuʻi ange:

  • Ko e fē ha taimi naʻe ngaohi atu ai ʻe ha taha ha meʻa maʻau? Ko e hā hoʻo ongo ki he tokotaha naʻá ne ngaohi atu iá?

Fakaafeʻi e fānau akó ke nau fakafehoanaki mo fakafaikehekehe‘i ʻa e Sēnesi 1:1; Sione 1:1–3; ʻEfesō 3:9; Hepelū 1:1–2; mo e Mōsese 2:1. Kole ki he fānau akó ke nau hiki ʻi he palakipoé ʻa e ngaahi faitatau mo e faikehekehe ʻi he ngaahi potufolofola ko ʻení. (Fakatokangaʻi ange: ʻI he taimi ʻoku ako ai ʻa e fānau akó ke nau fakafehoanaki mo fakafaikehekeheʻi ʻa e ngaahi potufolofolá, ʻe lelei ange ʻenau tokanga ki he ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní.) Hili ia pea fehuʻi ange:

  • Fakatatau mo e ngaahi potufolofola ko ʻení, ko hai naʻá ne fakatupu ʻa e māmaní? (Fakamamafaʻi ange ko Sihova naʻá ne fakatupu ʻa e māmaní ʻi he fakahinohino ʻa e Tamaí, pe hangē ko e akoʻi ʻe ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Ko e Fakatupú kotoa naʻe palani ia ʻe he [Tamai Hēvaní]” (“The Creation,” Ensign, May 2000, 84).

ʻOange ki he fānau akó ha taimi ke nau lau mo fakafehoanaki fakalongolongo ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:22–24; 104:14–17; mo e Mōsese 1:30–33, mo kumi pe ko e hā mo ha toe meʻa naʻe fakatupu ʻe Sihova. Kapau ʻe fie maʻu, fakamahinoʻi ange naʻá Ne fakatupu ha ngaahi māmani taʻe-faʻalaua pea “ʻoku fonu ʻa e māmaní, pea ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa feʻunga pea hulu ange” (T&F 104:17). Tokoniʻi ʻa e fānau akó ke nau ʻanalaiso ʻa e kupuʻi lea ko ʻení ʻaki haʻo fehuʻi ange:

  • Ko e hā ʻoku fokotuʻu mai ʻe he kupuʻi lea ko ʻení fekauʻaki mo e meʻa naʻe pau ke ʻafioʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻi he taimi naʻá Ne fakatupu ai ʻa e māmaní? (Naʻe fie maʻu ke Ne ʻafioʻi pe ko e kakai ʻe toko fiha ʻe nofo ʻi he māmaní pea mo ʻenau ngaahi fie maʻú ʻi he ngaahi vahaʻataimi kehekehe ʻi he hisitōliá.)

Fakamatalaʻi ange ki he fānau akó ko e meʻa ʻe taha ke ʻiló ko hai naʻá ne fakatupu ʻa e māmaní pea ko e meʻa leva ʻe tahá ke ʻilo ko e hā ʻa e mālohi naʻe fakatupu ʻaki ʻa e māmaní. Fakaafeʻi ʻa e fānau akó ke nau fakafehoanaki mo fakafehokotaki ʻa e Molomona 9:16–17; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:1–3; mo e Sēkope 4:9 pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e founga naʻe fakatupu ai ʻa e māmaní. Fakaafeʻi ʻa e fānau akó ke nau fakamatalaʻi ʻi heʻenau lea pē ʻanautolu ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi potufolofola ko ʻení. Hili ia pea fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻení:

“Naʻe faʻu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e māmani ko ʻení pea mo e meʻa kotoa pē ʻi aí. Naʻá Ne faʻu foki mo ha ngaahi maama kehe. Naʻá Ne fakahoko ʻaki ia ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo ʻetau Tamai Hēvaní” (Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ongoongoleleí [2009], 31).

Fakamamafaʻi ange ko hono moʻoní, ʻoku siʻi ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻoku ʻomai ʻe he folofolá fekauʻaki mo e founga hono faʻu ʻo e māmaní, neongo ʻoku talaʻofa mai kiate kitautolu ʻe fakahā mai ʻa e ngaahi fakaikiiki peheé ʻi ha ʻaho (vakai, T&F 101:32–34). ʻOku lahi ange e meʻa ʻoku akoʻi ʻi he folofolá kau ki he taumuʻa ʻo e Fakatupú.

Aleaʻi ʻe he kalasí ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻI hoʻo vakai ki he māmani ʻokú ke ʻi aí, ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e Fakamoʻuí, Hono lakanga fakataulaʻeikí, pea mo Hono tuʻunga ʻi he maama fakalaumālié?

  • ʻOku takiekina fēfē hoʻo ongó pea mo hoʻo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí ʻi he mahino kiate koe ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení?

  • ʻOku takiekina fēfē ʻa e anga hoʻo ongo ki he māmaní ʻi he mahino kiate koe ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení?

Kimuʻa pea toki hoko atú, fakamamafaʻi ki he fānau akó neongo naʻe fakatupu ʻe he Fakamoʻuí ʻa e māmaní, ka ko e Tamai Hēvaní ʻa e Tamai ʻa hotau laumālié pea naʻá Ne fakatupu ʻa e sino fakamatelie ʻo ʻĀtama mo ʻIví.

1 Nīfai 17:36; 2 Nīfai 2:23–25; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:16–17; Mōsese 1:27–33, 39

Ko e taumuʻa ʻo e fakatupu ʻo e māmaní

Vahevahe ʻa e fānau akó ke nau tauhoa pea kole ange ke nau fakatotolo ʻi he Mōsese 1:27–33, 39; 1 Nīfai 17:36; mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:16–17. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea ʻi he ngaahi potufolofola ko ʻení ʻoku tokoni ke nau fokotuʻutuʻu ha tali ki he fehuʻi ko ʻení: “Te ke fakamatalaʻi fēfē ki hao kaungāmeʻa ʻa e {93}ʻuhinga naʻe fakatupu ai ʻa e māmaní?” Fakaafeʻi ha ngaahi hoa ʻe niʻihi ke nau vahevahe ʻenau talí mo e kalasí. ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he fānau akó ko Sihova naʻá Ne fakatupu ʻa e māmaní ke maʻu ha feituʻu ke nofo mo fakalakalaka ai e fānau ʻa e ʻOtuá ki he moʻui taʻengatá. Fehuʻi ange:

Fakaafeʻi ʻa e fānau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e 2 Nīfai 2:18–25, pea fehuʻi ange:

  • Naʻe mei taʻofi fēfē ʻe he ngaahi tūkunga ʻi he Ngoue ko ʻĪtení ʻa ʻĀtama mo ʻIvi mei haʻana fakalakalaka ʻi he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní?

  • Naʻe tokoni fēfē ʻa e Hinga ʻa ʻĀtamá ke fakahoko ʻe he māmaní e taumuʻa ʻo hono fakatupú? (Naʻá ne fakaʻatā ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ke ʻi ai haʻana fānau.)

  • ʻE tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he ngaahi nunuʻa ʻo e Hingá, ʻoku fakamatalaʻi ʻi he veesi 23, ke tau fakalakalaka ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní?

ʻOange ki he tokotaha ako takitaha ha tatau ʻo e ongo fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–85) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá pea mo Sisitā Suli B. Peki, ko e palesiteni lahi mālōlō ʻo e Fineʻofá. ʻOange ha taimi feʻunga ki he fānau akó ke nau lau e ongo fakamatala ko ʻení mo fakakaukau loto ki he fatongia ʻo e Fakatupú ʻi he palani ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻui ʻo ʻEne fānaú.

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“ʻOku hangē ʻa e pau ke hoko mai ʻa e fakamoʻuí koeʻuhí ko e Fakaleleí, mo e pau ke hoko mai foki mo e fakamoʻuí koeʻuhí ko e Hingá. …

“Pea tuku foki ke manatuʻi naʻe lava ke hoko ʻa e Hingá koeʻuhí ko ha Tupuʻanga taʻe fakangatangata … naʻá ne ngaohi ʻa e māmaní mo e tangatá pea mo e ngaahi meʻa moʻui kotoa ʻi ha tuʻunga ʻe lava ke nau hinga ai. … Naʻe fakatupu pehē ʻa e meʻa kotoa pē ke nau lava ʻo hinga pe liliu, pea naʻe kamata pehē ʻa e faʻahinga mo e tūkunga ʻo e moʻui naʻe fie maʻu ke fakahoko kotoa ai ʻa e ngaahi fie maʻu mo e ngaahi tuʻunga ʻo e palani taʻengata ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamaí.

“Ko e ʻuluaki fakatupu fakatuʻasino ko ʻeni ʻo e ngaahi meʻá kotoa … naʻe natula fakapalataisi. Naʻe moʻui ʻa e meʻa moʻui kotoa pē ʻi ha tuʻunga māʻolunga ange mo kehe ʻi he kuonga ʻo e kamataʻangá mo faka-ʻĪtení, mei he tuʻunga ʻo e lolotonga ní. ʻE ʻohifo kinautolu ʻe he hinga naʻe teu hokó ki lalo pea hokohoko atu ai pē. Naʻe teʻeki ai hoko ki māmani ʻa e maté mo e fakatupu ʻo e moʻuí” (Bruce R. McConkie, “Christ and the Creation,” Ensign, June 1982, 9).

ʻĪmisi
Julie B. Beck

© Busath.com

“ʻOku tau maʻu ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ha teolosia ʻo e fāmilí ʻa ia ʻoku makatuʻunga ʻi he Fakatupú, Hingá, mo e Fakaleleí. Naʻe ʻomi ʻe hono Fakatupu ʻo e māmaní ha feituʻu ke nofo ai e ngaahi fāmilí. Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá mo e fefiné, ʻa ia ko e ongo konga mahuʻinga ia ʻo ha fāmili. Ko e konga ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní ke silaʻi ʻa ʻĀtama mo ʻIvi peá na faʻu ha fāmili taʻengata.

“Naʻe ʻomi ʻe he Hingá ha founga ke tupulaki ai ʻa e fāmilí. Ko e ongo taki fakafāmili ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻa ia ne na fili ke na aʻusia ʻa e matelié. ʻI he Hingá, naʻe lava ai ke na maʻu ha ngaahi foha mo ha ngaahi ʻofefine.

“ʻI he Fakaleleí, ʻoku malava ai ke silaʻi fakataha e fāmilí ke taʻengata. ʻOku lava ai ke maʻu ʻe he ngaahi fāmilí ʻa e tupulaki mo e haohaoa taʻengatá. Naʻe faʻufaʻu e palani ʻo e fiefiá, ʻa ia ʻoku toe ui ko e palani ʻo e fakamoʻuí, maʻá e ngaahi fāmilí. ʻOku fie maʻu ke mahino ki he toʻu tangata kei tupu haké ʻoku fakatefito ʻa e ngaahi pou ʻo e teolosiá ʻi he fāmilí” (Julie B. Beck, “Akoʻi ʻa e Tokāteline ʻo e Fāmilí,” Liahona, Māʻasi 2011, 32).

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e ongo fakamatalá ni ke mahino kiate koe ʻa e fatongia mātuʻaki mahuʻinga ʻo e Fakatupú ʻi he palani fakalūkufua ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻui ʻo ʻEne fānaú?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino naʻe fakatupu ʻa e māmaní ke tokoni ʻi he hakeakiʻi ʻo e fakafoʻituituí mo e fāmilí? (Lolotonga e tali ʻa e fānau akó, hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: {117}ʻI he mahino kiate kitautolu e taumuʻa ʻo e fakatupu ʻo māmaní, te tau lava leva ke fakatupulaki ha loto holi lahi ange ke fakahoko e taumuʻa ʻo hotau fakatupú.)

Fakamatalaʻi ki he fānau akó ʻoku hanga ʻe he mālohi faisila ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻo ʻai ke lava ʻa e husepānití mo e uaifí pea mo e fānaú ʻo toe fakataha ʻi he hili ʻa e maté. Ka ne taʻe-ʻoua e mālohi faisila naʻe fakafoki mai ʻia ʻIlaisiaá, naʻe ʻikai ke mei lava ʻe he fānau ʻa e ʻOtuá ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki kakato ʻo e hakeakiʻí pea he ʻikai lava ke fakahoko ʻa e taumuʻa ʻo e fakatupu e māmaní, pe hangē ko hono akoʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, “ʻe fakaʻauha ʻo ʻosiʻosingamālie ʻa e māmaní kotoa” (T&F 2:3; vakai foki, Malakai 4:6).

Fakaʻosi e lēsoní ʻaki haʻo fakamoʻoniʻi ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻinga ko ʻení: (1) Naʻe fakatupu ʻe Sihova ʻa e māmaní ʻi he fakahinohino ʻa e Tamai; (2) Naʻá Ne fakatupu ʻa e māmaní ke ʻi ai ha feituʻu ke nofo mo fakalakalaka ai ʻa e fānau ʻa e ʻOtuá ki he moʻui taʻengatá; mo e (3) ʻi he mahino kiate kitautolu e taumuʻa ʻo e fakatupu ʻo māmaní, te tau lava leva ke fakatupulaki ha loto holi lahi ange ke fakahoko ʻa e taumuʻa ʻo hotau fakatupú.

Poupouʻi ʻa e fānau akó ke nau fakalaulauloto ki ha meʻa te nau lava ʻo fai ke fakahaaʻi ai ʻenau houngaʻia ʻi he ngaahi fakatupu ʻa Sīsū Kalaisí. Poupouʻi ʻa e fānau akó ke nau ngāueʻi ha faʻahinga ueʻi pē ʻa e Laumālié naʻa nau ongoʻi he lolotonga ʻo e lēsoní.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó