Lēsoni 17: Na’e Mamahi pea Pekia ’a e Fakamo’uí ’i he Kolosi ’i Kalevalé
Lēsoni 17
Na’e Mamahi pea Pekia ’a e Fakamo’uí ’i he Kolosi ’i Kalevalé
Talateú
’I he fakaofiofi ke ngata ’a e ngāue ’a e Fakamo’uí ’i he matelié, “Na’e puke pōpula Ia pea tukuaki’i ’i ha ngaahi me’a loi, pea tautea ia ke fakatōlia’i ’a e kau fakatangá, pea tautea ai ke Ne pekia ’i he kolosi ’i Kalevalé” (“Ko e Kalaisi Mo’uí: Ko e Fakamo’oni ’a e Kau ’Aposetoló,” Ensign pe Liahona, ’Epeleli 2000, 2). ’Oku tau fakamamafa’i ’i he lēsoni ko ’ení ’a e fo’i mo’oni mahu’inga na’e tuku ’e Kalaisi Ia ke mamahi pea pekia ’i he nima ’o ha ni’ihi kehe; na’e ’ikai ke to’o ’e ha taha ’a ’Ene mo’uí meiate Ia.
Laukonga ’o e Puipuitu’á
Jeffrey R. Holland, “Na’e ’Ikai ’Iate Ia ha Taha,”Ensign pe Liahona, Mē 2009, 86–88.
Na’e ma’u ’e Sīsū Kalaisi ’a e mālohi ke foaki ’Ene mo’uí
Faka’ali’ali ’a e fakatātā ’o e Ko e Tutukí (Tohi Fakatātā ’o e Ongoongoleleí [2009], fika 57; vakai foki, LDS.org).
ʻĪmisi
The Crucifixion
Fakaafe’i ’a e kau akó ke nau fakakaukau loto ko ha taha kinautolu ’o e kau mamata faivelenga ’oku hā ’i he fakatātaá ’i ho’o lau le’olahi ange ’a e Mātiu 27:26–54. Poupou’i ’a e kau akó ke muimui pea mo fakalaulauloto pe na’e mei fēfē ke te hoko ko e tokotaha ko ia na’e siotonu ’i hono Tutuki ’o Sīsū Kalaisí. Hili ho’o laú, fakaafe’i ’a e kau akó ke fakamatala’i ’a e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ’oku nau pehē na’e ma’u ’e he tokotaha ko iá. Hili ha ngaahi tali, fehu’i ange ki he kalasí:
Ko e hā ha ngaahi ongo ’okú ke ma’u ki he Fakamo’uí hili ho’omou lau mo alea’i ’a e fakamatala ko ’ení?
Fakaafe’i ’a e kau akó ke lau fakalongolongo ’a e Sione 10:11, 17–18. Hili ha taimi fe’unga, fehu’i ange:
Ko e hā ’oku ako’i mai ’e he ngaahi veesi ko ’ení ’o kau ki he Tutukí mo e pekia ’a Sīsū Kalaisí? (Fakapapau’i ’oku mahino ki he kau akó na’e ma’u ’e Sīsū Kalaisi ’a e mālohi mei he Tamaí ke foaki ’Ene mo’uí pea ke toe to’o hake ia.)
Faka’ali’ali ’a e akonaki ko ’eni meia ’Eletā Sēmisi E. Talamesi ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau le’olahi ia:
ʻĪmisi
Elder James E. Talmage
“Ko ha ola fakanatula ’o e tupu’anga ta’e-fa’a-mate ’o [Sīsū], ko e ’Alo ’o ha Tamai ta’e-fa’a-maté, kuo ’alo’i ’i he māmaní, ko e ’ikai lava ke mate tukukehe ’i Ha’ane tukulolo ki ai. Na’e ’ikai ke mei lava ’o to’o ’a e mo’ui ’a Sīsū Kalaisí tuku kehe ka Ne finangalo mo fakangofua ia. Ko e mālohi ke tuku hifo ’Ene mo’uí na’e ’iate Ia pē, ’o pehē pē mo e mālohi ke to’o hake ’a Hono sino na’e fakapōngí ’i ha tu’unga ta’e-fa’a-maté” (Jesus the Christ, 3rd ed. [1916], 418).
Fakaafe’i ha tokotaha ako ke lau le’olahi ’a e Mātiu 26:53--54 pea kole ki ha tokotaha ako ’e taha ke lau le’olahi ’a e Sione 19:10--11. Kole ki he kau akó ke nau muimui, pea fakafehoanaki mo fakafaikehekehe’i ’a e ongo potufolofolá.
Fakatatau ki he fakamatala ’i he tohi Mātiú, ko e hā ha tokoni na’e lava ke ma’u ’e Sīsū Kalaisi?
Ko e hā ’okú ke ako mei he potufolofola ’i he tohi Sioné? (’E lava ke ngāue ’aki ’e he fānau akó ha fakalea kehe, ka ’oku totonu ke nau ’ilo’i ’a e fo’i mo’oni ko ’ení: Na’e ’ikai ke lava ’e ha taha ’o to’o ’a e mo’ui ’a Sīsū Kalaisí; na’á Ne kātekina loto fiemālie ’a e maté.)
Kapau na’e lava ’e Sīsū ke ui hifo ha kau ’āngelo tokolahi ke tokoni, ’okú ke pehē ko e hā na’á Ne tukuange ai ke tutuki Iá?
Fakaafe’i ha tokotaha ako ke lau le’olahi ’a e 1 Nīfai 19:9. Kole ki he kalasí ke faka’uhinga’i e fo’i lea ko e kātaki’i. (Fakatatau ki hono faka’aonga’i ’i hení, ’oku ’uhinga ’a e kātaki’í ke faka’atā pe fakangofua. Mahalo te ke fie fokotu’u ange ki he kau akó ke nau hiki ’a e fo’i lea “fakangofua” ’i he tafa’aki ’o ’enau folofolá, ofi ki he 1 Nīfai 19:9.)
Ko e hā na’e fakangofua ai ’e he Fakamo’uí ke tutuki Iá?
Mahalo te ke fie faka’ali’ali ’a e lea ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā ’Alekisānita B. Molisoni ’o e Kau Fitungofulú pea kole ki ha tokotaha ako ke lau le’olahi ia:
ʻĪmisi
Elder Alexander B. Morrison
“Ko e ’ofa ki he fānau kotoa ’a e ’Otuá na’á ne ’ai ’a Sīsū, ’i Hono tu’unga haohaoa ta’e-ha-angahalá, ke Ne foaki Ia ko e totongi huhu’i ki he ngaahi angahala ’a e ni’ihi kehé. … Ko e tupu’anga kilukilua ’eni na’e ’omi ai ’a Sīsū ki māmani ke ‘mamahi, tauta’a toto, mo pekia ma’á e tangatá’ [“’Tis Sweet to Sing the Matchless Love,” Hymns, no. 176]. Na’e hā’ele mai … ke fakalelei ma’a ’etau ngaahi angahalá, ke Ne lava, ’i hono hiki hake ki he kolosí, ’o ’omi ’a e kakai kotoa pē kiate Ia (vakai, 3 Nīfai 27:14)” (“For This Cause Came I into the World,” Ensign, Nov. 1999, 26).
Fakamahino’i ange na’e faingata’a’ia ’a Sīsū ’i he Tutukí koe’uhí ko e ’Ene ’ofa lahi ki He’ene Tamaí pea mo ’Ene ’ofa foki kiate kitautolú. Hili iá, fehu’i ange leva:
’E lava fēfē ke tokoni ’a e ’ilo na’e loto fiemālie ’a e Fakamo’uí ke tutuki Ia koe’uhí ko ’Ene ’ofa ki He’ene Tamaí pea mo kitautolú ke ke kātaki’i ’a e ngaahi a’usia faingata’a te ke ala fehangahangai mo iá?
Na’e faka’osi ’e Sīsū Kalaisi Hono misiona fakamatelié
Fakakaukau ke vahevahe ’eni ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ’a e mate ’i he tutukí:
“’Oku ngali ko e mate tutukí ’oku kau kotoa ki ai ’a e mamahi mo e maté, ’oku lava ke ma’ú — ’a e ninimó, mingi e uouá, fieinuá, fiekaiá, ’ikai lava ’o mohé, mofi fakamamahí, kona hamú, fakamaa’i fakahāhaá, fakamamahi’i hokohoko ’i ha taimi lōloá, fakailifia ’o e fakakaukau ki aí, fakamā ’o e ngaahi kafo na’e ’ikai faito’ó—’o nau taulōfu’u fakataha ’o a’u ki ha tu’unga ’e lava ai ’o kātaki’i kinautolu, kae ’ikai pē a’u ki he tu’unga he ’ikai ala ma’u ai ’e he tokotaha faingata’a’iá ha fiemālie ’i he ’ikai toe ’ilo ha me’á. ’Oku ’ai ’e he ngaahi tu’unga ta’e fakanatulá ke mamahi ’a e fo’i ngaue kotoa pē; ’oku manavanava ’a e ngaahi kālava kuo paá mo e ngaahi uoua kuo laiki ’i he mamahi ta’e-tukú; ko e ngaahi matakafó, kuo ake ’i hono ta’e-’ufi’ufi’í, kuo faka’au ke palangia; ko e ngaahi halanga totó—pea tautautefito ki he ’ulú mo e keté—kuo kamata ke ake pea mapuni ’i he fānoa ’a e totó; pea neongo ’oku fakautuutu māmālie ’a e mamahí takitaha, na’e toe tānaki atu kiate kinautolu mo e fu’u fieinua lahi fau ’oku ’ikai malava ke kātaki’i; pea ’oku fakatupu ’e he ngaahi palopalema fakaesino kotoa ko ’ení ha fetūkuaki mo ha ta’e-fiemālie ’i loto, ’a ia na’á ne ’ai ke malava ’o fai ha mate—’a e mate, ko e fili kovi ta’e-’iloá, ’a ia ’oku tetetete lahi taha ai ’a e tangatá ’i he’ene ofi maí—mo kātaki’i ’a e tafa’aki ’o ha mole lelei mo fakafiefia atu.
“Na’e pehē ’a e pekia na’e pau ke hoko kia Kalaisí” (Frederic W. Farrar, The Life of Christ [1964], 641).
Talaange ki he kau akó na’e fai ’e Sīsū Kalaisi ha kupu’i lea ’e fitu lolotonga ’Ene ’i he funga kolosí. Hiki ’a e ngaahi fakamo’oni fakafolofola ko ’ení ’i he palakipoé (’oua te ke fakakau ’a e fakalea ’i he ha’í), pea fakaafe’i ’a e tokotaha ako takitaha ke fakatotolo’i ha ni’ihi ’o kinautolu pea fakahā ’a e me’a na’e folofola ’aki ’e Sīsuú:
Luke 23:34 (“’E Tamai, fakamolemole ’a kinautolu; he ’oku ’ikai te nau ’ilo ’a ia ’oku nau faí.”)
Luke 23:43 (“’Oku ou tala mo’oni kiate koe, te ta ’i Palataisi mo au he ’ahó ni.”)
Sione 19:26–27 (“Fefine, vakai ko ho’o tamá! …Vakai ko ho’o fa’eé!”)
Mātiu 27:46 (“Ko hoku ’Otua, ko hoku ’Otua, ko e hā kuó ke li’aki ai aú?”)
Luke 23:46 (“’E Tamai, ’oku ou tuku hoku laumālié ki ho nimá.”)
Toe fakalea ’a e ngaahi fakamatalá ’i he palakipoé, ’i he tafa’aki ’o ’enau ngaahi fakamo’oni fakafolofola totonú, he taimi ’e lipooti ai ’e he fānau akó ’a e ngaahi me’a na’a nau ’iló. Fehu’i ange ki he kau akó:
Ko e hā ’a e me’a ’oku fakahaa’i ’e he ngaahi fakamatala ko ’ení fekau’aki mo e Fakamo’uí pea mo e me’a na’á Ne a’usia he funga kolosí?
Ko e hā na’e ’uhinga ki ai ’a Sīsū ’i he taimi na’e folofola ai, “Ko hono ngatá iá”? (Kuó Ne fakakakato ’a e mamahi ta’e-fakangatangata ’oku fie ma’u ’e he Fakaleleí. Mahalo te ke fakamahino’i ange ki he kau akó ’oku pehē ’e he Liliu ’a Siosefa Sāmita ’o e Mātiu 27:54: [“Pea kuo toe kalanga le’olahi ’a Sīsū, ’o pehē, Tamai, kuo lava, kuo fakahoko Ho finangaló, pea momoi hake ’a hono laumālié]” [vakai foki, Mātiu 27:50, futinouti a]. Na’e toki pekia pē ’a Sīsū hili ’Ene ’afio’i kuó Ne fakakakato kotoa ’a e me’a na’e finangalo ’a e Tamaí ke Ne faí.)
Kole ki ha tokotaha ako ke lau ’a e fakamatala ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā Sefilī R. Hōlani ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá:
ʻĪmisi
Elder Jeffrey R. Holland
“’I hono fakahoko kakato ’o e fakaleleí, ’i he taimi ne fakamahino’i ai ’e Kalaisi ’a ’Ene fakapapau ke faivelengá, na’e faifai pē pea a’u ’o ‘ngata’ [vakai, Sione 19:30]. Na’e fepaki ’a Sīsū ’o Nasaletí, ko e ’Alo mo’ui ’o e ’Otua mo’uí, mo e mamahi kotoa pē ’o ’ikai ha taha ke tokoni pe poupou’i Ia, ’o Ne ’ai ke tau lava ’o toe mo’ui hili e ikuna ’a maté, ’o ne fakahoko ’a e huhu’i fakafiefia mo fakalaumālie mei he angahalá ’aki ’a e tuēnoa mo e fakapo’uli hulufau. Na’á Ne tui ki he ’Otuá ’o Ne ’ilo’i na’á Ne ’i ai mo Ia, [na’á Ne lava ai ke folofola ’i he ikuna], ‘’E Tamai, ’oku ou tuku hoku laumālié ki ho nimá’ [Luke 23:46]” (“Na’e ’Ikai ’Iate Ia ha Taha,” Ensign pe Liahona, Mē 2009, 88).
Fakaafe’i ha tokotaha ako kehe ke lau le’olahi ’a e lea ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā Lōpeti D. Heili ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá:
ʻĪmisi
Elder Robert D. Hales
“Na’e fili ’a Sīsū ke ’oua na’a tuku ange mei māmani kae ’oua kuó Ne kātaki ki he ngata’angá mo fakakakato ’a e misiona na’e fekau’i mai Ia ke Ne fakahoko ma’á e fa’ahinga ’o e tangatá. Na’e momoi ’e Sīsū Hono laumālié ’i he kolosi ’o Kalevalé ki He’ene Tamaí ’aki ha ki’i fo’i sētesi nounou, ‘Ko hono ngatá ia’ (Sione 19:30). Hili ’Ene kātaki ’o a’u ki he ngata’angá, na’e tukuange atu ia mei he mo’ui fakamatelié.
“Kuo pau foki ke tau kātaki mo kitautolu ki he ngata’angá” (“The Covenant of Baptism: To Be in the Kingdom of the Kingdom,” Ensign, Nov. 2000, 6).
Ko e hā ’oku tokoni ’a e ongo ’Aposetoló ni ke mahino kiate kitautolu fekau’aki mo e me’a na’e ’uhinga ki ai ’a Sīsū ’i He’ene folofola, “Ko hono ngata iá”? (Hili e tali ’a e kau akó, fakakaukau ke hiki ’a e fo’i mo’oni ko ’ení ’i he palakipoé: Na’e fakakakato mo’oni ’e Sīsū ’a e me’a kotoa pē na’e tu’utu’uni ’e he Tamai Hēvaní ke Ne fakahoko ’i he mo’ui fakamatelié.)
’E tokoni fēfē ke manatu’i ’a e me’a na’e fehangahangai mo kātekina ’e he Fakamo’uí kae lava ’o fakahoko Hono misiona ’i he mo’ui fakamatelié ’i hotau ngaahi taimi faingata’á, ?
Ko e hā e founga ’e lava ai ’e hono manatu’i ’o e fa’ifa’itaki’anga ’a Sīsuú ’o tokoni’i koe ke fakahoko ’a e taumu’a na’e fā’ele’i mai koe ke faí?
Te tau lava fēfē ’o fakahaa’i ’etau hounga’ia ’i he me’a kotoa na’e fuesia ’e he Fakamo’uí ma’atautolú? (’E lava ke faka’aonga’i ’e he kau akó ha ngaahi fakalea kehe, ka ’oku totonu ke nau fakahaa’i ’a e tefito’i mo’oni ko ’ení: ’Oku tau fakahaa’i ’etau hounga’ia ’i he me’a kotoa na’e fuesia ’e he Fakamo’uí ’i he kolosí ’aki ’etau muimui ki He’ene fa’ifa’itaki’angá ’o e kātaki ki he ngata’angá.)
Fakaafe’i e kau akó ke fakakaukau ke vahevahe ’i he mītia fakasōsialé ’a e ngaahi me’a ’oku nau ongo’i kau ki he Fakamo’uí pea mo e me’a ’oku nau tukupā ke fai ke kei fai pau ai ki he ngaahi ongo ko iá.
