Pagbangutan ug Kamatayon

Ang pagbangutan posibling usa ka malisud idumala nga emosyon. Hapit ang matag usa makasinati niini sa ubang mga higayon sa kinabuhi. Ang kamatayon usa ka bahin sa plano sa Dios sa kalipay, apan bisan pa niana nga pagsabot, daghang mga tawo ang maglisud sa pagpakigbugno niini uban sa mga pagbati nga nagpalibot sa pagkawala sa tawo nga ilang gihigugma. Dugang pa, ang kamatayon dili lamang mao ang tinubdan sa pagbangutan; ang ubang mga matang sa kamatayon nag-aghat og mga pagbati sa pagbangotan, sama sa pagkawala sa trabaho, sa usa ka relasyon, kahimsog, ug uban pa. Ang pagbangutan usa ka normal nga pagbati mahitungod sa pagkamatay ug usa ka emosyonal nga kausaban diha sa dalan sa kamaya, dili usa ka pagpahayag sa kahuyang o kakulang sa pagtuo diha sa Dios o sa Iyang gugma.

Kadtong anaa sa kasubo nagkinahanglan og panahon sa ilang pagbangutan tungod sa kamatayon, ug nagkinahanglan sila og mosuporta nga mga higala ug pamilya nga ilang ikauban panahon niana nga kasinatian. Ang gidugayon sa panahon nga gikinahanglan aron ang pagbangutan mahupay, ang maayong paagi lahi-lahi gikan sa usa ka tawo ngadto sa laing tawo, mag-agad sa pipila ka mga aspeto. Ang pagkamatay kalit ba o napangandaman na? Sa sitwasyon bahin sa pagkamatay, unsa ka suod ang nagsubo ngadto sa namatay? Unsa kadako ang panginahanglan sa tawo diha kaniya o unsa ang nawala? Kini ug uban pang mga elemento makadugang sa atong pagsabot kon unsaon sa pagtabang ang tawo nga nagbangutan.

Ang ubang mga tawo tingali nagkinahanglan nga maglikay sa mga butang nga makapahinumdom bahin sa namatay, samtang ang uban tingali mahupay pinaagi sa mga handumanan. Ang uban tingali magkinahanglan og panahon nga malayo sa dili pa sila mobati nga makig-uban sa uban o motambong og mga miting ug mga kalihokan sa simbahan, samtang ang uban tingali nagkinahanglan og dihadiha dayon nga sosyal nga koneksyon. Ang matag usa lahi-lahi, ug ang tinagsa-tagsa nga mga dalan sa unahan managlahi.

Samtang mangalagad ka sa tawo nga nakigbisog sa pagbangutan, ipakita una ang pinakaimportante sa tanan ang gugma. Ang mga pahayag nga sama niini makatabang kanimo sa pagpakigsulti uban ang empatiya:

“Wala ko kahibalo kon unsay isulti, apan gusto kong mahibalo ka nga ako nagpangga kanimo.”
“Dili ka kinahanglan nga mosulti kon dili ka gusto, apan ania ako aron maminaw kon duna kay isulti.”
“OK ra ang pagbaton og managlahing pagbati gikan sa usa ka adlaw, o sa usa ka higayon, ngadto sa sunod. Walay usa nga maoy hustong paagi sa pagbati. Tugoti lang ang imong kaugalingon nga makasinati og mga pagbati kon moabot man kini.”
“Sa tinuod naguol ko nga ikaw nagsinati niini.”

Sabta ang Sitwasyon

Samtang mangalagad ka ngadto sa tawo nga nakigbisog sa pagbangutan, ikonsiderar ang pagpangutana sama sa mga anaa sa ubos sa mabination ug mapinanggaong paagi aron matabangan ka nga makasabot sa mga kabalaka, panginahanglan, ug mga kahimtang sa maong tawo.

Giunsa nimo kini sa pagsagubang?
Kon maayo ang imong adlaw, unsa kaha ang nakapahimo niana nga positibong kalainan?
Asa ka moadto alang sa emosyonal nga suporta?
Unsang piho nga mga butang ang gisulti o gihimo sa mga tawo nga nakatabang kanimo? Unsa ang wala makatabang?

Dugang pa, makatabang ang pagkahibalo sa mga yugto sa pagbangutan. Kadaghanan sa mga tawo moagi og lima ka emosyonal nga mga yugto kon sila magbangutan: dili makadawat, kapungot, paghaylo, depresyon, ug pagpahiangay. Posible kining motumaw sa bisan unsang han-ay, ug ang uban tingali malaktawan o masubli kapin sa kausa. Ang matag yugto diha sa proseso sa pagbangutan tingali magkinahanglan og managlahing paagi alang niadtong kinsa mangalagad. Ania ang sukaranang paghulagway sa matag yugto:

Dili pagdawat: Ang dili pagdawat sa kasagaran maoy unang yugto sa pagbangutan. Ang mga tawo nga nagsinati sa dili pagdawat tingali molimod unsay nahitabo, mahimong walay pagbati, o makasinati og kalisang. Kon ang tawo nagsinati niini nga yugto, sa kasagaran labing maayo nga pakigsultihan siya dala ang empatiya o sa paggahin og panahon sa hilom lamang nga magkaubang manglingkod.
Kapungot: Niini nga yugto, ang mga indibidwal tingali modirekta sa ilang kapungot ngadto sa Dios, diha sa ilang kaugalingon, o sa ubang mga tawo sa ilang palibot. Ikonsiderar ang pag-awhag sa maong tawo sa paghimo og usa ka journal niadtong mga gibati nga kapungot. Siya mahimo rang mohukom sa pagguba sa journal human molabay kini nga yugto, apan sa pagkakaron, makahatag kini og luwas nga paagi sa pagpahungaw sa kapungot.
Paghaylo: Ang tawo nga anaa sa yugto sa paghaylo mosulay sa pakighaylo sa Dios ug mangutana og mga pangutana nga “unsa kaha kon” (sama sa “Unsa kaha kon mosaad ko nga akong tagdon sa mas maayong paagi ang maong tawo?” o “Unsa kaha kon moadto ko sa templo matag semana?”). Ang mga indibidwal sa kasagaran mobati nga sad-an mahitungod sa ilang kapakyas sa pagpanalipod sa tawo nga namatay o pagpugong sa dili maayong nahitabo. Kon ang tawo makasinati niini nga yugto sa sitwasyon sa kamatayon, tingali makatabang ang pagpangutana kon unsa kaha ang iyang gituohan nga gusto sa tawong namatay alang sa mga indibidwal nga nagpadayon sa kinabuhi.
Depresyon: Niini nga yugto, ang mga indibidwal tingali mobati og kahaw-ang, walay mahimo, walay paglaum, ug posibling mawad-an og interes sa pagpangilabot sa inadlaw-adlaw nga pagpakabuhi. Tingali magsugod sila sa pagpalayo sa uban. Kon ang tawo magpabilin niini nga yugto sulod sa taas nga panahon (upat ngadto sa unom ka semana), tingali nagkinahanglan siya nga iadto sa usa ka grupo sa pagsuporta [support group] alang sa nagbangutan o sa propesyonal alang sa kahimsog sa pangisip.
Pagpahiangay: Niini nga yugto, ang mga indibidwal anam-anam nga makapahiangay sa ilang bag-o nga normal. Ang ilang mga emosyon mapahimutang, ug ilang makat-onan ang pagsagubang sa pagbangutan. Tingali makatabang ang pagpaniguro kanila nga ang pagpahiangay OK ra ug nga, diha sa sitwasyon sa kamatayon, ang ilang minahal nga mitaliwan gusto nga sila mangita og kalipay.

Tabangi ang Indibidwal

Samtang ikaw maningkamot sa pagtabang sa tawo, hunahunaa ang mosunod nga impormasyon:

Tabangi ang tawo sa pagkahibalo nga OK ra ang pagbangutan. Ang uban tingali nagtan-aw sa pagbangutan isip usa ka pagpahayag sa nagkahuyang nga pagtuo, apan importante nga ang mga indibidwal motugot sa ilang mga kaugalingon nga magbangutan. Ang paghisgot gani kon sa unsang paagi si Jesus mibati sa pagbangutan makatabang sa mga miyembro sa pagsabot nga wala kini magpasabot og kakulang sa pagtuo (tan-awa sa Juan 11:32–36).
Tabangi ang tawo sa pag-ila nga ang matag usa magbangutan sa iyang kaugalingon nga paagi. Walay nag-inusarang paagi sa pag-atubang sa kamatayon, ug ang matag usa mosanong sa managlahi nga paagi. Ang tawo dili gayud angayang mobati nga sad-an tungod sa pagbati o sa wala pagbati sa usa ka piho nga paagi.
Makigsulti uban sa empatiya (ug ipadayon ang pagbuhat niini bisan taud-taod na nga nahitabo human sa pagkamatay).
- Pag-ampo alang sa giya kon unsay isulti. Ang paghupay og usa ka tawo makapakulba, apan sa kasagaran mas maayo ang pagtabang ug pagsulti og butang kay sa walay isulti. Importante nga ang mga tawo nga nagbangutan mahibalo nga ikaw nagpakabana ug gusto nga mosuporta kanila.
- Hinumdumi ang pagkasensitibo. Ang pipila ka maayo og tuyo nga mga pahayag tingali dili makita isip empatiya ngadto niadtong mga nagbangutan. Ang mosunod nga mga ehemplo tingali mas makapasakit kay sa makatabang:
  - “Usa kini ka bahin sa plano sa Dios.”
  - “Maayo na lang gani …” (“Maayo na lang gani kay wala sila mag-antus,” “Maayo na lang gani kay pwede ka nang makig-date og laing tawo karon,” “Maayo na lang gani kay karon makakita ka na og trabaho nga mao gyud ang imong ganahan,” ug uban pa).
  - “Ako adunay susama nga kasinatian.”
  - “Dugangi pa ang pagserbisyo.”
  - “Maarang-arang ra na sa kadugayan.”
  - “Kinahanglan ka nga …” o “Ikaw mamahimo nga …”
  - “Siya anaa ra sa mas maayong dapit.”
- Imbis ingon ana, mahimo kang:
  - Moingon, “Wala ko kahibalo unsay isulti gawas sa pag-ingon kanimo nga daghan ang nahigugma kanimo, lakip nako.”
  - Moingon nga, “Ako mag-ampo alang kanimo.”
  - Tuguti nga mahibalo ang tawong nagbangutan pinaagi sa imong mga pulong ug mga buhat nga ikaw naghunahuna kaniya. Ang pagtabang pwedeng sama kayano sa pagpadala og text.
  - Paggahin og panahon uban sa tawong nagbangutan.
Paminaw. Ang paghatag og tambag o ang pagpakigsulti sa tawo dili kay mao ra ang paagi sa pagtabang. Kon ikaw maminaw ug tugutan ang tawo nga mopahayag sa iyang mga pagbati, ang mao nga lihok sa kasagaran madawat kaayo ug makaayo. Ang yano nga pagtupad og lingkod kauban sa indibidwal maoy usa ka dili sa pulong [nonverbal] nga paagi sa pagpakita og suporta. Ang maminaw ra posibling lisud tungod kay tingali mobati ka nga wala kay igong gihimo sa paghupay sa kasakit, apan ang pagpaminaw mismo usa ka mapuslanon ug makasuporta nga lihok.
Ayaw lang pagtubag. Samtang ang mga indibidwal padayon sa ilang mga emosyonal nga mga yugto sa pagbangutan, sila tingali makasulti o makabuhat og mga butang nga dili angay. Pagmapailubon, ug ilha nga ang ingon niana nga mga kinaiya sa kasagaran nagpakita nga ang tawo anaa sa proseso sa pagbangutan.
Ipadayon ang suporta bisan human sa hitabo. Awhaga ang mga lider sa Simbahan, mga tigpangalagad nga mga brother ug mga sister, mga miyembro sa ward, ug mga higala sa pagpadayon sa ilang mga paningkamot sa pagsuporta sa emosyonal nga paagi bisan dugay nang nahitabo ang insidente. Ang pagbangutan usa ka proseso nga modangat og mga bulan ug gani mga tuig.
Pagmainabtikon kabahin sa mga komentaryo ug pamatasan sa paghikog. Kon ang tawo mohisgot na mahitungod sa paghikog, seryosoha kini sa kanunay. Tan-awa ang Suicide page bahin sa Mga Kapanguhaan sa Pagpanambag. Kon ikaw nabalaka mahitungod sa kasiguroan sa usa ka tawo, kontaka diha dayon ang lokal nga emergency medical service o ang opisina sa inyong Family Services (kon anaa). Ang mga lider sa Simbahan pwede usab nga mokontak sa help line [numero nga tawagan alang sa tabang] sa Simbahan alang sa tabang niini nga problema. Bisitaha ang Hikog nga seksyon diha sa Gospel Library nga app aron makita ang walay bayad nga mga help line sa tibuok kalibutan ug mga kapanguhaan alang sa pagtabang sa mga indibidwal nga nakigbisog og usa ka problema nga may kalabotan sa paghikog.

Sa sitwasyon bahin sa kamatayon sa usa ka minahal, ang proseso sa pagbangutan tingali maglakip sa pagtabang sa pamilya diha sa serbisyo atol sa haya o sa paglubong. Ang pagplano ug pagtambong og usa ka lubong posibling lisud alang sa mga indibidwal nga nagbangutan. Importante ang mahimong sensitibo sa ilang mga panginahanglan samtang mohatag ka og suporta ug kahupayan. Pangita og impormasyon bahin sa pagpangalagad sa mga serbisyo atol sa mga haya ug ubang may kalabutan nga serbisyo diha sa seksyon 29.6 sa Kinatibuk-ang Tamdanan nga Basahon: Pagserbisyo diha sa Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw (ChurchofJesusChrist.org). Ang mosunod mao ang pipila ka dugang nga mga lagda nga angay hinumduman:

Ang mga serbisyo atol sa haya gituyo alang sa pagpasidungog sa kinabuhi sa namatay ug sa pagtabang niadtong mga nagbangutan aron makakita og kahupayan ug kalinaw. Ang serbisyo atol sa haya sa kasagaran usa ka mahinungdanong bahin sa pagpadayon niana nga proseso sa pagbangutan. Sa ingon niana, importante ang pagka sensitibo sa mga panginahanglan ug mga panghinaot sa mga indibidwal o mga sakop sa pamilya nga nagbangutan. Ang paghisgot sa plano sa kaluwasan ug sa gahum ni Jesukristo sa paghatag og kahupayan mapuslanon. Importante usab ang paggahin og igong panahon sa pagpasidungog sa tawo nga namatay ug sa paghinumdom sa iyang mga pakigrelasyon ug positibong mga kinaiya.
Ang nagbangutan nga mga indibidwal pwede rang mopili nga mamulong o dili mamulong o moapil sa serbisyo. Usa kini ka personal nga pagpili nga sila ang mobuhat.
Sa bisan unsa nga mga pakigpulong nga imong buhaton atol sa haya, hinumdumi ang pagpamulong uban ang empatiya. Awhaga ang uban kinsa mamulong (mga lider sa Simbahan, mga tigpangalagad nga mga brother ug mga sister, mga silingan, ug uban pa) sa pagmatngon usab sa ilang mga isulti.

Ang galastohan tingali usa ka problema sa paghaya ug sa pagkahuman. Kon ang indibidwal o pamilya ang nawad-an sa ilang tigsangkap, sila tingali mabalaka mahitungod sa mga galastohan samtang magpadayon. Pangita og espirituhanong direksyon samtang maghunahuna ka sa unsang paagi ang tabang sa Simbahan o mga programa makatubag sa pipila niini nga mga problema.

Suportahi ang Pamilya

Depende sa sitwasyon, ang mga sakop sa pamilya ug ubang suod nga mga higala tingali nakigbisog usab og pagbangutan, labi pa kon ang pagbangutan may kalabutan sa pagkamatay sa usa ka minahal. Ikonsiderar ang impormasyon ubos sa “Tabangi ang Indibidwal” alang sa matag sakop sa pamilya ug suod nga higala.

Bisan og ang pagbangutan nakaapekto og usa lamang ka sakop sa pamilya, pwede nimong susihon ang pamilya ug sutaon kon kumusta ang uban. Sila tingali nagkinahanglan og suporta sa pagtabang sa ilang sakop sa pamilya nga naglisud sa pagdawat.

Gamita ang mga Kapanguhaan sa Ward ug Stake

Kon angay, ikonsiderar ang paghangyo sa mga lider sa ward o ubang masaligan nga mga indibidwal sa paghatag og padayon nga suporta. Pangayo og pagtugot sa maong indibidwal sa dili pa hisgutan ang sitwasyon ngadto sa uban.

Awhaga ang mga pamilya nga kaliwat sa maong tawo ug ang tigpangalagad nga mga brother ug mga sister nga magmabinantayon. Ang proseso sa pagbangutan posibling modangat og taas nga panahon ug ang tawo posibling magkinahanglan og dugang pa nga suporta sulod sa mubong panahon. Kana nga suporta kinahanglang magpadayon bisan human na ang lubong.
Ang uban nga mga indibidwal tingali makabenipisyo pinaagi sa pagtambong og usa ka grupo sa pagsuporta. Ang mga grupo makatabang kaayo sa mga indibidwal kinsa mobati nga walay nakasabut sa ilang sitwasyon o sa unsay ilang gibati. Ang ubang pundok ma-acces pinaagi sa social media. Ang mga doktor sa pamilya, mga morge, ug mga organisasyong nagtanyag og pag-amuma [hospice] tingali makatabang usab kanimo sa pagpangita og mga grupo sa pagsuporta sa inyong dapit. Ang Family Services wala magtanyag og mga grupo sa pagsuporta alang sa nagbangutan, apan pwede kang mokonsulta sa opisina sa inyong lokal nga Family Services (kon anaa) aron makakuha og mga pakisayran o mga rekomendasyon.
Tabangi ang tawo nga makakuha og propesyonal nga tabang kon gikinahanglan. Ang pagbangutan usa ka komplikado nga emosyon, ug ang tawo nga nagbangutan tingali nagkinahanglan og tabang gikan sa usa ka propesyonal. Tan-awa ang Mga Kapanguhaan sa Pagpanambag nga pahina diha sa kahimsog sa pangisip.