Rinanoakin Tamnei aika a Tangako: Tukana, Kaekana, & Kamaoana
Iroun Joy D. Jones
Beretitenti ni Kabuta ibukin te Buraimwari
Te boto ni iango man te marooro are e kanakoaki n 2018 Bootakia Kurubu ni Kaitaraa te Tamnei n Tangako Utah maungatabu i Salt Lake City, Utah.
Aron kamanenaan tenua kawai n tangira aikai e na kona ni buokiia ara ataei n taian kaangaanga ake a rinanoi ma tamnei aika a tangako.
Tamnei man Getty Images, kabonganaki ibukin kabwarabwaran tamnei, kateaki ni bwaai ni katooto
I rootaki n te rawawata n atakin ana katikitiki tamnei aika a tangako iaoia riki ake a rang uarereke n ara tabo nako—ara ataei. Te kaangaanga ae tabangaki ae moan te korakora, ae irekereke ma, matakuakinan tamnei aika a tangako e kona ni karika te maamaa, te mwamwanaa te aba, kamangaoakin te namakin, buan aron tauan nanom, tangiran karaoan anua aika kareke, ao kabanebuakaan te tai, te iango, ao te korakora. Iai kainanoakira ae e korakora ni kabane—kaaro, utu, tan reirei, tan kairiiri—n rangi n tarai baika a bongana, ao ni kamanoia ara ataei ao kairake.
Te tangira bon teuaa mai i buakon ana bwai n tangira te Atua ae e korakora. Tangiran te Atua ao tangiraia raora bon uoua tuua aika a korakora ake ti anganaki mai iroun Iesu Kristo. I kakoaua bwa, te tangira, bon ara bwai ni buaka naba ae e korakora ni kaitarakin tamnei aika a tangako.
E koaua, n aron taeka ake a rangi ni bebete uringakiia ae kangai, “te tangako e urua te tangira,” ma ti na ururinga naba are te tangira e urua te tangako. E aki nanonaki n anne bwa ara tangira ibukiia tabeman e na kona ni bita aroia n tangira karaoan anua aika kareke ke ni bitii kateia. Ma te tangira e kona ni kaungaira—n arora ni katauraoi, ni kaeka, n ongora—ni kaineti riki ma ara ataei. Ngkana arona bwa ana iai ara kantaninga ni kamaunanakoa te kaangaanga aei man te aonaaba, e riai te tangira n riki bwa kaungaan ara mwakuri ao te bwai ni mwakuri ae ti rangin ni kabongana n ara mwakuri.
I tangiria n anga tenua kawai ni kabonganan te tangira are n au kantaninga ti na katurua ara taratara iaona, butimwaeana ao karikana bwa te tua. Kabonganakin kawai aika tenua aikai a irekereke nakon tenua mwakoro ni kaitaraaki ma tamnei n tangako ake a kaitarai ara ataei.
Te moan, ti kaota ara “tangira ibukiia” man kamanoakia raoi. Te kauoua, ti kangai “I teimatoa n tangiriko” man te kawai are ti anga ara kaeka ngkai a irarang ni matakuakini tamnei aika a tangako, n ae bon nanoia ke tiaki. Ao te katenua, ti taekina “N teimatoa n tangiriko” man kaotan te tangira ni boutokaia ngkai a mwakuri ni kamarurungiia ngkana a tia n rinanon matoan kataan katokana ke tangiran karaoan anua aika kareke. Inanon mwakorona nako, te tangira bon te bwai ae moan te kakawaki.
1. Totokoana: “I Tangiriko”
Iangoia n am iango te ataei ae ko tangiria. Ngkana ko tuanga te ataei aei, “I tangiriko,” tera ae e nanonaki iai? Ni bon arona, e nanonaki bwa ti katauraoa kamanoaia bwa ti aonga ni kona ni buokiia tekoraki ake ti tangiriia n riki n tamaroa nakon aia kabanea ni kona ao ni kaitarai kakaewenako ni maeuia. Mwakoron te kamanomano bon karekean te reitaki, ae korakora, onimakinaki, ao n teimatoa. Aekakin te itoman aei e buokiia ara ataei ni kaniia nakoira. Ngkai ti katei ara itoman n onimakinara imarenara aika matoatoa ao ni kamanoia natira ao tibura—ke ataei nako—ti anganiia te tabo ae a na kona ni karekea te ibuobuoki iroun temanna ae e aki kona ni motikitaekaia ke ni kabuakakaia. Te kamanomano aio e buokiia ni kaotaia bwa antai ngaiia ao ni buokiia n ataa rekerekeia ma te Atua. Namakinan ae a bonganga ao a tangiraki e buokiia ataei ni kaotaia ao ni katan iaon ana kakawakin Tamara are i Karawa are e anga kaetieti ibukin kukureia.
I raraoma bwa a mwaiti karo ae tao aki ataia ae tera buakakan tamnei aika a tangako ke tao a ti iangoia bwa bon ti te kaangaanga ibukiia tabeman aomata. Ni koauana bwa te kaangaanga aei e rotiia ara ataeinimwaane ao ara ataeinaine, ao ti aki rangi ni kabatia tataekinana.
N ririki aika a mwaiti n nako, kain abau ao ngai ti ongo te karaki ae iai nanona ae e tamaroa ngaia are ti a kaokiokia nakoia natira. Te karaki bon iaon te naeta ae e a kara are e tuanga te ataeinimwaane ae rirarikina bwa e na uotia nako taubukin te maunga bwa e na nora bungin taai te kabanea n tai imwain maten te naeta. E aki waekoa ni kaeka te ataeinimwaane, ma e berita te naeta ae e na aki tenaia bwa boon are e na uotia. Imwiin te boraraoi, te teinimwaane e a uota te naeta nako taubukin te maunga ike a uaia ni matakuakina bungin taai.
Imwiin uotakin te naeta rikaki ao nako aontano, e a katauraoa kanana te teinimwaane ibon ibukina ao ana tabo ni matu ibukin te tairiki. N te ingabong, e tuatua te naeta, “Taiaoka, te teinimwaane, ko kona n uotai ni kaokai nakon mweengau? E a roko au tai are n nang kitana te aonaaba aei, ao I tangiria n okira mweengau.” E namakina te teinimwaane ae e a tia ni kamaiuaki ao e a tia ni kawakina ana taeka te naeta, ngaia are e a iangoia bwa e na uota te naeta nakon mweengana n aron are e butiia.
E karaua n tabeka te naeta, e taua ni kaniia ma bwabwaana, ao e a uotia nako nanon te rereua nakon mweengana ni mate iai. Imwain ae e katuka te naeta inano, e a tanrikaki te naeta ao n tena bwabwaana. E takaura n tang te teinimwaane ao ni karenakoa te naeta nako aontano. “Ten a Naeta, e aera ngkai ko karaoa anne? Ngkai ae n nang bon mate!” Te naeta e taraia ao e ngare: “Ko bon ataai bwa teraa ngai ngke ko tabekai.”
N te aonaaba ngkai, I noria karo aika a mwaiti n anganiia natiia te naeta. I taetae ni kaineti ma te tareboon. Ti na bon aki anga te tareboon are e toma ma te intanete nako nanon bwaia ataei aika a uarereke ake a tuai ni ikawai raoi ni karekei reiakinaia ae e tau, e tuai n reke irouia te kona ni iango raoi ao te konabwai ni karaoi babaire, ao ake akea aia tararua karo ao tabeua bwai ni mwakuri ni buoka kamanoaia. Jason S. Carroll. te burobetia iaon maiun te utu i Brigham Young Iuniwetiri, e taekina, “Ti kamanoia natira nikarokoa a bon kona n tararuaiia i bon irouia.” Mwakoron te kaburoro, are iai inanona mwakoron te kaburoro are e taua mwiin te kukurei, ngaia ae e moan riki. Imwina riki te iango ao te konabwai ni karaoan te babaire ake a mena ni mwakoron te kaburoro mai imoa a bwanin rikiia. “Bwa ataei a kona ni karekea kukureia ma aki kona ni baire raoi.”1
Nikabane tareboon a riai n tararuaaki, n aroia naba kairake. E raoiroi naba te reirei aei nakoia ikawai. Akea temanna ae e na aki kona n rotaki n ana katikitiki ae e buakaka tamnei aika a tangako. Tabeman karo a rineia ni karkea te tarebon are e kakaukaki nakoia natiia ni kauarerekea kabonganan te taetae ao te tekiti.
Irarikin tarebon ake a toma ma te intanete bon aekakin bwaai ni itoman aika aki kona ni warekaki ake a kona n toma ma waaki ni kaongora ake aki tangiraki rinanon te intanete. N te kamatebwai ae e a tiba karaoaki e kaotia bwa 79 te betientin norakin tamnei aika a tangako ake aki tangiraki a riki inanon te mweenga.2 A kona ataei n nori iaon te tabureti, tarebon aika a toma ma te intanete, bwaai n takakaro, taian DVD, ao TV ake a toma ma te intanete, aikai ake mai ibuakon aika bati. I ataiia utu ake a karika teuana te tabo, are e rarawata kaina bwa te tabo ni mweengaia ae a katikui iai bwaai ni itoman ake a maiu man te iti bwa neia ni kabonganaaki. Utu aikai a arana bwa “te ruu ni kaongora,” ao bwaai ni itoman nikabane a katukaki bwa ana noraki, n te tabo ae e ota. Akea temana ae e na tii ngaia n te ruu ni kabongana te bwai ni itoman.
Utu tabeua a atia n rinea te tua bwa ana akea te tareboon inanon te ru ni matu ke te roki. Tabeman a kangai, “Ko na aki tiku n ti ngkoe ma te tareboon.” Ma iai tabeman ake a karekei bwaai ake a na kabonganai natiia ma bwai ni mwakuri are a na kona aia tareboon ataei n tauaki mwiia irouia karo. N te anga aio a reirei iai bwa e na reke te onimakinaki ao bwa te tararua n te tareboon e kakawaki.
Tao tera kainanora ni bon tatabemaniira n ara utu, ti na reireiniia kain ara utu ni kabongana te rabakau ae boou ma te iango raoi, ao ni kabongana raoi mai i moana—ni karikirakea tein aia iango ae e raoiroi. Tia reireinia ara ataei ni kawai aika a materaoi ni kabonganan rabakau ibukin te tamaroa. Ti kona n reireiniia n rinanon bwaai ni titirakiniia i bon irouia, “Ni karaoan aei e na iai te bwai ae e raoiroi mai iai?” Ara rinerine bwa ti kanga n reireinia ara utu ngkai e na noraki mwina n roro aika rimwi.
Ngkai karo ngaira, au kantaninga bwa ti na tara kakawakin ara itoman ma natira ao ara kekeiaki ae e onoti ake ti karaoi n kamanoia iai. Ngkai ti kakorakorai ara itoman n tangira aikai, ataei ana mataata raoi bwa bukin tera te Atua e anga te kauring ni kaitarai kamairan tamnei aika a tangako, a na kona n ataa aron totokoana, ao a na tauraoi ngkana a kaitara ma ngaai.
Tamnei man Getty Images, kabonganaki ibukin kabwarabwaran tamnei, kateaki ni bwaai ni katooto
2. Kaekaana: “E Bon Teimatoa Tangiram”
Karikan te butimwaai, te kokoua, te marooro ae e kakao are e na kaungaia ataei n tibwauai aia iango, taneiai, ao titiraki ma aia karo e aki bebete. Ti kona ni kaoia ataei n aia roro nako ni kaotia nakoira ngkana ke a moana n rinanon aekakin te kaangaanga n taian tamnei aika a tangako—mai imwaina, n tia n norii n aki ata burena are e a kairiia ni kabongana n tabetai, nakon ae e rangi ni korakora, ao n ae a bon rawa ni katoka kabonganana. Te moantaai ni marooro e tamaroa, ao ataei ana taetae nakoim n rangi n tauraoi ngkana a ataia ae a tangiraki ao akea te bwai are a taekina ke ni karaoia ae e na bita te tangira anne.
E burenibwai, n reke, ae te ataei e na kaoti bwaai n oin nanona. E bon ti reke ngkana te karo ae e atai aroia e kaunga te ataei ma, “Iai te kaangaanga?” “Kanga ai tiaaki arom aio n te tai aei.” Mwaitin te tangira ae e namakinna te ataei, e na kabebetea iroun teuanne ke neienne ni kaota nanona.
Koauana raoi n te tangira aei e rikirake n ana iango man tataneiai aika a uarereke aika a riki ni katoa tai. Kaangaanga aika a uarereke ake a maroroakinaki n te kawai n tangira e katea aan te marooro ae nakoraoi ngaia are ngkana e roko te kaangaanga ae bubura, e kona n reitinako maroroakinana. Ae moan te kakawaki, a ataia ataei ae ami kaeka e na kangai, “I teimatoa n tangiri ngkami. I aki katoka tangiram tao ibukina ae iai te bwai ae e riki. I aki toki n tangiriko.”
Tao bon iai bukina, ae ti aki bati n tataetae ma te roronrikirake ao ataei iaon teuana mai ibuakon bwaai aika e korakora te kairoro iai ao kariri aika bubura ake a na kaitarai. Ara baenikai e a karikiia bwa ana reiakinaki man te intanete, tabeman ataei, ke te roro ae rikirake, ke bon man kaongora aika a kinaaki. Tabeman mai ibukora ti aki waetata tao ni kabongana te taeka ae tamnei aika a tangako i rarikia ataei inanon ara kekeiaki ni kamanoia man aia aki ataibwai. E bon aki tau taekinana. Tao ara karo a aki taetae ma ngaira n rangi ni kabwarabwaraa. Tera mwiina ngkana ara marooro e kaungaia ni kan kataia? Ao ngkana a tangiria ni kan ataa ae e bati riki? Ti na kanga ni kantaningaia bwa natira a na marooro ma ngaira iaon tamnei aika a tangako ngkana ti bon aki marooro ma ngaiia ibukina?
Karo, ti riai ni moana ara mamarooro ao n aki tataninga bwa ana roko ataei nakoira. I tangira te iango are e karaoaki ni katoa tai, n ae e mwaiti, te marooro ae e kamwengaraoi nakon are ti te taina n tai. Te kaniwanga ibukin te marooro ae e mwamwanano bwa karo ao taan kairiiri ake a onimakinaki bon taan rabakau, tiaki te intanete; te marooro e kona n riki n te tabo ae rau; ao te mamaroro e karikirakea te onimaki iroun te ataei. Ti tangiria ataei bwa ana namakina ae a tauraoi ao ni kakorakoraki, tiaki n ae ana maaku. Ti tangiria bwa ti na taetae ike a kona iai kaaro ao ataei ni maroroakin bwaai ni kabane, irarikin are ti te karo ae na taetae nakon te ataei.
Ngkai ngaira karo ao taan reirei, ti aki kona ni buokiia ataei ngkana ti bon aki reireiaki moa. Reireinakiia bwa tera te tamnei ae tangako ao bukin tera ti na kararoai e bon kakawaki. Ti kona n reiakinira ibon iroura ao ni buokiia ataei ni mataata bwa bukin tera matakuakinan tamnei aika a tangako e bure, bukin tera ngkai e kakamaku, ao bukin tera ti aki tangiria bwa e na kaikuakiia, ao tera ae ana karaoia ngkana e a reke irouia.
Ti anganiia ara ataei ae e tau iaona bwa e aera ana kararoai tamnei aika a tangako ni kaineti ma aia roro nako? Ngkana bon ti oin bukina ae ti anganiia bwa ana tukii tamnei aika a tangko bwa “E buakaka,” ni bon tokina e na aki tau kabwarabwarana are ti anganiia. Ma, ti riai ni kaotii bukina aika a mwaiti n aron are ti kona n katei aroaro aika kakawaki ae e anga te unga n nano nakoia ara roronrikirake.
A mwaiti bukin ae e totokoaki tamnei aika a tangako, ma aikai tabeua ake ana anga kaungaan te nano man te bootaki ae Fight the New Drug are tao e na katika nanoia ara kairake n aomata:
-
Te tangako e kona ni bita ao ni kaira ana iango kaburorom, ao kamatebwai a kaotia ae e kona naba ni karika am kaburoro bwa e na uarereke ao n aki rangi ni mwakuri raoi.
-
Te tangako e kona ni kareke.
-
Te tangako e na urua onimakinam i bon iroum.
-
Te tangako e kona ni katikuko ni maroa.
-
Te tangako e kona ni kamarakiia ake ko tangiriia.
-
Te tangako e kona n urua marurungin nanom ni botaki.
-
Te tangako e aairi ma te mwakuri n aki ako.
-
Te tangako e karikiia aomata n rikirake n aki kokoaua.
-
Te tangako e kabongana am tai ao korakoram.
-
Te tangako e karika te bwara n nano, te raraoma, ao te mama.
Ni karinii tamnei aika a tangako e bon kaitara ana tua te Atua. N aikai ao ae e mwaiti riki bukina, tia anga bukina aika a tamaroa n totokoi tamnei aika a tangako, ma te atatai n akea te waaki ni mwakuri ae e karaoaki e na karikate bwaranano. Ti na riai ni katei tiia aika a raoiroi ao ni ibuobuoki, korakorara n roko iai, ao arora n rotii. Buokaia ataei n karaoi oin tangiran karaoana i nanoia ni kararoaia man te tangako e bon kakawaki. Ngkana te ataei e aki baireia ibon irouna bwa e mena iaa n te kaangaanga iaon te tangako, teuanne ke neienne e na bon riki bwa mwakoron te ware ae e a korakora n rikirake ngkai.
3. Kamaoana: “N a Bon Teimatoa n Tangiriko”
Ngkana ataei a tia n nori tamnei aika a tangako ao a mwane nako iai, ana korakai n kaitara, ni kitanna, ao ni kamarurungaki. Nanona raoi, karaoia ma nanom, karaoia ni katoa tai, te matoatoa, ao te boutoka ae maan bon ngaia ae e kainanoaki ngkai ataei a katoka iaoia te beku ibukin kamarurungaia ao ni waaki nako ni maiuia. Akea temanna ae e kona ni katauraoa te boutoka aei n aron are e kona te karo. Imwiin are ti a atia ni karaua ao ni bon reiakina te koaua, imwiin are ti a atia ni karaua ni katea te onimakinaki ao kaungaan te mamaroro, ngkane ataei a kainanoaia n ataia bwa e ngae ngke a karaoa te kairua ao te rinerine, ara karaunano nakoia e na kangai, “N a bon teimatoa n tangiriko n aki tabe bwa teraa.”
I uringa te bwai ae e riki ae e bebete n ara utu n ririki aika a nako. Kainabau ao ngai ti mena n tabo ae e raroa ma mweengara, ao natira te mwaane ae te ikawai e tararuaiia ataei ake tabeman. Ti karekea te tareboon mai iroun kain rarikira ae e rangi n raraoma n tuangira bwa iai te ka n tiriai n ara auti. Ti kawaekoa n okira mweengara ao ti kunea bwa natira te mwaane ae 10 ana ririki e takakaro i bukin te auti irarikin te tawana ae onoua te eka abakina ae uteutena a ririeta, n rangi ni mau. E kataia n noria ngkana e kona ni kaura te ai man te kakiakia.
Ao, e bon riki! Inanon te tai ngke ti a roko, te ura are e uarereke e a tia n tiringaki irouia taan tiriai, te tia mwakuri n te tiri ai e a kataetaea natira te mwaane, ao a moana ni maekako kain rarikira. E rangi ni mama natira te mwaane, e maku, e tang, ao e ataia ae e a reke n te kaangaanga.
Ti bane n rinako n te auti. E rangi ni maku natira te mwaane ma, e ngae ngke e rangi ni kakaiaki te bwai are e riki, te bwai ae ti kona ni karaoia ti na bon rabwatia ni mwanokaa te teinimwaane ae kakateke aei ao ni karaua nanona bwa ti tangiria ao ti kukurei bwa e aki ikuaki.
Ngkana ataei a norii tamnei aika a tangako ao moara riki ngkana a kuneaki ni mataku iai iaon te intanete, a na bon mama, maku, ao n tang naba. E kaangaanga ae ko na maroroakina te bwai ae karaoaki n te tabo ae raba. E karika te mama ao akean otangam. E na iai kabwakaia ao aia kakaewenako inanon kawaia n aia tai ni kitana ao ni kamarurungaki. Kainanoakin te tangira ae e reitinako e rangi ni kakawaki. Ma, karo a riai n ataia ae aia tangira e na aki toki ni ibuobuoki ma bon tiaki tii anne ae e kainanoaki.
N te kamarurung, ko riai ni kairii tabeua tangira akanne ibukiia natim ni kakaean tabeua riki bwaai ni ibuobuoki ake a tau ibukiia. Am tangira bon aan te bwai ae e kainnanoaki bwa e na riki, ma ngkana temana are ko tangiria e aki kona n otinako, ko a riai ni kakae nako nakoia taan rabakau ake a na kona ni buoka are ko tangiria ao ni buokiko naba.
Ngkai ngkoe ao are ko tangiria kam ukoukora te kamarurungaki, Au kantaninga bwa ko na kunea te korakora iroun Iesu Kristo are iai mwakana ni kamaoi ikuaki nikabane, botiia aomata nikabane, ao karika te itoman ae e riaon ara konaa ni iangoia. Ara tia Kamaiu, te tia katoki aoraki, iai mwakana ni kamaiu. Ti kona n ti riki bwa aia karo natira ao n buokiia ni kairiia Nakoina, ma bon ti Ngaia a e kona n riki bwa aia tia Kamaiu. Ao te kamimi bwa bon Ngaia ae e tangiriia natira n ae moan te kororaoi nakon are ti anga—n aki tabe bwa teraa.
Kabwarabwaraana man Kanakomaia Ataei Akana Uarereke, iroun Carl Heinrich Bloch