2014
Ko e Hoko ʻo Haohaoa ʻia Kalaisí
Siulai 2014


Hoko ʻo Haohaoa ʻia Kalaisí

ʻĪmisi
ʻEletā Gerrit W. Gong

ʻE hanga ʻe he mahino lelei e ʻofa fakalelei ne foaki tauʻatāina ʻe he ʻEikí ki he kakai kotoa pē, ʻo toʻo atu meiate kitautolu ʻa e fakapuhopuhaʻá, maʻu halá, mo e ʻamanaki ʻoku fuʻu tōtuʻa ki he ʻuhinga moʻoni ʻo e haohaoá.

ʻĪmisi
Portrait painting of Jesus christ.

Maama ʻo Māmaní, tā ʻe Howard Lyon, ikai ngofua ke hiki hano tatau

ʻOku tau hivaʻi fakataha mo ʻetau fānaú, [“ʻOku ou ongoʻi e ʻofa ʻa hoku Fakamoʻuí, ʻa e ʻofa ʻokú ne foaki tauʻatāina maʻakú.”]1

ʻOku hangē ʻene ʻofa fakalelei ʻa ia ne foaki tauʻatāiná ko ha “huʻa huhu mo e huʻa hone taʻe ha paʻanga pea taʻe ha totongi” (2 Nīfai 26:25). ʻOku ʻikai hano ngataʻanga pea ʻoku taʻengata (vakai, ʻAlamā 34:10), ʻoku fakaafeʻi kitautolu ʻe he Fakaleleí ke “haʻu kia Kalaisi, pea hoko ʻo haohaoa ʻiate ia” (Molonai 10:32).

ʻE hanga ʻe he mahino lelei e ʻofa fakalelei ne foaki tauʻatāina ʻe he ʻEikí ki he kakai kotoa pē, ʻo toʻo atu meiate kitautolu ʻa e fakapuhopuhaʻá, maʻu halá, mo e ʻamanaki ʻoku fuʻu tōtuʻa ki he ʻuhinga moʻoni ʻo e haohaoá. ʻOku hanga ʻe he mahino ko iá ʻo toʻo atu ʻetau manavasiʻi ʻoku ʻikai ke tau haohaoá—ʻa e manavasiʻi ʻoku tau fai ha ngaahi fehalākí, manavasiʻi ʻoku ʻikai ke tau feʻungá, manavasiʻi ʻoku ʻikai ke tau lava ha meʻa ʻi hono fakafehoanaki ki he niʻihi kehé, mo e manavasiʻi ʻoku ʻikai ke feʻunga e meʻa ʻoku tau faí ke taau mo ʻEne ʻofá.

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻofa fakalelei naʻe foaki tauʻatāina ʻe he Fakamoʻuí ke tau faʻa fakamolemole ange pea siʻisiʻi ange ʻetau fakamaauʻi e niʻihi kehé mo kitautolú. ʻOku fakamoʻui ʻe he ʻofa ko ʻení hotau vā fetuʻutakí mo ʻomi kiate kitautolu ha ngaahi faingamālie ke ʻofa, maʻu ha mahino, mo ngāue ʻo hangē ko ia ne fai ʻe hotau Fakamoʻuí.

ʻOku liliu heʻene ʻofa fakaleleí ʻetau fakakaukau ki he haohaoá. ʻE lava ke tau falala kiate Ia, tauhi faivelenga ʻEne ngaahi fekaú, mo fai atu ʻi he tuí (vakai, Mōsaia 4:6)—ʻo aʻu ai pē ki heʻetau ongoʻi ha loto fakatōkilalo, houngaʻia, mo e fakafalala lahi ange ki Hono ʻulungaanga leleí, ʻaloʻofá, mo e angaʻofá (vakai, 2 Nīfai 2:8).

Ko hono fakalūkufuá, ʻoku hanga ʻe he haʻu ko ia kia Kalaisi pea hoko ʻo haohaoa ʻiate Iá, ʻo fokotuʻu e haohaoá ke hoko ko ha konga ʻo e fakalakalaka taʻengata ʻa hotau laumālié mo e sinó—ʻa ia ko hono ʻai mahinó, ko e fakalakalaka taʻengata ʻa hotau laumālié (vakai, T&F 88:15). ʻOku hoko e haohaoá mei he ngaahi ola ʻo ʻetau fononga fakamatelie ʻi he moʻuí, maté, mo e toetuʻú, ʻi he taimi ʻe fakafoki ai ʻa e meʻa kotoa pē “ki honau tuʻunga angatotonu mo haohaoá” (ʻAlamā 40:23). ʻOku kau ai e anga ʻo e fanauʻi fakalaumālié, ʻa ia ʻoku hoko ai “ha fuʻu liliu lahi” ki hotau lotó mo e ʻulungāngá (Mōsaia 5:2). ʻOku hāsino ai ʻetau moʻui maʻa ʻi ha taimi lōloa ʻo fakafou ʻi he ngāue tokoni faka-Kalaisí mo e talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e Fakamoʻuí mo ʻetau ngaahi fuakavá. Pea ʻoku fekauʻaki ia mo e vā fetuʻutaki ʻa e kakai moʻuí mo e kau pekiá ʻo hoko ai ʻenau feohi haohaoá (vakai, T&F 128:18).

Neongo ia, ʻoku faʻa ʻi ai e maʻuhala ki he foʻi lea ko e haohaoá, ʻo pehē ko e ʻikai ke toe ʻi ai ha fehalaaki. Mahalo pē ko koe pe ko ha taha ʻokú ke ʻiloʻi ʻokú ne feinga mālohi ke ne maʻu e haohaoá ʻi he foungá ni. Koeʻuhí ʻoku hangē ʻoku faingataʻa ke aʻusia e faʻahinga haohaoa ko iá neongo hono fai hotau lelei tahá, ʻoku tau loto hohaʻa leva, loto-foʻi, pe fuʻu ongosia. ʻOku tau feinga leva ke puleʻi hotau ngaahi tūkungá mo e kakai ʻoku tau feohí ka ʻoku ʻikai pe ke malava. ʻOku tau hohaʻa ʻi he ngaahi vaivaí mo e fehalākí. Ko hono moʻoní, ko e lahi ange ʻetau feingá, ko e mamaʻo ange ia ʻetau ongoʻi e haohaoa ʻoku tau fekumi ki aí.

Ko e meʻa leva ʻoku hokó, ko ʻeku feinga ke fakalahi ʻetau houngaʻia he tokāteline ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí pea mo e ʻofa mo e ʻaloʻofa ne foaki tauʻatāina ʻe he Fakamoʻuí maʻatautolú. ʻOku ou fakaafeʻi koe ke ke fakaʻaongaʻi hoʻo mahino ki he tokāteline ʻo e Fakaleleí ke ne tokoniʻi koe mo e niʻihi kehé, kau ai e kau faifekaú, fānauakó, kau tāutaha kei talavoú, ngaahi tamaí, ngaahi faʻē, kakai teʻeki mali ka ko e ʻulu ia ʻo ha fāmilí, mo e niʻihi kehé ʻoku nau ongoʻi lomekina ke maʻu e haohaoá pe feinga ke haohaoá.

Ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí

Naʻe teuteuʻi e Fakalelei ʻa hotau Fakamoʻuí talu mei hono tanupou ʻo e māmaní (vakai, Mōsaia 4:6–7), ke ne fakaʻatā kitautolu ke ako, fakatomala, mo tupulaki mei heʻetau ngaahi aʻusiá mo e filí.

ʻI he moʻui fakamatelie fakataimi ko ʻení, ʻoku fakatou tokoni e “ʻotu lea ki he ʻotu lea” (T&F 98:12) tupulaki fakalaumālié mo e “fuʻu liliu lahi” ʻo e lotó (Alma 5:12, 13; Mōsaia 5:2) ngaahi aʻusia fakalaumālié ke tau haʻu kia Kalaisi pea hoko ʻo haohaoa ʻiate Ia. ʻOku fakamanatu mai kiate kitautolu ʻe he foʻi lea angamaheni ko ia ko e “kātaki ki he ngataʻangá” ʻoku fakatou kau e taimí mo e founga ngāué ʻi he tupulaki taʻengatá.

ʻI he vahe fakaʻosi ʻo e Tohi ʻa Molomoná, ʻoku akoʻi kitautolu ʻe he palōfita maʻongoʻonga ko Molonaí ki he founga ke haʻu pea hoko ʻo haohaoa ʻia Kalaisí. ʻOku “[tau] fakafisi mei he anga taʻemāʻoniʻoni kotoa pē.” ʻOku tau “ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki [hotau] ivi, ʻatamai, mo e mālohi kotoa.” Pea ʻoku toki feʻunga ʻEne ʻaloʻofá kiate kitautolu, he “ʻoku tupu ʻi heʻene ʻaloʻofá [ʻetau] haohaoa ʻia Kalaisí.” Kapau “he ʻikai [ke tau] lava ke fakaʻikaiʻi” e mālohi ʻo e ʻOtuá, ʻe lava ke “fakamāʻoniʻoniʻi [kitautolu] ʻia Kalaisi ʻi he [ʻaloʻofa] ʻa e ʻOtuá,” ʻa ia “ʻoku ʻi he fuakava ʻa e Tamaí ke fakamolemoleʻi [ʻetau] ngaahi angahalá,” ka tau lava ʻo “hoko ʻo māʻoniʻoni, taʻe ha ʻila” (Molonai 10:32, 33).

Ko hono aofangatukú, ʻoku ʻomi ʻe he “fuʻu feilaulau lahi mo fakaʻosi” ʻa e Fakamoʻuí ʻa e “ʻaloʻofá, ʻa ia ʻokú ne taʻofi ʻa e fakamaau totonú, pea ʻomi ai ha ngaahi founga ki he tangatá ke nau maʻu ai ha tui ke fakatomala” (Alma 34:14, 15). Ko hono moʻoní, ʻoku mahuʻinga ʻetau “tui ke fakatomalá” ki heʻetau haʻu kia Kalaisí, pea hoko ʻo haohaoa ʻiate Iá, mo fiefia ʻi he ngaahi tāpuaki ʻo e “palani lahi mo taʻengata ʻo e huhuʻí” (ʻAlamā 34: 16).

ʻE lava ke fakatupulaki ʻetau tuí pea tau maʻu ha loto-toʻa ke tukuange ʻa e ngaahi ʻamanaki ʻokú ne taʻofi kitautolú ʻa ia ʻoku fie maʻu ai ke tau fai e ngaahi meʻa ke haohaoá ʻaki hano tali kakato e Fakalelei ʻa hotau Fakamoʻuí. ʻOku pehē ʻe he founga fakakaukau taʻe-fieauná ko e meʻa kotoa pē ke matuʻaki haohaoa pea ka ʻikai pē ke pehē ta ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha toe ʻamanaki lelei ia. Ka ʻoku lava ke tau tali loto houngaʻia, ʻi heʻetau hoko ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá, ko ʻEne fakatupu maʻongoʻonga tahá ʻa kitautolu (vakai, Saame 8:3–6; Hepelū 2:7), ʻa ia ko ha fakatupu ʻoku kei fai hono fakatupulaki.

ʻI he mahino lelei kiate kitautolu ʻa e ʻofa ne foaki tauʻatāina ʻi he fakalelei ʻa e Fakamoʻuí, ʻoku ʻosi leva ʻetau manavahē ko ha fakamaau fakapuhopuhaʻa Ia mo ʻikai ha toe fakaʻatuʻí. Ka te tau ʻiloʻi fakapapau, “naʻe ʻikai fekau ʻe he ʻOtuá hono ʻAló ki māmani ke fakamalaʻia ʻa māmani; ka koeʻuhí ke moʻui ʻa māmani ʻiate ia” (Sione 3:16–17). Pea ʻe mahino leva kiate kitautolu ʻoku fie maʻu ha taimi mo ha ngāue ki heʻetau tupulakí (vakai, Mōsese 7:21).

Ko Hotau Faʻifaʻitakiʻanga Haohaoá

Ko hotau Fakamoʻuí pē naʻe haohaoa ʻene moʻuí, pea naʻa mo Ia naʻá Ne ako mo tupulaki mei ha aʻusia fakamatelié. Ko e moʻoni, “naʻe ʻikai te ne maʻu mei he fonú ʻi he kamataʻangá, ka naʻá ne fai atu mei he ʻaloʻofa ki he ʻaloʻofa, ʻo aʻu ki heʻene maʻu hono fonú” (T&F 93:13).

ʻĪmisi
Christ as a youth learning carpentry skills in a carpenter's shop. Joseph, the husband of Mary, is watching him.

Naʻá ne ako mei he aʻusia fakamatelié ke “toʻo kiate ia [ʻetau] ngaahi vaivaí… koeʻuhí ke ne ʻafioʻi ʻo fakatatau ki he kakanó ʻa e founga ke tokoniʻi ai ʻa hono kakaí” (ʻAlamā 7:12). Naʻe ʻikai te ne moʻulaloa ki he ngaahi ʻahiʻahí, ngaahi angahalá, pe ngaahi mafasia fakaʻahó, ka naʻá Ne ʻalu hifo ʻo maʻulalo ange ʻi he ngaahi ʻahiʻahi mo e ngaahi faingataʻa fakamatelie kotoa pē (vakai, T&F 122:8).

Naʻe fekauʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ʻi he Malanga he Moʻungá: “Ke mou haohaoa” (Mātiu 5:48). ʻE lava ke liliu e foʻi lea faka-Kalisi ki he haohaoá ko e “kakato, ʻosi, tupulaki kakato” (ʻi he Mātiu 5:48, futinouti e). Naʻe kole mai ʻe hotau Fakamoʻuí ke tau hoko ʻo kakato, ʻosi, tupulaki kakato—ke hoko ʻo haohaoa ʻi he ʻulungaanga mo e ngaahi tōʻonga fakaʻofoʻofa ʻokú Ne maʻu mo ʻetau Tamaí ʻi Hēvaní.2

Tuku muʻa ke tau vakai ki he founga ʻe lava ke tokoni ai hono fakaʻaongaʻi e tokāteline ʻo e Fakaleleí ke tokoniʻi kinautolu ʻoku nau ongoʻi fie maʻu ke nau kumi pe hoko ʻo haohaoá.

Haohaoá

ʻE lava ke hoko e taʻe mahino ki he ʻuhinga ʻo e hoko ʻo haohaoá ʻi ha vilitaki ke haohaoá—ko ha tōʻonga fakakaukau pe ʻulungaanga ʻokú ne ʻave e holi fakaʻofoʻofa ke fai lelei pea hoko liliu ia ko ha fakaʻamu ʻoku ʻikai ke faʻa malava ke hoko ʻo haohaoa pē he taimí ni. ʻOku faʻa hoko e vilitaki ke haohaoá mei he ongoʻi ko kinautolu pē ʻoku haohaoá ʻoku totonu ke ʻofaʻí pe ʻoku ʻikai totonu ke tau fiefia kae ʻoleva pē ke tau toki haohaoa.

ʻE lava ke hoko ha taʻemamohe, hohaʻa, fakatolotoloi, loto-foʻi, fakatonuhiaʻi pē kita, mo e loto mafasiá ʻi he vilitaki ke haohaoá. ʻE lava ke hanga ʻe he faʻahinga ongo ko ʻení ʻo taʻofi ʻa e nongá, fiefiá, mo e loto fakapapa ne finangalo hotau Fakamoʻuí ke tau maʻú.

Ko e kau faifekau ʻoku nau fie maʻu ke hoko ʻo haohaoa he taimi ní te nau hohaʻa pe loto-foʻi kapau ʻoku nau sio ʻoku ʻikai ke vave ʻenau ako e lea fakafonua honau misioná, sio ʻoku papitaiso e kakaí, pe maʻu ha ngaahi fatongia fakatakimuʻa ʻi he misioná. Ki he kakai kei talavou ʻoku nau anga he lavameʻá, ʻe hoko e ngāue fakafaifekaú ia ko e ʻuluaki faingataʻa lahi ia ʻo e moʻuí. Ka ʻe lava pē e kau faifekaú ʻo talangofua kakato ʻo ʻikai ke haohaoa. ʻE lava ke fua e ola lelei ʻenau ngāué mei heʻenau tukupā ke tokoniʻi e niʻihi fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí ke nau “hoko ko ha kau mēmipa faivelenga ʻo e Siasí ʻoku [nau fiefia ʻi hono] maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.”3

ʻOku fakatou fehangahangai e fānauako ʻoku nau kamataʻi ha taʻu fakaako foʻoú, tautautefito kiate kinautolu ʻoku nau mavahe mei honau ʻapí ki he ʻunivēsití, ʻa e fiefiá mo e loto hohaʻá. ʻOku ʻikai ke kei hoko e kau ako tuʻukimuʻá, kau sipoti, kau ʻaati, mo e faʻahinga peheni ko ha kakai lavameʻa mo manakoa ʻo hangē ko e niʻihi kehe ʻi honau koló, ka ʻoku nau hoko pē ko ha kakai angamaheni ʻi ha fuʻu feituʻu lahi, foʻou, mo taʻepau e meʻa ʻe hokó. ʻOku faingofua hono maʻu e ongo ko ʻení ʻe he kau ako ʻoku nau fie maʻu ke haohaoa e meʻa kotoa, pea ʻe tatau ai pē pe ko e hā e lahi ʻenau feingá, ʻoku ʻikai pē ke nau lavameʻa ʻo kapau he ʻikai ke nau muʻomuʻa ʻi he meʻa kotoa pē.

ʻOku lava ke ako e fānau akó mei he ngaahi fie maʻu ʻo e moʻuí ʻoku faʻa lelei pē ke fai e meʻa kotoa te nau lavá ka he ʻikai malava ke hoko maʻu pē ko e lelei tahá.

ʻOku tau toe fakamālohiʻi foki mo ha ngaahi fakaʻamu ki he haohaoá ʻi hotau ngaahi ʻapí. ʻE lava ke ongoʻi ʻe ha tamai pē faʻē kuo pau ke ne hoko ko ha hoa mali, mātuʻa, tokotaha tauhi ʻapi, tokotaha ngāue paʻanga ʻoku haohaoa, pe hoko ko ha konga ʻo ha fāmili Siasi haohaoa—he taimí ni.

Ko e hā ʻokú ne tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻia ʻi he fie haohaoá? Fai ha ngaahi fehuʻi ʻe ala tokoní, mo ha tali ʻe tokoni ke nau ʻiloʻi ʻetau ʻofa mo hono tali lelei kinautolú. ʻOku nau ʻai e niʻihi kehé ke nau tokanga taha ki he meʻa ʻoku leleí. ʻOku tau lava ʻo fakaʻuhingaʻi ai e meʻa ʻoku tau ongoʻi ʻoku leleí. ʻE tuku leva e fakafehoanaki ʻa e fāmilí mo e kaungāmeʻá ka nau fai ha poupou kakato.

Ko e konga fakaloloma ʻe taha ʻo e fie haohaoá ko e loto ke fai ʻe he niʻihi kehé ki heʻetau tuʻunga moʻui ʻoku ʻikai totonú, fakamāú pe ʻikai faʻa fakamolemolé. Ko hono moʻoní, ʻoku hanga ʻe he faʻahinga ʻulungaanga peheé ʻo taʻofi pe fakangatangata e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ʻi heʻetau moʻuí pea mo e moʻui ʻa e niʻihi kehé. Hangē ko ʻení, mahalo ʻe hanga ʻe he kau tāutaha kei talavoú ʻo hiki ha lisi ʻo e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻoku fie maʻu ʻi hano mali pea ʻikai lava ke mali koeʻuhí ko e ngaahi ʻamanaki ʻoku ʻikai totonu ki ha hoa ʻoku haohaoá.

Ko ia ai, mahalo he ʻikai loto ha fefine ke teiti mo ha tangata lelei, mo moʻui taau ka ʻoku tō nounou ʻi heʻene meʻafua ʻo e haohaoá—ʻoku ʻikai ke ne poto he hulohulá, ʻikai palani ke tuʻumālie, naʻe ʻikai ke ngāue fakafaifekau, pe naʻá ne fakahā ne ʻi ai haʻane palopalema he kuohilí ʻi he ponokalafí ka kuo ʻosi fakaleleiʻi ia ʻi he fakatomalá mo e faleʻí.

ʻE tatau pē mo ha tangata he ʻikai ke teiti mo ha fefine lelei ʻoku ʻikai ke taau mo ʻene fokotuʻutuʻu taʻetotonú—fefine ʻoku ʻikai manako he sipotí, ko ha palesiteni ʻo e Fineʻofá, maʻu e feʻauhi fili misí, poto he patisetí, pe naʻá ne fakahā haʻane vaivai kimuʻa ʻi hono tauhi e Lea ʻo e Potó ka kuo ʻosi fakaleleiʻi.

ʻOku totonu ke tau fakakaukauʻi e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻoku tau fakaʻamua ʻiate kitautolú pea ʻi ha taha mali mo ia ʻi he kahaʻú. ʻOku totonu ke tau tauhi ʻetau tuʻunga moʻui mo e ʻamanaki lelei māʻolunga tahá. Ka ʻo kapau ʻoku tau loto-fakatōkilalo, te tau ofo ʻi he ngaahi lelei ʻe maʻu mei he ngaahi potu taʻe-ʻamanekina, pea ʻe lava ke tau fokotuʻu ha ngaahi faingamālie ke vāofi ange mo ha taha ʻokú ne hangē pē ko kitautolú, ʻoku ʻikai ke haohaoa.

ʻOku fakahā ʻe he tuí, ʻe lava ke ngaohi e ngaahi vaivaí ke hoko ko ha mālohinga, ʻi he fakatomalá pea mo e mālohi ʻo e Fakaleleí pea ʻe lava moʻoni ke fakamolemoleʻi e ngaahi angahala kuo fakatomalaʻí.

Ko e nofo mali fiefiá ʻoku ʻikai tupu ia mei ha ongo meʻa haohaoa ʻokú na fai e fukava ʻo e malí. Ka ʻoku tupulaki e mateakí mo e feʻofaʻakí ʻi he felangakihakeʻaki, tāpuaki, fetokoniʻaki, fepoupouaki, mo e fefakamolemoleʻaki ʻa ha ongo meʻa ʻoku ʻikai ke na haohaoa. Naʻe ʻeke ki ha uaifi ʻo ha palōfita ʻo onopōní pe ʻoku fēfē ʻa e hoko ko ha mali ʻo ha palōfitá. Naʻe fakapotopoto ʻene talí ʻi heʻene pehē ange naʻe ʻikai ke ne mali ia mo ha palōfita; ka naʻá ne mali pē mo ha tangata naʻá ne mateakiʻi kakato e Siasí ʻo tatau ai pē pe ko e hā e fatongia naʻá ne maʻú.4 ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku ʻalu pē e taimí mo e tupulaki fakataha fakafoʻituitui ko ha hoa mali—ko e husepāniti mo e uaifi.

ʻE lōloa mo fakataʻelata e tatali ki ha mali ʻoku haohaoá, ako ʻoku haohaoá, ngāue ʻoku haohaoá, pe ʻapi ʻoku haohaoá. ʻOku fakapotopoto ʻetau muimui ki he Laumālié ʻi he ngaahi fili mahuʻinga ʻo e moʻuí pea ʻikai tuku e veiveiua ʻoku tau fokotuʻu ʻi he fie haohaoá ke ne taʻofi ʻetau fakalakalaká.

Kiate kinautolu ʻoku nau ongoʻi mafasia maʻu pē pe loto hohaʻá, fehuʻi fakamātoato pē kiate koe, “ʻOku ou fakaʻuhingaʻi nai e haohaoá mo elavameʻá ʻaki e ngaahi tokāteline ʻo e ʻofa fakalelei ʻa e Fakamoʻuí pe ko e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e māmaní? ʻOku ou fakafuofuaʻi nai e lavameʻá pe to-nounoú ʻaki e fakamoʻoni ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ki heʻeku ngaahi holi māʻoniʻoní, pe ʻi he tuʻunga moʻui ʻa e māmaní?”

Ko kinautolu ʻoku nau ongosia fakaesino pe fakaelotó, kamata leva ke mohe maʻu pē mo fai ha mālōlō, pea tuku ha taimi ke ke kai ai mo mālōlō. Fakatokangaʻi ʻoku ʻikai ke tatau e femoʻuekiná mo e moʻui tāú, pea ʻoku ʻikai fie maʻu ʻe he moʻui tāú ia ʻa e haohaoá.5

Ko kinautolu ʻoku manako pē ke sio ki honau ngaahi vaivaí pe tōnounoú, fakafiefiaʻi ʻi he loto houngaʻia ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ke fai leleí, ʻo tatau ai pē pe ʻoku lahi pe siʻisiʻi.

Kiate kinautolu ʻoku manavasiʻi ʻi he ʻikai ke lavameʻá mo fakatoloi he taimi ʻe niʻihi ko e fuʻu tōtuʻa ʻa e teuteú, falala moʻoni mo lotolahi he ʻikai fie maʻu ke hola mei he ngaahi ʻekitivitī faingataʻa ʻe lava ke hoko ai ha tupulaki ʻoku maʻongoʻongá!

Fekumi ki ha faleʻi fakalaumālie pe tokoni fakafaitoʻo falalaʻanga ʻo ka fie maʻu mo ʻaonga ke tokoniʻi koe ke ke fiemālie, fakatupulaki ha ngaahi founga lelei ʻo e fakakaukaú mo hono fokotuʻutuʻu hoʻo moʻuí, fakasiʻisiʻi e ngaahi ʻulungaanga fakatupu loto-foʻí, pea aʻusia mo fakahaaʻi ha houngaʻia lahi ange.6

ʻOku taʻofi ʻe he siʻi e kātakí ʻa e tuí. ʻE tokoni e tuí mo e faʻa kātakí ke mahino ki he kau faifekaú ha lea fakafonua pe anga fakafonua foʻou, pea feinga e kau akó ke tuʻukimuʻa ʻi ha ngaahi lēsoni foʻou, pea kamata hono langa hake ʻe he kau tāutaha kei talavoú ʻa e ngaahi vā fetuʻutakí kae ʻoua ʻe tatali pē ke toki haohaoa e meʻa kotoa. ʻE tokoni foki e tuí mo e faʻa kātakí kiate kinautolu ʻoku tatali ke fakaʻatā ʻenau sila he temipalé pe ko hono toe fakafoki mai e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Te tau lava ʻi heʻetau ngāue ʻo ʻikai tali ke toki fai mai ha ngāue kiate kitautolú (vakai, 2 Nīfai 2:14), ʻo moʻui potupotutatau ʻi he ngaahi ʻulungaanga leleí mo lavaʻi ha tupulaki lahi ʻi he moʻuí. ʻE lava ke ʻasi mai “ʻa e fehangahangaí,” ʻa ia “ko ha meʻa ʻe taha” (2 Nīfai 2:11).

Hangē ko ʻení, ʻe lava ke tuku ʻetau nofo noá (vakai, T&F 88:124) pea ʻikai lele ʻo vave ange ʻi hotau mālohí (vakai, Mōsaia 4:27).

ʻOku tau lava ke “femoʻuekina ʻi ha ngāue lelei” (T&F 58:27) lolotonga foki ha kiʻi mālōlō fakataimi ke “mou longo pē, pea ʻilo ko au ko e ʻOtuá” (Saame 46:10; vakai foki, T&F 101:16).

ʻE lava ke maʻu ʻetau moʻuí ʻi he mole ʻetau moʻuí maʻá e Fakamoʻuí (vakai, Mātiu 10:39; 16:25).

Te tau lava ke “oua naʻa mou fiu ʻi he ngāue leleí” (T&F 64:33; vakai foki, Kalētia 6:9) lolotonga hano ʻai ha taimi totonu ke toe fakafoʻou fakalaumālie mo fakatuʻasino ai.

ʻE lava ke tau fiefia mo fakakata kae ʻikai ke anga taʻe fakaʻapaʻapa.

ʻE lava ke tau kakata fakataha mo ha taha, kae ʻikai kata manukiʻi ha taha.

ʻOku fakaafeʻi kitautolu ʻe hotau Fakamoʻuí mo ʻEne Fakaleleí ke tau “haʻu kia Kalaisi, pea hoko ʻo haohaoa ʻiate ia.” ʻI heʻetau fai iá, ʻokú Ne talaʻofa mai ʻe “feʻunga ʻa ʻene ʻaloʻofá kiate kimoutolu, koeʻuhí ke tupu ʻi heʻene ʻaloʻofá ʻa hoʻomou haohaoa ʻia Kalaisí” (Molonai 10:32).

Ko kinautolu ʻoku mafasia he tokanga ke maʻu e haohaoá pe haohaoa he taimi ní, ʻoku fakapapauʻi mai ʻe he ʻofa fakalelei ne foaki tauʻatāina ʻe hotau Fakamoʻuí:

Haʻu kiate au ʻa kimoutolu kotoa pē ʻoku feinga mo mafasiá, pea te u foaki ʻa e fiemālié kiate kimoutolu.

“… He ʻoku faingofua pē ʻeku haʻamongá, pea ʻoku maʻamaʻa ʻeku kavengá” (Mātiu 11:28–30).7

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “ʻOku Ongo ʻa e ʻOfá, Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 42.

  2. Vakai foki, Russell M. Nelson, “Perfection Pending,” Ensign, Nov. 1995, 86–88.

  3. Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú (2004), 12.

  4. Vakai, Lavina Fielding, “Camilla Kimball: Lady of Constant Learning,” Ensign, Oct. 1975, 62.

  5. Vakai, hangē ko ʻení, Dieter F. Uchtdorf, “Hingoa ʻe Fā,” Liahona, Mē 2013, 58–61. ʻOku toe fakatokanga mai ʻa Palesiteni ʻUkitofa, “ʻOku ʻi ai foki mo ha niʻihi ʻoku nau pehē ʻoku fakafalala honau mahuʻingá ʻi he lahi ʻo e ngaahi meʻa ke nau faí.” (ʻO e Meʻa Mahuʻinga Tahá, Liahona, Nōvema 2010, 20).

  6. ʻOku maʻu ʻa e fakakaukau ko ʻení meia Kālosi F. mo ʻAlane Kae Uatekini, ko ha ongo fai faleʻi ki he moʻui lelei fakaʻatamaí ʻi he ʻĒlia ʻĒsiá, ne vahe ki Hongo Kongó. Ko e ngaahi fakakaukau kehe ki he fakamatala ko ʻení ne maʻu ia meia Sūsana Kongo, Leuli Y. mo Liniā Uilisoni, Lenitī D. mo ʻAnitela Fuka, Sēneti S. Sāmani, mo e kau faifekaú ʻi he Misiona ʻInitonēsia Sakatá.

  7. Vakai foki, Cecil O. Samuelson, “What Does It Mean to Be Perfect?” New Era, Jan. 2006, 10–13; Janet S. Scharman, “Seeking Perfection without Being a Perfectionist,” ʻi he Virtue and the Abundant Life: Talks from the BYU Religious Education mo e Wheatley Institution Symposium, ed. Lloyd D. Newell mo e niʻihi kehe (2012), 280–302.