Seminelí mo e ʻInisititiutí
Lēsoni 25: Ko hono Ngāue ʻAki ʻo e Tuí ʻi he Ngaahi Tūkunga Faingataʻa Fakafāmilí


Lēsoni 25

Ko hono Ngāue ʻAki ʻo e Tuí ʻi he Ngaahi Tūkunga Faingataʻa Fakafāmilí

Talateú

ʻOku pehē ʻe he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani” “ʻe fie maʻu ke fai ha liliu fakafoʻituitui ia ʻo ka hoko ha faingataʻaʻia fakaesino, mate, pe ko ha ngaahi tūkunga kehe [fakafāmili]. ʻOku totonu ke tokoni ʻa e kāinga ofí ʻi hano fie maʻu” (Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 129). ʻI he taimi ʻoku hoko ai ha ngaahi tūkunga faingataʻá, ʻoku ʻomi ʻe he ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí ha fakakaukau mo ha mālohi ke fai ʻa e ngaahi liliu ʻoku fie maʻú.

Laukonga Puipuituʻá

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

1 Nīfai 16:34–39; 17:1–4

Liliu ke feʻunga mo e ngaahi tūkunga faingataʻa ʻo e fāmilí

Kamata e kalasí ʻaki hano fakamatalaʻi ange ʻoku angamaheni ʻaki hono akoʻi kitautolu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ke maʻu pea tauhi maʻu ʻa e sīpinga lelei tahá—kau ai e nofomalí mo e fāmilí. Ka ʻi he taimi ʻe niʻihi, ʻoku taʻofi kitautolu ʻe he ngaahi tūkungá mei hono aʻusia e lelei taha ko iá. Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder Richard G. Scott

“ʻOku tau ako ʻi he ongoongolelei kuo toe fakafoki maí ʻoku ʻi ai ha meʻa ko e fāmili lelei tahá. Ko ha fāmili ia ʻoku ʻi ai ha maʻu lakanga taulaʻeiki faka-Melekisēteki angatonu mo hano uaifi angatonu kuo silaʻi kiate ia pea fāʻeleʻi mo e fānaú ʻi he fuakavá pe silaʻi kiate kinaua. ʻOku ʻi ai ha faʻē ʻi he ʻapí ʻi ha ʻātakai ʻo e ʻofa mo e ngāue tokoni, ʻoku akoʻi ʻe he mātuʻá ʻa ʻena fānaú, ʻi he faʻifaʻitakiʻanga mo e akonaki, pea mo e ngaahi founga ʻa e ʻEikí mo ʻEne ngaahi moʻoní. ʻOku nau fakahoko honau ngaahi fatongia fakalangi kuo kau ki ai e fanongonongo ki he fāmilí. ʻOku fakaʻau ʻo matuʻotuʻa ʻenau fānaú ʻi hono moʻui ʻaki e ngaahi akonaki kuo fakatō talu mei honau fāʻeleʻí. ʻOku nau fakatupulaki e ngaahi ʻulungaanga ʻo e talangofuá, angatonú, ʻofa ki he ʻOtuá, mo e tui ki Heʻene palani māʻoniʻoní” (“First Things First,” Ensign, May 2001, 7).

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻoku hoko pe tūkunga te ne ala taʻofi kitautolu, ʻi ha kiʻi taimi, mei hono aʻusia ʻa e tuʻunga ʻo e fāmili lelei tahá? (ʻE ala kau he ngaahi talí e ngaahi meʻá ni: maté, faingataʻaʻia fakaesinó, vete malí, ʻikai lava ke maʻu ha fānaú, mole ʻa e ngāue maʻuʻanga moʻuí, mo e ngāue ʻa e mātuá ʻi ha ngaahi ngāueʻanga kehekehé.)

  • Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ʻi he palakalafi hono fitu ʻo e fanongonongo ki he fāmilí, ʻo kumi ki he meʻa ʻoku finangalo e Tamai Hēvaní ke tau fai ʻo kapau ʻoku ʻikai lelei hotau tūkunga fakafāmilí:

“Mahalo naʻa fie maʻu ke fai ha liliu fakafoʻituitui ʻo ka hoko ha faingataʻaʻia fakaesino, mate, pe ko ha toe tūkunga kehe. ʻOku totonu ke tokoni ʻa e kāinga ofí ʻi hano fie maʻu” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 129).

Hili iá pea lau ʻa e fakamatala ko ʻení pea kole ki he kau akó ke nau kumi ʻa e faʻahinga liliu ʻe ngali fie maʻu ke fakahoko ʻe he ngaahi fāmilí ʻi he taimi ʻoku hoko mai ai e ngaahi faingataʻá:

“ʻI ha māmani ʻoku tau fakakaukau ʻoku lelei tahá, ʻe mali fiefia ʻa e kakai lalahi kotoa pē, ʻe faitāpuekina ʻa e nofo-mali kotoa ʻaki ha fānau, pea ʻe moʻui lelei, talangofua pea mo fepoupouaki ʻa e mēmipa kotoa ʻo e fāmilí. Ka ʻoku tātātaha pē ke hoko ʻa e meʻa ʻoku tau fakakaukau ʻoku lelei tahá ʻi he moʻuí. ʻOku aʻusia ʻe he tokotaha fakafoʻituitui kotoa pē ʻa e faingataʻá, pea ʻoku ʻikai ha fāmili ʻe taʻe fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻa ʻi he fononga ʻo e moʻui ní. …

“ʻE lava ke hoko ʻa e mahamahakí, faingataʻaʻia fakaesino, mate, vete malí, mo ha ngaahi meʻa taʻefakafiemālie ke fakatupunga ai ha ngaahi pole. ʻI he ngaahi tūkunga peheé, mahalo ʻe fie maʻu ai ha ‘liliu fakafoʻituitui’ ʻo e ngaahi fatongiá. ʻE ala fie maʻu ke tānaki mai ki ha tamai ha toe ngaahi fatongia fakaʻapi pe ke tanumaki, pe fie maʻu ke ngāue ha faʻē ne hoko ko ha tauhiʻapi taimi kakato. Mahalo naʻa fie maʻu foki ke tali ʻe he fānaú ha ngaahi fatongia foʻou.

“ʻI he taimi ʻoku hoko mai ai e ngaahi meʻa fakahohaʻá, mahalo naʻa fie maʻu foki ke tokoni ʻa e kāinga ofí. ʻE kehekehe pē ʻa e founga tokoní, mei he tokoni fakapaʻangá ki hono foaki ha taimi ke tokangaʻi e fānaú, tokoni ʻi he ngaahi ngāue fakaʻapí, pe tokangaʻi ha mēmipa ʻo e fāmilí ʻoku puke pe faingataʻaʻia fakaesino. ʻOku makatuʻunga pe lahi ʻo e tokoni ʻa e kāinga ofí mei he tūkungá mo e fie maʻu ʻa e fāmilí” (“Strengthening the Family: Adapting to Circumstances,” Ensign, Dec. 2005, 34–35.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi liliu ʻe ala fie maʻu ke fakahoko ʻe he fāmilí pe niʻihi fakafoʻituituí ʻi he taimi ʻoku hoko ai e ngaahi faingataʻá?

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa kuó ke mamata kuo fai ʻe he ngaahi fāmilí pe niʻihi fakafoʻituituí ke liliu pea kei mālohi pē ʻi he taimi ʻoku nau fehangahangai ai mo e ngaahi tūkunga faingataʻa pe taʻe fakafiemālié?

  • Ko e fē nai ha taimi naʻá ke sio ne tokoni ai e kāingá ʻi he taimi ne fie maʻu aí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ʻa ʻEletā Mealili J. Peitimani ʻo e Kau Fitungofulú. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he meʻa ʻoku pehē ʻe ʻEletā Peitimani ʻe lava ʻo tokoni ki he ngaahi fāmili ʻoku fehangahangai mo e ngaahi tūkunga faingataʻá.

ʻĪmisi
Elder Merrill J. Bateman

“ʻOku kehekehe pē ʻa e ngaahi faingataʻaʻiá: ʻa e pekia ha ʻofaʻanga, nofomali ʻoku kehe mei he meʻa ne fai ki ai e ʻamanakí, ʻikai ke malí, ko ha vete mali, ko hano fāʻeleʻi mai ʻo ha fānau ʻoku faingataʻaʻia fakaesino, ʻikai ha fānaú, mole ha ngāue maʻuʻanga moʻui, mātuʻa ʻoku fakahoko ha ngaahi fehalaaki, foha pe ʻofefine talangataʻa, mahamahakí. ʻOku ʻikai ha ngataʻanga ʻo e lisí. Ko e hā naʻe hanga ai ʻe he ʻOtuá ʻo fakaʻatā ke hoko ʻa e siva e ʻamanakí, mamahí, faingataʻaʻiá, mo e maté ʻi Heʻene palaní? …

“ʻOku ʻomi ʻe ha mahino ki he palani ʻo e fakamoʻuí, maama fakalaumālié, moʻui ʻi he māmaní, mo e moʻui hili ʻa e maté ha toe fakakaukau” (“Living a Christ-Centered Life,” Ensign, Jan. 1999, 13).

  • ʻOku teuteuʻi fēfē ʻa e ngaahi fāmilí ke nau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá ʻi heʻenau maʻu ha mahino ki he palani ʻa e ʻOtuá? (Hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení he palakipoé: ʻOku hanga ʻe he mahino ki he palani ʻa e ʻEikí ʻo fakaʻatā e ngaahi fāmilí ke nau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa fakaemāmaní ʻi he tui lahi ange mo ha fakakaukau ʻoku taʻengatá.)

  • ʻE lava fēfē ke ʻomi ʻe ha fakakaukau ʻo e ongoongoleleí ha loto-toʻa lahi ange ke fai e ngaahi liliu pe tali ha ngaahi fatongia foʻou ʻi hotau fāmilí ʻi he taimi ʻoku fie maʻu aí?

ʻEke ki he kau akó pe te nau lava ʻo fakakaukau ki ha ngaahi fāmili ʻi he folofolá ne fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻa pea naʻa nau maʻu ha tokoni fakalangi ke ikunaʻi pe kātakiʻi e ngaahi faingataʻa ko iá. Fakamanatu ki he kau akó ʻa e fāmili ʻo Līhai mo ʻIsimelí, ʻa ia ne nau fononga ʻi he feituʻu maomaonganoá hili ʻenau mavahe mei Selusalemá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha niʻihi ʻo e ngaahi faingataʻa ne mei fehangahangai mo e ngaahi fāmili ko ení ʻi heʻenau fononga atu ki he fonua ʻo e talaʻofá pea vahevahe leva ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e kalasí.

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e 1 Nīfai 16:34–39 mo e 17:1–4. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki ha ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi founga ne tali ʻaki ʻe he kau mēmipa ʻo e fāmili ʻo Līhai mo ʻIsimelí ʻa e ngaahi faingataʻa ne nau fehangahangai mo iá.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ne lava ai ha niʻihi ʻo e kau mēmipa ʻo e fāmili ʻo Līhai mo ʻIsimelí ke vilitaki atu ʻi he tui mo falala ki he ʻOtuá, lolotonga ia ne lāunga ha niʻihi koeʻuhí ko honau ngaahi faingataʻaʻiá?

  • Ko e hā ha ngaahi founga kuó ke mamata ai ki hano tāpuakiʻi ʻe he ʻilo mo ha fakamoʻoni ʻo e ongoongoleleí ha ngaahi fāmili ʻoku nau aʻusia ha ngaahi faingataʻá?

ʻI he ueʻi ʻa e Laumālié mo e ngaahi fie maʻu hoʻo kau akó, mahalo te ke fie vahevahe ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder Richard G. Scott

“Mou fekumi faivelenga lolotonga hoʻomou moʻui ʻi he māmaní ke fakahoko e ngaahi taumuʻa mahuʻinga taha ʻo e moʻui ko ʻení ʻo makatuʻunga ʻi he fāmili lelei taha ʻoku tau fakakaukau ki aí. Neongo ʻoku teʻeki ke mou aʻusia e tuʻunga lelei taha ko iá, fai homou tūkuingatá ʻi he talangofua mo e tui ki he ʻEikí ke ʻunu ki ai ʻi he ofi taha te ke lavá. ʻOua naʻa tuku ha meʻa ke ne taʻofi ʻa kimoutolu mei he taumuʻa ko iá. … ʻOua naʻa mou fai ha meʻa te mou taʻefeʻunga ke maʻu ai ia. Kapau kuo mole meiate kimoutolu ʻa e vīsone ʻo e mali taʻengatá, mou feinga ke toe maʻu ia. Kapau ʻoku fie maʻu ki hoʻo fakaʻānauá ʻa e faʻa kātakí, fai ia” (“First Things First,” 7).

Lea Fakatātā 3:5–6; Mātiu 11:28–30; Mōsaia 24:8–16; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–8

ʻI heʻetau haʻu kia Kalaisí, te Ne fakamālohia kitautolu

Fakamanatu ki he kau akó ʻa e fakamatala ko ia ʻo e Tohi ʻa Molomoná ki he hola ʻa ʻAlamā mo hono kakaí mei he kau tau ʻa e Tuʻi ko Noá pea fokotuʻu ha kolo māʻoniʻoní. Hili e nofo ʻi ha vahaʻataimi ʻo e ngaahi tūkunga ʻo e nongá, naʻe ʻilo ʻe ha kau tau Leimana ʻa ʻAlamā mo hono kakaí, ʻo nau puke pōpula kinautolu. ʻI he tui mo kātaki ʻa ʻAlamā mo hono kakaí, ne fakamaʻamaʻa ʻe he ʻEikí ʻenau ngaahi kavengá pea aʻu ʻo fakatauʻatāinaʻi kinautolu mei he nofo pōpulá.

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Mōsaia 24:8–16. Kole ki he kalasí ke nau fakakaukauloto ki he founga ne mei uesia ai e ngaahi fāmili ʻo ʻAlamaá mo hono kakaí ʻe he ngaahi faingataʻa ʻoku ʻilo ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. (Fakatokangaʻi ange ko e fakakaukaulotó ko ha taukei ako folofola ia ʻe lava ke ne ʻai ke moʻoni mo mahino ange e ngaahi fakamatala fakafolofolá ki he kau laukongá.) Kole ange foki ki he kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa naʻe fai ʻe ʻAlamā mo hono kakaí ke ikunaʻi ʻaki honau ngaahi faingataʻaʻiá.

  • ʻI hoʻo fakakaukauloto atu ki he ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ‘okú ke pehē naʻe uesia fēfē ʻa e ngaahi fāmilí ʻe honau ngaahi tūkungá?

  • Ko e hā naʻe fai ʻe he kakai ʻo ʻAlamaá ke maʻu e tokoni ʻa e ʻEikí? (Neongo ʻe lava ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga, fakamamafaʻi ʻa e meʻa ko ʻení: ʻI he taimi ʻoku tau ngāue ʻaki ai ʻa e tuí mo e faʻa kātakí ʻi hotau ngaahi faingataʻaʻiá pea ui ki he ʻOtuá, ʻe lava ke Ne fakamālohia kitautolu ke tau fua faingofua ange ʻetau ngaahi kavengá.)

  • ʻOkú ke pehē naʻe founga fēfē hono fakamālohia kinautolu ʻe he ʻEikí ke “nau lava ʻo fua faingofua ʻa ʻenau ngaahi kavengá”?

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻení, ʻa ia naʻe lea ai ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki he kakai ʻo ʻAlamaá:

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

“Ko e hā e meʻa naʻe liliu ʻi he tūkunga ko ʻení? Naʻe ʻikai ke liliu ʻa e kavengá; naʻe ʻikai ke toʻo mei he kakaí he taimi pē ko iá ʻa e ngaahi pole mo e faingataʻa ʻo honau fakatangaʻí. Ka naʻe fakamālohia ʻa ʻAlamā mo hono kau muimuí, mo fakatupulaki ʻenau malava ke maʻu e mālohi ke ʻai e ngaahi kavenga naʻa nau fuá ke maʻamaʻa ange. Naʻe toe mālohi ange ʻa e kakai lelei ko ʻení ʻi he Fakaleleí ke ngāue ko ha kau fakafofonga pea liliu ai honau tūkungá. Pea ‘ʻi he mālohi ʻo e ʻEikí’ naʻe tataki ai ʻe ʻAlamā mo hono kakaí ke nau hao ki he fonua ko Seilahemalá” (“Ko e Fakaleleí pea mo e Fononga Fakamatelié,” Ensign, Apr. 2012, 16).

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakatokangaʻi ʻoku ʻikai toʻo maʻu pē ʻe he ʻEikí e ngaahi kavenga ʻa e niʻihi fakafoʻituituí mo e fāmilí, toʻo ʻetau ngaahi faingataʻaʻiá, pe ʻai ke tau aʻusia ʻa e tuʻunga lelei taha ʻoku tau fakakaukau ki aí?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ai ʻe heʻetau ʻilo kia Sīsū Kalaisí mo ʻEne Fakaleleí ʻo fakaivia kitautolu ke ngāue ʻi he tuí ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo ha ngaahi tūkunga faingataʻa ʻo e fāmilí?

Ke tokoni ke tali ʻa e fehuʻi ko ʻení, fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Sitīveni E. Sinou ʻo e Kau Fitungofulú, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
Elder Steven E. Snow

“ʻOku hanga ʻe heʻetau ʻamanaki lelei ʻi he Fakaleleí ʻo fakaivia kitautolu ʻaki ha ʻilo taʻengata. ʻOku makatuʻunga leva he ʻilo ko iá ʻa ʻetau malava ʻo sio fakalaka atu mei he kuongá ni ki he talaʻofa ʻo e taʻengatá” (“ʻAmanaki Leleí,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 54).

Hiki e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení ʻi he palakipoé. Fakaafeʻi e kau akó ke ako ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi talaʻofa naʻe fai kiate kinautolu ʻoku nau kātekina faivelenga ʻa e ngaahi ʻahiʻahí:

Lea Fakatātā 3:5–6

Mātiu 11:28–30

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–8

  • ʻE tokoniʻi fēfē ʻa e ngaahi fāmili ʻoku nau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá ʻi hono manatuʻi ʻa e ngaahi talaʻofa ko ʻení?

ʻI hoʻo fakaʻosí, fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi, neongo hono faingataʻá, ne ongoʻi ai ʻe honau fāmilí ʻoku fakamālohia kinautolu ʻe heʻenau tui ki he ʻOtuá pe tāpuakiʻi koeʻuhí ko ʻenau ʻilo ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Fakaafeʻi ha kau ako ʻoku nau ongoʻi ke fai iá ke vahevahe ha ngaahi aʻusia ʻoku feʻunga mo e kalasí. Poupouʻi e kau akó ke hiki ʻenau fakamoʻoni ki he founga ʻe lava ke tāpuakiʻi mo fakamālohia ai ʻe he ʻOtuá ʻa e fāmilí ʻi ha tohinoa fakatāutaha.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó