Na Bula kei na Cakacaka nei David O. McKay

Ena vula ko Epereli ni 1951, ni yabaki 77, sa mai yaco kina o David Oman McKay me ikaciwa ni Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Ena loma ni voleka ni 20 na yabaki ni nona veiqaravi voli vaka-Peresitedi, era dau vakarokorokotaki koya na lewe ni Lotu kei ira e vuqa tale ena veiyasai vuravura me vaka ni parofita ni Kalou. Ena nona dau vakauqeti ira na lewe ni Lotu me ra dau vakatorocaketaka na tiki ni nodra bula e va-Karisito ka ra wasea na kosipeli mai na nodra ivakavuvuli kei na ivakaraitaki, sa mai tubu vakalevu sara kina ena veiyasai vuravura taucoko na Lotu. Me ikuri ni nona ivakavuvuli, na kena irairai mada ga sa koto kina e dua na ivakaraitaki kaukauwa. Ena nodra sota vata kei koya era kaya kina e vuqa na tamata ni sega walega ni dau vosa ka ivalavala me vaka e dua na parofita, ia na kena irairai sara talega sa vaka ga e dua na parofita. Ena veigauna sara mada ga e muri ni nona bula, e wadrovu ka mai vatuka vinaka yani na kena ibulicaki, qai vavaku ka mai uauwana yani na drau ni uluna vulavula. Na kena ivatuka e vakaraitaka na dodonu ni nona bula.

E Dua na iSolisoli kei na Gauna ni Gone ni Veivakanananu Cecere

Ena nona ivakavuvuli vaka-Vakaitutu Raraba, e dau raica lesu vakavuqa ena yalo vakavinavinaka o David O. McKay na isolisoli kei na ivakaraitaki ka dau raica mai vei rau na nona itubutubu. Eratou a lewena na Lotu na matavuvale nei tamana, o David McKay, mai Thurso e Sikoteladi, ena 1850. Ena 1856, eratou a lako kina na matavuvale ki Amerika, ka ratou laki kosova sara na bucabuca ki Utah ni sa cava e tolu na yabaki ena nodratou a laki cakacaka ka maroroi ilavo voli, ka ratou yaco yani ki Salt Lake ena Okosita ni 1859.¹

Ena yabaki vata eratou lewena kina na Lotu mai Sikoteladi na matavuvale na McKay ena (1850), eratou a ciqoma kina na kosipeli vakalesui mai na matavuvale nei tinai David O. McKay, o Jennette Evans volekati Merthyr Tydfil ena Ceva kei Welesi. Me vaka ga na matavuvale na McKay, eratou a soko talega na matavuvale na Evans ki Amerika ena 1856 ka yaco yani ki Utah ena 1859. Eratou a mani laki vakaitikotiko na matavuvale ruarua oqo e Ogden, Utah, na vanua erau a laki sota ka veidomoni kina o David McKay kei Jennette Evans. Erau a vakamau ena Endowment House ena i ka 9 ni Epereli 1867 mai vei Elder Wilford Woodruff.²

Ena i ka 8 ni Sepiteba 1873 ena tauni lailai o Huntsville e Utah, e a sucu kina o David O. McKay—na ikatolu ni luvedrau ka imatai ni nodrau gonetagane o David kei Jennette Evans McKay. E gauna marautaki na nona gauna ni gone ia e sega ni yali kina na veigauna dredre. Ena 1880, e a vakatovolei ka vakadinadinataki kina na nodratou vakabauta na matavuvale ena veika e so ka a yaco ka a yalomatua vakatotolo kina na gonetagane o David O. McKay. Erau a mate vakaveitaravi na ganena qase e rua, o Margaret kei Ellena, e dua vei rau ena vuku ni matetaka kaukauwa kei na kena ikarua ena niumonia. Ni oti ga e dua na yabaki ka tarava sa ciqoma kina o tamana e dua na kaci ni kaulotu ki Sikoteladi. E a vakataratutu vakalailai na nona ciqoma na kaci o David McKay baleta ni kena ibalebale o ya me sa na biu tu mai na watina (ka sa kunekune tale tiko) vata kei na itavi ni kena qaravi na matavuvale kei na iteitei. Ia ni rogoca o Jennette na kaci, e dei na nona vakasama: “Io mo ciqoma; kakua ni leqataki au. Keirau na qarava vakavinaka kei David O. na veika e tu me qaravi!”³ Ena veivakayaloqaqataki oqo kei na veivakadeitaki ni veivuke mai vei ira na tiko volekati iratou kei ira na wekadratou, sa mani ciqoma kina o David McKay na kaci. Na nona vosa ni tatau vei David O. sai koya “maroroi Na.”⁴

Mai na vakatulewa matau nei Jennette McKay, na nodra cakacaka vakaukauwa na lewe vuqa, kei na nona veivakalougatataki na Turaga, e a mani vuavuai vinaka kina na nodratou iteitei na McKay e dina ga ni a yali tu ena rua na yabaki o David McKay. Ena loma ni gauna oqori ka vakakina ena nona bula taucoko sara, sa dau kauwaitaka vakalevu sara o Jennette McKay na nodratou tiko vinaka vakayalo na luvena: “Na masu vakamatavuvale sa dua na ivakarau tudei ni vuvale na McKay, ni sa tiko duadua voli o Jennette kei na nona matavuvale lailai sa vaka me tiki bibi ni veika e yaco ena dua na siga. E a vakavulici o David [O.] me dau vakaitavi ena masumasu ena mataka kei na yakavi ka vulica na bibi ni veivakalougatataki mai lomalagi ena loma ni vuvale.”⁵

E dau tukuna vakavuqa o Peresitedi Mckay ni sa dua na ivakaraitaki ka vinaka me vakamuri na ivakaraitaki nei tinana. Ena dua na gauna e kaya kina: “Au sega ni vakasamataka rawa me dua na ivakarau ni bula uasivi vakamarama ka sega ni tu vei tinaqu. … Ki vei iratou na luvena, kei ira kece era kilai koya vinaka, sa dua o koya na marama totoka ka dokai. E dina ni dau nanamaki vakalevu, ia e dau yalo malua, ka dau lewai koya vakavinaka. E dau vakaraitaka vakatotolo sara na yaloka ni matana kuvui, ni tubu mai na yaloluluvu, ia e dau tauri koya vakavinaka sara. … Ena dauloloma, dauveikauwaitaki, dauvosota vakadede, yalodina ki na vuvale kei na nona dodonu, e dau vakaoqori vei au o koya ena noqu gauna ni gonetagane, ka dau vakaoqori vei au ena gauna oqo mai na veiyabaki sa oti yani, sa rui cecere dina.”⁶

Ena gauna e kerei kina o David O. McKay me cavuta na yacana na tamata cecere duadua e sa sotava, e a sega ni vakataratutu na nona sauma, “Na tamaqu.”⁷ Ni lesu mai ena nona kaulotu, e a mai veiqaravi vaka-bisopi ena tabanalevu e rua o Eden kei Huntsville mai na 1883 ki na 1905.⁸ E a wasea o David McKay Levu vei luvena gonetagane e vuqa na veika sa sotava mai kei na nona ivakadinadina. E nanuma lesu kina o Peresitedi McKay: “Niu se gonetagane, au a dabe ka rogoca na ivakadinadina oya mai vua e dua au dau vakamareqeta ka doka me vaka o ni kila e sega tale ni dua na tagane au dau vakamareqeta e vuravura, ka a tugani kina ki yaloqu ena gauna ni gone na veivakadeitaki oqori.”⁹ E a tokoni koya ena nona tubu cake ena nona kila na dina na kaukauwa ni nona ivakadinadina kei na ivakaraitaki nei tamana.

Ena bula e veisiga, e a vakavulica vei Peresitedi McKay na tamana na lesoni ka vaqaqacotaki koya ka laki basika talega ena nona ivakavuvuli ena gauna e iApositolo kina. E a tukuna ena dua na gauna na nona a kumuni co tiko vata kei iratou na tacina. Na ikatini ni usausa e dodonu me soli me ikatini ki na Lotu. E qai kaya vei iratou o tamai David O. McKay me ratou laki usana mai na ikatini ni usausa mai na dua na vanua vinaka cake mai na vanua eratou kumukumuni tiko kina. E kaya kina o tamana, “Oqori na ikatini ni usausa, e rauta me nona na Kalou na kena e vinaka duadua.” Ena vicasagavulu na yabaki i muri e qai kaya kina o Peresitedi David O. McKay ni oqo na “ivunau mana duadua me baleta na ikatini au se qai bau rogoca ena noqu bula.”¹⁰ E dau vakavulici koya talega na tamana me dau vakarokorokotaki ira na marama. E kaya kina o Peresitedi McKay vei ira na itabagone, “Au nanuma na ivakasala nei tamaqu ena gauna au tekivu veigadivi kina kei na dua na goneyalewa ena noqu gauna ni itabagone: ‘David, vakaitovotaki iko vua na goneyalewa oqori ena itovo o na vinakata me vakaitovotaki koya kina e dua na gonetagane vua na ganemu.’ ”¹¹

E muri, ni veiqaravi voli vaka-Peresitedi ni Lotu, e a vakacaucautaki rau kina vakaoqo na nona itubutubu: “Au vakavinavinaka vakalevu ena vuku ni veidusimaki yalomatua ka matau, kei na nodrau veituberi na itubutubu vakaturaga. …e dua na veidusimaki ka a vakuwai au mai na noqu lakova na veisala e so ka na rawa me dolava vei au e dua na mataqali bula ka duatani sara! E vakatuburi e veiyabaki na noqu taleitaka ka lomana na marama tinaqu dau veikauwaitaki, ka vakamareqeti, kei na du na tama vakaturaga.”¹²

iTabagone

Ni se cauravou lailai, e a kacivi o David O. McKay me veiqaravi ena mataveiliutaki ni kuoramu ni dikoni. Ena gauna oya, e dau nodra itavi na dikoni ena tabanalevu me ra vakasavasavataka tiko na valenilotu, kola buka me baleta na sitovu ni valenilotu, ka raica me kakua ni sega na nodra buka na dawai ena tabanalevu.¹³ E a tukuna vei ira na lewe ni kuoramu ni “vakila na nona sega ni rawa ni qarava vakavinaka na nona itavi ena nona raici ira tale e so ka na rawa ni ra qarava vakavinaka cake na itavi mai vua, … [ia ] e vakila ni na rawa ni toso tikoga ena veivuke ni Turaga.”¹⁴ Na ivakarau ni rai oya e ivakatakilakila ni yalomalua ka na ciqoma kina na veikacivi e so ena nona gauna taucoko ni bula.

Me vaka ni luvena na bisopi, sa dau rawa kina vua me sota vata kei ira na iliuliu ni Lotu ka ra dau gade mai ki na nodratou vale. Ena dua na gauna, ena Julai 1887, e a veisiko mai o Peteriaki John Smith ka mai solia vua na nona veivakalougatataki vaka-Peteriaki (sa yabaki 13 tiko ena gauna o ya o David O.). Ni oti na veivakalougatataki, e a tavia na tabana o Peteriaki Smith ka kaya, “Noqu tagane, sa koto na itavi mo qarava ka uasivi cake mai na qito mapolo.” E a qai curu yani ki valenikuro ena dua na gauna e muri o David ka kaya vei tinana, “Kevaka e nanuma o koya me sa na mudu na noqu qito mapolo, sa na cala sara kina.” E a biuta o tinaqu na nona cakacaka ka tovolea me vakamacalataka na ibalebale ni veika e tukuna o Baraca Smith. E dina ga ni sega ni dua vei rau o David O. McKay kei tinana e kila na veika e tu mai liu me baleta na nona bula, na veika oqori e vakaraitaka ni sa vakarautaka tu na Turaga e dua na itavi levu me baleta na cauravou oqo.¹⁵

Ena gauna taucoko ni nona bula vakaitabagone, e a bulabula tu ga na nona bula vakalotu ka toso tikoga na nona kila ka kei na veika e sotava. Ena 1889, ni sa yabaki 15, e a kacivi me vunivola ni Wilivola ni Sigatabu ni Tabanalevu na Huntsville ka taura tu na itutu oqori me yacova na 1893 ni bera ni mai kacivi me qasenivuli ni Wilivola ni Sigatabu.¹⁶ Ena tomani tiko ena nona bula taucoko na nona lomana na Wilivola ni Sigatabu kei na veivakavulici.

Vuli, Veiqaravi Vakadaukaulotu, kei na Vakamau

E a vola ena dua na gauna o David O. McKay, “E tolu na itabagauna cecere ena nona bula vakavuravura e dua na tamata, ka na rawa ni vakatau kina na nona bula marau eke ka vakakina ena tawamudu, [meu cavuta], na nona sucu, na nona vakamau, kei na cakacaka e digitaka me qarava.”¹⁷ Ni sa vakalougatataki oti mai na nona sucu ka susugi cake ena dua na matavuvale bula dodonu, sa qai uasivi cake sara na veika e sotava mai na veivakataulewa dodonu me baleta na nona vuli, nona cakacaka, ka vakakina ni yaco mai na gauna ni vakamau.

Ni sa vakacavara na nona vuli ki na kalasi walu mai Huntsville, e a toso yani ki na koronivuli ni Weber Stake e Ogden, California me rua na yabaki. Ni oti o ya, ena yabaki vakavuli mai na 1893–94, ni sa yabaki 20, e a lesu tale ki Huntsville ka laki cakacaka kina vaqasenivuli ena koronivuli ni tauni. Ena gauna vata oqori e a solia kina o nona Bubu Evans e dua na iloloma vakailavo ka $2, 500 vei ira kece sara na luvena era bula tiko. E a leqa sara tu vakailavo ena gauna o ya na matavuvale na McKay, ka ra vakatura mai na tiko volekati iratou me voli sea ena ilavo oqori o Jennette na tinai David O. McKay. Ia sa vakadeitaka o koya, “Ni na vakayagataki kece sara na ilavo o ya me baleta na nodratou vuli na luvedrau.”¹⁸ O koya gona ena vula i magomago ni 1894, eratou sa biubiu kina o koya kei iratou e tolu na tacina (o Thomas E., Jeanette, kei Annie) ena ilakolako ki Salt Lake City me ratou laki vuli ena University of Utah. E sinai tu na qiqidreti eratou lako kina ena falawa kei na tavaya vuanikau ka qai mai tui tu yani e dua na tina ni sucu.¹⁹

Ena vuku ni veika e sotava mai na univesiti o David O. McKay, e a mani vola kina na luvena tagane o Llewelyn: “Sa ka bibi na vuli. E tubu na taleitaki ni vuli ka; buki na ivau ni veitokani titobu; ka vakavinakataki cake na vakilai ni veika yaga. E a yaco me peresitedi ni nona kalasi ka digitaki me nona na icocovi cecere duadua ni nona kalasi ena gauna ni tauri ivola. …E dau vakaitavi vakavinaka ena qito, ka a yaco me dau ni sasabai imatau ena timi ni veicaqe ni univesiti. Na ka cecere duadua ena veigauna oqori sai koya na nona veikilai kei Emma Ray Riggs.”²⁰

Ena ikarua ni yabaki ni nodrau vuli ena univesiti, eratou a redetaka na mataveitacini na McKay e dua na vale mai vei Emma Robbins Riggs, na tinai Emma Ray Riggs. Ena dua na siga erau a duri tu e katubaleka na veitinani ka sarava tu mai na nodrau tadu mai vata kei tinadrau o David O. kei Thomas E. McKay. E qai kaya kina vakaoqo o tinai Emma Ray: “O ya e rua na cauravou ka rau na watidrau e rua na goneyalewa kalougata. Raica mada na nodrau kauwaitaka na tinadrau.” E qai kaya kina o Emma Ray, “Au taleitaki koya e baloa toka, ” o ya o David O. McKay. E dina ni rau a dau veirai tiko vata kei Emma Ray Riggs ena so na gauna, e a sega ni bibi sara na nodrau veiwekani me yacova na vica na yabaki ki muri.²¹

Ni vakacavara na nona vuli ena univesiti ena vula itubutubu ni 1897 o David O. McKay, e a mani soli vua e dua na cakacaka vakaqasenivuli ena yasana o Salt Lake. E a marautaka na itutu o ya ka gadreva me sa tekivu rawa ilavo ka vukea na nona matavuvale. Ia, ena gauna vata o ya e a ciqoma ka vakadonuya kina e dua na veikacivi ni kaulotu ki Peritania.

Ena i ka 1 ni Okosita 1897, e a vakatikori kina mai vei Peresitedi Seymour B. Young me veiqaravi vakadaukaulotu ena veiyatu yanuyanu e Peritania. Na imatai ni iwase ni nona kaulotu e a vakayacori e Stirling, Sikoteladi, na vanua e drakidrakita vakalevu kina na cakacaka oqo. E qarava vakavinaka ena gugumatua na nona itavi, ena i ka 9 ni June 1898, sa kacivi kina me liutaki ira na daukaulotu kece mai Sikoteladi. Ena nona ciqoma na veikacivi, e a goleva na Turaga ena kere veivuke. Na nona itavi ena veikacivi oqo e a soli kina vua na yalomatua kei na kila ka sivia sara vakalevu na nona yabaki ni bula ka vakarautaki koya talega ki na veiqaravi ena veigauna mai muri.

E dua tale na ka bibi e a sotava e a yaco ni sa vo toka e tolu na vula me lako ki vale. Ena nona gauna ni itabagone, e a dau masulaka na veivakadeitaki vakayalo me baleta na nona ivakadinadina. Ena i ka 29 ni Me 1899, e a tiko kina ena dua na soqoni ni daukaulotu guiguileca dredre. E nanuma lesu kina: “Au se nanuma vinaka toka me vaka beka ni se qai yaco ga e nanoa, na kaukauwa ni veivakauqeti ena soqoni o ya. Keimami vakila taucoko na kena sovaraki mai vakayauyau na yalo ni Turaga. Era a duavata kece ena vakasama kei na yalo o ira na a tiko ena soqoni o ya. E se bera vakadua niu bau vakila e dua na yaloluluvu me vakaoqo. Oqo na ivakaraitaki au a dau masuta tu vagumatua ena noqu gauna ni itabagone ena veidelana kei na veiqakilo. Sa vakadeitaka vei au ni na dau saumi mai ‘ena dua na gauna kei na dua na vanua’ na masu ena yalodina. Ni yaco tiko na soqoni, e a tucake ena nona lewa ga vakataki koya e dua na cauravou daukaulotu ka kaya, ‘Kemuni na wekaqu era sa tu sara ga e loma oqo na agilosi.’ Ena rogorogo matalia beka, ia e sega ni veivakidacalataki na itukutuku o ya; sa dina sara, sa ganita vakaidina sara me vakakina, e dina ga ni a sega vakadua ni bau basika vei au ni ra tu e kea na veika bula vakalou. Au kila ga niu sa vuabale ena vakavinavinaka ena veitokani tiko ni Yalo Tabu.”²² E a vakacavara ena lagilagi na nona kaulotu o Elder McKay ka sa mani vagalalataki ena Okosita ni 1899.

Ena gauna ni nona kaulotu erau sa dau veivolavolai tiko kei Emma Ray Riggs, se o “Ray, ” me vaka e dau kacivi koya kina (erau a vakayacani koya na nona itubutubu ki na rarama ni matanisiga). Sa tekivu me seraka mai na nodrau veiwekani ena ivola mai Sikoteladi ki Salt Lake. E raica o koya vei Ray e dua ka rau tautauvata vakavinaka ena veiyasana kece sara, ka okati kina na kila ka, na maqosa ni bula veimaliwai, kei na veika taleitaki vakayalo.

E a tomana tikoga na nona vuli ni sa lako ki kaulotu o David O. McKay, ni sa rawata mai na nona koroi na B.A ni Vuli, e a mani laki cakacaka ena Madison School e Ogden, Utah.²³ Ena gauna vata o ya, na vula i magomago ni 1899, sa laki okati ena vakailesilesi ni Koronivuli ni Weber Stake. Ena loma ni yabaki vakavuli erau dau sota tiko kina ena dua na vanua ni gade ena maliwa ni nodrau dui koronivuli. Ena vanua vata talega oqori, e a kerei Ray kina me rau veiwatini ena Tiseba ni 1900. E qai taroga o Ray, “O sa vakadeitaka ni sai au beka na yalewa donu?” E kaya ni sa dei.²⁴ Ena i ka 2 ni Janueri 1901, erau sa yaco kina o Emma Ray Riggs kei David O. McKay me rau imatai ni veiwatini ena i ka 20 ni senijiuri me rau vakamau ena valetabu e Salt Lake.

E Dua na Dauveivakavulici Vakairogorogo

Ena 1902, ni yabaki 28 voli, sa yaco me qasenivuli liu ena Koronivuli na Weber Stake. Ena loma ni itavi osooso vakaveiliutaki, e dau vakaitavitaki koya vakalevu sara talega ena nodra vakavulici na gone. E tudei tu na nona yalodina ki na vuli ena nona bula taucoko, ka vakabauta ni “vuli dina ena veisautaki ira na tagane kei na yalewa me sega walega ni ra daunivika vinaka, daunivosa vinaka, me ra dau ni vakadidike, me dauvolaivola, ia me ra tamata dina talega, ka bula savasava, dauvosota, ka dauloloma vakaveitacini. Ena veisautaki ira na tagane kei na yalewa ka ra dau vakabibitaka na dina, dodonu, yalomatua, lomasoli, ka dau lewai ira vakavinaka me ra tiki ni bula digitaki ena dua na bula qaqa.”²⁵

E vakabauta ni vuli sa ka bibi sara ki na tamata kece. E a veiqaravi vakaqasenivuli liu ena dua na gauna ka lailai sara kina na marama era dewava yani na ikarua ni taba vuli. Ena nona veivosakitaka na bibi ni nodra itavi na marama, e a vola kina na veika oqo: “E a sega soti ni vakabibitaki na nodra itavi na marama ena kena tikori na Veivanua ena Ra. Ena veika oqo sa muri tikoga kina na veika sa vakayacori tiko mai ena veitabagauna kece sara. Era colata na marama na icolacola ena matavuvale, ka ra vakaitavitaki vakalevu cake ena kena susugi cake e dua na matavuvale, era vakauqeti ira na watidra kei ira na luvedra tagane me ra rawa ka, ena gauna era vakacaucautaki kina o ira oqo mai vei ira na tamata, era qai matadredredre na radinivale kei ira na tina ka ganiti ira dina na veivakacaucautaki oqori ena vuku ni rawaka ka sega ni dua e kila.²⁶ Ni cakacaka voli ena Koronivuli na Weber Stake, e vakabibitaka kina na bibi ni vuli vei ira na tagane kei na yalewa, ka tubu cake sara kina vakalevu na nodra vakacuru yaca e koronivuli na yalewa ena nona gauna ni veiqaravi.

Ena loma ni veiyabaki e veiqaravi voli kina vaka kenadau ni veivakavulici ka veiliutaki talega ena Koronivuli na Weber Stake, e a veiqaravi talega kina ena mataveiliutaki ni Wilivola ni Sigatabu ni Weber Stake, ka tauyavutaka kina e so na parokaramu vovou. Ena gauna e kacivi kina ki na mataveiliutaki ni Wilivola ni Sigatabu, sa dau lailai sara na veidusimaki e yaco mai me baleta na mataisoqosoqo oqo mai na veiliutaki raraba ni Lotu. Me vaka ni ikarua ni ivukevuke–ka lesi ki na cakacaka ni kalasi–sa tekivu sara kina me cakacaka o David O. McKay me vakavinakataka cake na veivakavulici e loma ni valenivuli ena nona vakayagataka na ivalavala ni veivakavulici sa vulica mai na nona cakacaka vakakenadau ni veivakavulici. E vakamacalataka vakaoqo na nona cakacaka e dua na iliuliu ni Wilivola ni Sigatabu:

“Taumada e a kaciva na bose vakamacawa me baleti ira na lewe ni matabose ni iteki. E vakavulici ira na lewena ena kena tuvai na lesoni kei na digitaki ni takete (sa yacana tu ena gauna oqo na iNaki) ena veilesoni yadua. E vakavulica vei ira na kena tauyavutaki ka vakamacalataki na inaki. E vakamacala ena kena vakavulici na lesoni kei na kena vakayagataki na inaki ena nodra bula na gone yadua. E dau tarava mai oqori e dua na soqoni vakavula—ka ra dau kerei na qasenivuli kei ira kece sara na vakailesilesi ni Wilivola ni Sigatabu me ra tiko kina, ka me ra wilika rawa mai na lesoni ena veivosakitaki kina. …E dau yaco ni oti … na soqoni oqo me ra dau gole yani ki vale na qasenivuli ka sinai tu e ligadra na veika me baleta na va na lesoni ena vula ka tarava. …Sa yaco me dau namaki [na] soqoni oqo ka dau yacova yani na 90 ki na 100 na pasede o ira na tiko rawa ena veisoqoni yadua.”²⁷

E a vaka na kama ni veigasau na itukutuku ni kena toso vinaka na Wilivola ni Sigatabu ni Weber Stake. E a vakauqeti Peresitedi Joseph F. Smith, ka a veiqaravi tale tikoga vaka iliuliu levu ni Wilivola ni Sigatabu ena gauna o ya, na veivakasama vovou ni veivakavulici nei David O. McKay ka mani sureti koya kina me vola e dua na itukutuku lailai me baleta na Juvenile Instructor, e dua na mekesini ni Wilivola ni Sigatabu.²⁸

iApositolo ni Turaga

Vakabibitaki ni Veivakavulici kei na Vuli

Ena i ka 9 ni Epereli 1906, ni oti na nona a veiqaravi voli me ono na yabaki ena Wilivola ni Sigatabu ni Weber Stake, sa mani mai tabaki me iApositolo ni sa yabaki 32. Ni oti ga vakalailai, sa mani tabaki talega me ikarua ni ivukevuke ena mataveiliutaki Raraba ni Wilivola ni Sigatabu. Sa qai yaco me imatai ni vukevuke ena 1909, ka iliuliu raraba mai na 1918 ki na 1934. Sa mani mai vakayagataki sara kina vakatotolo ena Lotu raraba na ivalavala vata ga e a vakayacora ena Wilivola ni Sigatabu ena Weber Stake. Ni raica na kena gadrevi na lesoni veiwekani, e a mani vola kina na ivola iApositolo Makawa, ka vakarautaki me dua vei ira na imatai ni ivolavakarau ni lesoni ni Wilivola ni Sigatabu.

Sa yaco kina me semati na yacai Elder McKay ki na Wilivola ni Sigatabu ena veiyabaki e veiqaravi kina ena Kuoramu ni Le Tinikarua, ka se vola lesoni tikoga ni Wilivola ni Sigatabu ena gauna sa Peresitedi kina ni Lotu. Ena nona cakacaka me vakavinakataka na veidusimaki vakosipeli, e dau vakanamata ga na veika e vakabibitaka vei ira na gone. Ena nona vosa, era lako mai na gonelalai “mai vua na Tamada ena savasava ka sega ni vakacalai, sega na cala era sucu vata mai se malumalumu. …Na yalodra e vaka na pepa sekavula ka sega na kena duka me volai kina na veivakauqeti kei na rawa ka ni bula.”²⁹ E raica o koya na Wilivola ni Sigatabu ni qarava tiko e dua na itavi levu ena veivakavulici kei na kena tarai cake na nodra ivakarau ni bula na itabagone kei ira na gonelalai.

Veisiko Wavoki e Vuravura ka Peresitedi ni Kaulotu e Iurope

Na veika tale e so ka sotava e vakarautaki David O. McKay ena nona na laki liutaka e dua na Lotu ni vuravura raraba. Ena Tiseba ni 1920, erau a vakatikori kina vata kei Elder Hugh J. Cannon, na edita ni Improvement Era, mai vei Peresitedi Heber J. Grant kei na nona imatai ni daunivakasala, o Peresitedi Anthon H. Lund, me rau sikova na veitabana ni kaulotu kei na veikoronivuli kece sara e vuravura raraba. Ena veisiko oqori, ka dua na yabaki na kena balavu, erau a lakova e rauta ni 600, 000 na maile (ka sivia ni wavokiti vuravura vakarua), ka veivakavulici ka veivakalougatataki vei ira na lewenilotu e vuravura raraba. Ena loma ni veidredre eso me vaka na mate ni sokowasa, na vakanananu ki vale, kei na veidredre tale e so ni ilakolako, erau vakayacora kina e dua na veisiko vinaka ka rau tadu lesu mai ena Yakavi ni Kirisimasi, 1921. Ena vica na siga ni rau sa tadu oti mai, erau sa mai solia kina e dua na itukutuku matailalai vei Peresitedi Grant ka rau qai mai vagalalataki yani ena vakarokoroko.³⁰ Ena imatai ni koniferedi raraba ni oti na nodrau sa tadu lesu mai, sa mai veivakaroti kina vakaoqo o Peresitedi Grant:

“Au marautaka ni sa tiko vata kei keda nikua o Baraca McKay. Sa wavokita oti o Baraca McKay na vuravura me tekivu mai na iotioti ni noda koniferedi—sa sikova na noda veitabana ni kaulotu kece sara, ka sa lesu tale mai, me vaka ga na nodra dau lesu mai o ira kece sara na noda daukaulotu era lako yani me ra vunautaka na kosipeli ka veitaratara vata kei na tamata e vuravura kei na veimata vakabauta kece sara e vuravura, ka sa tubu cake mai kina na nodra rarama, kila ka kei na ivakadinadina me baleta na vakalou ni cakacaka eda sa mai vakaitavitaki tu kina oqo.”³¹

Ni yaco mai na gauna me vakaitavi kina o Elder McKay ena koniferedi, e a vakalekalekataka na nona ilakolako ena dua na ivakadinadina kaukauwa: “Ena gauna keitou biubiu kina, … keitou vakanamata tu ki na ilakolako sa tu e matai keitou ena nuiqawaqawa kei na lomaleqa. …Ena neitou gagadre me keitou rawata vakavinaka na veika eratou sa nuitaki keitou kina o Peresitedi Grant kei rau na nona daunivakasala kei ira na Le Tinikarua, sa vakavuna me keitou vakasaqara vagumatua sara na Turaga me vaka beka au se bera ni bau vakayacora vakadua, kau gadreva kina ena yakavi nikua meu vakaraitaka ni sa vakataucokotaki na veika keitou sotava ena yalayala e a vakayacora o Mosese vei ira na luvei Isireli ni se bera ni ra kosova na Uciwai na Joritani ki na vanua Yalataki. Ni keimami vakasaqara na Turaga ena yaloi keimami kece sara, sa qai basika mai na Nona veidusimaki kei na veivuke.”³²

Ni oti vakalailai na nona lesu mai ena veisiko wavokiti vuravura, sa kacivi sara me peresitedi ni Tabana ni Kaulotu e Iurope. E a biubiu ena ilakolako ki Liverpool ena Noveba ni 1922. Ena gauna ni veikacivi oqori sa tekivu kina na nona vakavuvulitaka na ivakavuvuli ni “lewenilotu kece sara e daukaulotu, ” e dua na ka ena qai tomana na kena vakabibitaki ena gauna sa Peresitedi kina ni Lotu. Ni peresitedi ni kaulotu, e a tauyavutaki ira na daukaulotu ki na veilawalawa, ka ra okati e so me ra daukaulotu veilakoyaki me ra veivuke ena nodra tuberi na vo ni daukaulotu, ena ivalavala ni veivakavulici vivinaka cake. E dua na nona bolebole levu na nona valuta na itukutuku lasu era dau tabaka na veitabana ni volaitukutuku. Na kena ivalavala e vakayacora sai koya na nona veitaratara kei ira na edita ka veivosaki vata kei ira, ka kerea me ra dau tukuna na veika dina me baleta na Lotu. E vica na edita era sega ni vakadonuya na nona kerekere, ia e vuqa era sa ciqomi koya sara ga vakavinaka.³³ Na nona maqosa ni vakaveiwekanitaki raraba sa yaco me veivakalougatataki vakalevu sara ena Lotu ena gauna e veiliutaki tiko kina ena kaulotu kei na nona gauna kece sara ni qaravi itavi.

Tokoni ki na Mataveiliutaki Raraba

Ena vulaimagomago ni 1934, e a tokoni kina me ikarua ni daunivakasala vei Peresitedi Heber J Grant. Sa yaco me imatai ni daunivakasala nei Peresitedi Grant o Peresitedi J. Reuben Clark Jr., ka ikarua tiko mai ni daunivakasala. E dina ni a curuma yani na Mataveiliutaki Taumada o Peresitedi David O. McKay ena dua na yavu kaukauwa vinaka vaka-Lotu, ena siga e tokoni kina, e basika vua na yalomalumalumu ena vuku ni veikacivi. E kaya kina vakaoqo: “ena sega beka ni yaga meu kaya niu sa vakadrukai dina. Ena loma ni vica na siga sa oti sa dau ka dredre vei au meu qarauna na noqu vakasama kei na veika au vakila. Na yalomarau, na lomavinaka ka dodonu me salavata mai kei na ilesilesi cecere sa yaco mai vei au sa veiraurau kei na bibi ni kena bokoci na itavi levu ka sala vata mai kei na veikacivi ki na Mataveiliutaki Taumada.”³⁴ Ni sa oti mada ga e vica vata na yabaki ni veiqaravi vaka-Vakaitutu Raraba, e duavata kina o koya, “ni se vaka me dau dredre ga vei au meu dau duri e matadra e dua na ivavakoso, ” ni kila na bibi ni nona itavi.³⁵

Ena nona veiyabaki taumada o Peresitedi McKay ena Mataveiliutaki Taumada, era a sotava tiko kina na lewe ni Lotu na Leqa ni Bula Vakailavo. Ena 1936, eratou sa kacivaka kina na Mataveiliutaki Taumada na Parokaramu ni Tataqomaki ena Lotu, ka me na qai yaco e muri me Parokaramu ni Welefea ni Lotu. Me vaka ni dua e dau tokona vakaukauwa na welefea, e vakabibitaka kina o Peresitedi McKay ni bula vakayalo kei na welefea e rau tautauvata: “Sa dua na ka bibi na noda vakarautaka na isulu vei ira e vica wale na nodra isulu, na kena vakarautaki na kakana vei ira e lailai tu na kedra, na nodra vakabulabulataki o ira era sotava tiko na bula dredre ka basika ena vuku ni sega ni cakacaka, ia ni sa tukuni ka qaravi na veika kece sara, na veivakalougatataki levu ga ena qai basika mai na iTuvatuva ni Tataqomaki ena Lotu era ka vakayalo. E ivakaraitaki ni vinaka cake ni bula vakayalo na soli ka mai na ciqomi ni ka. Na veivakalougatataki vakayalo levu duadua e basika mai na noda dau vukei ira na tani.”³⁶

E tarava mai na nona mate o Peresitedi Grant ena 1945, sa yaco me Peresitedi ni Lotu o George Albert Smith ka kacivi Peresitedi McKay me ikarua ni nona daunivakasala. Sa qai toso vakavinaka cake na nodrau qarava na nodrau itavi me vaka ga e liu, sa tekivu basika na veigauna vivinaka kei na veika dredre. E dua na itavi bibi e qarava sai koya na nona lesi me jeameni ni kena vakananumi na ika duanadrau ni yabaki ni kena tawani o Utah, ka a okati kina e vuqa na vula ni tuvatuvalaki ena loma ni veiitavi ka sa vakaosoosotaki koya rawa tu. E a rawa vakavinaka sara na soqo ni marau oqo ni yasana taucoko ka qai laki cava ena Julai ni 1947. E a vola kina e dua na niusipepa na veika oqo:

“E a lako mai ki Salt Lake o Rodney C. Richardson, na iLiuliu ni tabana ni ivakananumi ni yabaki drau e California me mai raica na Soqoni ni iVakananumi e Utah, ka tukuna o koya, ni nanumi tiko ni ‘kena e tuvalaki vakamatau duadua ena loma ni matanitu raraba. Na kena lailai na volivolitaki kei na veika vakabisinisi sai koya e dua na ka e duatani kina na soqoni ni iVakananumi e Utah. Sa dua dina na soqo ni marau vakairogorogo.’ ” Me ikuri ni veivakacaucautaki mai California, era a volavola talega yani eso na yasana, ka ra kerea yani na ituvatuva kei na itukutukuvolai e so ka salavata kei na soqo ni marau o ya.³⁷

Ni sa tekivu me lutu sobu na ituvaki ni bula nei Peresitedi George Albert Smith, sa tubu cake na nodrau itavi na nona daunivakasala. Ena vulaitubutubu ni 1951, erau sa mani nanuma o Peresitedi McKay kei na watina, o Emma Ray me rau draiva sobu ki Salt Lake City ki California me baleta e dua na vakacagicagi e gadrevi sara vakalevu. Ni rau mai cegu e St George Utah, ena imatai ni bogi, e yadra cecekala mai o Peresitedi McKay ena dua na veivakauqeti bibi ni dodonu me lesu tale ki Salt Lake City. Ni oti e vica na siga e a lutuki Peresitedi George Albert Smith e dua na tauvimate vakasauri ka mai takali yani kina ena i ka 4 ni Epereli 1951.

Parofita ni dua na Lotu ni Vuravura Raraba

Cakacaka ni Kaulotu kei na Tubu ni Lotu

Ni oti na nona veiqaravi vaka-iApositolo ena 45 na yabaki, sa yaco o David O. McKay me ikaciwa ni Peresitedi ni Lotu ena i ka 9 ni Epereli 1951, ka rau nona daunivakasala o Stephen L. Richards kei J. Reuben Clark Jr. Ena 1952, eratou sa vakavotuya kina na Mataveiliutaki Taumada na imatai ni ituvatuva ni kaulotu vei ira na daukaulotu tudei. E a buli na parokaramu oqo me vakalevutaki cake kina na mana ni nodra cakacaka na daukaulotu tudei ena kena vakarautaki e dua na ituvatuva tudei ni lesoni me vakayagataki me ra vakavulici kina na vakadikeva tiko na Lotu. E okati ena ituvatuva e lima na lesoni oqo “Na iVola i Momani, ” “Yavu Vakaitukutuku Makawa ni Veivakalesuimai, ” “iVunau Bibi ni Lotu, ” “iTavi ni Lewenilotu, ” kei na “Yaco Me Lewenilotu.”³⁸

Ena ciwa na yabaki e muri, ena 1961, e a kaciva kina na imatai ni nodra soqoni na peresitedi kece sara ni kaulotu, ka ra laki vakavulici kina me ra dau vakayaloqaqataki ira na veimatavuvale me ra dau veiwasei vei ira na nodra itokani kei ira era tiko veivolekati ka me qai soli yani vei ira na daukaulotu na yacadra me ra mai veivakavulici kina ena nodra veivalevale.³⁹ Ena nona vakabibitaka na ivakavuvuli ni “daukaulotu na lewenilotu kecega, ” sa vakauqeti ira kina na lewenilotu kece sara me ra yalataka me ra kauta mai ki na loma ni Lotu e yadua ena veiyabaki. E a tauyavu talega ena yabaki o ya e dua na koronivuli ni vuli vosa me baleti ira na daukaulotu vovou. Ena vuku ni vakatulewa vou oqo, sa tubu kina vakatotolo sara na iwiliwili ni lewenilotu. Ena ruku ni nona vakatulewa, sa sivia kina ni vakaruataki na iwiliwili ni iteki (me volekata yani na 500) ni ra sa tauyavu na veiiteki vovou ena veiyasai vuravura ena veimatanitu me vakataki Argentina, Ositerelia, Brazil, Igiladi, Jamani, Guatemala, Mexico, na Netherlands, Samoa, Sikoteladi, Switzerland, Toga, kei Uruguay. Ena 1961 talega, me qaravi rawa kina na tubu vakaiyanaqa oqo, era sa tabaki me ra bete levu na lewe ni iMatai ni Kuoramu ni Vitusagavulu me rawa kina ni ra vakatulewa ena veikoniferedi ni iteki, ka tauyavutaki talega kina na itutu vou vaka-mata ni yasana ena Tinikarua na 1967.

Nona iLakolako vaka-Peresitedi

E levu cake sara na maile e lakova o Peresitedi McKay mai na levu ni maile cokovata era lakova na peresitedi ka liu vua. Ena 1952, e a tekivutaka kina na imatai ni vica vata na ilakolako bibi vakaoqo—e dua na ilakolako ka ciwa na macawa ki Iurope, ka sikova kina e ciwa na matanitu, kei na vica vata na tabana ni kaulotu. Ena imatai ni cegu mai Sikoteladi, e a vakatabuya kina na imatai ni valenilotu ena vanua o ya, ka tu mai Glasgow. Ena loma ni vo ni ilakolako o ya, e a kaciva kina e rauta ni 50 na soqoni vata kei ira na lewe ni Lotu, e vica na nona veivakatarogi, ka sikovi ira na vakailesilesi ni vuqa na veimatanitu.⁴⁰ Ena 1954, sa lako kina ki na tabana ni kaulotu e Sauca Aferika, ka imatai kina ni vakaitutu raraba me sikova na vanua o ya. Ena ikarua ni wasewase ni nona ilakolako o ya, e a sikovi ira kina na lewe ni Lotu mai Sauca Amerika. Ena 1955 e sikova kina na Ceva ni Pasifika, e muri ena vulaikatakata ni yabaki vata o ya, e a lesu tale kina ki Iurope vata kei iratou na Tabernacle Choir.

E nanuma ni nona veisiko oqori era “vakila kina na lewenilotu ni ra sega ni vakatikitikitaki mai na Lotu ia era tiki sara ni Lotu taucoko.”⁴¹ Ena imatai ni gauna sa tekivu me roboti vuravura taucoko na Lotu. E vakarota kina o Peresitedi McKay: “Me vakalougatataka na Lotu na Kalou. Sa roboti vuravura raraba. E dodonu me ra vakila na veimatanitu na kena cakacaka. Me vakauqeti ira na tamata ena veivanua kecega na kena yalo ka vagoleya na yalodra ki na vakanuinui kei na sautu.”⁴²

Tubucake ni iWiliwili ni Valetabu

Ena nona tiko voli mai Iurope ena 1952, sa cakava kina na veivosaki me baleta na kena tara na veivaletabu vovou, na kena imatai me na tara ena taudaku kei Amerika kei Kenada. E a vakatabui na Valetabu e Bern, Switzerland ena 1955, kei na Valetabu e Lodoni, Igiladi ka a vakatabui ena 1958. E a vakatabui talega ena gauna e tiko kina ena mataveiliutaki na Valetabu e Los Angeles, California (1956), Hamilton, New Zealand (1958), kei na kena e Oakland, California (1964). Ena ruku ni nona vakatulewa, e a vakayagataki kina na iyaloyalo yavala me baleta na edaumeni ni valetabu, ka rawa kina me rogoci na edaumeni ena vica na mataqali vosa.

Na Cakacaka Vata kei na Veivakaukauwataki Cake

Ena 1960, eratou sa lesi Elder Harold B.Lee kina na Mataveiliutaki Taumada me tauyavutaka na Veisoli iTukutuku ni Lotu, ka kena inaki me ra cakacaka vata ka veivakaukauwataki cake kina na veiparokaramu e so, ka me vakalailaitaki kina na kena dau tautauvata na veika e vakavuvulitaki ena veiparokaramu, ka vakalevutaki cake kina na kena yaga kei na kena mana. Ena dua na nona vosa ena koniferedi raraba ka vakaraitaka kina na vakasama oqo, e kaya kina vaqo o Elder Lee: “Oqo e dua na ka, e sa. … dau koto ena vakanananu nei Peresitedi McKay ia oqo me vaka ni sa Peresitedi ni Lotu sa dusimaki keda tiko kina me da toso tikoga ki liu, me da veivakaukauwataki me da cakava vakavinaka cake kina, ka me mana vakalevu cake na cakacaka ni matabete, na veimataisoqosoqo, kei na veitabana tale e so me rawa kina ni da maroroya na noda gauna, na noda kaukauwa, kei na noda igu me baleta na inaki levu ka tauyavu kina na Lotu.”⁴³

Mata ni Lotu

E dau laurai o Peresitedi McKay ena kedra maliwa na veimatavakabauta tale eso ni o koya e dua na iliuliu vakayalo bibi. E dau sota ena veigauna e so kei ira na iliuliu mai na veiyasai vuravura kei ira na vakailesilesi ni matanitu vakaitikotiko. E a sikovi talega mai vei ira eso na Peresitedi kei Amerika, me vakataki Harry S. Truman, John F. Kennedy, kei Dwight D. Eisenhower. Ena dua na gauna, e a kacivi Peresitedi McKay kina o Peresitedi Lyndon B. Johnson e dua ka dau veitaratara vakalevu kei koya, ka sureti koya yani ki Washington D.C., me laki vakasalataki koya ena so na ka e vakaleqai koya tiko. Ena veisiko oqori, e a mani kaya kina vua o Peresitedi McKay: “Me dusimaki iko ga na yalomu. Me ra kila na tamata ni o tamata dina, ka ra na qai muri iko.”⁴⁴

E Dauvosa ka iLiuliu Lomani

Me tekivu mai na nona gauna ni itabagone ka vakakina ena nona bula taucoko, sa dau vulica o Peresitedi McKay na nodra vosa na dauvolaivola lelevu ka dau veivakavulici ena so na gauna mai na veimalanivosa e dau cavuqaqataka mai kina. Me vakaoqo, e kaya vei ira na lewenilotu: “E rika na yaloi Wordsworth ena nona raica e dua na drodrolagi e lomalagi. E tagi na utoi Burn ni vukica e dua na vunikau lailai na yame ni nona isiviyara. E rawa ni laki beti senikau mai na lalaga makawa oya o Tennyson, ka raica kevaka e rawa ni wilika mai kina na itukutuku vuni, ‘na Kalou kei na tamata.’ O ira kece oqo, kei ira na tamata cecere tale e so, era sa vakaraitaka vei keda, ena cakacaka vakalou, na cakacaka ni liga ni Kalou.”⁴⁵

Era dau taleitaka na lewe ni Lotu me ra rogoca na vosa nei Peresitedi McKay. E dau vakavuqa me okata ena nona ivakavuvuli na italanoa veivakauqeti eso mai na veika e vuqa sa sotava, ka dau marautaka vakalevu na yalovinaka. E dau taleitaka me talanoataka na italanoa me baleta na gonetagane dau volitaki niusipepa ka rau a lululu ni vakarau me vodo ena liva. E a qai ciciva cake na ikabakaba na gonetagane oqo me laki tavaka na Parofita qase oqo ena itabavale e cake. E qai kaya na gonetagane, “Au vinakata ga meu lululu tale vakadua vata kei iko ni bera ni ko mate.”⁴⁶

Na nona itukutuku ena veikoniferedi vakayabaki e dau vakabibitaka kina na kena bibi na vuvale kei na matavuvale me vaka ni rau ivurevure ni marau ka itataqomaki tudei duadua mai na veivakatovolei kei na veitemaki. Na ivakavuvuli kilai levu, “e sega tale ni dua na qaqa ka me na vakaisosomitaka rawa na nomu druka e vale” e dau tukuni vakawasoma ena nona tukuna tiko vei ira na itubutubu me ra dau tiko vakalevu vata kei ira na luvedra ka vakavulica vei ira na veika me vaka na nodra itovo kei na nodra bula dokai. E vakavuvulitaka, “ni yalo savasava ena vuvale savasava sa dau vakavolekati keda sara ki lomalagi.”⁴⁷ E vakatoka na vuvale me “isoqosoqo taumada ni bula vakatamata” ka vunautaka kina ni “itutu vakaitubutubu e tarava sara na itutu Vakalou.”⁴⁸

E vosa me baleta na savasava ni bula vakawati ka dau tukuna vakalevu na loloma ka dau vakila me baleta na nona matavuvale kei na watina, o Emma Ray. Na nodrau vakamau ka sa sivia na 60 na yabaki sa yaco me ivakaraitaki ki vei ira na itabatamata mai muri ni Yalododonu Edaidai. Sa veivakasalataki kina vaqo, “Me da vakavuvulitaka vei ira na itabagone ni veimaliwai vakaveiwatini sai koya e dua vei ira na itavi tabu duadua beka me kila na tamata, se e rawa ni vakayacora na tamata.”⁴⁹

Sa tekivu me lutu sobu na nona bula ena loma ni 1960 vakacaca, e levu na nona gauna sa dau toka ga kina ena idabedabe vakaqiqi ka kaciva e so tale na ikuri ni daunivakasala ki na Mataveiliutaki Taumada. E dina ni sa malumalumu mai na nona bula, e tomana tikoga na nona liutaka na cakacaka ni Lotu kei na veivakavulici, veiliutaki, ka veivakauqeti. Sega ni balavu mai na gauna e qai mate kina, e a vosa kina ena dua na soqoni ena Valetabu e Salt Lake vata kei ira na Vakaitutu Raraba ena Lotu. E nanuma lesu o Elder Boyd K. Packer, ka a tiko ena soqoni o ya, na veika e a yaco kina me vakaoqo:

“[O Peresitedi McKay] e a vosa me baleta na veicakacaka vakalotu ka qai cavuvosa vakabalavu sara mai na veika e dau cavuti ena veicakacaka vakalotu ni valetabu. E vakamacalataka vei keimami. (E sega ni cala o ya, baleta ni keimami a tiko ena valetabu.) Ni sa oti e dua na gauna ena nona vosa tiko, e a cegu vakalailai ka mai wadrava tu yani vakabalavu na delavuvu ena vakasama titobu.

“Au nanuma ni a tu e matana na ligana lelevu ka veiqaliqali na kena iqaqalo. E wadra balavu tu me vaka ni ra dau vakasamataka vakatitobu na tamata na isau ni dua na taro titobu. Oti sa qai vosa: ‘Kemuni na taciqu, au kila ni vaka meu sa qai kila mai.’

“O ya na parofita–e sa iApositolo tiko mai ena sivia ni limasagavulu na yabaki, ia me yacova mada ga mai na gauna oqo e se vuli tikoga, e se tubu tikoga. Na nona vakaraitaka ‘Au kila ni vaka meu sa qai kila mai, ’ e veivakalogalogavinakataki vakalevu sara vei au.”⁵⁰ Mai na levu ni veika e kila tu ena kosipeli kei na veika sa sotava mai ena Lotu, e se yalomalumalumu ga o Peresitedi McKay me rawa kina ni kila vakataki koya ni se rawa tikoga ni vuli ka raica na veiivakatagedegede e titobu cake.

Ni oti na nona veiqaravi tiko vakaparofita ni Turaga ena loma ni 20 na yabaki, e a mai takali yani o Peresitedi David O. McKay ena 18 ni Janueri 1970 e Salt Lake City, Utah, ka ratou koto tikivi koya ena nona idavodavo na watina, o Emma Ray, kei na lima vei iratou na luvena. Ena dua na veivakacaucautaki ki vua, e kaya kina o Peresitedi Harold B. Lee ni “sa biuta koto mai na vuravura ka sa vutuniyau cake, ka lagilagi cake na lomalagi mai na veiyau talei e sa kauta mai kina o koya.”⁵¹ Me baleta na nona isolisoli o David O. McKay e kaya kina na kena isosomi, o Peresitedi Joseph Fielding Smith: “O koya e dua na turaga kaukauwa vakayalo, e sucu mai me iliuliu vei ira na tamata, ka dua era dau lomana na nona ka vakarokorokotaki e vuravura. Ena veigauna kece sa muri mai era na tucake na tamata ka kacivaka me vakalougatataki na yacana.”⁵²