Pagkat-on

“5: Pagkat-on,” Pagkaplag og Kalig-on diha sa Ginoo: Emosyonal nga Kalig-on (2020)

“5: Pagkat-on,” Pagkaplag og Kalig-on diha sa Ginoo: Emosyonal nga Kalig-on

Pagkat-on—Labing Dugay nga Oras: 60 Minutos

Basaha:

Ang depresyon nag-apekto tanan sa atong mga kinabuhi sa usa ka paagi o sa lain. Ang panaghisgot karong adlawa mahimong malisod alang kaninyo o sa uban sa paghunahuna ug paghisgot. Nag-awhag kami sa tanan nga magmaluluy-on kon magrebyo niini nga kapitulo. Kon kamo mibati nga nasanapan, ayaw pagpanuko sa paghangyo alang sa usa ka pagpahulay.

1. Ang Kalainan tali sa Kaguol ug Depresyon

Basaha:

Ang kaguol ug depresyon gihulagway isip mga pagbati sa kasubo, kawalay kalipay, ug kasakit, ug kini normal nga bahin sa atong kasinatian dinhi sa yuta. Ang kaguol ug depresyon modangat pinaagi sa mga kalisod nga nagresulta gikan sa pagsalikway, mga relasyon sa isigkatawo, mga kahigawad ug ubang mga kasakit. Kini mga lisod, apan importante, mga elemento sa atong pagtubo. Si Elder Bruce C. Hafen mitudlo nga gituyo sa Langitnong Amahan alang kanato nga adunay sakit nga mga kasinatian sa atong mga kinabuhi aron kita makasinati sa kataposan og hingpit nga kalipay (tan-awa sa “A Willingness to Learn from Pain,” Ensign, Okt. 1983, 64, 66).

Ang dagkong bug-at nga balatian, o grabe nga depresyon, lahi. Kini usa ka emosyonal nga kahimtang o kondisyon nga nag-apekto sa atong panghunahuna, mga emosyon, mga panglantaw, ug mga kinaiya. Si Elder Jeffrey R. Holland mihisgot sa kalainan tali sa normal nga kaguol ug sa depresyon ug dagkong bug-at nga balatian: Kon ako maghisgot niini, wala ko magpasabot sa bati nga estilo sa buhok, tingbayad sa buhis, o sa ubang makawala og kadasig natong mga panahon. Ang tanan mabalaka o mahigawad o mawad-an og kadasig. … Namulong ko sa mas seryoso nga butang, sa kasakit nga grabe kaayo nga nagpugong sa abilidad sa tawo sa paglihok sa hingpit” (“Sama sa usa ka Sudlanan nga Nabuak,” Liahona, Nob. 2013, 40).

Ang dagkong bug-at nga balatian mahitabo nga walay tataw nga pagpasabot sa hinungdan niini, o kini mahimong moresulta gikan sa dili maayo nga mga reaksiyon ngadto sa sakit nga mga panghitabo. Kon kita magsinati og grabe nga depresyon, kasagaran bation nato ang paminhod o dili mobati sa atong mga emosyon. Mahimong kita adunay mga pagbati sa kaulaw, pagbasol sa kaugalingon, o maglagot sa kaugalingon, tanan diin malagmit mosamok kon unsaon nato sa paglihok sa matag adlaw. Ang grabe nga depresyon magsamok usab sa atong abilidad sa pagtagad sa positibong paagi sa mga hagit samtang kini mahitabo.

Sa pagdugang, sa atong nabasa diha sa atong kataposang miting, ang kaguol ug depresyon makaepekto sa atong abilidad sa pagbati o pagsabot sa mga pag-aghat sa Espiritu. (Tan-awa sa Reyna I. Aburto, “Sa Dag-um ug Kahayag, Ginoo, Ubani Ako!” Liahona, Nob. 2019, 57–60).

Hisgoti:

Sa unsang paagi ang kaguol ug depresyon managlahi?

2. Mga Hinungdan nga Makapasangpot ngadto sa Emosyonal nga mga Hagit

Basaha:

Ang pagpakabana kabahin kon nganong kita aduna nini nga mga pagbati makatabang kanato nga mas mapuanguron sa atong mga kaugalingon ug sa uban. Ang mga pagbati sama sa kaguol o depresyon mahimong naingon pinaagi sa daghang mga butang, lakip ang daghang hinungdan sa ubos:

Mga Hinungdan nga Makapasangpot ngadto sa Emosyonal nga mga Hagit

Biyolohikal––Mga Pisikal nga hinungdan sa atong lawas	Genetics Seryosong sakit/kadaot Diyeta ug kulang sa pisikal nga kalihokan Sayop nga paggamit sa gidili nga mga druga o pagtambal Pana-panahon nga kahimtang Kemikal o hormonal nga mga kausaban
Sikolohikal––Emosyonal nga mga hitabo	Dagkong mga hitabo ug mga kausaban sa kinabuhi Kamatayon o pagkawala Abuso
Sikolohikal––Sosyal nga mga interaksyon ngadto sa uban, nagmugna og kusog nga mga emosyon	Panagbangi Pag-inusara ug paglain Sosyal nga mga kabug-at Pagbudhi o nawala nga pagsalig
Espirituhanon––Malisod nga mga hitabo nga nagsulay sa atong hugot nga pagtuo	Mga sangputanan sa mga pagpili Pagpuyo diha sa gubot nga kalibotan

Hisgoti:

Sa unsang paagi ang pagkahibalo kon diin ang malisod nga mga pagbati nagagikan magtabang kanato nga mas mapuanguron sa atong mga kaugalingon ug sa uban?

3. Mga Simtomas sa Dagkong Bug-at nga Balatian

Basaha:

Ang mosunod nga mga sintoma mahimo nga mga timaan sa dagkong bug-at nga balatian, o klinikal nga depresyon. Kadaghanan sa mga tawo mosinati usahay niini nga mga sintoma sa tibuok nilang mga kinabuhi, apan kon kamo nagsinati og nagkalainlkaing mga sintoma sulod sa dugay nga panahon, kini mahimong nagpasabot nga kamo nagsinati og mas bug-at nga mga isyu. Kon tulo o daghan pa niini nga mga sintoma magpadayon sulod sa gidugayon nga panahon, nagpugong sa inyong abilidad sa paglihok, o malisod nga likayan bisan sa personal ug pamilya nga mga paningkamot, kamo kinahanglan mangita og propesyonal nga tabang.

Mga Sintoma sa Depresyon

Kanunay nga nagpamati og kaguol, walay mahimo, walay paglaom o walay katakos
Diyutay og enerhiya ug kadasig
Kausaban sa gana ug pagniwang o pagtambok
Maglisod sa pagkatulog, magpabiling makatulog, o sa pagmata
Nawad-an og interes sa mga kalihokan nga kanhiay makalingaw
Malisod sa pagtutok, paghinumdom, o paghimo og mga desisyon
Mga hunahuna mahitungod sa kamatayon ug pagpakamatay*

Hisgoti:

Sa unsang paagi nga ang pagpakabana sa mga sintomas sa depresyon nagtabang kanato samtang kita nahimong mas lig-on sa emosyonal nga paagi? Sa unsang paagi kini magtabang kanato sa pagsuporta sa uban?

Basaha:

*Kon kamo o ang uban naghunahuna og kamatayon o pagpakamatay, pangita dayon og propesyonal nga tabang pinaagi nga moadto sa labing duol nga hospital emergency room ug magpahibalo sa pamilya, higala, o sa bishop og ubang lider sa Simbahan. Ang mga hunahuna sa pagpakamatay kinahanglang kanunay nga seryosong tagdon.

Tan-awa sa suicide.ChurchofJesusChrist.org o mentalhealth.ChurchofJesusChrist.org alang sa mga linya sa tabang ug mga kapanguhaan.

Bisan kinsa sa Amihanang Amerika makatawag sa National Suicide Prevention Line sa 1-800-273-8255.

4. Mga Paagi sa Pagkuha og Tabang

Basaha:

Si Sister Reyna I. Alburto mitudlo: “Sama sa bisan unsang parte sa lawas, ang utok makasinati og mga sakit, truma ug pagkadili balanse sa kemikal. Kon ang atong mga pangisip nag-antos, angay nga mangayo og tabang gikan sa Dios, gikan niadtong anaa sa atong palibot, ug gikan sa mga propesyonal sa medikal ug mental nga kahimsog. …

“Normal lang nga sa panagsa mobati og kaguol o kabalaka. Ang kaguol ug kabalaka natural nga tawhanong mga emosyon. Hinoon, kon kanunay kita nga maguol ug kon ang atong kasakit mobabag sa atong abilidad nga mobati sa gugma sa atong Langitnong Amahan ug sa Iyang Anak ug sa impluwensya sa Espiritu Santo, tingali nag-antos na kita sa depresyon, kabalaka, o lain nga emosyonal nga kondisyon” (“Sa Dag-om ug Kahayag, Ginoo, Ubani Ako!” Liahona, Nob. 2019, 57).

Kalihokan (5 minutos)

Lakang 1: Sa inyong kaugalingon, basaha ang lista sa mga ideya sa ubos.

Lakang 2: Lingini ang duha ka ideya nga inyong gibati nga mahimong labing makatabang kon kamo nagkinahanglan og suporta.

Mga Paagi sa Pagkonektar ug Pagkaplag og Suporta

Pakigsulti og paminaw ngadto sa inyong Langitnong Amahan.
Tawag og usa ka higala kinsa usa ka maayo kaayong tigpaminaw.
Hangyoa ang usa ka tawo sa pagsusi kaninyo o pagpili og tawo nga mosusi kaninyo kada adlaw.
Suroy, lingkod sa gawas, o pagbuhat og usa ka butang nga imong ganahan buhaton sa gawas.
Pagsulat og makahuluganong mga panumdoman kon inyong gibati ang kalinaw, hingpit nga kalipay, ug gugma.
Pagtakda og panahon sa pagbuhat og usa ka butang uban sa mga higala o mga sakop sa pamilya.
Pagtakda og pakigkita uban sa usa ka lisensyado nga medikal propesyonal o therapist sa mental nga kahimsog.
Apil sa usa ka grupo sa suporta o usa ka sosyal nga grupo nga adunay parehas og mga interes.
Kontaka ang usa ka tawo kinsa tingali nagsinati og malisod nga panahon.
Kontaka ang usa ka telepono sa pagpugong nga maghikog (tan-awa sa suicide.ChurchofJesusChrist.org).

Lakang 3: Sa luna sa ubos, isulat kon kanus-a ug unsaon ninyo paghimo sa inyong mga ideya ngadto sa lihok.

5. Kasakit

Basaha:

Hapit tanan mosinati og kasakit sa dili mahibaloang panahon sa ilang kinabuhi, kini ba tungod sa kamatayon sa usa ka minahal o laing pagkawala o dakong kausaban sa kinabuhi sama sa pagkanawad-an og trabaho o relasyon. Tungod sa ebanghelyo, ang atong mga pakigsaad, ug ang kahibalo nga atong makita ang atong minahal pag-usab, mobati kita nga dili kita kinahanglang makigbisog uban sa kasakit. Hinoon, dili kini mao ang sitwasyon. Bisan ang Manluluwas mihilak sa dihang namatay si Lazaro, tungod kay Siya nagmahal kaniya (tan-awa sa Juan 11:35–36). Si Presidente Russell M. Nelson mitudlo: “Ang pagbangotan usa sa labing lawom nga mga pagpahayag sa putli nga gugma. Usa kini ka natural nga tubag sa hingpit nga pagkahiuyon sa balaanong sugo: ‘Kamo magpuyo nga maghiusa sa gugma, sa ingon nga kamo magbakho tungod sa pagkawala kanila nga namatay’ [Doktrina ug mga Pakigsaad 42:45]” (“Doors of Death,” Ensign, Mayo 1992, 20).

Ang tanan magbangotan sa lainlaing paagi ug diha sa lainlaing takda sa panahon. Samtang nagbangotan, kasagaran sa mga tawo magsinati sa mga emosyon nga gilista sa ubos, hinoon walay piho nga pagkasunod-sunod o takda sa panahon sa pagsinati niini.

Paglimod: Dili kita makatuo nga kini nahitabo. Mahimong atong makaplagan ang atong mga kaugalingon nga nakurat o nagpakaaron-ingnon o nakalimot nga kini nagpanghitabo sulod sa usa ka panahon.
Kasuko: Mahimong bation nato ang kasuko sa atong mga kaugalingon, sa atong mga minahal, ug bisan sa Dios. Ang kasuko usa ka pagpahayag sa bili nga atong gibutang diha sa unsay atong nawala.
Pakighangyo: Mahimong maghunahuna kita nga nagdamgo og ngil-ad ug naninguha sa paghangyo sa Dios sa pagbali sa mga butang. Mahimong mangutana kita og “unsa kaha kon” nga mga pangutana, sama sa “Unsa kaha kon moadto ako sa templo kada semana?” aron makakuha og piho nga resulta.
Kagul-anan: Magsinati kita og lawom nga kagul-anan tungod sa atong nawala. Kini nga kagul-anan mahimong hilabihan sa ka gamhanan ug makasanap, apan kini dili kinahanglan nga klinikal nga depresyon. Kini normal nga bahin sa proseso sa pagbangotan.
Pagdawat: Ang pagdawat mao ang pag-uyon nga ang pagkawala nahitabo. Kini wala magpasabot nga kita nalipay mahitungod sa pagkawala o nga atong gibudhian ang panumdoman sa unsay atong nawala. Yano lamang natong gidawat ang reyalidad sa pagkawala aron kita makasugod sa pagpadayon.

Hisgoti:

Sa unsang paagi nga ang pagsabot sa sagad nga mga emosyon sa kasakit nagtabang kanato?

Basaha:

Ang tanan nagbangotan sa lainlaing paagi. Ang uban mahimong adunay kalisod sa pagkatulog ug sa pagkaon. Ang uban gusto nga makig-uban sa ubang mga tawo, samtang ang uban gustong mag-inusara. Ang uban mahimong grabe ang gibati nga mga emosyon, ug ang uban wala. Ang uban mahimong kadiyot ang pagbangotan, ug ang uban mokabat og dugay nga panahon. Walay hustong paagi sa pagbangotan.

Ang mosunod nga mga sugyot mahimong mas maayong motabang kaninyo sa pagsabot ug pagsagubang sa pagbangotan o pagtugot kaninyo sa pagtabang sa uban kinsa nagbangotan:

Hatagi ang inyong kaugalingon og pagtugot sa pagbati, paghilak, ug pagsinati sa bisan unsa nga inyong gusto o dili gusto nga gibati isip kabahin sa proseso.
Atimana ang inyong kaugalingon. Kaon og maayong pagkaon, katulog og husto, ug paninguha sa pag-ehersisyo.
Ilha ang mga pagbati nga kamo aduna, ug dawata nga kini normal ug maayo.
Paghimo og tininuod nga mga gipaabot mahitungod sa unsa ka gidugayon ang inyong gikinahanglan, ug anam-anama ang pagbuhat matag higayon.
Ilha nga kanang mga pagbati sa kalipay, hingpit nga kalipay, ug kalinaw dili walay pag-unong ngadto sa panumdoman sa unsay inyong nawala.
Ipahayag ang inyong mga hunahuna ug mga pagbati pinaagi sa pagsulat mahitungod sa inyong nawala ingon man sa inyong paglaom alang sa umaabot.
Kon kini nga mga pagbati mahimong makasanap, hunahunaa ang pagpangita og tabang gikan sa propesyonal.

Basaha:

Dili kinahanglan nga kamo magbangotan nga mag-inusara ug makaduol ngadto sa uban sa inyong panahon sa panginahanglan. Makakaplag kamo og suporta gikan sa pamilya, mga higala, mga lider sa Simbahan, ug, labing importante, sa Manluluwas.

Si Sister Sharon Eubank mitudlo mahitungod kon unsaon sa Manluluwas nga makatabang kanato: “Kon ang mga trahedya mahitabo kanato, kon ang kinabuhi nakapasakit nato og maayo nga mobati kita nga hapit dili na kita makaginhawa, kon gipahamtangan kita og mga pasakit sama sa tawo sa dalan paingon sa Jerico ug gibiyaan nga himatyon, si Jesus moabot ug mopatulo og lana sa atong mga samad, malumong mobayaw kanato, modala nato sa balay nga abutanan, ug moatiman kanato [tan-awa sa Lucas 10:30–35]. Kanato nga anaa sa pagbangotan, Siya miingon, “Ako … mopagaan sa mga alantuson diin anaa gitungtong sa inyong mga abaga, gani kamo dili makabati kanila diha sa inyong mga buko-buko, … nga kamo mahimo nga masayod sa pagkatinuod nga Ako, ang Ginoong Dios, moduaw sa akong mga katawhan diha sa ilang kasakit’ [Mosiah 24:14]. Si Kristo moayo sa mga samad” (“Kristo: Ang Kahayag nga Nagdan-ag taliwala sa Kangitngit,” Liahona, Mayo 2019, 73–74).

Samtang kita nagsinati og kasakit, kini bation nga dili maagwanta, ug mahimong mobati kita og tinguha sa paglain sa atong mga kaugalingon gikan sa ubang mga tawo. Bisan pa niana, hinumdomi nga kita makakaplag og suporta pinaagi sa uban.

Hisgoti:

Unsa ang atong nakat-onan gikan sa istorya diha sa video mahitungod sa pagtrabaho nga nagbangotan?

6. Mga Paagi sa Pagtanyag og Tabang

Basaha:

Mahimong nakaila ka og usa ka tawo kinsa nawad-an og minahal, nagsinati og malisod nga panahon, o nahiling nga may depresyon o laing sakit. Kini lisod nga mahibalo kon unsay isulti o buhaton uban kanila. Mahimong bation ninyo nga naulaw o dili komportable sa pagpakita og emosyon o sa pagpaduol sa usa ka tawo kinsa nagpakita og mga emosyon. Sa wala nga kolum sa ubos mao ang mga ehemplo sa dili kaayo makatabang nga mga hugpong sa mga pulong nga mahimong nadungog na ninyo nga gigamit sa mga tawo sa pagpaninguha og tabang sa usa ka tawo kinsa nagbangotan. Sa tuo nga kolum mao ang makatabang nga mga hugpong sa mga pulong nga inyong magamit hinoon.

Dili Kaayo Makatabang	Mas Makatabang
Dili Kaayo Makatabang “Nasayod gyod ko unsay inyong gibati.” Bisan kon kita nakaagi na og usa ka butang nga hilabihan kaayo ka parehas, kini kanunay nga mas maayo ang pagpangutanha ug pagpaminaw ngadto sa unsay gibati sa tawo. “Pagbaton lamang og hugot nga pagtuo, ang tanan mamaayo ra.” Sa tinuod kita kinahanglan nga adunay hugot nga pagtuo, apan kana dili makausab kon ang usa ka butang sakit o dili. Importante nga maanaa uban sa tawo. “Maayo nalang kay ikaw …” Kon kita magsugod sa mga kapahayag og “sa labing minos,” atong gipaubos unsay giagian sa tawo. “Ang Dios adunay plano.” Kini mora og atong gidali og sulbad ang problema kay sa tinuoray nga pagpaminaw ug paghigugma. “Atua sila sa mas maayong dapit.” Ang pagsulti niini dili maghimo sa tawo nga dili na mingawon sa iyang minahal bisan unsa ka gamay.	Mas Makatabang “Wala ako mahibalo kon unsa ang isulti sa pagkakaron, apan ako nalipay kaayo nga imo akong gisultihan.” “Sultihi ako mahitungod sa imong gibati sa pagkakaron.” “Ako adunay pagtagad kanimo.” “Ania ako alang kanimo.” “OK ra nga mobati niini nga paagi.”

Dili Kaayo Makatabang

Mas Makatabang

Dili Kaayo Makatabang

“Nasayod gyod ko unsay inyong gibati.”
- Bisan kon kita nakaagi na og usa ka butang nga hilabihan kaayo ka parehas, kini kanunay nga mas maayo ang pagpangutanha ug pagpaminaw ngadto sa unsay gibati sa tawo.
“Pagbaton lamang og hugot nga pagtuo, ang tanan mamaayo ra.”
- Sa tinuod kita kinahanglan nga adunay hugot nga pagtuo, apan kana dili makausab kon ang usa ka butang sakit o dili. Importante nga maanaa uban sa tawo.
“Maayo nalang kay ikaw …”
- Kon kita magsugod sa mga kapahayag og “sa labing minos,” atong gipaubos unsay giagian sa tawo.
“Ang Dios adunay plano.”
- Kini mora og atong gidali og sulbad ang problema kay sa tinuoray nga pagpaminaw ug paghigugma.
“Atua sila sa mas maayong dapit.”
- Ang pagsulti niini dili maghimo sa tawo nga dili na mingawon sa iyang minahal bisan unsa ka gamay.

Mas Makatabang

“Wala ako mahibalo kon unsa ang isulti sa pagkakaron, apan ako nalipay kaayo nga imo akong gisultihan.”
“Sultihi ako mahitungod sa imong gibati sa pagkakaron.”
“Ako adunay pagtagad kanimo.”
“Ania ako alang kanimo.”
“OK ra nga mobati niini nga paagi.”

Basaha:

Ang matag tawo talagsaon ug adunay lainlaing mga panginahanglan. Bisan pa og inyong gisulti ang hustong mga pulong, ang laing tawo sa gihapon mobati og kaguol. Ang pagkamasakitan ug maguol usa ka natural nga bahin sa pagkanaguol o nagdepresyon. Ang inyong labing importanting trabaho mao ang pagpakita, pagpaminaw, ug pagtanyag og gugma ug kalooy.

Sugyot:

Rebyoha ang mga “Kapanguhaan” nga seksiyon diha sa kataposan niini nga kapitulo alang sa usa ka lista sa mga kapanguhaan alang sa pagdumala sa nagkalainlaing mga hagit sa kinabuhi.

Hisgoti:

Unsaon kaha ninyo pagtabang ang usa ka tawo kinsa nakigbisog sa emosyonal nga paagi?