Liahona
Ko Hono Maʻu ʻo e Fiefiá ʻi Heʻetau Tokanga Taha ki he Fakamoʻuí
Fēpueli 2024


Pōpoaki mei he Kau Taki Fakaʻēliá

Ko Hono Maʻu ʻo e Fiefiá ʻi Heʻetau Tokanga Taha ki he Fakamoʻuí

“ʻOiauē, ko e fiefia … naʻe fonu hoku laumālié ʻi he fuʻu fiefia naʻe tatau hono lahí mo hoku mamahí!”1

ʻOku finangalo ʻa e Fakamoʻuí ke tau fiefia: “Kuó u lea ʻaki ʻa e ngaahi meʻá ni kiate kimoutolu, koeʻuhí ke u maʻu ai pē ʻa e fiefiá ʻiate kimoutolu, pea ke kakato ai hoʻomou fiefiá.”2

ʻOku fakanatula pē ke tau fakaʻamu vahevahe ʻa e ngaahi momeniti fakafiefiá mo kinautolu ʻoku tau ʻofa aí … ʻa hono fanauʻi mai ʻo ha kiʻi pēpē, ko ha ʻata fakaʻofoʻofa lolotonga ʻetau fonongá, ko ʻetau ngaahi lavameʻá, ngaahi fakakaukau fakalaumālié, mo e ngaahi meʻa makehe ʻoku hokó.

ʻI he taimi naʻe ʻilo ai ʻe Līhai ʻa e fuá ʻoku “melie ʻaupito ia, ʻo laka hake ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē kuó u kai ai ʻi muʻá … naʻe fakafonu ʻe ia [hono] laumālié ʻaki ha fuʻu fiefia lahi; koia, naʻe kamata ke [ne] fakaʻamu ke kai ai foki mo [hono] fāmilí.”3 Naʻe fakahā kimui ʻe Līhai ki hono fāmilí, “ʻoku ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, koeʻuhi ke nau maʻu ʻa e fiefiá.”4

ʻI heʻeku hoko ko e Pīsope kei talavoú, ‘i ha momeniti ‘o e loto-‘ofa, naʻá ku siofi fakalongolongo pē ʻa e haʻofangá peá u fakakaukau ki he ngaahi faingataʻa naʻe fehangahangai mo e ngaahi fāmili naʻe tangutu ʻi he houalotu sākalamēnití. Naʻe ʻikai ke toe kehe ʻa e fehangahangai ‘a e fāmili takitaha mo ha ngaahi pole naʻe kau ai e mole ʻa e ngaahi ʻofaʻangá, faingataʻaʻia fakaemoʻui leleí, nunuʻa ʻo e maumaufonó, maʻunimaá mo e ngaahi vaivai fakamatelié, loto-mamahi ʻi he mātā ki he fefaʻuhi ʻa e ngaahi ʻofaʻangá, ngaahi vā fetuʻutaki kuo maumaú, ngaahi haʻahaʻa angamaheni ʻo e moʻuí mo e ongoʻi siva e ʻamanakí mo e taʻelatá. Ne u fakakaukauloto, ko e fē ʻa e fiefiá?

ʻI heʻeku kātekina e ngaahi teleʻa ʻi he hala ʻo ʻeku moʻui, kuo u fifili mei he taimi ki he taimi, ʻoku ʻi fē ʻa e fiefia ko ʻení pea ko e hā e ʻuhinga ʻoku faʻa maʻungataʻa ai ia he taimi ʻe niʻihí? Kuo tuʻo lahi ʻeku talatalanoa mo hoku uaifi ko ʻAliteá ki he lea ʻa Līhaí: “ʻoku ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, koeʻuhi ke nau maʻu ʻa e fiefiá”4 lolotonga ʻema fakakaukau ki homa ngaahi tūkunga fakatāutahá mo e ngaahi tūkunga ʻo e niʻihi kehe ʻoku mau feohí. Kuó u ʻiloʻi ko e ngaahi pole ko ʻení ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e palani ʻo e moʻuí, mahalo ko ha [ngaahi pole ia] kuo fokotuʻutuʻu fakalelei mo fakapatonu mai pē kiate koe pea mo au, ke akoʻi, ke siviʻi pea mo fakamālohia kitautolu. ʻOku nau akoʻi mai ʻa e ʻofa faka-Kalaisí mo e manavaʻofa ki he niʻihi kehé pea tataki kitautolu ki he Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí.

ʻOku faʻa hoko e ngaahi tūkunga faingataʻá he taimi ʻe niʻihi koeʻuhí ko e foʻui pē ʻatautolu, taimi ʻe niʻihi ko e foʻui ʻa ha niʻihi kehe pea ʻe lava ke hangē ia ʻoku hoko tavale pē iá tupunga mei ha meʻá. Ka neongo hono ʻahiʻahiʻi au ke u tangi “malaʻia ka ko au” pe “ko e kākā iá”, kuó u fakatokangaʻi ko e moʻunga takitaha ʻo e moʻuí ʻoku fakamamafaʻi ia ʻe he “ʻao fakapoʻuli ʻo e [ngaahi] teleʻa ʻa ia ne u fou mai aí … ʻoku faʻa fakahā mai he taimi ʻe niʻihi ha ngaahi faikehekehe mahino” (Brown, 1946, as cited in Densley, 2015).5

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, “ʻOku siʻi ha kaunga e fiefia ʻoku tau maʻú, ki he tūkunga ʻetau moʻuí mo e meʻa ʻoku tukutaha ai ʻetau tokangá.”6 Naʻá ne toki fakamatalaʻi mai leva ʻoku maʻu ʻa e fiefiá ʻi he taimi ʻoku fakatefito ai ʻetau tokangá ʻi he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e ʻOtuá, kia Sīsū Kalaisi pea mo ʻEne ongoongoleleí.

Kuó u mamata ki ha tokolahi, ʻi loto pea ʻi tuʻa ʻi he Siasí, ʻoku nau fekumi ki he fiefiá ʻi he fakafiemālieʻi pē kitá, maʻu ʻo e ngaahi meʻa fakamatelié (tautautefito ki he taimi ʻoku nau feinga ai ke fakahoko ʻo fuʻu tōtuʻa ʻa e ngaahi meʻa fakamāmaní), fakalāngilangiʻi ʻo e māmaní, lavameʻa fakangāué, ngaahi lavameʻa fakatuʻasinó pea aʻu pē ki he ngaahi hala fakapoʻulí. ʻA ia ʻoku faʻa iku ki he taʻefiemālié, puputuʻú, maumau ʻo e ngaahi fāmilí mo e ngaahi vaá, tuenoá, mo e mamaʻo mei he ʻOtuá. Ko e meʻa mālié, he ko e kakai fiefia taha ʻoku ou ʻiloʻí, ʻi loto pea ʻi tuʻa ʻi he Siasí, ʻoku nau fokotuʻu ha ngaahi vā fetuʻutaki ʻoku leleí ʻaki ʻenau tokoniʻi mo hiki hake ʻa e niʻihi kehé. Manatuʻi, he ʻikai ke tau lava ʻo hiki hake kitautolu ʻaki haʻatau tukuhifo ʻa e niʻihi kehé.

Kiate kinautolu ʻoku mamaʻo mei heʻetau Tamai Hēvaní koeʻuhí ko e ngaahi fili hala mo e fehālaaki fakatāutahá, falala kia ʻAlamā ko e Siʻí, ʻĪnosi, Kolianitoni mo ha niʻihi kehe. ʻIloʻi ʻoku vekeveke ʻetau Tamai ʻi Hēvaní ke fakamolemoleʻi kitautolu pea ʻokú Ne finangalo ke tau, “tuku pē [ʻetau] ngaahi angahalá ke fakahohaʻasi [kitautolu], ʻaki ʻa e hohaʻa ʻa ia ʻe ʻohifo ai [kitautolu] ki he fakatomalá.”7

Ko ʻAlamā ʻa ia naʻe “mamahiʻia ʻi he fakamamahi taʻengatá”8 pea fakaʻamu ke “fakaheeki [ia] ʻo ʻosiʻosingamālié”9 pea tafoki kia Sīsū Kalaisi ke maʻu ha fakamolemole peá ne toki fakahā, “Naʻe ʻikai te u toe manatuʻi ʻa hoku ngaahi mamahí; ʻio, naʻe ʻikai ke toe tauteaʻi hoku lotó ʻi heʻeku manatu ki heʻeku ngaahi angahalá. Pea ʻoiauē, ko e fiefia, mo e maama fakaofo kuó u vakai ki aí; ʻio, naʻe fonu hoku laumālié ʻi he fuʻu fiefia naʻe tatau hono lahí mo hoku mamahí! … ʻoku ʻikai ha meʻa ʻe fakaʻofoʻofa mo lelei pehē ʻo tatau mo ʻeku fiefiá.”10

Fakafetaʻi, kuó u monūʻia ke mamata ki he fiefia, melino mo e falala ʻa ha kakai lavameʻa mo loto-fakatōkilalo, ʻoku nau mahuʻinga fau kiate au, ʻa ia ne nau fili ke ʻoua naʻa nau fakamahuʻingaʻi e ngaahi mālie ʻo e māmaní ka ke fakafenāpasi ʻa e taumuʻa ʻo ʻenau moʻuí ki he Fakamoʻuí, ko honau fāmilí pea mo e ngaahi tulifua fakalaumālie ʻi he hala ʻo e fuakavá.

Ko ʻeku fakamoʻoní mo ʻeku aʻusiá ko e Fakamoʻuí, ʻa ia naʻá Ne “ʻalu hifo … ʻo māʻulalo ange ʻiate kinautolu kotoa pē”11 pea naʻá Ne kātakiʻi ʻa e “ngaahi mamahi mo e ngaahi faingataʻa pea mo e ngaahi ʻahiʻahi [mo e ngaahi mahamahaki] kehekehe kotoa pē”12 ʻoku ʻi ha tuʻunga haohaoa Ia ke tokoniʻi, fakafiemālieʻi, hiki hake, fakamoʻui mo fakamālohia kitautolu ʻi hotau ngaahi ʻahiʻahí mo hotau ngaahi vaivaí.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani, “kuo teʻeki ai ke ke aʻu koe ki ha tuʻunga he ʻikai taʻe lava ke aʻu atu ki ai e ʻofa ʻa e ʻOtuá. He ʻikai malava ke taʻe aʻu atu kiate koe e maama taʻengata ia ʻo e [feilaulau fakalelei] ʻa Kalaisí.”13

Kuo fakamaʻa, fakamāʻoniʻoniʻi, fakamoʻui, mo fakamālohia ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻa e fānau ʻa e ʻOtuá talu pē mei he kamataʻangá, ʻa kinautolu kuo nau talangofua ki Heʻene fakaafe ke “Haʻu kiate au … pea te u foaki ʻa e fiemālié kiate kimoutolu.”14 Pea ko e hā leva e ʻuhinga ʻoku ʻikai ke ta fiemālie mo fiefia aí.

ʻOku ou houngaʻia ʻi he fiefia, loto-falala, fakakaukau taʻengata pea mo e nonga ʻoku ou maʻu mei he fakafenāpasi mo ʻetau Tamai ʻi Hēvaní ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. Fakatauange te tau takitaha maʻu ʻa e fiefiá mo e fiemālié ʻi heʻetau haʻu kiate Iá.

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻAlamā 36:20.

  2. Sione 15:11.

  3. 1 Nīfai 8:11–12.

  4. 2 Nīfai 2:25.

  5. Densley, S. Jr. (2015). Never-Before-Seen Letter of Doubt from Hugh B. Brown. Third Hour. https://thirdhour.org/blog/top-articles/never-seen-letter-doubt-hugh-b-brown/Brown, H. B. (1946).

  6. Palesiteni Russell M. Nelson, Fiefiá mo e Moʻui Fakalaumālié, Konifelenisi Lahi, ʻOkatopa 2016.

  7. ʻAlamā 42:29.

  8. ʻAlamā 36:12.

  9. ʻAlamā 36:15.

  10. ʻAlamā 36:19–21.

  11. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:8.

  12. ʻAlamā 7:11.

  13. ʻEletā Jeffrey R. Holland, Ko e Kau Ngāue ʻi he Ngoue Vainé, Konifelenisi Lahi, ʻEpeleli 2012.

  14. Mātiu 11:28.