Māramarama i te parau nō te ’ōnohi : Te mau tāpa’o fa’aara ’e te araira’a

Nā Kenichi Shimokawa, Taote

Pū LDS Family Services nō te fenua Tāpōnē

Hōho’a

sitting at the edge of a dock

Hōho’a © iStock/Thinkstock

I te 16ra’a te matahiti o Kevin ’ua ta’a tōna nā metua. I terā taime, ’ua fa’aea ’oia i te ’amu i tāna rā’au ma’i hōpi’i, nā te reira ho’i i tauturu iāna i te fa’atanotano i tōna huru. Ma te ’ite ’ore ē, e ma’i pororua (bipolaire) tōna, ’ua ro’ohia ’oia i te ma’i paranoia, te vaoru (obsession) ha’ama’ama’a ’e te fa’aturumara’a rahi. ’Aita te mau rā’au i tauturu rahi. ’E ’ua tae ’oia i te fāito ē, ’ua fiu ’oia i te mau mea ato’a, ’e ’ua fa’aoti e ha’apohe iāna ma te fa’a’ite ’ore i te ta’ata i tāna ’ōpuara’a.

Tē fa’ati’a nei Kevin nō ni’a i te mahana ’ua tāmata ’oia i te ha’apohe iāna : « ’Ua ta’i noa vau. ’Ua fiu roa vau, ’ua oti roa vau i te pae manava. ’Ua hi’o noa vau i te ta’ata, ma te hina’aro ē, ’ia parau noa mai te tahi ē, ‘Maita’i ’oe ?’ Tē hina’aro roa ra vau i terā, tē fa’aro’o ato’a nei rā vau i teie nau reo [i roto i te upo’o] ’o te parau mai ē, ‘Ha’apohe ia ’oe’ … Pauroa te taime ’ua tāparu vau iā’u nei ’eiaha [e nā reira], ’ua pūai roa rā teie mau reo, ’aita i noa’a iā’u i te ’aro atu ».¹

Te vāhi fifi mau rā, ’aita hō’ē a’e ta’ata i ’ite i tōna māuiui. Nō tōna mana’o ē, ’aita e ta’ata e tāu’a ra iāna, ’ua tāmata’oia—’aua’a a’e rā ’ua ora mai ’oia nā roto i te hō’ē semeio.

E nehenehe ānei tā tātou e ’ite i te hō’ē pae o tōna māuiui rahi ’e te ’oto, tāna pi’ira’a māmū i te tauturu ?

’Ua riro te ’ōnohi ’ei hō’ē o te mau tāmatara’a fifi roa a’e o te tāhuti nei, nō rātou e mana’o ’ōnohi tō rātou ’e nō te mau melo o te ’utuāfare e ora mai. ’Ua parau Elder M. Russell Ballard nō te pupu nō te Tino ’Ahuru Ma Piti ’āpōsetolo : « ’Ia hi’o vau, ’aita e taime fifi roa atu nō te hō’ē ’utuāfare i te taime e ha’apohe te hō’ē i herehia iāna ». E ’ohipa ’ati rahi te ’ōnohi nō te hō’ē ’utuāfare.² Nō te feruri i te nātura teimaha o teie tāmatara’a, paraparau ana’e tātou nō ni’a i (1) te mea ’ua ’ite tātou nō ni’a i te ’ōnohi, tō te reira mau tāpa’o fa’aara ’e te mau mea e nehenehe e rave nō te arai i te reira ; (2) te mea e nehenehe i te mau melo o te ’utuāfare ’e te huira’atira e rave ’e (3) te mea tā tātou pā’āto’a e ti’a ’ia rave nō te ha’apūai i tō tātou tīa’ira’a ’e tō tātou fa’aro’o i roto i te Mesia ’ia ’ore tātou e topa i roto i te tapineva.

Māramarama i te ’ōnohi

’Ua hau i te 800 000 ta’ata e ha’apohe nei ia rātou nā te ao nei i te matahiti hō’ē.³ Te aura’a ra, hō’ē ta’ata nā te ao nei e ha’apohe ra iāna pauroa te 40 tetoni. ’Ua hau atu paha te nūmera mau i te reira nō te mea e tumu parau fifi te ’ōnohi ’e te ti’a ’ore i te ture i roto i te tahi mau fenua ’e nō reira ’aita te reira e parau-rahi-hia nei. ’O te ’ōnohi te piti o te tumu e pohe ai te ta’ata i roto i te fāito matahiti 15 ’e 29. I roto i te rahira’a o te mau fenua, tei ni’a roa te fāito ’ōnohi i roto i te mau ta’ata i ni’a atu i te 70 matahiti. E fa’ateimaha te ’ōnohi i ni’a i te hō’ē tuha’a rahi o te sōtaiete, te ta’ata ’e ’aore rā te huira’atira.

Te mau tāpa’o fa’aara

’Ia nā ni’a ana’e te mau tāmatara’a o te orara’a i tō tātou pūai ’ia fa’aruru i te reira, e nehenehe tā tātou ’ia ’ite i te urupu’upu’u. ’Ia rahi roa ana’e te ’āehuehu ’e ’aita fa’ahou e māra’a ’ia fa’aruru, e nehenehe te mana’o o te hō’ē ta’ata e rumarumahia ē tae mai te mana’o ē, ’o te pohe ana’e te rāve’a. E mana’o paha rātou ē, ’aita e ta’ata nō te tauturu mai, i reira e tae mai ai te ano sōtiare ē ’ino fa’ahou atu te māuiui ’e te mana’o iri ’e te ti’aturira’a ’ore, ’e i te hope’a e tae mai te mana’o ē, ’o te ’ōnohi te rāve’a.

’Ia fa’a’ite mai te hō’ē ta’ata i te hō’ē noa atu o teie mau tāpa’o fa’aara teimaha i muri nei,⁴ e ti’a ’ia tītau-’oi’oi-hia te tauturu o te tahi tahua manava ’e ’aore rā te mau pū tauturu rū mai te mūto’i :

’Ia parau mai ē, e ha’apēpē ’e ’aore rā e ha’apohe ia rātou
’Ia ’imi rātou i te mau rāve’a e ha’apohe ia rātou
’Ia parau ’e ’aore rā ’ia pāpa’i rātou nō ni’a i te pohe, te ha’apohera’a ’e ’aore rā te ’ōnohi

Nō te mau tāpa’o i muri nei, e’ita paha e mea rū, ’eiaha rā e taiā e tītau i te tauturu nō te ta’ata e fa’a’ite mai i te mau tāpa’o i muri nei :

’Ia fa’a’ite mai i te huru ti’aturi ’ore ’e te mo’era’a te tumu nō te orara’a
’Ia fa’a’ite mai i te huru ’iriā, te riri ’e ’aore rā te tāho’o
’Ia rave mai i te ’ohipa atāta
’Ia mana’o mai ē, mai te huru ra ē, ’ua mau i roto i te hō’ē mārei
’Ia rahi mai te inura’a ’ava ’e te ravera’a rā’au ta’ero
’Ia fa’aātea mai i te mau hoa, te ’utuāfare ’e te sōtaiete
’Ia tupu te mana’o ahoaho ’aore rā te ’ārepurepura’a ’aore rā te taui-’ū’ana-ra’a te huru
’Ia fifi nō te ta’oto ’e ’aore rā ’ia ta’oto pauroa te taime
’Ia tae mai te mana’o e hōpoi’a teimaha rātou nō te vetahi ’ē

E ’ere te mau ta’ata ato’a e tāmata i te ’ōnohi ia rātou ’o te fa’a’ite ia vetahi ’ē i tā rātou ’ōpuara’a, e mea fa’a’ite rā te rahira’a i te mau tāpa’o fa’aara mai te reira. Nō reira, ’a ha’apa’o maita’i i te reira mau tāpa’o !

Noa atu ā ’aita te taurutu o te feiā tōro’a e noa’a ’ōhie mai, e’ita e nehenehe e parau te mana nō te mau hoa ’e te ’utuāfare aupuru mau.

Te araira’a

Hōho’a

elderly man with a cane

’Ia tupu te hina’aro ’ōnohi i roto i te hō’ē ta’ata, e ti’ara’a faufa’a tumu tō te ’utuāfare ’e te mau hoa. Mai tā Alama i ha’api’i, e ti’a ’ia tātou « ’ia tauturu te tahi i te tahi i te hōpoi i tā ’outou mau hōpoi’a, ’ia māmā te reira … ’ia ’oto, ’a ’oto ai te feiā ’oto ra ; ’oia ïa, ’e ’ia ha’amāhanahana ia rātou i tei au ’ia ha’amāhanahanahia ra » (Mosia 18:8, 9).

Teie te tahi mau mea e nehenehe te ’utuāfare ’e te mau hoa e rave :

Toro i te rima ’e fa’aro’o nā roto i te here. Mai tā Elder Ballard i parau, « ’Aita e mea mana rahi a’e i te rima here ’o te tauahi i te ta’ata e fifi ra ».⁵ « Tītauhia ia tātou ’ia hi’o ia rātou nā roto i te mata o te Metua i te Ao ra », ’ua ha’api’i Elder Dale G. Renlund nō te pupu nō te Tino ’Ahuru Ma Piti ’āpōsetolo. I reira ana’e e nenehehe ai tātou e ’ite i te mana’o aupuru o te Fa’aora nō rātou. Nā teie hi’ora’a e ’īriti i tō tātou ’ā’au i mua i te pe’ape’a, te mata’u ’e te māfatu ’oto o vetahi ’ē.⁶

Tauturu nā roto i te mau mea pāpū. Mai te peu tei roto te hō’ē ta’ata i te taime fifi ’o te ha’amata’u i tōna maita’i ’e tōna mau hina’aro tumu, ’a pūpū atu i te tauturu e nehenehe e fāfā, ’a vaiiho rā nā rātou e mā’iti ’ia fāri’i i te reira ’e ’aore rā ’aita. ’Ei hi’ora’a, mai te peu e hina’aro te tahi ta’ata ’ia ’ōnohi iāna nō te mo’era’a tāna ’ohipa, nā te tauturura’a iāna ’ia ’ite mai i te tahi mau hōro’ara’a ’ohipa e hōro’a iāna i te rāve’a nō te mā’iti i roto i te reira ma te tauturu ’ia fa’aora iāna i tōna irira’a.

’A ui atu mai te peu tē ’ōpua ra rātou ’ia ’ōnohi ia rātou. I te taime e pe’ape’a ’outou nō te hō’ē ta’ata i roto i te māuiui ’o te fa’a’ite mai i te mau tāpa’o fa’aara i te ’ōnohi, ’a ui ia rātou mai te peu tē ’ōpua ra rātou ’ia ’ōnohi ia rātou. E riro ē, e huru ’ē ri’i ’ia nā reira, ’o te rāve’a maita’i rā te reira nō te ’ite mai, ’ia ui ’āfaro atu mai te peu tē ’ōpua ra rātou ’ia ’ōnohi ia rātou. Penei a’e e matara mai te ’uputa nō teie ta’ata nō te paraparau nō ni’a i tōna mau fifi ’e tōna mau māna’ona’ora’a.

Teie te tahi huru uira’a, « ’Ia fa’aro’o vau i te reira, e mea teimaha roa nō te hō’ē ta’ata ’ia ’amo. Tē mana’o ra paha ’oe e ’ōnohi ia ’oe ? » ’e ’aore rā « ’Ia hi’o vau i teie mau māuiui tā ’oe e fārerei nei, tē uiui nei te mana’o, tē ’ōpua ra paha ïa ’oe ’ia ’ōnohi ia ’oe ». Mai te mea ’aita rātou i mana’o i te reira, e parau mai iho ā rātou.

Mai te peu ’aita te paraparau e matara mai nō ni’a i te mau mana’o ’ōnohi, ’a vai fātata noa i te mau muhumuhu o te Vārua nō te ’ite e aha te rave. Penei a’e e fa’auruhia ’outou ’ia pārahi noa ’e ’ō rātou ē tae noa atu e matara mai te paraparaura’a.

’A fa’aea i pīha’i iho i te ta’ata ’e ’a ani i te tauturu. Mai te peu e parau mai te tahi ta’ata e hina’aro ’ōnohi tōna, ’a fa’aea noa i pīha’i iho iāna ’e ’a ani iāna ’ia paraparau mai nō ni’a i te mea e ha’afifi ra ia rātou. Mai te peu e paraparau mai rātou nō ni’a i te mau rāve’a ’e te taime nō te ’ōnohi, ’a tauturu iāna ’ia tāniuniu i te niuniu rū ’e ’aore rā i te hō’ē pū tahua manava.

Te mau ’ohipa e tupu i mua i te ’ohipa ’ōnohi

Tē vai ra te ta’ata, e fa’a’ite mai ’e ’aore rā e’ita e fa’a’ite mai i te mau tāpa’o fa’aara, e ha’apohe ia rātou. ’Ia fa’aruru te mau melo ’utuāfare ’e te mau hoa i te ’itera’a i te ’ōhipa ’ōnohi a tei herehia, pinepine te ’oto hōhonu ’e te ’ū’ana ’e te ’āehuehu e tae mai. Teie te tahi o te mau ’ohipa e tupu :

Te ha’amā ’e te tāpa’o ’ino rahi
Te hitimahuta ’e te fē’a’a
Te riri, te marū ’e ’aore rā te mana’o hapa
Te tāpunira’a i te tumu nō te pohera’a
Te ’ōtahira’a sōtiare ’e te mutura’a te mau aura’a ’utuāfare
Te fa’aitoitora’a ’e tae noa atu te vaoru rahi i roto i te mau tauto’ora’a arai i te ’ōnohi
Te hina’aro ’ū’ana ’ia māramarama ē, nō te aha
Te mana’o ’ōtare ’e te fa’aru’e
Te fa’ahapara’a i te tei pohe, ’ōna iho, vetahi ’ē ’e te Atua
Te mana’o rahi nō te ’ōnohi ’aore rā te mana’o ha’amoura’a iāna iho
Te mana’o urupu’upu’u rahi i te mau tau fa’afa’aeara’a ’e i te mahana ha’amana’ora’a nō te pohe⁷

E aha tā te mau ’utuāfare ’e te huira’atira e nehenehe e rave

Hōho’a

woman sitting on bench

Ha’apae i te ha’avāra’a. Noa atu e ’ohipa teimaha te ’ōnohi, ’ua fa’aha’amana’o ato’a Elder Ballard ia tātou ē : « Te mea pāpū, ’aita tātou i ’ite i te mau mea ato’a nō ni’a i te ’ōnohi. ’O te Fatu ana’e tei ’ite i te mau mea ato’a ’e nāna e ha’avā i tā tātou mau ’ohipa i ni’a i te fenua nei. I te taime e ha’avā [te Fatu] ia tātou, i roto iā’u tē mana’o nei au e hi’opo’a ’oia i te mau mea ato’a : tō tātou tenoma (génétique) ’e te tao’a himio, te huru o tō tātou ferurira’a, tō tātou ’aravihi i te ferurira’a, te mau ha’api’ira’a tā tātou i fāri’i, te hīro’a tumu o tō tātou mau tupuna, tō tātou ea ’e te vai atu ra ».⁸

Fa’ati’a ’e fa’atura i te ’ohipa tau maoro ’e te ta’a ’ē nō te māuiuira’a te hō’ē ta’ata. Terā ta’ata tōna huru māuiui, inaha terā ta’ata tōna tā’amura’a i te ta’ata tei fa’aru’e mai.

’Ia fa’aru’e mai te hō’ē ta’ata here, e tāpo’i mai te mau mana’o pūai ’e te teimaha. ’Ia māuiui tātou, e ’ere ïa nō te ’erera’a tātou i te fa’aro’o, ’aita. ’Ua parau te Fa’aora, « E ora noa ’outou i pīha’i iho te tahi ’e i te tahi nā roto i te here, ’e ’ia pohe te tahi ra e ’oto iho ā ’outou nō rātou ra ’o te pohe » (PH&PF 42:45). ’Ua riro te māuiui ’ei tāpa’o nō tō tātou here i te ta’ata here tei fa’aru’e mai ’e te aura’a o te tā’amura’a iāna.

’A ani i te tauturu. ’Ia māuiui ’outou, e nehenehe te mau mea e teimaha roa mai. ’Ia tītau tātou i te tauturu, e nehenehe te tahi mau ta’ata e fāna’o i te mau rāve’a mo’a nō te here ’e nō te tāvini ia ’outou. ’Ia fa’ati’a ’outou ’ia rātou ’ia tauturu mai, e nehenehe te reira e riro mai ’ei rapa’aura’a ’e ’ei ha’apūaira’a ’eiaha nō ’outou noa, nō rātou ato’a rā.

Vai tā’amu noa i te tahi ’e te tahi. E heva te tahi mau ta’ata i tō rātou pae ’e i te tahi taime e fa’aātea roa atu, nō reira ’a vai tā’amu noa i te ’utuāfare ’e te mau hoa. ’A taime ra, ’a toro i te rima i te mau melo o te ’utuāfare, te fēti’i ’e te mau hoa ma te pūpū atu i te tauturu inaha e’ita paha rātou e haere noa mai ia ’outou ra.

’A tūru’i i ni’a i te Fa’aora. Nā ni’a roa, ’o te Fa’aora te puna nō te fa’aorara’a ’e te hau. « E hōro’a … Tōna Tāra’ehara ia tātou i te rāve’a nō te ti’aoro Iāna, ’Oia tei fāri’i i tō tātou mau paruparu ato’a, nō te fa’aora ia tātou ’e nō te hōro’a mai ia tātou i te pūai nō te ’amo i te mau hōpoi’a o te tāhuti nei. ’Ua ’ite ’Oia i tō tātou horuhoru, ’e tei reira ’Oia nō tātou. Mai te ta’ata Samaria maita’i ra, ’ia ’ite ’Oia ia tātou i te hiti purumu, e rapa’au ’Oia i tō tātou pēpē, ’e e aupuru ia tātou (hi’o Luka 10:34) ».⁹

’Apo ana’e tātou, e tītauhia ’ia tūru’i pā’āto’a tātou ’e tūru’i hope i ni’a i te Fatu ia Iesu Mesia ’e tāna tāra’ehara ’a ’imi ai tātou ’ia rave i tā tātou tuha’a. ’A nā reira ai tātou ma te ha’eha’a, e ’imi ana’e tātou i te māramarama i tō tātou ’utuāfare ’e tō tātou ta’ata tupu e māuiui ra, e toro atu i te rima ma te here ’e e aupuru ’āmui i te fa’aro’o rahi a’e ’e te ti’aturira’a i te Fa’aora, ’oia e ho’i mai ’e e « hōroi i tō rātou roimata ato’a ; ’e e ore roa te pohe, ’e te ’oto, ’e te mihi, ’e te māuiui, e ’ore ato’a ïa » (Apokalupo 21:4).