2013
Ko e Tuí mo e ʻOfá
Siulai 2013


Ko e Tuí mo e ʻOfá

Toʻo mei ha fakataha fakalaumālie ʻa e CES ne fai he ʻaho 9 ʻo Sepitema 2012. Ke maʻu kakato e fakamatalá he lea faka-Pilitāniá, naʻe ui ko e “Israel, Israel, God Is Calling,” vakai ki he cesdevotionals.lds.org.

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

Kuo pau ke hāsino ʻi he founga ʻo ʻetau meʻa ʻoku fai ki he kakaí mo e ngaahi meʻa ʻoku hokó ʻa e tuʻunga kakato ʻo ʻetau tui fakalotú mo ʻetau ngaahi tukupā ki he ongoongoleleí.

Naʻe fakaafeʻi au ʻi ha taimi kimuʻa ke u lea ʻi ha fakataha fakalaumālie ʻa ha siteiki ʻo e kau tāutaha lalahí. ʻI heʻeku hū atu he matapā ki mui ʻo e senitā fakasiteikí, naʻe hū mai mo ha kau finemui ʻe toko 30 nai ʻi he taimi tatau pē ki loto. Neongo e feʻefiʻefihi ʻa e kakai naʻe hū atu ki he falelotú, ka naʻe ʻikai faingataʻa ke fakatokangaʻi ia. Fakatatau mo ʻeku manatú, naʻe ʻi ai hano ongo tā-tatau, ʻi ai mo hano ngaahi hau ʻi he telingá mo e ihú, tuʻu hono louʻulú ʻo hā ai ʻa e lanu kotoa pē ʻoku ala maʻú, piva ʻoku fuʻu tātā-ʻolunga, mo ha sote naʻe fuʻu taʻe-taau.

Ko e fefiné ni ko ha taha ʻoku faingataʻaʻia, ʻikai kau ki hotau siasí, naʻe taki—pe ko hono ʻai lelei angé, naʻe ʻomi ia ʻe ha taha—ʻi he fakahinohino ʻa e ʻEikí ki he fakataha fakalaumālié ni ko ha feinga ke tokoniʻi ia ke ne maʻu ha nonga mo ha fakahinohino ʻo e ongoongoleleí ʻokú ne fie maʻu ʻi heʻene moʻuí? Pe ko ha mēmipa pē naʻe kiʻi hē atu mei ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻānaua mo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻoku poupouʻi ʻe he Siasí maʻa hono kau mēmipá kae, fakamālō ki he langí, ʻoku kei fetuʻutaki pē mo fili ke haʻu ki he ʻekitivitī ʻa e Siasí he pō ko iá?

Ko e hā pē ha meʻa ʻe fai ʻe ha taha ki he finemui ko iá, ko e tuʻutuʻuní ʻo taʻengata ʻi heʻetau feohí mo ʻetau ngaahi tōʻongá kotoa, kuo pau ke tau fakafōtunga ai ʻa e tuʻunga kakato ʻo ʻetau tui fakalotú mo ʻetau ngaahi tukupā ki he ongoongoleleí. ʻI heʻene peheé, ko e meʻa ʻoku tau fai ʻi ha faʻahinga tūkunga, pe kuo pau ke ʻai ia ke lelei ange, kae ʻikai kovi ange. He ʻikai ke tau fai ha meʻa pe tafihu ʻi ha faʻahinga founga ʻo tau halaia ai ʻi ha fai hala lahi ange, he ʻi he meʻa ko ʻení, ko ia ia. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ʻoku ʻikai ke ʻi ai haʻatau fakakaukau, ʻoku ʻikai ke ʻi ai haʻatau tuʻunga moʻui, pe ʻoku tau tukunoaʻi kakato ʻa e fekau fakalangi “ke faí” pe “ʻoua ʻe faí” ʻi he moʻuí. Ka ʻoku ʻuhinga ia kuo pau ke tau moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui ko iá mo taukaveʻi “ke faí” mo e “ʻoua ʻe faí”ʻi ha founga māʻoniʻoni ki he lelei taha ʻoku tau lavá, ʻi he founga naʻe moʻui ʻaki mo taukaveʻi ʻe he Fakamoʻuí. Pea naʻá Ne fakahoko maʻu pē ʻa e meʻa naʻe totonu ke faí ke ʻai e tūkunga ko iá ke lelei ange—mei hono akoʻi ʻo e moʻoní, ki he fakamolemoleʻi ʻo e kau angahalá, ki hono fakamaʻa ʻo e temipalé. ʻOku ʻikai ko ha meʻafoaki siʻisiʻi hono ʻilo e founga ke fakahoko ai e ngaahi meʻa ko iá ʻi he founga totonú!

Ko ia ai, fekauʻaki mo hotau maheni foʻou teunga mo teuteu faikehé, tau kamata ʻaki hono manatuʻi ko ha ʻofefine ia ʻo e ʻOtuá pea ʻoku taʻengata hono mahuʻingá. Tau kamata ʻaki hano manatuʻi ko ha ʻofefine ia ʻo ha taha ʻi he māmaní, pea ʻi ha ngaahi tūkunga ʻe niʻihi, ʻe lava pē ko hoku ʻofefiné ia. Tau kamata ʻaki haʻatau fakahoungaʻi ʻokú ne ʻi he ʻekitivitī ʻa e Siasí, kae ʻikai fakamamaʻo mei ai. Ko hono fakanounoú, tau feinga ke fai hotau lelei tahá ʻi he tūkunga ko ʻení mo maʻu ha holi ke tokoniʻi ia ki hono lelei tahá. Tau lotu fakalongolongo pē: Ko e hā e meʻa totonu ke fai hení? Pea ko e hā e meʻa totonu ke lea ʻakí? Ko e hā e meʻa taupotu taha te ne ʻai e tūkungá ni mo ia ke lelei angé? ʻOku ou tui ko hono fai ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení mo tau feinga moʻoni ke fai e meʻa ne mei fakahoko ʻe he Fakamoʻuí ko ʻEne ʻuhingá ia ʻi Heʻene folofola, “ʻOua te mou fakamaau ʻo fakatatau mo ia ʻoku hā maí, kae fakamaau ke totonu” (Sione 7:24).

ʻI heʻeku lea ʻaki iá, ʻoku ou fakamanatu kiate kitautolu kotoa neongo ʻetau ala atu mo tokoni ke fakafoki mai ha lami naʻe hee, ʻoku toe ʻi ai mo hatau fatongia kāfakafa ki he toko 99 naʻe ʻikai heé ʻo fakatatau ki he fakaʻamu mo e finangalo ʻo e Tauhisipí. ʻOku ʻi ai ha tākanga sipi, pea ʻoku totonu ke tau ʻi loto kātoa ai, ke tau malu mo maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻi heʻetau ʻi aí. ʻE hoku kāinga kei talavou, he ʻikai teitei “liliu” ʻe he Siasí ni hono tokāteliné koeʻuhí ko ha lelei fakasōsiale pe fie maʻu fakapolitikale pe ha toe faʻahinga ʻuhinga. Ko e tuʻunga malu pē ʻo e moʻoni kuo fakahā maí ʻokú ne ʻomi ha faʻahinga tuʻunga ke hiki hake ai ha taha ʻe ongoʻi faingataʻaʻia pe liʻekiná. Ko ʻetau manavaʻofá mo ʻetau ʻofá—ʻa e ngaahi tefitoʻi ʻulungaanga mo e ngaahi fie maʻu ʻo ʻetau tui faka-Kalisitiané—kuo pau ke ʻoua naʻa teitei fakaʻuhingaʻi ko hano fakamolū ʻo e ngaahi fekaú. Hangē ko e lea ʻa e taha fakaofo ko Siaosi Mekitōnoló, ʻi he ngaahi tūkunga peheé, “ʻoku ʻikai ke tau haʻisia ke lea ʻaki kotoa e meʻa ʻoku tau [tui] ki aí, ka ʻoku tau haʻisia ke ʻoua naʻa tau teitei [fotu] tatau mo e meʻa ʻoku ʻikai ke tau [tui] ki aí.”1

Ko e Taimi Kuo Pau ke Tau Fakamaau Aí

ʻI he meʻa ko ʻení, ʻoku ʻi ai ha fangamālie he taimi ʻe niʻihi ke hoko ai ha taʻe-mahino, tautautefito ʻi he kakai kei talavou ʻoku nau pehē ʻoku ʻikai totonu ke tau fakamāuʻi ha faʻahinga meʻa, tokua ʻoku ʻikai totonu ke tau teitei fai ha faʻahinga fakafuofuaʻi ʻo ha faʻahinga meʻa. Kuo pau ke tau fetokoniʻaki koeʻuhí he ʻoku fakamahinoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻoku ʻi ai ha ngaahi tūkunga kuo pau ke tau fakamaau ai, ʻoku tau haʻisia ke fai ha fakamaau—ʻo hangē ko e taimi naʻá Ne folofola ai, “ʻOua naʻa ʻatu ʻa e meʻa māʻoniʻoní ki he fanga kulií, pe sī hoʻomou mataʻitofé ki he fanga puaká” (Mātiu 7:6). ʻOku ongo ia hangē ha fakamāú kiate au. Ko e fili pē ʻe tahá, ka ʻoku ʻikai tali, ko haʻatau tukulolo ʻo tatau mo e māmani fakaonopōní ʻoku fetōʻaki hono ngaahi tuʻunga fakaeangamaʻá, ʻa ia ʻokú ne teke mo fakahā ʻoku ʻikai ha moʻoni ʻe taʻengata pe toputapu, pea ʻi heʻene peheé, ʻoku ʻikai ha faʻahinga tuʻunga ʻi ha faʻahinga meʻa ʻe māʻolunga ange ʻi he toengá. Pea ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku ʻikai teitei moʻoni ia.

ʻOku ʻikai ui kitautolu ʻi he ngāue ko ʻeni ke fakafuofuaʻí, ke tau fakahalaki ʻa e niʻihi kehé, ka ʻoku ui kitautolu ke tau fai ha ngaahi fili ʻi he ʻaho kotoa pē ʻokú ne fakafōtunga ʻa e fakaʻutoʻutá—ʻoku tau ʻamanaki ki ha fakaʻutoʻuta lelei. Naʻe meʻa ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi ha meʻa ʻe taha kau ki he faʻahinga fili ko ʻení ko ha “fakamaau fakataimi,” ʻoku tau faʻa fai ke tau hao ai mo hao ʻa e niʻihi kehé, ʻi hono fakafehoanaki mo e meʻa ʻoku ui ko e “fakamaau fakaʻosí,” ʻa ia ʻe toki lava pē ke fakahoko ʻe he ʻOtuá, he ʻokú Ne ʻafioʻi ʻa e moʻoni kotoa pē.2 (Manatu ki he potufolofola naʻe fakaʻaongaʻi kimuʻá, naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí ko e ngaahi meʻá ni kuo pau ke “fakamāuʻi māʻoniʻoni,” ʻo ʻikai ko e fakamaau fie māʻoniʻoni, ʻa ia ko ha meʻa mātuʻaki kehe ia.)

Hangē ko ʻení, he ʻikai fakahalaki ʻe ha taha ha mātuʻa ʻokú ne taʻofi haʻane fānau mei he lele ki ha loto hala ʻoku felēleaki ai e ʻū meʻalelé. Ko e hā leva ha totonu ke fakahalaki ha mātuʻa ʻoku hohaʻa ki he taimi ʻoku foki mai ai ʻa e fānaú, ʻi he taʻu lalahi angé, ki ʻapi ʻi he poʻulí pe ko e taʻu ʻoku nau teiti aí pe ʻoku nau ʻahiʻahiʻi ʻa e faitoʻo kona tapú pe ponokalafí pe maumau fono fakasekisuale pe ʻikai? Hala, he ʻoku tau fai ha ngaahi fili mo taukaveʻi ha ngaahi tuʻunga mo fakamahinoʻi hotau ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻingá—ko hono fakanounoú, ʻoku tau fai ha “fakamaau fakataimi”—ʻi he taimi kotoa, pe ko hono moʻoní, ʻoku totonu ke tau fai ia.

“ʻOku ʻIkai ʻApē ʻI ai Ha Tauʻatāina ke Fili ʻa e Niʻihi Kehé?”

Mahalo ʻe fifili ʻa e kakai kei talavoú fekauʻaki mo ʻene kaunga fakalūkufua ʻo e tuʻunga pe ko e tuʻutuʻuni naʻe fai ʻe he Siasí, ʻo pehē, “ʻIo, ʻoku mau ʻilo e meʻa ke mau faí, ka ko e hā kuo pau ai ke tau ʻai e kakai kehé ke nau tali ʻetau ngaahi tuʻunga moʻuí? ʻOku ʻikai ʻapē ʻi ai haʻanau tauʻatāina ke fili? ʻOku ʻikai nai ke tau fie-māʻoniʻoni mo fakamaau, ʻo fakamālohiʻi ʻetau tuí ki he kakai kehé, ʻo tuʻutuʻuni ke nau, ngāue tatau mo kitautolu, ʻi ha faʻahinga founga pau?” Kuo pau ke mou fakamatalaʻi fakaalaala ʻi he ngaahi tūkunga ko iá ʻa e ʻuhinga ʻoku taukaveʻi ai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni pea mo fakafepakiʻi ha ngaahi angahala ʻi ha potu pē ʻoku hoko ai koeʻuhí he ʻoku ʻikai ngata pē ʻene fakasosiale pe fakapolitikale ʻa e ngaahi palopalema mo e ngaahi lao ko iá ka ʻoku toe taʻengata hono nunuʻá. Pea neongo ʻoku ʻikai ke tau loto ke fakaloto-mamahiʻi kinautolu ʻoku tui kehe meiate kitautolú, ka ʻoku tau vēkeveke lahi ange ke ʻoua naʻa fakalotomamahiʻi ʻa e ʻOtuá.

ʻOku kiʻi meimei tatau ia mo ha taha taʻu hongofulu tupu ʻokú ne pehē, “Te u lava he taimí ni ʻo fakaʻuli, ʻoku ou ʻilo ʻoku pau ke u tuʻu ʻi he kulokula ʻa e māmá, ka ko ha meʻa nai ke tau fakamaau ʻo feinga ke tuʻu e taha kotoa ʻi he kulokula ʻa e māmá?” Kuo pau leva ke ke fakamatalaʻi e ʻuhingá, ʻio, ʻoku tau fakaʻamu ke tuʻu e taha kotoa pē ʻi ha kulokula ʻa e māmá. Pea kuo pau ke ke fai ʻeni ʻo ʻikai fakamaaʻi kinautolu ʻoku maumaufonó pe kinautolu ʻoku kehe ʻenau tuí mei heʻetau tuí koeʻuhí, ʻio, ʻoku ʻi ai ʻenau tauʻatāina ke fili. Kae ʻoua naʻa veiveiua, ʻoku ʻi he potu kotoa ʻa e fakatuʻutāmakí kapau ʻe fili ha niʻihi ke talangataʻa.

Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa kei talavou, ʻoku lahi mo kehekehe ʻa e ngaahi tui he māmaní, pea ʻoku ʻi ai ha tauʻatāina ke fili ʻa e taha kotoa, ka ʻoku hala ha taha te ne maʻu ha totonu ke ngāue ʻo hangē ʻoku fakalongo pē ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi kaveinga ko ʻení pe ʻoku toki mahuʻinga pē ʻa e ngaahi fekaú kapau ʻoku loto taha ki ai ʻa e kakaí.

ʻOku ʻikai ke u ʻilo ha toe ivi mahuʻinga ange pe ha angatonu maʻongoʻonga ange ke tau fakahaaʻi ka ko ha fononga tokanga ʻi he hala ko iá—ʻo tuʻu ʻi ha tuʻunga totonu ʻo fakatatau mo e meʻa kuo folofola ʻaki ʻe he ʻOtuá pea mo e ngaahi fono kuó Ne foakí, ʻaki e mahino mo e ʻofa lahi. Ko ha meʻa faingataʻa ʻeni ke fai–ke fakafaikehekeheʻi kakato ʻa e angahalá mo e taha faiangahalá! ʻOku ou ʻilo ha ngaahi meʻa mahino siʻi ʻoku faingataʻa ange ke fai pea toe faingataʻa ange he taimi ʻe niʻihi ke fakamatalaʻi, ka ko e pau ko ia ke tau feinga ʻi he ʻofa ke fai pau e meʻa ko iá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. George MacDonald, The Unspoken Sermons (2011), 264.

  2. Vakai, Dallin H. Oaks, “‘Judge Not’ and Judging,” Ensign, Aug. 1999, 6–13.