Maalimahon nga mga Katilingban
Kon ang igo natong gidaghanon ug ang igong gidaghanon sa atong mga silingan maningkamot sa paggiya sa atong mga kinabuhi pinaagi sa kamatuoran sa Dios, ang moral nga mga hiyas nga gikinahanglan sa matag katilingban modaghan.
Pagkanindot sa choir nga mikanta mahitungod sa maanindot nga Manluluwas.
Niadtong 2015 ang United Nations misagop sa unsay gitawag og “Ang 2030 nga Tulumanon alang sa Malungtarong Paglambo.” Gihulagway kini isip “giambitang plano alang sa kalinaw ug kaabunda sa mga tawo ug sa planeta, karon ug hangtud sa umaabut.” Ang Tulumanon alang sa Malungtarong Paglambo naglakip og 17 ka tumong nga angayng makab-ut sa tuig 2030, sama sa: walay pagkakabus, zero nga kagutom, de kalidad nga edukasyon, pagkapareha og importansya sa mga gender, limpyong tubig ug sanitasyon, ug disenteng trabaho. 1
Ang konsepto sa malungtarong paglambo makapaikag ug importante. Hinoon, mas nagkinahanglan og pagtagad ang mas lapad nga pangutana bahin sa maalimahon nga mga katilingban. Unsa ang sukaranang mga butang nga makasuporta og nag-uswag nga katilingban, ang katilingban nga nag-awhag og kalipay, paglambo, kalinaw, ug kaayohan sa mga sakop niini? Duna kitay rekord sa kasulatan bahin sa labing minos duha ka nag-uswag nga katilingban. Unsay atong makat-unan gikan kanila?
Sa karaang panahon, ang halangdong patriyarka ug propeta nga si Enoch misangyaw og pagkamatarung ug “mitukod og usa ka dakbayan nga gitawag og Dakbayan sa Pagkabalaan, gani ang Zion.” 2 Gikataho nga “ang Ginoo mitawag sa iyang mga katawhan og Zion, tungod kay sila usa sa kasingkasing ug usa sa hunahuna, ug nagpuyo diha sa pagkamatarung; ug walay kabus taliwala kanila.” 3
“Ug ang Ginoo mipanalangin sa yuta, ug sila napanalanginan diha sa mga bukid, ug diha sa taas nga mga dapit, ug miuswag.” 4
Ang katawhan sa una ug ikaduhang siglo diha sa Kasadpang Bahin sa Kalibutan nga nailhan isip mga Nephite ug mga Lamanite naghatag og laing talagsaong ehemplo sa usa ka nag-uswag nga katilingban. Human sa talagsaong pangalagad sa nabanhaw nga Manluluwas taliwala kanila, “sila nagsunod subay sa mga sugo diin sila midawat gikan sa ilang Ginoo ug sa ilang Dios, mipadayon sa pagpuasa ug pag-ampo, ug nagtigum kanunay sa pag-ampo ug pagpamati sa pulong sa Ginoo. …
“Ug wala nay mga kasina, ni panagbangi, ni kagubot, ni malaw-ay nga mga buhat, ni mga pamakak, ni mga pagbuno, ni bisan unsa nga matang sa pagkamaulagon; ug sa pagkamatuod wala nay mga katawhan nga labaw pa ka malipayon sa tanan nga mga katawhan nga gilalang sa kamot sa Dios.” 5
Ang mga katilingban niining duha ka ehemplo gisuportahan sa mga panalangin sa langit nga naggikan sa ilang talagsaong debosyon sa duha ka dagkong mga sugo: “Higugmaa ang Ginoo nga imong Dios sa tibuok mong kasingkasing, ug sa tibuok mong kalag, ug sa tibuok mong hunahuna” ug “Higugmaa ang imong isigkatawo sama sa imong kaugalingon.” 6 Nagmasulundon sila sa Dios sa ilang personal nga kinabuhi, ug nagbantay sa pisikal ug espiritwal nga kaayohan sa usag usa. Sa mga pulong sa Doktrina ug mga Pakigsaad, kini ang mga katilingban nga ang “matag tawo nagtinguha sa kaayohan sa iyang silingan, ug nagbuhat sa tanan nga mga butang uban sa usa ka bug-os nga tinguha ngadto sa himaya sa Dios.” 7
Subo lang, sama sa gisulti ni Elder Quentin L. Cook ganihang buntag, ang gimithi nga katilingban nga gihulagway diha sa 4 Nephi sa Basahon ni Mormon wala molungtad lapas sa ikaduhang siglo niini. Ang pagkamalungtaron dili ikagarantiya, ug ang naglambo nga katilingban mapakyas paglabay sa panahon kon mobiya kini sa sukaranang mga hiyas nga nagsuporta sa kalinaw ug kaabunda niini. Niini nga sitwasyon, minunot sa mga tintasyon sa yawa, ang katawhan “misugod sa pagkabahin-bahin ngadto sa nagkalain-lain nga mga pundok; ug sila misugod sa pagtukod og mga simbahan ngadto sa ilang mga kaugalingon aron makaangkon og bahandi, ug misugod sa paglimud sa tinuod nga simbahan ni Kristo.” 8
“Ug nahinabo nga tulo ka gatus ka mga tuig ang milabay, ang mga katawhan ni Nephi ug ang mga Lamanite nahimo nga hilabihan ka dautan ang usa sama ngadto sa lain.” 9
Sa pagtapos sa laing siglo, minilyon ang nangamatay sa unay nga pakiggubat, ug ang ilang kanhi nagkauyon nga nasud mikunhod ngadto sa nagkabangi nga mga tribo.
Namalandong niini ug sa ubang ehemplo sa kanhi mauswagong mga katilingban nga sa katapusan napukan, makasulti ko nga kon ang katawhan mopalayo sa pagbati nga may tulubagon ngadto sa Dios ug mosugod na hinoon sa pagsalig sa “gahum sa tawo,” ang katalagman nagpaabut. Ang pagsalig diha sa gahum sa tawo mao ang pagbaliwala sa balaang Tigpasiugda sa tawhanong mga katungod ug dignidad ug sa paghatag og labing taas nga prayoridad sa mga bahandi, gahum, ug pagdayeg sa kalibutan (samtang kasagaran nga nagbiay-biay ug naglutos niadtong nagsunod og lahi nga sumbanan). Sa kasamtangan, kadtong anaa sa maalimahon nga mga katilingban nagtinguha, sama sa gisulti ni Hari Benjamin, nga “motubo diha sa kasayuran sa himaya kaniya nga naglalang [kanila], o diha sa kasayuran niana diin mao ang makiangayon ug tinuod.” 10
Ang mga institusyon sa pamilya ug relihiyon mahinungdanon sa paghatag sa mga indibidwal ug mga komunidad sa mga hiyas nga makasuporta og molahutay nga katilingban. Kini nga mga hiyas, nga gibase sa kasulatan, naglakip sa kaligdong, responsibilidad ug pagkaadunay tulubagon, kalooy, kaminyoon ug pagkamaunungon sa kaminyoon, respeto sa uban ug sa kabtangan sa uban, pagserbisyo, ug sa panginahanglan ug dignidad sa trabaho, ug uban pa.
Si Editor-at-large Gerard Baker misulat og lindog sayo niining tuiga sa Wall Street Journal nga nagpasidungog sa iyang amahan, si Frederick Baker, sa ika-100 nga adlawng natawhan sa iyang amahan. Si Baker nangagpas sa mga rason sa taas nga kinabuhi sa iyang amahan apan midugang niini nga mga hunahuna:
“Samtang gusto natong masayud sa sekreto sa taas nga kinabuhi, kanunay nakong gibati nga mas maayong mogahin og dugang panahon sa paghunahuna unsa ang makahimo og maayong kinabuhi, bisan unsa pa kita kadugay nga mabuhi. Niini, masaligon ko nga nasayud ko sa sekreto sa akong amahan.
“Gikan siya sa panahon nga ang kinabuhi kasagarang gihulagway pinaagi sa katungdanan, dili sa benepisyo, pinaagi sa sosyal nga mga responsibilidad, dili sa personal nga mga pribilehiyo. Ang nag-unang makadasig nga baruganan sa tibuok niyang siglo mao ang pagbati nga adunay obligasyon—sa pamilya, sa Dios, sa nasud.
“Sa panahon nga mipatigbabaw ang mga epekto sa nabungkag nga mga pamilya, ang akong amahan usa ka maunungon nga bana sa iyang asawa sulod sa 46 ka tuig, mahunahunaon nga amahan sa unom ka anak. Mas hingpit siyang nakatutok ug gikinahanglan sa dihang ang akong mga ginikanan misinati sa dili matukib nga trahedya nga mamatyan og anak. …
“Ug sa panahon nga ang relihiyon nag-anam na ka talagsaon, ang akong amahan nagpuyo isip tinuod, matinud-anon nga Katoliko, nga adunay dili matarug nga pagtuo sa mga saad ni Kristo. Sa tinuod lang, maghunahuna ko usahay nga taas kaayo ang iyang kinabuhi tungod kay mas andam siyang mamatay kay ni bisan kinsa nga akong nahimamat.
“Swerte ko nga tawo—napanalanginan og maayong edukasyon, akong kaugalingong talagsaon nga pamilya, pipila ka kalibutanong kalampusan nga dili ako takus nga moangkon. Apan bisan unsa pa ko kamapagarbuhon ug kamapasalamaton, nalabwan kini sa akong garbo ug pasalamat sa tawo kinsa, sa walay langas o drama, walay gipaabut nga ganti o bisan pagtagad, nagpakabuhi—sulod sa usa na karon ka siglo—uban sa yanong mga katungdanan, mga obligasyon ug, sa katapusan, mga kalipay sa pagpuyo og mahiyason nga kinabuhi.” 11
Ang nasabtan nga importansya sa relihiyon ug relihiyusong pagtuo mikunhod sa daghang mga nasud sa bag-o lang nga katuigan. Nagkadaghan ang tawo nga mikonsiderar nga ang pagtuo ug pagkamaunungon ngadto sa Dios wala gikinahanglan alang sa moral nga pagkamatarung sa mga indibidwal man o sa mga katilingban sa kalibutan karon. 12 Nagtuo ko nga magkauyon kitang tanan nga kadtong nangangkon nga walay relihiyusong gituohan mahimo, ug kasagaran, maayo, moral nga mga tawo. Hinoon, dili kita mouyon nga mahitabo kini nga walay balaanong impluwensya. Naghisgot ko sa Kahayag ni Kristo. Ang Manluluwas mideklarar, “Ako ang tinuod nga kahayag nga nagdan-ag sa matag tawo nga moanhi sa kalibutan.” 13 Nakamatngon man niini o wala, ang matag lalaki, babaye, ug bata sa matag tinuohan, dapit, ug panahon gipuno sa Kahayag ni Kristo ug busa nakaangkon sa pagsabut sa husto ug sayop nga kasagaran natong gitawag og konsyensya. 14
Bisan pa man, kon ang pagsalikway sa relihiyon mopalayo sa personal ug lungsuranong hiyas gikan sa pagbati nga may tulubagon sa Dios, gipahimulag niini ang tanom gikan sa mga gamot niini. Ang pagsalig lamang diha sa kultura ug tradisyon dili igo nga makapatunhay sa hiyas diha sa katilingban. Kon ang tawo walay labaw nga dios kay sa iyang kaugalingon ug dili magtinguha og mas dakong kaayohan gawas sa pagtagbaw sa iyang kaugalingong mga gana ug mga gusto, ang mga epekto mapakita sa tukmang panahon.
Ang katilingban, pananglitan, diin ang indibidwal nga pagtugot mao lang ang makapugong sa sekswal nga kalihokan maoy usa ka katilingban nga nagkadunot. Ang pagpanapaw, kaswal nga pakighilawas, pagpanganak sa mga wala makasal, 15 ug pinili nga mga aborsyon mao lang ang pipila sa negatibong sangputanan sa nagpadayong sekswal nga rebolusyon. Ang nagsunod nga mga sangputanan nga moepekto batok sa pagkamalungtaron sa himsog nga katilingban naglakip sa nagkadaghang mga bata nga gipadako diha sa kakabus ug walay positibong impluwensya sa mga amahan, usahay tadlas sa daghang henerasyon; mga babaye nga mao lang ang nag-abaga sa unsay giambitan unta nga mga responsibilidad; ug kulang kaayo nga edukasyon samtang ang mga eskwelahan, sama sa ubang institusyon, gitahasan sa paghulip sa kapakyas diha sa panimalay. 16 Dugang niining binuhatan nga nakalapas sa sosyal nga mga sumbanan mao ang dili maihap nga mga higayon sa indibidwal nga kasubo ug kawalay paglaum—kadaut sa pangisip ug emosyon nga mahitabo sa sad-an ug sa inosente.
Si Nephi miproklamar:
“Alaot ngadto kaniya nga mipatalinghug sa mga lagda sa mga katawhan, ug milimud sa gahum sa Dios, ug sa gasa sa Espiritu Santo! …
“… Alaot ngadto kanila nga nagkurog, ug nasuko tungod sa kamatuoran sa Dios!” 17
Agig pagtandi, ang atong malipayong mensahe sa atong mga anak ug sa tanang katawhan mao nga ang “kamatuoran sa Dios” nagtudlo og mas maayong paagi, o sama sa gisulti ni Pablo, “labing maayo sa tanan … nga paagi,” 18 usa ka paagi ngadto sa personal nga kalipay ug kaayohan sa komunidad karon ug sa mahangturong kalinaw ug kalipay sa sunod nga kinabuhi.
Ang kamatuoran sa Dios nagpasabut sa sukaranang mga kamatuoran nga gibasehan sa Iyang plano sa kalipay alang sa Iyang mga anak. Kini nga mga kamatuoran mao nga ang Dios buhi; nga Siya ang Langitnong Amahan sa atong mga espiritu; nga isip pagpakita sa Iyang gugma, mihatag Siya kanato og mga sugo nga moresulta sa hingpit nga kalipay uban Kaniya; nga si Jesukristo mao ang Anak sa Dios ug ang atong Manunubos; nga Siya nag-antus ug namatay aron sa pagtubos sa mga sala nga nakakondisyon sa atong paghinulsol; nga Siya mibangon gikan sa mga patay, nga nagpahinabo sa Pagkabanhaw sa tanang katawhan; ug nga kitang tanan mobarug sa Iyang atubangan aron pagahukman, sa ingon, mohatag og husay sa atong mga kinabuhi. 19
Siyam ka tuig human misugod ang “pagmando sa mga maghuhukom” diha sa Basahon ni Mormon, si propeta Alma miluwat sa iyang katungdanan isip labaw nga maghuhukom aron mahatag ang tibuok panahon sa iyang pagpangulo sa Simbahan. Ang iyang tuyo mao ang pagsulbad sa garbo, pagpanglutos, ug kahakog nga nagkagrabe diha sa katawhan ug ilabi na sa mga sakop sa Simbahan. 20 Sama sa naobserbahan ni Elder Stephen D. Nadauld kaniadto, “Ang dinasig nga desisyon [ni Alma] dili ang paggahin og dugang panahon sa paghimo ug pagpatuman og dugang nga mga lagda sa pagkorihir sa kinaiya sa iyang katawhan, apan sa pagsulti kanila sa pulong sa Dios, sa pagtudlo sa doktrina ug aron ang ilang pagsabut sa plano sa katubsanan mogiya kanila sa pag-usab sa ilang kinaiya.” 21
Daghan kita og mabuhat isip mga silingan ug mga katagi-lungsod sa pagtampo ngadto sa pagkamalungtaron ug kalampusan sa mga katilingban nga atong gipuy-an, ug sigurado nga ang atong labing sukaranan ug molahutay nga pagserbisyo mao ang pagtudlo ug pagsunod sa mga kamatuoran nga anaa sa mahinungdanong plano sa Dios alang sa katubsanan. Sama sa gipahayag sa mga pulong sa himno:
Kon ang igo natong gidaghanon ug ang igong gidaghanon sa atong mga silingan maningkamot sa paghimo sa atong mga desisyon ug sa paggiya sa atong mga kinabuhi pinaagi sa kamatuoran sa Dios, ang moral nga mga hiyas nga gikinahanglan sa matag katilingban modaghan.
Sa Iyang gugma, ang atong Langitnong Amahan mihatag sa Iyang Bugtong Anak, si Jesukristo, aron mahimo kitang makaangkon og kinabuhing dayon. 23
“[Si Jesukristo] dili … maghimo og bisan unsa gawas kon kini alang sa kaayohan sa kalibutan; kay siya nahigugma sa kalibutan, gani siya mitugyan sa iyang kaugalingon nga kinabuhi aron siya makadani sa tanan nga mga tawo ngadto kaniya. Busa, siya walay gisugo nga sila dili moambit sa iyang kaluwasan.
“Tan-awa, siya … nagtuaw [ba] ngadto kang bisan kinsa, nag-ingon: Palayo gikan kanako? Tan-awa, Ako moingon nganha kaninyo, Wala; apan siya miingon: Duol ngari kanako tanan kamo nga mga lumulupyo sa yuta, palit og gatas ug dugos, walay bayad ug walay presyo.” 24
Kini among ideklarar “diha sa kaligdong sa kasingkasing, diha sa espiritu sa kaaghup,” 25 ug diha sa ngalan ni Jesukristo, amen.