Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 5: Ko e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní—ke Faitāpuekina e Fānau ʻa e ʻOtuá


Vahe 5

Ko e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní—ke Faitāpuekina e Fānau ʻa e ʻOtuá

Ko e lakanga fakataulaʻeikí ko e mafai ia ʻo e ʻOtuá. Kuo pau ke moʻui taau ʻa kinautolu ʻoku maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí pea fakaʻaongaʻi ia ke tāpuekina ha niʻihi kehe.

Mei he Moʻui ʻa Siaosi ʻAlipate Sāmitá

Naʻe lea ʻa Palesiteni Siaosi ʻAlipate Sāmita ʻi he fakataha ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he konifelenisi lahi he ʻaho 2 ʻo ʻOkatopa 1948, ʻo pehē:

“ ʻOku ou fifili he taimi ʻe niʻihi pe ʻoku tau feinga nai ngaahi tamaí ke fakamatalaʻi ki heʻetau fānau tangatá ʻa hono mamafa ʻo e fatongia ʻoku maʻu ʻi he taimi ʻe hoko ai ha tamasiʻi ko ha tīkoní. ʻOku ou fifili pe ʻoku ʻai nai ʻe he tamaí ke ongoʻi ʻe he tamasiʻí ʻi he taimi ʻoku fakanofo ai ko e tīkoní ʻokú ne maʻu he taimí ni ha meʻa ʻoku taʻengata hono mahuʻingá. …

“ ʻOku ou manatuʻi, ʻo hangē pē naʻe toki hoko ʻaneafí, hono hilifaki ʻe Sione Tingei hono ongo nimá ʻi hoku ʻulú ʻo fakanofo au ko e tīkoní. Naʻe fakamatalaʻi mai ʻeni mo hono mahuʻingá kiate au, pea naʻá ku ongoʻi lāngilangiʻia lahi. Ko hono olá ʻene hoko ko ha tāpuaki kiate au, pea hili ha taimi siʻi mei ai ne fakahoko mo haku toe ngaahi fakanofo kehe. Ka ʻi he taimi takitaha, naʻe fakatoka ʻi hoku ʻatamaí ko ha faingamālie ʻeni ke maʻu ai mo ha toe tāpuaki ʻe taha.”1

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Sāmita ʻi heʻene lea tatau pē ko e taha ʻo e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí ko e faingamālie ko ia ke faitāpuekina e moʻui ʻa e niʻihi kehé. Naʻá ne fakatātā ʻaki ʻa e talanoa mei heʻene kei talavoú, ki ha taha maʻu lakanga fakataulaʻeiki—ko ha faiako fakaʻapi—naʻe ʻi ai hono ivi tākiekina ki he leleí:

“Ko ha faiako ʻa Lotinī Petikā ʻi he ʻapi ʻo ʻeku tamaí ʻi ha ngaahi taʻu lahi, pea ko ha tangata maʻongoʻonga ia. Ko e taimi kotoa pē naʻe haʻu ai, naʻe fakataha e fāmilí peá ne nofo hifo ʻo fai mai ha ngaahi fehuʻi mo talamai e ngaahi meʻa naʻá ne pehē ʻoku totonu ke mahino kiate kimautolú. Pea ʻoku ou fie fakahā atu, ʻi heʻene haʻu ki homau ʻapí, naʻá ne ʻomi mo ia ʻa e laumālie ʻo e ʻEikí. Pea ko ʻene ʻalú ne mau ongoʻi naʻe ʻaʻahi ange ha tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí.”2

Naʻe fakaʻosi ʻaki ʻe Palesiteni Sāmita ʻene fakahā ʻa e holi naʻá ne maʻu ke tokoniʻi ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ʻa e kāingalotu ʻo honau uōtí mo e siteikí pea “ ʻoua naʻa tuku ke mole ha faingamālie ke tokoni ai ʻi hono langaki mo fakatupulaki mo ʻomi kinautolu ki he tuʻunga ʻoku fie maʻu ʻe heʻetau Tamaí ke nau aʻusiá.”3 [Vakai, fokotuʻu 1 he peesi 57.]

Ngaahi Akonaki ʻa Siaosi ʻAlipate Sāmitá

Naʻe toe fakafoki mai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e mafai fakalangí ki māmani lolotonga ʻEne ngāue fakafaifekau he māmaní.

ʻI he hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí ʻi he vaeuaʻangamālie ʻo taimí, naʻá Ne ʻafioʻi kuo fonu ʻa e kolo lahi ko Selusalemá ʻi he faiangahalá. Naʻe moʻui ʻa e kakaí ʻi ha founga kuo mole ai meiate kinautolu ʻa e mafai faka-ʻOtuá, ko ia ne fekauʻi mai ʻe he [ʻOtuá] ʻa Hono ʻAló ki māmani pea toe kamata ha Siasi naʻá ne maʻu ʻa e mālohi faka-ʻOtuá. … Naʻe kei ʻi ai pē ha kakai lelei ʻi Hono hakó, … pea ʻi ai mo e niʻihi naʻa nau kei ngāue pē ʻi he Lakanga Fakataulaʻeikí, ka naʻe fie maʻu ke hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí ke toe fakafoki mai ʻa e mafai faka-ʻOtuá. …

… ʻI he kamata ʻEne ngāue fakafaifekaú, naʻe ʻikai ke Ne ui ʻa e ngaahi tuʻí mo e kau pulé mo e kau taulaʻeikí mo kinautolu naʻe maʻu mafai māʻolungá ke tokoni kiate Ia, ka naʻá Ne ui ʻa e kau tangata toutai loto-fakatōkilaló, pea ko hono olá ko ʻEne tānaki fakataha mai ha kau tangata naʻe lava ke akoʻi, kae ʻikai ko ha kau tangata ne ʻikai tui kiate Ia. Naʻá Ne fokotuʻu ha Siasi ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa ʻetau Tamai Hēvaní. Naʻá Ne foaki ʻa e mafai faka-ʻOtuá ki Hono kaungā-ngāué pea fakahinohinoʻi kinautolu ʻi he meʻa naʻe totonu ke nau faí. … Naʻá Ne maʻu ʻa e mafai faka-ʻOtua, pea naʻe ʻiloʻi ʻe he kakai māʻoniʻoní ko e ʻAlo Ia ʻo e ʻOtuá. Naʻe fakakaukau ʻa e niʻihi ko ha tangata lelei pē Ia. ʻOku tau tui naʻe ʻikai ngata pē ʻEne hāʻele mai ki he māmaní ke akoʻi e kakaí ʻi he meʻa ke nau faí, ka ke foaki ki Hono kaungā-ngāué ʻa e mafai faka-ʻOtua ke fakahoko ʻaki ʻa e ngaahi ouau ʻo Hono Siasí. …

ʻI he kuonga ʻo e Fakamoʻuí, ko Ia ʻa e maʻu mafai pulé. Naʻe hoko hake kiate Ia ha kōlomu ʻo ha kau tangata ʻe toko hongofulu mā ua naʻá Ne fili. ʻI he taimi naʻe pekia aí, naʻe hoko ʻa e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá ko e taki ʻo e Siasí, ʻo ʻikai ko ha kau tangata pē naʻa nau ui kinautolu ko ha kau ākonga, ka ko ha kōlomu ʻo ha kau tangata ʻe toko hongofulu mā ua naʻa nau maʻu ʻa e mafai faka-ʻOtua meia Sīsū Kalaisi.4 [Vakai, fokotuʻu hono 2 he peesi 57.]

Naʻe fakafoki mai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi hotau kuongá ni ʻe ha kau tangata naʻa nau maʻu ia ʻi he kuonga muʻá.

ʻOku hiki pea ʻiloa ʻi langi pea mo māmani ʻa e lahi ʻo e ngaahi tui fakalotu mo e ngaahi siasí hili ʻa e mavahe ʻa [Sīsū Kalaisi] mei he māmaní, pea naʻe fakautuutu e lahi ʻo e ngaahi siasí ʻi he māmaní, pea ʻi heʻene aʻu mai ki he kuonga ʻo Siosefa Sāmita ko hotau palōfita ʻofeiná, naʻe lahi ʻaupito ʻa e ngaahi siasí. Naʻe tokolahi ha kau tangata naʻa nau ʻai ke pehē ʻoku ʻi ai honau mafai faka-ʻOtua, pea ʻoku ou fakakaukau naʻe pehē ʻe hanau tokolahi naʻa nau maʻu ia. …

ʻI he hokosia ʻa e taimí pea mole mei māmani ʻa e mafaí pe Lakanga Fakataulaʻeikí, ne uiuiʻi ʻe he ʻEikí ha tamasiʻi loto-fakatōkilalo ʻo foaki kiate ia ha mahino fakalangi pea talanoa kiate ia, ʻo fakahā ange e meʻa ʻoku totonu ke ne faí, pea fekauʻi mai mo ha kau talafekau fakalangi kehe mei he taimi ki he taimi, pea ko hono olá ʻa hono fokotuʻu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, pea naʻe ʻi he Siasi ko iá ʻa e mafai faka-ʻOtua. …

ʻI he kei talavou ʻa Siosefa Sāmitá, naʻe fakahinohinoʻi ia ʻe he ʻEikí ke liliu e Tohi ʻa Molomoná. ʻI he taimi ʻe taha lolotonga e liliu lea ʻa Siosefa mo ʻŌliva Kautelé, naʻe fekauʻi mai ʻe he ʻEikí ha tokotaha māʻoniʻoni ke tali ʻena ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e papitaisó. Ko hai ia naʻe haʻú? Ko Sione Papitaiso, ʻa ia naʻá ne maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné. Naʻá ne haʻú mei fē? Naʻá ne haʻu mei he langí. … Naʻá ne hā kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele, ko ha tokotaha toetuʻu nāunauʻia. Naʻe fekauʻi ia ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ke haʻu ʻo foaki ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné kia Siosefa mo ʻŌliva, he naʻe ʻikai ʻiloa ia ʻi ha feituʻu ʻi māmani kātoa. Naʻe fie maʻu ke fakaava ʻa e langí pea haʻu ha tangata naʻá ne maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí, pea ʻokú ne kei maʻu, ke ne foaki ia.

Hili iá, naʻe foaki ʻe Pita, Sēmisi mo Sione, ʻa ia naʻa nau maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki ko iá kia Siosefa mo ʻŌliva, pea naʻe tataki ʻe he ʻEikí ʻa hono fokotuʻu ʻo e Siasí, ʻo ʻi ai hono Kau Palesitenisī, ʻa ia ko ha palesiteni mo hono ongo tokoni; mo ha Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Ua, ko ha Pēteliake, Kau Taulaʻeiki Lahi, Kau Fitungofulu, Kaumātuʻa, Kau Taulaʻeiki, Kau Akonaki mo e Kau Tīkoni; ʻa e fokotuʻutuʻu tatau pē ko ia naʻe ʻi he siasí he kuonga muʻá, ʻo ʻi ai ʻa e mafaí.5

Kuo foaki ki homou ngaahi fohá ʻa e mafai tatau pē ko ia naʻe maʻu ʻe [Siosefa Sāmitá], pea ʻe fie maʻu ia ʻe heʻetau Tamai ʻi hēvaní ke ngāue ʻi he ngaahi ouau ʻo e Ongoongoleleí. Naʻe ʻikai mole ʻa e fatongia naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmitá ʻi heʻene pekiá, kuo hilifaki ia ʻi hotau umá. Kuo fokotuʻu hake ʻe heʻetau Tamai ʻi hēvaní mei he taimi ki he taimi ʻa kinautolu kuo nau maʻu ʻa e mafai ke lea ʻi Hono huafá, ke ngāue ʻi he ngaahi ouau ʻo e Ongoongoleleí, mo faitāpuekina ʻa e fānau ʻa e tangatá. Kuo nau vahevahe ʻa e lāngilangi ko iá mo kimoutolu pea mo hoʻomou fānaú.6

ʻOku ou fakafetaʻi kuo toe fakahā mai ʻe he ʻEikí ʻa e Ongoongoleleí ʻi he ʻaho mo e kuonga ko ʻení. Naʻe hā mai ʻa e Tamaí mo e ʻAló; naʻe haʻu ʻa e kau tangata naʻa nau maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí ki muʻa ʻo foaki ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki ko iá ki ha kau tangata loto-fakatōkilalo pea ne fekau kiate kinautolu ke foaki ia ki ha niʻihi kehe. Ko ia naʻe lava ke maʻu ʻa e Ongoongoleleí mo e Lakanga Fakataulaʻeikí ʻe he kakai kotoa pē ʻe feʻunga ke maʻu iá, pea ko e founga ia ʻa e ʻEikí.7

ʻA kimoutolu kau tangata maʻu Lakanga Fakataulaʻeikí, ʻoku fakaofo ʻaupito homou misioná. Kuo foaki kiate kimoutolu ʻa e mafai faka-ʻOtuá. Naʻe ʻikai ke mou maʻu hoʻomou totonu ke malanga ʻaki mo akoʻi ʻa e ongoongoleleí mo kau ʻi hono ngaahi ouaú tupu mei haʻomou ako ʻi ha kolisi pe ʻunivēsiti. Naʻa mou maʻu homou mafaí mei ha kau tangata kuo fekauʻi fakalangi ke hoko ko e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí, pea naʻe foaki ia kiate kimoutolu ʻe kinautolu naʻa nau maʻu fakahangatonu ia meia Sīsū Kalaisi ko hotau ʻEikí.8 [Vakai, fokotuʻu hono 3 he peesi 58.]

ʻE toki lava pē ke maʻu ʻa e mālohi mo e mafai ʻo e ʻOtuá ʻi Hono Siasi moʻoní.

Kuo fehuʻi mai ʻe ha kau tangata kiate au: “Ko e hā ʻa e lelei ʻoku maʻu ʻe homou siasí ʻo lahi ange ʻi he ngaahi siasi kehé?” Ne u feinga ke fakamatalaʻi fakalelei ange kiate kinautolu ʻa e faikehekehé. ʻE lava pē ke fakatahataha mai ha faʻahinga kautaha ke lotu, ka ʻoku ʻikai pehē ʻoku nau maʻu ai ʻa e mafai faka-ʻOtuá. ʻE lava pē ke feohi fakataha ha ngaahi siasi ʻo fokotuʻu ha ngaahi siasi he tukui koló. ʻOku ʻikai ke nau maʻu ai ha mafai faka-ʻOtua. ʻE lava pē ke fakataha ha kau tangata ko ha ngaahi ʻuhinga lelei, ka ʻoku toki maʻu pē ʻa e mafai mei heʻetau Tamai Hēvaní ʻi heʻene founga pē ʻaʻaná, pea ko ʻene founga ʻi he kuonga muʻá ko hono uiuiʻi mo fakanofo ha kau tangata pea vaheʻi kinautolu ke fai ʻa e ngāué. ʻOku kei fakahoko pē ʻa e meʻa tatau ʻi hotau kuongá ni. …

ʻOku totonu ke ʻai ke mahino ki he kakaí ʻoku ʻikai ko ʻenau punou pē ʻo lotu ki he ʻEikí pea nau maʻu ai ʻa e mafai faka-ʻOtuá. ʻOku ʻikai ke nau maʻu ʻa e mafaí ʻi heʻenau moʻui ʻaki ʻa e ngaahi fie maʻu ko ia ke faitotonú, angamaʻá, moʻoní, mo e alā meʻa peheé. … ʻOku ʻikai feʻunga pē ʻa ʻetau lotú, mo e maʻulotú. ʻOku fie maʻu ke tau maʻu ʻa e mafai faka-ʻOtuá, pea ʻoku tupu mei heʻetau pehē ʻoku tau maʻu ʻa e mafai ko iá ʻa hono fuʻu fakatangaʻi ʻo e Siasí ni talu pē mei he kamataʻangá. Ka ko e moʻoní ia pea ʻoku kamata ke mamata ha tokolahi ʻo e fānau ʻa e Tamaí ki he ola ʻo e mafai faka-ʻOtuá ʻi he Siasí ni. ʻOku nau mamata ki he fakalakalaka ʻi he moʻui ʻa e houʻeiki tangata mo fafiné.9 [Vakai, fokotuʻu hono 4 he peesi 58.]

ʻOku ʻikai ke u fie maʻu ke pehē ʻoku ou fakaangaʻi ʻa e kakai ʻoku kau ki he ngaahi siasi kehekehe ʻo e māmaní. ʻOku ou fakamālō ʻoku ʻi ai ha kau tangata mo ha kau fefine lelei ʻi he ngaahi siasi ko iá ʻoku nau tui kiate ia pea nau tauhi ki he ʻOtuá ʻaki ʻa e maama ʻoku nau maʻú; ka ʻoku kei tuʻu pē ʻa e moʻoni ko ʻení, kuo fokotuʻu ʻe heʻetau Tamaí hono Siasí ʻi māmani. Kuó ne foaki hono mafaí ki ha kau tangata ʻi he kuongá ni, pea ʻoku ʻikai mo ha toe mafai ʻi he māmaní te ne tali ka ko ia pē kuó ne fokotuʻú.10 [Vakai, fokotuʻu hono 5 he peesi 58.]

ʻOku mahuʻinga e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke tau hū ai ki he puleʻanga fakasilesitialé.

Kapau ne tau tatau mo e ngaahi siasi kehé, te tau ala kole ki he ʻEikí pea maʻu ʻene ngaahi tāpuakí, he ʻoku maʻu ʻe he tangata kotoa pē ʻoku failelei ʻi he māmaní ha tāpuaki; te tau maʻu ʻa e ngaahi tefitoʻi ʻulungāanga lelei tahá ʻo tau moʻui ʻaki ia, ka he ʻikai lava ke maʻu ʻe he tangatá ʻa e puleʻanga fakasilesitialé taʻemaʻu ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá mo e mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki māʻoniʻoní.11

Ko e palani pē ʻe taha te ne teuteuʻi ʻa e tangatá ki he puleʻanga Fakasilesitialé ko e palani ko ia naʻe tuku mai ʻe Sīsū Kalaisi, ko hotau ʻEikí; pea ko e mafai pē ʻe taha te ne fakafeʻungaʻi ʻa e tangatá ke akonaki ʻaki mo ngāue ʻi he ngaahi ouau ʻo e Ongoongoleleí ʻi he founga totonú ko e mafai ʻo Sīsū Kalaisi, ko hotau ʻEikí.12

Naʻe uiuiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Siosefa Sāmita, ko e Siʻí, ke hoko ko ʻEne palōfita pea naʻe fakafoki mai ʻiate ia ki he māmaní ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki Māʻoniʻoní ʻa ia ko e mālohi ʻo e ʻOtuá kuo foaki ki he tangatá ke ngāue ʻi Hono huafá. ʻOku fakahoko ʻa e ouau kotoa pē ʻo e Ongoongolelei ʻo hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ʻa ia ʻoku ʻaonga ki hono fakamoʻui ʻo e fānau ʻa e tangatá ʻi hono fakamafaiʻi ʻo fakafou ʻi he Lakanga Fakataulaʻeikí ni.13

ʻE kaunga fēfē nai kiate kitautolu kapau ʻe mavahe atu ʻa e mafai ko ia kuo foaki kiate kitautolu ʻe he ʻOtuá? ʻOku ʻuhinga ia kuo tāpuni kiate kitautolu e ngaahi matapā ʻo e puleʻanga fakasilesitialé. Ko e meʻa ʻoku hokó ko e ʻikai aʻusia ʻa e tāpuaki māʻolunga ko ia ne akoʻi au ke u fekumi ki ai talu mei heʻeku kei siʻí. … He ʻikai maʻu ʻi he puleʻanga fakasilesitialé ʻa e feohi mo kinautolu ʻoku ou ʻofa aí, … ʻa kinautolu ʻoku mahuʻinga kiate au ʻo meimei tatau pē mo e moʻuí.14

Ko e lakanga fakataulaʻeikí … ko ha tāpuaki ia te ne fakaava ʻa e ngaahi matapā ʻo e puleʻanga fakasilesitialé pea ʻomi ha feituʻu ke tau nofo ai ʻi he kuonga kotoa pē ʻo ʻitānití, ʻo kapau te tau faivelenga. ʻOua naʻa lau ʻoku ʻikai mahuʻinga ʻa e tāpuaki mahuʻinga lahí ni.15 [Vakai, fokotuʻu hono 6 he peesi 58.]

ʻOku ʻi ai ʻa e fatongia ʻo e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ke nau moʻui ko ha faʻifaʻitakiʻanga pea fakaʻaongaʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ke faitāpuekina mo ha niʻihi kehe.

Hono ʻikai fakaʻofoʻofa ke ʻiloʻi ʻe lava ke maʻu ʻe he houʻeiki tangata moʻui tāú [ʻa e] lakanga fakataulaʻeikí, pea ʻi he mafai ʻoku foaki kiate kinautolú, te nau fakahoko ha ngaahi meʻa lahi ʻa ia ʻe hoko ko ha tāpuaki ki he fānau kehe ʻa ʻetau Tamaí.16

He ʻikai lava ke mou ʻalu atu ki māmani ʻi ha toe Siasi kehe pe ʻi hono kotoa ʻo e ngaahi Siasi kehé ʻo ʻiloʻi ai … ha kau tangata ʻoku nau maʻu ʻa e mafai faka-ʻOtuá. ʻOua naʻa ngalo ia. ʻOku mou kau ki ha kau tangata kuo fili, … kuo hilifakinima kinautolu, pea ʻi hono maʻu ʻo e mafai faka-ʻOtuá, ʻoku mou hoko ai ko ha hoa ngāue mo e ʻEiki ʻo Langi mo Māmaní. ʻOku ʻikai ko ʻeku ʻuhingá he ʻikai ke mou lava ʻo kata, malimali, mo fiefia ʻi he moʻuí, ka ko ʻeku ʻuhingá ʻoku totonu ke ʻiloʻi loto ʻe he tokotaha kotoa pē “Ko e tauhi au ʻo hoku tokouá. ʻOku ou maʻu ʻa e mafai mei he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí—ʻoku ou maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní.” Kapau te tau fai ʻeni he ʻikai ke tau vaʻinga ʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku toputapú ʻo hangē ko ia kuo fai ʻe ha niʻihi ʻi he kuohilí.17

ʻE hoko ko e fakamalaʻia ki ha kakai tangata tokolahi ʻenau maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí, koeʻuhi ko e founga ʻenau tauhi ki aí, ʻo nau pehē ko ha meʻa noaʻia pē ia.18

ʻOku fakakaukau e houʻeiki tangata ʻe niʻihi ko ʻenau maʻu ko ia ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí pea ʻoku nau maʻu ai ha founga makehe ki heʻenau tōʻonga ʻi honau ngaahi ʻapí. ʻOku ou fie talaatu he ʻikai teitei hū ki he Puleʻanga Fakasilesitialé ʻa kimoutolu houʻeiki tangata ʻoku maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí kae ʻoua pē kuo mou fakaʻapaʻapaʻi homou uaifí mo e fāmilí pea akoʻi mo foaki kiate kinautolu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku mou fie maʻu maʻamoutolú.19

ʻOku ʻi he funga ʻo māmaní ʻa e mafai ʻo ʻetau Tamai Hēvaní ke tāpuakiʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, kae ʻikai ko e ʻai ke fielahi ai ʻa kinautolu ʻoku maʻu ʻa e mafaí, ka ke nau loto-fakatōkilalo ai; ʻo ʻikai ke ongoʻi ai ʻe kinautolu kuo nau maʻu ʻa e ngaahi faingamālie makehé ʻoku nau māʻolunga ange ʻi he niʻihi kehé, ka ke tau loto-fakatōkilalo ʻi hotau laumālié, faʻa lotu ʻi hotau lotó, pea faʻa fakaʻatuʻi ʻa e tangata kotoa pē ʻi he meʻa ʻoku tau faí, ʻo tau fakaʻaliʻali atu ai ʻa e moʻui angatonu ʻoku finangalo ʻetau Tamai Hēvaní ke tau akoʻí.20

He ʻikai ʻaonga ʻetau hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasí mo maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí kae ʻoua pē ʻoku tau moʻui taau. Kuo folofola ʻa e ʻEikí ko e tāpuaki kotoa pē ʻoku tau fakaʻamu ki ai ʻoku makatuʻunga ia ʻi he talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú. Te tau lava ʻo kākaaʻi hotau kaungāʻapí, pea te tau lava ʻo lohiakiʻi pē kitautolu ʻoku lelei ʻetau ngāué, ka he ʻikai ke maʻu hatau feituʻu ʻi he puleʻanga fakasilesitialé kae ʻoua kuo tau tauhi e ngaahi fekau ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, kae ʻoua ʻoku tau moʻui taau ke maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki māʻoniʻoni ko ia ʻoku fuʻu mahuʻinga pehē faú.21

Kuo foaki kiate kimoutolu houʻeiki tangata … ha faingamālie toputapu, ha fatongia toputapu. Kuo mou ʻosi maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki māʻoniʻoní. Kuo foaki kiate kimoutolu ʻa e mafai faka-ʻOtuá, pea ʻoku ō fakataha mo e mafai ko iá ʻa e fatongia ke hiki hake homou leʻó pea moʻui ʻi ha founga ʻe lava ke ʻiloʻi ai ʻe he kakai ʻo māmaní ʻa e faikehekehe ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo e ngaahi siasi kehe ʻo e māmaní.22

Ko e fē pē ha feituʻu te ke ʻalu ki ai, manatuʻi ʻokú ke fakafofongaʻi ʻa e tokotaha ko hotau tupuʻangá. ʻOku ʻikai ko e lakanga fakataulaʻeiki ʻokú ke maʻú ko ha lakanga fakataulaʻeiki ʻo Siosefa Sāmita, pe Pilikihami ʻIongi, pe ha kau tangata kehe kuo uiuiʻi ke taki ʻi he Siasí ʻi hotau fonuá pe fonua muli. Ko e lakanga fakataulaʻeiki ʻokú ke maʻú ko e mālohi ia ʻo e ʻOtuá ʻa ia kuo foaki kiate koe mei ʻolunga. Naʻe fekauʻi mai ha kakai māʻoniʻoni ki he māmaní ke fakafoki mai ʻa e tāpuaki nāunauʻia ko ia naʻe mole mei māmani ʻi ha ngaahi taʻu ʻe laungeaú. Ko e moʻoni ʻoku totonu ke tau houngaʻia ʻi he ngaahi tāpuaki ʻoku tau maʻú.23

ʻOku ou lotua ke faitāpuekina kitautolu kotoa ʻe he ʻEikí, pea ke tau moʻui taau ke maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki kuó Ne ʻomi mo foaki kiate kitautolú, koeʻuhí ko e fē pē ha feituʻu te tau ʻalu ki ai, ʻe lava ke lea ʻa e kakaí ʻo pehē, “Ko e tangata ko ʻená ko e tamaioʻeiki ia ʻa e ʻEikí.”24 [Vakai, fokotuʻu hono 7 he peesi 58.]

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Ako mo Akoʻí

Fakakaukauʻi e ngaahi fakakaukau ko ʻení lolotonga hoʻo ako e vahé pe teuteu ke akoʻí. Ki ha toe tokoni makehe, vakai ki he peesi vii–ix.

  1. Fakakaukau ki he ngaahi meʻa naʻe fakamatala ki ai ʻa Palesiteni Sāmita ʻi he peesi 49–50. Ko e hā ʻe lava ke tau fai ke tokoniʻi e kau talavoú ke nau teuteu ki hono fakanofo kinautolu ki he ngaahi tuʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeikí? Ko e hā ʻe lava ke tau fai ke tokoniʻi e kau finemuí ke mahino kiate kinautolu ʻa hono mahuʻinga ʻo e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi heʻenau moʻuí? Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ako ʻa e houʻeiki tangatá mo fafiné ki he lakanga fakataulaʻeikí?

  2. Ko e hā naʻe “fie maʻu ai ke fakafoki mai ʻe he Fakamoʻuí … ʻa e mafai faka-ʻOtuá” (peesi 51) lolotonga ʻEne ngāue fakafaifekau he māmaní, makehe mei hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí?

  3. Lau ʻa e peesi 52 mo e palakalafi ʻuluaki ʻi he peesi 53. ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe tuku ai ʻe he ʻEikí ke lava ʻo maʻu ʻe he houʻeiki tangata moʻui taau kotoa pē ʻa Hono mafaí kae ʻikai fakangatangata pē ki ha kau tangata tokosiʻi kuo ʻosi akoʻi?

  4. Naʻe lea ʻa Palesiteni Sāmita ʻo kau ki he “fakalakalaka ʻi he moʻui ʻa e houʻeiki tangata mo fafiné” koeʻuhi ko e lakanga fakataulaʻeikí (peesi 54). Ko e hā ʻene ʻuhinga ʻa e fakamatalá ni kiate koé? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke tanumaki ʻa e mālohi mo e ivi takiekina ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi hoʻo moʻuí?

  5. ʻI hoʻo toe fakamanatu ʻa e konga ʻoku kamata ʻi he peesi 54, fakakaukau angé pe ko e hā haʻo tali ʻo ka fai atu ʻe ha taha ʻa e fehuʻi ko ia naʻe fai kia Palesiteni Sāmitá: “Ko e hā ʻa e lelei ʻoku maʻu ʻe homou siasí ʻo lahi ange ʻi he ngaahi siasi kehé?”

  6. Ako ʻa e konga ʻoku kamata ʻi he peesi 55. Ko e hā e niʻihi ʻo e “ngaahi tāpuaki mahuʻinga lahi” kuó ke maʻu koeʻuhí ko e lakanga fakataulaʻeikí?

  7. ʻI hoʻo ako ʻa e konga fakaʻosi ʻo e ngaahi akonakí (peesi 57), kumi ʻa e ngaahi fatongia ʻoku pehē ʻe Palesiteni Sāmita ʻoku ō fakataha mo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he kau mēmipa ʻo e kōlomú ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke nau fepoupouaki ai ʻi honau ngaahi fatongiá? ʻE lava fēfē ke tokoniʻi ʻe he houʻeiki fafiné ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ke nau tauhi moʻoni ki honau ngaahi fatongiá? Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ke poupouʻi ʻa e houʻeiki fafiné ʻi honau ngaahi tufakanga fakalangí?

Ngaahi Potufolofola Fekauʻakí: Sione 15:16; ʻAlamā 13:1–3, 6–10; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:19–22; Siosefa Sāmita—Hisitōliá 1:68–72; Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:5

Tokoni fakafaiakó: “Fai hoʻo fakamoʻoní ʻi ha faʻahinga taimi pē ʻe ueʻi ai koe ʻe he Laumālié, kae ʻikai ʻi he fakaʻosinga pē ʻo e lēsoní. ʻOange ha ngaahi faingamālie kiate kinautolu ʻokú ke akoʻí ke fai ʻenau fakamoʻoní” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó, 51).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻI he Conference Report, Oct. 1948, 180–81.

  2. ʻI he Conference Report, Oct. 1948, 186.

  3. ʻI he Conference Report, Oct. 1948, 190.

  4. “The Church with Divine Authority,” Deseret News, Sept. 28, 1946, Church section, 6.

  5. “The Church with Divine Authority,” 6.

  6. ʻI he Conference Report, Apr. 1904, 64.

  7. ʻI he Conference Report, Apr. 1934, 28–29.

  8. ʻI he Conference Report, Apr. 1927, 83.

  9. ʻI he Conference Report, Apr. 1934, 28–29.

  10. ʻI he Conference Report, Apr. 1917, 37–38.

  11. ʻI he Conference Report, Oct. 1926, 106.

  12. ʻI he Conference Report, Apr. 1934, 30.

  13. “Message to Sunday School Teachers,” Instructor, Nov. 1946, 501.

  14. ʻI he Conference Report, Apr. 1925, 65.

  15. ʻI he Conference Report, Apr. 1949, 191–92.

  16. ʻI he Conference Report, Oct. 1950, 6.

  17. Seventies and stake missionary conference, Oct. 4, 1941, 7.

  18. ʻI he Conference Report, Apr. 1948, 184.

  19. ʻI he Conference Report, Apr. 1948, 184.

  20. ʻI he Conference Report, Oct. 1928, 94.

  21. ʻI he Conference Report, Apr. 1943, 91–92.

  22. ʻI he Conference Report, Oct. 1933, 25.

  23. ʻI he Conference Report, Oct. 1945, 118.

  24. ʻI he Conference Report, Oct. 1950, 182.

“ ʻOku ou fifili pe ʻoku ʻai nai ʻe he tamaí ke ongoʻi ʻe he tamasiʻí ʻi he taimi ʻoku fakanofo ai ko e tīkoní ʻokú ne maʻu he taimí ni ha meʻa ʻoku taʻengata hono mahuʻingá.”

“Naʻe haʻu ʻa e kau tangata naʻa nau maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí kimuʻa ʻo foaki ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki ko iá ki ha kau tangata loto-fakatōkilalo.”