2019
Mea Matagofie e Mafai e le Tino ona Fai
Aokuso 2019


Mea Matagofie e Mafai e le Tino ona Fai

Ata
Amazing Things the Body Can Do

Mai le ulu i le tama’ivae, o lou tino o se foafoaga ofoofogia. Ona o lea, e mafai ona e valivali, alu e a’e i se mauga, taʻalo lakapi, kolose, ili le faili, ma faia le tele o isi gaoioiga e fiafia ai.

E pei ona faamalamalama mai e le perofeta i le itulau 50, “O lou tino, po o a lava ana meaalofa faalenatura, o se foafoaga mataina a le Atua. … Mafaufau loloto i le matagofie o mea e te vaaia pe a e vaai i le faaata … o se atalii o le Atua, na faia e Ia i Lona faatusa.”

E malolosi ponaivi o tagata. O ponaivi laiti e 26 i ou vae e tauaveina lou mamafa o le tino i laʻasaga uma e te faia.

O ponaivi ua gaui e mafai ona toe lelei.

O le meapueata faaonapo nei e pito sili ona taugata e mafai ona pueina le 400 miliona ata, ae o le mata o le tagata e mafai ona vaai i le 576 miliona ata.

O le mata o le tagata e mafai ona iloa le fia afe o lanu eseese, ma o lou isu e mafai ona iloa le faitau afe o manogi eseese. 

E lua ni mata e te maua ai se vaaiga i se meavaai, e fesoasoani i le loloto o le iloa. Tago e suesue e ala i le moeini o le mata e tasi ma taumafai e paʻi i se mea laitiiti e latalata ia oe.

Mo tagata tauaso, e suia le vaega o le faiʻai lea e gafa ma le vaai ina ia mafai ona malosi atu le paʻi ma le faʻalogo.

E mafai e lou fai’ai ona gaosia le eletise e lava ma totoe e faʻamalamalama ai se tamai matauila.

O le faʻalogo o le sane pito sili lea ona vave o tagata. E mafai e lou faiʻai ona iloa se leo e 10 taimi e vave atu ai nai lo le emo o le mata, e itiiti lava i le tusa ma le 0.05 sekone.

O le fatu o le tagata e tata mo le sili atu ma le tolu piliona taimi i le averesi o se olaga. E silia ma le 100,000 taimi i le aso.

O lou fatu na te pamuina le 5.5 lita o le toto i le minute. O le mea lea, i le averesi o le olaga, o le a pamu pe tusa ma le 1.5 miliona paelo o le toto—lava lelei e faatumu ai taavale nofoaafi e 200.

O le toto e auina atu le okesene mai mama i isi totoga. E aveesea e le toto le karaponi taiokesaita i mama e manava ai i fafo.

O le toto e tufatufaina meaai mai le vaega lea e vaaia le faagasologa o taumafa i lou tino [digestive system].

O le toto e aveina le otaota o le tino i fatugaʻo ma le ate mo le faʻavasegaina ma lafoai.

O le vaega e puipuia oe mai faamai, e faaaogaina ai fatupuipui e pei o ou sela e pueina siama ma totoga e pei o lou taima e fausia sela puipui ma le atepili, e mafai ona puipuia oe mai vairasi ma siama leaga.”

A faailoa atu i lou fai’ai se mea matautia, e tafe le adrenaline, lea na te faatopetopeina le tata o lou fatu, faavavevave lau manava, lapopoa ai utupoto, ma taofia le vaega o lou tino lea e gafa ma le faamaluina o meaai, ina ia mafai ona laiti maso ma se malosi tele.

A e mauaina faʻamatalaga e ala i se tasi o ou sane, o le faailo e malaga mai ou neura i lou faiʻai i le silia ma le 100 maila i le itula (160 kph).

O le pa’u e tuuina atu vaega ia e tau faasaga i siama [antibacterial substances] ma galue o se laina muamua e puipuia oe mai meaola ninii [invading microorganisms] o taumafai e osofaia lou tino. O le tele o siama e pau i luga o le paʻu e vave ona mamate.

E mafai ona faapipii lou paʻu mai le tasi vaega o lou tino e tupu ai i se isi vaega. O le totoga pito sili lea ona tele i le tino o le tagata ma o loʻo faʻafouina pea lava pea e ia.

O le ate e nafa ma le sili atu i le 500 faagasologa eseese. E taua tele pe afai e lua-vaetolu le vaega o le ate a se tagata na aveesea ona o se faʻalavelave poʻo se taotoga, o le a toe tupu i lona tele na i ai muamua pe tusa ma le fa vaiaso.

O le vaega e sili ona paia, o tatou tino o loʻo i ai le mana e foafoa ai-e foafoa ai le ola.

Ata na tusia e Hugo Herrera