2014
Tauʻatāina ke Filí mo e Ngaahi Talí: Ko Hono Fakatokangaʻi e Fakahaá
Sune 2014


Tauʻatāina ke Filí mo e Ngaahi Talí: Ko Hono Fakatokangaʻi e Fakahaá

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

ʻOku hangē e faingataʻa ʻokú ne fakafeʻātungiaʻi e fetuʻutakí he taimi ʻe niʻihi ko ha sitepu lahi ke fai ʻi he falala.

ʻĪmisi
A young man kneeling in prayer.

Toʻo mataʻú: Tā fakatātā ʻo e ʻatá ʻe Cody Bell

Naʻe tangutu mei he tafaʻaki ʻe tahá ha fefine ne ʻutuʻutufia. Naʻá ne talamai lolotonga ʻene tangí, “ʻOku ʻikai ke u toe ʻilo e meʻa ʻoku ou tui ki aí.” Naʻá ne talanoa ki haʻane faingataʻaʻia mo lotu ʻi ha ngaahi ʻaho lahi ke ʻilo e founga ʻo hono fai ha fili mahuʻinga ʻi heʻene moʻuí, ka naʻe ʻikai ha ola. Naʻá ne loto-mamahi ʻo pehē, “ʻOku ʻikai ke u ʻilo pe ko e hā ʻe faí. Kapau te ke talamai e meʻa ke faí, te u fai ia.” Naʻá ne puke pē e folofolá mo pehē, “Ne talamai he ʻOtuá te Ne tokoniʻi kitautolu. ʻOkú Ne tali e lotu ʻa e niʻihi kehé. Ko e hā ʻoku ʻikai ke Ne tali ai ʻeku lotú?”

ʻI he taimi ʻoku lōmekina fakaeloto ai ha tokotahá, ʻoku faingataʻa ke maʻu ha tali tokotaha pē. Ko ʻeku lotú ke tokoni kiate kimoutolu ʻoku maʻu e ongo tataú.

ʻI he hangē ʻoku ʻikai maʻu ha tali ki he ngaahi lotu ki he meʻa fakavavevavé, mahalo ʻoku ʻikai mahino kiate kitautolu ha ngaahi moʻoni ʻo e lotú pe ʻoku ʻikai ke tau fakatokangaʻi e ngaahi talí ʻi hono ʻomí.

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Lotú

ʻOku ʻikai ko ha meʻa noa ʻa e fetuʻutaki mo ʻetau Tami ʻi Hēvaní. Ko ha faingamālie toputapu ia. ʻOku makatuʻunga ʻi ha ngaahi tefitoʻi moʻoni tuʻuloa. ʻI heʻetau maʻu ha tokoni mei heʻetau Tamai ʻi Hēvaní, ko e tali ia ki he tui, talangofua mo hono fakaʻaongaʻi totonu ʻo e tauʻatāina ke filí.

Ko ha fehalaaki ke pehē ʻe tali e lotu kotoa ʻoku tau faí ʻi he taimi pē ko iá. ʻOku fie maʻu ʻi he ngaahi lotu ʻe niʻihi ke ke fai ha ngāue. Ko e moʻoní, ʻoku faʻa maʻu ha ngaahi ueʻi he taimi ne ʻikai ke tau kumi pau kiate kinautolú. Meimei ko ha meʻa ʻoku fie maʻu ke tau ʻilo ka ne ʻikai ke mei malava ke ʻilo.

ʻOku tau ʻi māmani ke aʻusia e ngaahi meʻa he ʻikai toe maʻu ʻi ha founga kehe. ʻOku foaki mai ʻa e faingamālie ke tupulaki, fakalakalaka, pea hoko ʻo matuʻotuʻa fakalaumālie. Ke fai ia, kuo pau ke tau ako ke moʻui ʻaki e moʻoní. ʻOku matuʻaki mahuʻinga ʻetau fehangahangai mo e faingataʻá pea fakaleleiʻi e ngaahi palopalema faingataʻá ki heʻetau fiefiá.

Ke mahino lelei ange ʻa e lotú, kuó u fanongo ki he akonaki ʻa e niʻihi kehé, fakalaulauloto ki he folofolá, pea ako e moʻui ʻa e kau palōfitá mo ha niʻihi kehé. Ka ʻoku ngali ko e tokoni lahi tahá ko ʻeku fakakaukauloto ki ha fakafetaulaki ha tamasiʻi ʻi ha loto falala ki ha Tamai angaʻofa, ʻofa, poto mo mahino ʻokú ne fie maʻu ke tau lavameʻa.

ʻOua ʻe hohaʻa ki hono fakahaaʻi ho ngaahi ongó. Talanoa pē ki hoʻo Tamaí. ʻOkú Ne fakafanongo ki he lotu kotoa pea tali ʻi Heʻene foungá.

ʻI heʻetau fakamatalaʻi e palōpalemá mo fokotuʻu ha meʻa ke fakaleleiʻi ʻakí, ʻokú Ne faʻa tali ʻio, ʻikai he taimi ʻe niʻihi. ʻOkú Ne faʻa fakatatali e talí, ʻo ʻuhingá ʻoku ʻikai tokanga, ka koeʻuhí ko ʻEne ʻofa haohaoa—‘iate kitautolú. ʻOkú Ne finangalo ke tau moʻui ʻaki e ngaahi moʻoni kuó Ne ʻomaí. ʻOku fie maʻu ke tau falala ki heʻetau malava ke fai ha ngaahi fili totonu ke tau tupulaki ai. ‘Oku fie maʻu ke tau fai ʻa e meʻa ʻoku tau ongoʻi ʻoku totonú. Pea te Ne tali mai ‘i he taimi totonu. He ‘ikai te Ne liʻaki kitautolu.

Kuó u vahevahe e moʻoni ʻo ʻema feohí mo e ʻetau Tamaí. ʻOku ʻikai ha meʻa te Ne taʻe ʻafioʻi kau kiate kitautolu. ʻOkú ne ʻafioʻi ʻetau fie maʻu kotoa pē pea malava ke ʻomai kotoa e talí. Ka koeʻuhí ko ʻEne taumuʻa ki heʻetau fiefia taʻengatá, ʻokú Ne fakalotolahiʻi kitautolu ke fai e ngaahi fili totonú.

Ko e Founga ʻe Tolu ke Maʻu ʻa e Ngaahi Talí

1. Fekumi ki ha Fakamoʻoni Kuó Ne ʻosi Tali Atu

Hangē ko e tokolahi ʻo kitautolu, ne ʻikai fakatokangaʻi ʻe ʻOliva Kautele e fakamoʻoni ki he tali kuo ʻosi ʻomai he ʻEikí ki he lotú. Ke fakamaama hono matá—mo kitautolu—naʻe fai ai e fakahā ko ʻení kia Siosefa Sāmita:

“Monūʻia koe koeʻuhi ko e meʻa kuo ke faí; he kuó ke fehuʻi kiate au, pea vakai, ko e taimi kotoa pē naʻá ke fehuʻi aí naʻá ke maʻu ʻa e fakahinohino mei hoku Laumālié. Ka ne ʻikai ke pehē, ʻe ʻikai te ke aʻu mai ki he feituʻu ʻokú ke ʻi ai ʻi he taimi ní.

“Vakai, ʻokú ke ʻilo naʻá ke fehuʻi kiate au pea naʻá ku fakamaama ho ʻatamaí; pea ko ʻeni ʻoku ou tala ʻa e ngaahi meʻá ni koeʻuhí ke ke ʻiloʻi kuo fakamaama koe ʻe he Laumālie ʻo e moʻoní” (T&F 6:14–15; tānaki atu hono fakamamafaʻí).

Kapau ʻokú ke ongoʻi kuo teʻeki tali he ʻOtuá hoʻo lotú, fakalaulauloto ki he folofola ko ʻení—pea fekumi tokanga ki ha fakamoʻoni ʻi hoʻo moʻuí ʻo Haʻane tali kiate koe.

2. Tokanga ki he Ngaahi Ongó

Ke tokoni kiate kitautolu takitaha ke fakatokangaʻi e tali kuo fai maí, naʻe folofola e ʻEikí:

“Kapau ʻokú ke holi ki ha toe fakamoʻoni kehe, ke ke fakakaukau ʻi ho ʻatamaí ki he pō ʻa ia naʻá ke tangi ai kiate au ʻi ho lotó, ke ke ʻilo ki hono moʻoni ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení.

“ʻIkai naʻá ku lea ʻaki ʻa e fiemālie ki ho ʻatamaí ʻi he meʻá?” (T&F 6:22–23; tānaki atu hono fakamamafaʻí).

ʻOku toe ʻomai ʻe he ʻEikí ha mahino lahi ange ʻi hono faleʻi kitautolu ke fakakaukau ki ha palopalema ʻi hotau ʻatamaí pea fehuʻi pe ʻoku totonu ia:

“Pea kapau ʻoku totonu ia te u ngaohi ke māfana ʻa ho lotó ʻi loto ʻiate koe; ko ia, te ke ongoʻi ʻoku totonu ia.

“Ka ʻo kapau ʻoku ʻikai ke totonu ia ʻe ʻikai te ke ongoʻi pehē, ka te ke maʻu ha fakakaukau fiemohea” (T&F 9:8–9; tānaki atu hono fakamamafaʻí).

3. Ngāue ʻi Haʻane Fakatatali ha Tali

ʻOku fuʻu mahuʻinga ke fakatokangaʻi ʻoku tali mai foki ʻe he ʻEikí ʻi ha founga ʻe tolu ʻetau lotú ʻaki hono fakatatali ha tali ʻi he taimi ʻoku fai ai e lotú. Ko e hā te Ne fai ai iá?

Ko ʻetau Tamai haohaoá ia. ʻOkú Ne ʻofa ʻiate kitautolu ʻo mahulu atu ia ʻi heʻetau malava ke mahinó. ʻOkú Ne ʻafioʻi e ngataʻangá mei he kamataʻangá. ʻOkú ne fie maʻu kitautolu ke ngāue ke aʻusia e meʻa ʻoku fie maʻú:

ʻI he taimi ʻokú Ne tali ʻio aí, ko e ʻaí ke tau loto falala.

ʻI he taimi ʻokú Ne tali ʻikai aí, ko e ʻaí ke taʻofi e fehalākí.

ʻI Heʻene fakatatali ha tali, ʻoku fai ia ke tau tupulaki ʻi he tui kiate Iá, talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú, pea loto vēkeveke ke ngāueʻi e moʻoní. ʻOku fie maʻu ke tau toʻo ʻa e fatongiá ʻaki e ngāue ki ha fili ʻoku fenāpasi mo ʻEne ngaahi akonakí ʻo ʻikai tomuʻa fakapapauʻi. ʻOku ʻikai ke fie maʻu ke tau nofo fiemālie pē ʻo tatali pe lāunga koeʻuhí kuo ʻikai ke folofola mai ʻa e ʻEikí. ʻOku fie maʻu ke tau ngāue.

ʻI he taimi lahi ʻoku tonu e meʻa ʻoku tau fili ke faí. Te Ne fakapapauʻi ʻa e totonu ʻetau filí ʻi Heʻene foungá. ʻOku faʻa maʻu e fakapapau ko iá ʻo fou mai ʻi he ngaahi tokoni ʻoku maʻu he fonongaʻangá. ʻOku tau ʻilo kinautolu ʻi heʻetau ongongofua ki he laumālié. ʻOku hangē ha kiʻi fakamatala mei ha Tamai ʻofa ko ha fakamoʻoni ki Heʻene finangalo ki aí. Kapau te tau falala pea kamata ke fai ha meʻa hala, te Ne talamai ke tau ʻilo kimuʻa pea tau fuʻu mamaʻó. ʻOku tau ongoʻi e tokoni ko iá ʻi hono fakatokangaʻi e ongoʻi faingataʻaʻia mo taʻe fiemālié.

ʻOku fakahaaʻi ʻe he feinga ʻa Nīfai ke maʻu ʻa e ʻū peleti palasá e founga ʻoku ngāue ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní (vakai, 1 Nīfai 3: 6–7). Hili ha feinga tuʻo ua ne ʻikai ola lelei, ne kei loto falala pē ʻa Nīfai. Naʻá ne tolotolo atu ki he koló ki he fale ʻo Lēpaní, ʻoku teʻeki ke ne maʻu kotoa e ngaahi talí. Naʻá ne pehē, “Pea naʻe tataki au ʻe he Laumālié, ʻo ʻikai te u tomuʻa ʻilo ʻa e meʻa te u faí,” pea fai e tānaki mahuʻinga, “ka naʻá ku ʻalu atu pē” (1 Nīfai 4:6–7; tānaki atu hono fakamamafaʻí).

Naʻe loto fiemālie ʻa Nīfai ke toutou feinga pea fai hono lelei tahá. Naʻá ne fakahaaʻi ʻa e tui ʻe fai tokonia ia. Naʻá ne fakafisi ke loto-foʻi. Ka koeʻuhí naʻá ne ngāue, loto-falala ki he ʻEikí, talangofua, mo fakaʻaongaʻi lelei ʻene tauʻatāina ke filí, naʻá ne maʻu ai ha fakahinohino. Naʻe ueʻi ʻi he mei he sitepu ki he sitepu kae ʻoua kuo lavameʻa, pea ne pehē ʻene faʻeé “ʻo tuku … e mālohi [ke] lava ʻo fai ʻa e meʻa kuo fekau ʻe he ʻEikí” (1 Nīfai 5:8; tānaki atu hono fakamamafaʻí).

ʻĪmisi
Nephi discovering a drunken Laban.

Tā fakatātā ʻa Brian Call

Naʻe ʻiloʻi ʻe Nīfai naʻe fie maʻu ke ne fakahā ki he ʻOtuá, ke ngāue ʻaki ʻa e tuí, pea ke ngāue koeʻuhí ke maʻu ha tokoni ʻi he sitepu ki he sitepu. Naʻe ʻikai ke ne lāunga pe kole ha fakamatala kakato. Kae tokanga makehe pea ʻikai ke tatali fakafiefiemālie pē ki ha tokoni. Naʻá ne ngāue! ʻI heʻene muimui ʻi he fono fakalaumālié, naʻe ueʻi fakalaumālie ia pea ʻoange e mālohi ke ngāue.

Ko e Falala ki he Finangalo mo e Founga ʻa e ʻOtuá

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai fakatokangaʻi e ngaahi tali ki he lotú koeʻuhí ʻoku tau fuʻu loto fakamātoato ʻi he fie maʻu ke fakapapauʻi ʻetau ngaahi holí. ʻOku ʻikai ke tau vakai ʻoku finangalo e ʻEikí ia ke tau fai ha meʻa kehe. Tokanga ke fekumi ki Hono finangaló.

ʻOku ou fie fakahā ʻoku ʻikai ke u ʻilo e founga ʻo hono fai ha fili totonu tukukehe e taimi ʻoku ʻi ai ʻa e anga māʻoniʻoní mo e falala ki ha Tamai Hēvaní. He ʻikai ʻaonga e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻi hono fakaʻaongaʻi hala ʻo e tauʻatāina ke filí ʻo kehe mei he finangalo ʻo e ʻOtuá. Kapau ʻoku ʻi ai ha angahala kuo teʻeki ke fakatomala, ʻoku tuku kitautolu ke tau faingataʻaʻia mo fāifeinga ʻiate kitautolu pē. ʻE lava ke fakahaofi kitautolu ʻi heʻetau fakatomalá.

ʻI heʻetau fekumi ki ha ueʻi fakalaumālie ke tokoni ʻi hono fai ha fili, ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi ueʻi ongo vaivai. ʻOku fie maʻu ai ke tau fakakaukau, ke tui, ngāue, pea fāifeinga he taimi ʻe niʻihi, pea fakahoko ia. ʻOku tātātaha pē hono maʻu ha tali kakato ki ha meʻa mahuʻinga ʻaupito pe palopalema faingataʻa he taimi pē ko iá. Ko e taimi lahi, ʻoku hoko fakakongokonga mai ia, ʻo ʻikai ʻilo e olá.

ʻOku ou tuku ki he fakamuimui tahá ʻa e konga mahuʻinga taha ʻo e lotú. Ko e fakamāloó. ʻA ʻetau ngaahi feinga loto-moʻoni ke fakamālōʻia ʻa ʻetau Tamai ʻofeina fakatupu fakaofo e ngaahi ongo ʻo e melinó, fakamahuʻiaʻi kitá, mo e ʻofá.

Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e fakamasivaʻi lahi tahá ke hangē ʻokú ne ʻiloʻi e fungani ʻo e fakamālōʻiaʻi e ʻEikí. ʻI he ngaahi potu māʻolunga ʻo Kuatemalá, ʻoku mālō pe moʻui ʻa e kāingalotú. Ko e ʻalu ki he temipalé ʻoku fie maʻu ha feilaulau lahi. ʻE teuteu atu ʻi ha taʻu ʻe taha ki ha foʻi ʻaʻahi ʻe taha. ʻOku ʻi ai ʻa e ngāue mālohi, feilaulau ke fakahoafi ʻa paʻanga mo ha meʻakai, ko e takatakai, fakalanu, mo lalanga ʻo ha ngaahi kofu foʻou. ʻOku ʻi ai mo e fononga lalo mamaʻo taʻesū ʻo mavahe mai mei he ngaahi moʻungá, ʻa e kolosi ʻi he Anovai ʻIsapelá, ʻa e fononga pasi mo ha kiʻi meʻatokoni siʻisiʻi. Kuo nau aʻu atu ʻi he helaʻia mo e ongoongosia ki he temipalé. ʻOku nau olo kae ʻoua kuo nau ngingila, ʻai honau ngaahi kofu foʻoú, pea hū atu ki he fale ʻo e ʻEikí.

ʻI heʻenau toe ʻai e teunga hiná, ʻoku akoʻi kinautolu ʻe he Laumālié, maʻu e ngaahi ouaú, pea fai ha ngaahi fuakava. Naʻe ongo moʻoni ʻa e laumālié mo e ʻuhinga ʻo e ʻenitaumení ʻe ha taha ʻo e kau fefine mei he moʻungá. Naʻa ne sio ʻi heʻene hu atu ki he loki silesitialé ʻoku taʻutu ha niʻihi mo punou honau ʻulu ʻi he loto ʻapasia. ʻI ha loto taʻehalaia, ʻikai tokanga ki he niʻihi aí. Naʻa ne tūʻulutui ʻi he veʻe matapaá hūʻanga ki he lokí, punou hono ʻulú, halotulotu, pea ʻi ha miniti ʻe uangofulu ʻa ʻene huaʻi e kotoa hono lotó ki heʻene Tamai ʻi Hēvaní. Faifai, pea hanga hake hono ʻulú. Naʻe ʻeke ange ʻe he metuloni ongoʻi ngofua ko ʻeni, “ʻE lava keu tokoni?”, naʻa ne tali ange, “ʻŌ, te ke lava? Ko ʻeku palopalema ʻeni: ʻOku ou feinga ke fakahā ki he Tamai ʻi Hēvaní ʻa ʻeku houngaʻia ki he kotoa hoku ngaahi tāpuakí, ka ʻoku ʻikai te u ongoʻi haʻaku fetuʻutaki. Te ke lava ʻo tokoni mai kiate au ke u fakahā kiate Ia ʻa ʻeku houngaʻia?”

ʻOku moʻoni ʻa e faleʻi ko ʻeni kau ki he lotú. Kuó u siviʻi fakaʻauliliki ia ʻi he loki kemi ʻo ʻeku moʻui fakatāutahá. Kuó u ʻilo ko e meʻa ʻoku hangē ʻokú ne fakafeʻātungiaʻi e fetuʻutakí he taimi ʻe niʻihi ko ha sitepu lahi ke fai ʻi he falala.

Kapau ʻokú ke fekumi ki Heʻene tokoní, fakapapauʻi ʻoku maʻa hoʻo moʻuí, taau ʻa hoʻo ngaahi taumuʻá, pea ʻokú ke loto fiemālie ke fai e meʻa ʻokú Ne kole maí— he te Ne tali hoʻo ngaahi lotú. Ko hoʻo Tamai Hēvani ʻofá ia; ko ʻEne fānau ʻofeiná koe. ʻOkú ne ʻofa haohaoa ʻiate koe pea finangalo ke tokoniʻi koe.