2014
Ko e Mītia ʻOku ʻAongá
Sune 2014


Ko e Mītia ʻoku ʻAongá

ʻOku nofo ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ʻi ʻIutā, USA.

ʻOku uesia pe tokoniʻi koe ʻe he mītia kotoa pē ʻokú ke ngāue ʻakí. ʻOku fakatupulaki, ʻi ai hono taumuʻa mo ueʻi fakalaumālie nai koe ʻe he mītia ʻokú ke filí?

ʻI hono ʻomi ʻa Taniela, Setaleki, Mēsake mo ʻApetenikō ki he fakamaauʻanga ʻo e Tuʻi ko Nepukanesá, naʻe fekau ke nau kai e kakanoʻi manu mo e uaine ʻa e tuʻí. Ka naʻa nau fili ke kai sepo (ko ha meʻakai ngaohi mei he kēlení) mo inu vai pē. Hili ha ʻaho ʻe 10, “naʻe matamatalelei hake mo sino ʻa honau matá ʻi he fānau kotoa pē, ʻa ia naʻe kai ʻa e tufakanga ʻo e meʻakai ʻa e tuʻí. … [Pea] naʻe foaki ʻe he ʻOtuá kiate kinautolu ʻa e ʻilo mo e mafai, ʻi he ngaahi ʻiloʻilo kotoa pē mo e poto: pea naʻe maʻu ʻe Taniela ʻa e ʻiloʻi ʻo e ngaahi meʻa hā mai kotoa pē, mo e ngaahi misi” (Taniela 1:15, 17).

Neongo ʻoku tau faʻa fakaʻaongaʻi ʻa e talanoá ni ke fakatātaaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga kau ki he Lea ʻo e Potó pea mo e meʻakai moʻoni ʻoku tau maʻú, ʻokú ne akoʻi foki e ngaahi tefitoʻi moʻoni kehe kau ki he meʻa ʻokú ne fakatātaaʻí. ʻOku kau heni ʻa e mītia ʻoku tau ngāue ʻaki ki he fakafiefiá—ha faʻahinga meʻa mei he ngaahi tā fakatātā fakaʻofofá, tohí, tauʻolungá mo e mūsiká mo e mītia fakakomipiuta mo fakasōsialé. Hangē pē ko hono fai ʻe Taniela mo hono kaungāmeʻá ha fili fakapotopoto ke ʻoua ʻe kai ʻo fuʻu lahi e meʻakai he ʻikai ke ne ʻoange ʻa e ivi ʻoku nau fie maʻú—pea mahalo te ne tohoakiʻi ʻenau tokangá mei heʻenau ako ʻi he fakamaauʻanga ʻa e tuʻí—kuo pau foki ke tau faʻa ʻiloʻilo ʻi hono fili e ngaahi meʻa fakafiefia ʻoku langaki moʻuí (vakai, T&F 25: 10).

ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi fokotuʻu ko ʻení ke tau fili ʻa e meʻa fakafiefia ʻoku ʻaonga ki hotau tuʻunga fakamatelie ko ʻení.

Fakaʻehiʻehi mei he Fakakaukau Taʻe ʻAongá

ʻOku tau ngāue ʻaki e ngaahi meʻa fakafiefiá ha fakafiemālie mei he ngaahi hohaʻa fakaʻahó. ʻE lava ke hoko ko ha taimi ke mālōlō mo kakata fakataha pea talanoa lelei mo e fāmili mo e kaungāmeʻá.1 Ko e mālōlō lelei ʻoku tau ongoʻi mei he ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ʻoku maʻu mei he tākiekina ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia ko hono ngaahi fuá ko e “ʻofa, mo e fiefia, mo e melino, mo e kātaki fuoloa, mo e angavaivai, mo e angalelei, mo e tui, mo e angamalū [mo e] taʻe konā” (Kalētia 5:22–23). Ke tau ongoʻi mālōlō lelei hili ʻetau fakafiefiá, kuo pau ke tau fili e meʻa fakafiefia ʻokú ne fakaʻatā kitautolu ki he ngaahi ueʻi mo e mālohi fakamoʻui ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.

Ke fakaʻehiʻehi mei he mole e takaua ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní mo hono uesia hotau laumālié, ʻoku faleʻi kitautolu ke ʻoua ʻe “ʻalu, mamata, pe kau ʻi ha meʻa ʻoku fakamātatuʻa, angaʻuli, fekeʻikeʻi, pe ponokalafi ʻi ha faʻahinga founga pē.”2 Ka ʻi he taimi ʻe niʻihi, ko e mītia ko ia ʻoku ngali hao mei he ngaahi meʻa taʻe maʻá ʻokú ne fakatuʻutāmaki ʻi heʻene tohoakiʻi kitautolu mei heʻetau taumuʻa ʻi he moʻuí.

Lolotonga e malava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi meʻa fakafiefia ʻoku langaki moʻuí ke fiefiá, ʻoku tataki kitautolu ʻe he ngaahi meʻa fakafiefia kehé ke fakakaukau taʻe ʻaonga. ʻOku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá: “Tuku hoʻomou ngaahi lea fakavaʻivaʻinga kotoa pē, mo e kata kotoa pē, mo hoʻomou ngaahi holi kovi kotoa pē, pea mo hoʻomou loto-hīkisia mo e fakakaukau laulaunoa kotoa pē” (88:121). Naʻe fakamatala ʻa ʻElētā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá kau ki hono tohoakiʻi ʻe he meʻa fakafiefia ʻe niʻihi ʻetau tokangá mei he taumuʻa ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí ʻaki hono fakafemoʻuekinaʻi hotau ʻatamaí ʻaki e ngaahi fakakaukau taʻe ʻaongá mo e ngaahi meʻa noá.3 ʻE vave hano tauheleʻi kitautolu ʻe he ngaahi meʻa fakafiefia peheé pea hoko e “taʻe ʻapasia ʻokú ne fakamaʻamaʻa e meʻa toputapú pea hoko ko e taʻe māʻonioni mo e takuanoa.”4

Hoko ko ha Fakafofonga Mālohi

Neongo ʻe lava ke faingofua ʻa e meʻa fakafiefia ʻoku tau fakaʻatā ke fanongo, mamata mo laú ki hotau lotó mo e ʻatamaí taʻe vakaiʻi, ko ha konga mahuʻinga ʻo e moʻuí ko e ako ki he founga ʻo e hoko ko e fakafofongá—ke ako “ke fili [maʻatautolu] pē kae ʻikai fakamālohʻi ke ngāue ʻi ha faʻahinga founga” (2 Nīfai 2:26). Ko e konga ʻo e hoko ko ha fakafofonga moʻoní ko ʻete filifili e meʻa fakafiefia ʻokú ke ngāue ʻakí.

Kuo pau ke tau ʻilo e lahi ʻo e taimi ʻoku tau fakaʻaongaʻi ki he mītia fakafiefiá, kuo pau ke tau ʻilo e lahi ʻo e taimi ʻoku tau fakaʻaongaʻi ai iá mo e ngaahi pōpoaki—mahino pe fakapulipuli—ʻokú ne tuku atú. ʻOku fakamatala ʻa Laieni Holomesi ko e talēkita ʻo e Digital Media Group ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí, kuo pau ke tau “fakaʻaongaʻi fakapotopoto e tekinolosiá” pea fakakaukauʻi fakalelei “hono ngaahi nunuʻá kotoa.”5 ʻOku pehē ʻe ʻEimi Pitasoni Sieniseni, ko e sea ʻo e potungāue Theatre and Media Arts ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí, ʻoku mahuʻinga ke “fili ke kau ʻi he ngaahi fepōtalanoaʻaki fakamītiá pea fakaʻehiʻehi mei hono fakaʻaongaʻi noaʻia e mītiá.”6

Fakaʻaongaʻi Fakapotopoto e Taimí

Ko e konga ʻo e hoko ko ha fakafofonga mālohí ko hono ʻiloʻi e lahi ʻo e taimi ʻoku tau fakamoleki he meʻa fakafiefiá. ʻI he lahi e ngaahi meʻa ke fili mei aí ʻoku faingofua ke femoʻuekina ʻi hono fakaʻaongaʻi e “meʻa ʻokú ke maʻu ʻi he fetohiʻaki ʻi he telefoní (text), ʻīmeilí, ongoongo fakamuimui tahá (stream) mo e ngaahi fanongonongó (notifications).”7 Ka ʻi heʻetau fai iá, ʻoku tau fakamoleki e “ngaahi ʻaho ʻo [hotau] ʻahiʻahiʻí” (2 Nīfai 9:27) ʻaki e ngaahi ʻekitivitī fakamole taimi ʻoku ʻikai tokoni ke tau hoko ko ha kau fakafofonga mālohi, poto mo ʻofa faka-Kalaisi ange ʻo Sīsū Kālaisi.

Te tau lava ʻo vaheʻi ha taimi ke fiefia ʻi ha meʻa fakafiefia ʻokú ne langaki kitautolu kae ʻikai fakamoleki e ngaahi efiafí ʻi he vititō fakamuimuitahá, faiva foʻou mālie tahá pe fakamtala fakamuimuitahá. ʻOku pehē ʻe Misa Holomesi, “Fai ha fili fakapotopoto. Fili pe ko e hā, taimi, mo e founga te ke fakaʻaongaʻi ai e ngaahi nāunau fakaʻilekitulōniká.”8

Fili e Mītia ʻOku Langaki Moʻuí

Ko e konga mahuʻinga taha ʻo hono fili fakalelei e meʻa fakafiefiá ko hono fakakaukauʻi e pōpoaki ʻoku ʻomai ʻe he mītiá.

ʻOku fakafetuʻutaki mai ha meʻa ʻe he founga fakafiefia kotoa pē, ʻo tatau ai pē pe ʻoku ʻuhinga pehē pe ʻikai. Hangē ko ʻení, ʻi hoʻo fiefia ʻi ha filimi pe tohi, fehuʻi kiate koe pe ko e hā e pōpoaki ʻokú ne fakafetuʻutaki kiate koe ʻi he ngaahi fakaʻilongá, kinautolu ʻoku kau aí, fakalea ʻo e hivá mo e ʻatá. Ko e hā ʻa hono ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻingá? Ko e hā e ngaahi ʻulungaanga ʻokú ne fakaongoongoleleiʻi maí? Mahuʻinga tahá, ʻokú ne tokoniʻi nai koe ke fakakaukau mo fakaʻapaʻapaʻi ʻa Sīsū Kalaisí? ʻOku tokoni nai ke mahino kiate koe Hono faka-ʻOtuá? ʻOkú ne akoʻi atu nai ha meʻa fekauʻaki mo e feilaulaú? fekauʻaki mo e ʻofá? fekauʻaki mo e taʻe siokitá? ʻOkú ne fakamatala nai ki he mahuʻinga ʻo e fāmilí pe ko e toputapu ʻo e nofomalí? Kapau he ʻikai te ke lava ke tānaki ha ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e ongoongoleleí mei he ngaahi pōpoaki ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi meʻa fakafiefia kiate kimoutolú, ʻoku ʻikai mahuʻinga pea ʻikai ʻaonga ke fakamoleki ai ho taimí.

Mahalo ʻe ʻahiʻahiʻi ha niʻihi ke pehē, “Ko e meʻa fakafiefia pē ia—ʻikai ko e ako pe lotu. ʻOku ʻikai fie maʻu ke u ako ha meʻa mei ai.” Ka ʻoku tatau ai pē pe ʻokú ke fakakaukau ki ai pe ʻikai, “ʻe uesia koe ʻe ha meʻa pē ʻokú ke lau, fanongo, pe sio ki ai.”9

ʻI he taimi tuku ai ʻetau fakakaukaú mo e lotó ki hono vakaiʻi e mītia ʻoku tau ngāue ʻakí, ʻoku tau kiʻi fakakaukau leva ki he kuohilí. ʻOku ui ʻe Palōfesa Sieniseni ʻa e ngaahi taimi ko ʻení ko ha “fepōtalanoaʻaki”: “ko ha fevahevaheʻaki—ʻoatu pea ʻomai pe foaki pea maʻu mai ʻa ia ʻoku tau fanongo pea tali. Ko e fepōtalanoaʻaki lelei taha kuo tau faí ʻoku faʻa hoko ko e ngahai momeniti fakatomala fakatāutaha, koeʻuhí ʻoku tau faʻa lava ʻo liliu ʻetau fakakaukaú, kumi ha hala foʻou pe fili ke fai lelei ange lolotonga e fepōtalanoaʻakí. ʻOku faʻa siʻisiʻi, faingofua, fakakongokonga, fakafiemālie mo ola lelei e ngaahi liliu ʻoku tau fai ki hotau laumālié ʻi he ngaahi momeniti ko ʻení.”10

ʻOku tau fekumi ki “ha meʻa ʻoku māʻoniʻoni, fakaʻofoʻofa, pe ongoongolelei pe feʻunga mo hono vikivikiʻí”—aʻu pē ki hotau taimi ʻataá (Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:13). ʻI heʻetau hoko ko e kau fakafofonga ʻo Sīsū Kalaisí kuo pau ke tau vilitaki “ko e meʻa kotoa ʻoku [tau] lau pe [mamataʻí] … ʻokú ne akoʻi ha meʻa lelei pe fakatupulaki ha meʻa lelei ʻiate [kitautolu] pe [ko hotau fāmilí].” ʻOku totonu ke hoko ʻetau ngāue ʻaki e meʻa fakafiefiá ke “ʻi ai hono taumuʻa, ngaahi ngāue fakatapui … ʻokú ne [tokoniʻi kitautolu] ke maʻu pea vahevahe e vīsone ʻetau Tamai Hēvaní.”11

ʻOku tau ʻilo ko e ngaahi meʻa fakafiefia ko ia ʻoku māʻoniʻoní, fakaʻofoʻofá pea feʻunga mo hono vikivikiʻí—ʻa e mītia ʻoku ʻaongá—ʻokú ne fakatupulaki kitautolu ki he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí, mo fakamālohia hotau tuʻunga fakaākongá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, Nōvema 2010, 129, ʻoku hiki ai e “ngaahi ʻekitivitī fakatupulakí” ko e taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ne langa ha fāmili fiefiá.

  2. Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú,(2011), 11.

  3. Vakai, Dallin H. Oaks, “Powerful Ideas,” Ensign, Nov. 1995, 27.

  4. Brad Wilcox, “If We Can Laugh at It, We Can Live with It,” Ensign, Mar. 2000, 29.

  5. Ryan Holmes, “The Truth of All Things,” (Brigham Young University devotional, May 7, 2013), speeches.byu.edu.

  6. Amy Petersen Jensen, “Some Hopeful Words on Media and Agency,” (Brigham Young University devotional, Mar. 20, 2012), speeches.byu.edu.

  7. Holmes, “The Truth of All Things,” speeches.byu.edu.

  8. Holmes, “The Truth of All Things,” speeches.byu.edu.

  9. Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, 11.

  10. Jensen, “Media and Agency,” speeches.byu.edu.

  11. Jensen, “Media and Agency,” speeches.byu.edu.

Tā fakatātā ʻa Cienpies Design/Shutterstock