Tibwauaan te Euangkerio ma te Aki Nanokokoraki
Man te moan ni maroro are e kanakoaki n te Brigham Young University n Aokati 13, 2009. Ibukin rongorongona ae bwanin n te Ingiriti nakon www.newsroom.lds.org (kiriki iaon “News Releases & Stories”).
Ti na aki riai n totoko ke ni kakoauai bwaai ngkana ti katikui ara iango iaon ana reirei Natin te Atua man karaoa ara kabanea ni konaa ni kawakin Ana tua.
Ti a mena inanon te kangaanga ae korakora. Man moan rongorongoia aomata ngkoa, ae e a tia n riki bwa te kangaanga. E a tia te raoiroi ao te buakaka ni mena iroura ao te inaomata n rineia imarenaia. I tangiria n tibwauai tabeua iango iaon te tei ni matoatoa ibukin te koaua.
Tabeua te tai n nako ao I noori tabeua kamatebwai bwa a kangaa aomata tabeman ni kinaia kaain Ana Ekaretia Iesu Kristo Ibukiia Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira. E a tia n rangin ni bane au iango iaon te bwai aei bukina bwa e rawata te bwai ae n na karaoia ibukin te mwakuri ni mitinare ni katabeakiu n te Ekaretia. Ataakina bwa a kanga aomata ni kinaira bon iteran te bwai ae e rangi ni kakawaki ibukin atakina bwa e na kangaa aron kabwarabwarakira. Mwakoron te ukeuke aei e karekea te iango ae kakaongora. E katautauaki bwa n tabetai ao kaain te Ekaretia a manga rangin n totoko nakoia naake tiaki kaain te Ekaretia. Temanna te tia kaeka e taekinna bwa ngkana a kabwarabwara aia koaua kaain te Moomon, a kabwarabwara aia taetae n te iango are a kantaninga te tiribureaki.
Aio tiaki te moan tai ae I a tia n ongo te aeka ni iango anne. Ma ngkana i rangi n iangoia, ao e na rikirake ataakin bebetena irou, ngkana tiaki karaurau, n anga te aeka n totoko n ara reitaki ma tabeman.
I taku bwa I a kona n atai bukina tabeua. Man te tai are e nakonako n otinako Iotebwa Timiti man te Buakonikai ae Tabu n te tiburing 1820, iai koraki ake a tia ni karaoi mwakuri aika aki raraoi, riki ma te un, nakon ara rongorongo. E tuangiira Iotebwa Timiti n oin ana taeka bwa te moan tai are e kataia n tibwaua te bwai are e a tia n nooria ma temanna ae tiaki kaain te utu, bon tiaki te atatai ae kakukurei. Te minita man te Borotetetanti are e tibwaua ana rongorongo ma ngaia e tuangnga ae rongorongo ni kabane aikai bon mairoun te riaboro ao bon akea te mii ni burabeti ke te kaotioti ae na manga riki (Joseph Smith—History 1:21).
Ngke arona bwa e iangoia Iotebwa bwa e buakaka te bwai anne, bon ibukina bwa e aki noora kerikaakin mwaakan te kakaitara. Ngkana e a moanna n rikirake te Ekaretia, ao e rikirake naba te nano ni kakaitara. Te kurubu n aomata ae uarereke irouia Aika Itiaki aika onimaki a tauaki ma te matoa bwa ana mwananga man te tabo teuana nakon te tabo teuana. E kona n nanonaki iroun Iotebwa bwa e aki kona n rangi ni korakora nakon kanakoan te oota mairoun te kowana ni Missouri ae ana bane n tiringaki kaain te Ekaretia, n rimwiaki ma te kammarakaki are a kaitara ma ngaai Iotebwa ma raona tabeman inanon te karabuti i Liberty Jail. E koaua, ae a rangi ni korakora te kangaanga, ao Iotebwa ma Airam a kaboaki ibukin aia mwakuri, aia koaua, ao aia onimaki inanon maiuia. Anne bon te kabanea ni mwakuri are e a moanaki iai te nakonako ae abwaabwaki nako maeao, are e kairaki iroun Brigham Young, rinanon rereuan America nakon te tabo ni katantan inukan te Rocky Mountains n te United States.
Rongorongon rawawataia ao korakaiia Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira a riki ngkai bwa mwakoron rongorongon rimoa aika aki kona ni mwanuokinaki taekaia. Riki irouia aika a rairaki nakon te Ekaretia ake akea aia bakatibu aika a teimatoa ni maeka n taai akanne a kamoamoaia aomata ao bwaai ake a riki n ara tai n taai akekei bwa kaanga mwakoron aia katei aika kakawaki. Karaki aikai a kaungaira ao anganiira te ungannano, n aroia ni koaua, ao I tabeaianga man tataro bwa n ara tai ni bootaki n utu ti na aki mwaninga taekaia Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira aika teimatoa man onimaki ao taian reirei ake ti kona n reiakinii mairouia.
Ao tiaki aio 1830, ao ai tiaki ngaira onoman. E kona mwakoron te kakaaitara ake a noria tabeman inanora ni katautaua bwa ti kantaningaaki bwa ti na karikaki bwa aomata aika ribaaki, ni kairoroaki bwa ti na mwananga nako Maeao? N ara reitaki ma tabeman, ti kantaningaaki n taainako bwa ti na kamanoira? Ngkana ngaia anne, I taku bwa ti riai ni karaoa te bitaki nakon anuara. N taainako ao kaantaningaan te kakauntaeka ke te kaaitara e kona ni kairiira nakon iango aika aki raraoi ao katei aika kakaaitara ake aki kariaikaki irouia tabeman. E bon aki boraoi ma te tabo are ti mena iai n te bong aei kaanga te ekaretia ao kaanga te bootaki ae korakora irouia taan iriira Iesu Kristo.
Tara Ana Katooto te Tia Kamaiu
N aron bwaai ni kabane, ti kona n taraa te Tia Kamaiu bwa ara banna ni katooto. E kaitara ma mwakuri ni kaitara aika korakora mai itinanikun Ana mwakuri. Ngke E moani kabwarabwara n te tinanoke i Natareta, tabeman a tangiria bwa Ana karenakoa n te katati (tara Ruka 4:28–29). E aki tangiria bwa E na maaku. E ataia bwa n angiin te moan mwakoro E na aki oota iai. E ngae n anne ao E aki maaku n taekina Ana euangkerio, ni kabonganai kibu n taeka n aron “Kam ongo bwa e a tongaki nakoia … , ao ngai I taku nakoimi …” (Mataio 5:21–22). E ata te bwai ae E kan taekinna, ao E taekinna n akea te kabwarabure. N aron are a taekinaki ni booki aika tabu, “E reireia n aron temanna ae iai irouna te kariaiakaki, ao tiaki n aroia aia tia koroboki” (Mataio 7:29).
Ngkana ti tangiria bwa ti na karineaki n te bong aei bukina bwa antai ngaira, ao ti riai ni mwakuri ma te aki nano kokoraki—ao ni mano n te atatai bwa antai ngaira ao ti tei ibukin tera ao tiaki n ae ti na kabwarabure ibukin ara onimaki. Tiaki nanona bwa ti na bwaina te kamoamoa ke ni kamangoraki. Karinean aia iango tabeman e na riai n taainako n riki bwa moan tua nakoira—bon mwakoron Taekan te Onimaki (tara Articles of Faith 1:11). Ma ngkana ti karaoi n aron ae kaanga taan mwamwana te aba ke ti kantaningaia bwa ti na kamangaoaki ke n tiribureia, aomata bwa ana ataia ao ana kaekaa naba n te tai anne.
I kaoia mitinare ake a bane aia tai bwa ana kabanea aia tai nakon te bwai aei. Kam kabanea uoua te ririki ni karebwerebwe iaon mataroa ao n tabeakin titiraki ni kan oota ao ni kaaitarai. E beebete n am marooro n iangoia bwa ko bon teimatoa naba ni karebwerebwe iaon matoroa. Ko aki. Ngkana ko a tauraoi n tibwaua te bwai ae ko kakoaua, ao akea nanona bwa ko na nakonako n rangi ni karaurau n te aro are ko a tara n aki rangi ni kan kaekai titiraki ke ni kantaningai kauntaeka. E taekinna te Abotoro Bauro, “Bwa I aki maamaa n ana euangkerio Iesu Kristo” (I-Rom 1:16), ao akea maibuakora ae na aki katootonga. E a ingainga nanou ma n tauraoi ni butimwaea te mwakuri n tibwaua au koaua n te rongorongo ae moan te tamaroa ibukin Kaokan bwaai. Ao I aki kona n uringa ae I a tia ni kauna temanna n au tai.
Teuana bukina bwa e kainnanoaki te mwakuri n te bong aei ibukina bwa e a moanna n rikirake ni korakora te Ekaretia. N te United States, ngaira ngkai ai bon te ka aua ni bubura n ekaretia. Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira a kona n nooraki n taabo ni kabane—ibuakoia aomata aika maeka irarikin te aba ao mai meang nako aiaki. Ma mwaitiia a maeka i Maeao, e a rikirake man rikirake kinakiia aomata Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira irouia kaain te aba. Irarikin anne, ao angiia kaain te Ekaretia a tia ni karekea kinakiia ma kakawakiia ae rianako. Ana beeba ni kaongora te Ekaretia ae te Time e taekin koaua aikai ao e karekea katotoon tabeua tamneia Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira.1
Te kinaaki aei n tingaia e kakoaua bwa e rangi ni bati tataekinakin te Ekaretia ao Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira a na kunea bwa e na bane riki aia tai n te marooro iaon te euangkerio. Ti riai ni bwaina te kokoaua, tauraoi ni butimwaai rongorongo, ni kairiiri, katika te nano, karinerine nakon aia iango tabeman, ao n aki kamatauninga.
Aikai uoua iango bwa ko na kanga n irekereke ma karaoan marooro aika aki kamatauninga.
1. Tai kariai marooro aika aki riai bwa ana taoni nako rongorongo aika kakawaki riki.
A tia kaain te Ekaretia ni kariaia tabeman ni bairea te akenta ibukin te marooro. Te katooto bon te mare ma buum ae mwaiti. N tokina ao e a riki bwa te waaki ae bwainaki n te Ekaretia n te 1890. Aio ngkai 2010. Bukin tera ngkai ti teimatoa n tataekinna? Bon te bwai ae kakaraoaki. E a toki. Ti a waaki nako. Ngkana a tuang ngkami aomata ibukin te buu ae mwaiti, tii kaboa ni kangai bwa anne bon te bwai ae bwainaki ngkoa ma tiaki n taai aikai ngaia ae ana aki ka irekerekea te buu ae mwaiti ma ara ekaretia. Ni bon aron te marooro, tai kabanea am tai ni kabwarabwaraa aron karekean buum ae mwaiti n tain te O Tetemanti ke ni kabwarabwara bwa tera bukina ngke e karaoaki n te ka 19 n tienture. A kona n riki rongorongo aikanne bwa rongorongo aika a kakaawaki ibukiia taan rawe rongorongo ao ataein te reirei ae rietaata, ma I taku bwa ti kakorakora riki te kabwarabwara ngkana ti karaoia bwa boton te marooro ibukin te Ekaretia.
I namakinna n tabetai bwa a rio marooro aikai man karaki ake a taekinaki irouia taan rawe rongorongo. Anne e aki bita te bwai teuana. N te ririki 2009 ao e kaotaki n te TV taekan te katei iaon te mare ma buum ae mwaiti are e kaotaki n te nebonebo n te tembora ae tabu. Te tamnei anne e karika te tabeaianga ae korakora irouia kaain te Ekaretia, are e bon ataaki. Ti bane n rawawata iai.
Ma I kaoki ngkami rikaaki nakon te beeba ni kaongora are e kaeka te tamnei anne are e kawakinaki n te Public Affairs Department of the Church n ana newsroom Web site. Ngkai I taekinna, iangoa aron tein te bwanaa. Akea te bwai ae e na karika te kauntaeka iai, ma e kaekaa te tamnei ae aki riai ibukin teuana ara nebonebo ae moan te tabu:
“N aroia aaro tabeua ake a bubura, N tabetai ao tataekinan Ana Ekaretia Iesu Kristo Ibukiia Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira e kona n nooraki n te Hollywood ke Broadway, n buroukuraem n te terewition ao ni booki aika kakaokoro, ao te tabo n rawe rongorongo. N tabetai ao kabwarabwaraan te ekaretia ma ana aomata a boni koaua.N tabetai ao tamnei a kewe ke a kabwarabwaraaki n te aro ae bon akea koauaia. N tabetai, e a bon rangin ni buakaka aron te mataku iai.
“N aron ae a ataia Katorika, Iutaia ao Muslim inanon tienture aika a nako, aeka n anai nano akanne a kaangaanga katokaia ngkana a roko ni korakoraia taabo ni mwakuri ke taan onimaki a rianako n tamaroaia are e a kona ni kai nooraki.”
Te rongorongo ngkanne e waaki nako ni kamemerea te iango ni kan kaitaraa te botaki ae tabangaki ae e baireaki ke waaki ni kamangao, are e a tia ni waakinaki irouia tabeman ara membwa:
“Ana Ekaretia Iesu Kristo Ibukiia Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira e aki butimeaea te iango ni kaitara. Te aeka ni waaki anne e na karika te aeka n iango ni kakaitara are e tangiria te tabo ni kareke rongorongo ao n tokina e na karikirakeia taan kan ongora ibukin te waaki anne. … A riai Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira ni bwain katei aika tamaroa ma te karaurau n iango.
“Tiaki ti te katei aei ae E reirei Iesu Kristo man karaoia inanon Maiuna, ma e kaota naba koauan korakoraia ao matoatoaia kaain te Ekaretia n te bong aei. …
“Ngkana e kariaia te Ekaretia tiriburean temanna ao taan ka kaaitara n rinea aan karaoan buaka ake a buaka iai, e na rangi ni kakamaaku ngkana e keerikaki nanom nakon te kaantaninga ao te mition are e a tia ni karaoia ma te tokanikai inanon ae kaniia 180 te ririki. Irarikin anne, ao e na bon kakaea kawaina te Ekaretia ngkai e waakinako n tataekina ana euangkerio Iesu Kristo ae a manga kaokaki ni kabuta te aonaaba.”2
Aio riki te katooto teuana. N te ririki 2007 te tia karao birim ae inaomata e kaotinakoa te birim ibukin rongorongon te Mountain Meadows Massacre. Kabwarabwaraakin te tamnei aei bwa te tamnei ae e rangi ni buakaka bon kaotan te akoi. Ni bon koauana, e rangi ni buakaka—e ngae ngke ana taan kakewea ana aomata Hollywood a katokia. Taan katanoataa te rongorongo a karaoa aia kabanea ni konaa ni kamangaoa te Ekaretia ni karaoia bwa atuun te marooro ae bubura. Ni koauana, ti bane n aki tabe iai. Ti aki kariaia bwa e na riki bwa kanoan te marooro. N tokina e keerikaki mwaitiia taan mataku n te tabo n tamnei ao e buti n te taarau ana akaunti te tia karao birim. Ma n te tai moa aei, ti teimatoa ni kaekaia man nako ni kawariia aia kariki naake a irekereke ma te mwakuri ae moan te buakaka aei i Mountain Meadows n te kawai ae nakoraoi man wanawana.
N te tai ae aki maan n nako ao te Oxford University Press e boretiia te boki ae bobonga raoi ae atunaa Massacre at Mountain Meadows are e kabotoi raoi iango ake a irekereke ma te mwakuri ae buakaka aei.
2. E katuruturua raoi bwa Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira a reirei ao a maiuakina maiun Iesu Kristo ao are ti kataia ni Iria.
Ngke a bane n taekinaki man karaoaki, te bwai ae moan te kakawaki iroura ma ara koaua bwa ti katuka ara koaua iaon bwaai ake e reirei Iesu Kristo ao ti kataia n Iria man maiuakinan te maiu ae Ngaia ao Tamara are i Karawa a kukurei iai.
Aio aara. Bon aan Iotebwa Timiti. E reireinira te Burabeti ae Iotebwa Timiti bwa, “Aan te koaua n ana Ekaretia bon aia koaua Abotoro ma Burabeti, ibukin Iesu Kristo, bwa E mate, e taunaki, ao e manga uti n te kateniua ni bong, ao e waerake nako karawa: ao bwaai ni kabane ake a rekereke ma ara aro bon tiaki mwakoron ana koaua aika a kakawaki.”3
N taainako ngkana ti marooroakina taekan te Ekaretia, ti riai ni karaoa te bwai aei bwa te oi n iango. Ti ira Iesu Kristo. Ti kataia ni maiuakin bwaai ake E reirei. Anne bon aan ara onimaki ao maiura, ao anne te kabanea ni korakora ni mwakuri n totoko ae ti kona ni karaoia. Ti na aki kataia ni kauntaeka ke ni kakoaua te bwai teuana ngkana ti katea aara iaon ana reirei Natin te Atua man karaoa ara kabanea ni kona ni kawakin Ana tua.
Bon te kakabwaia ae korakora karekean ana reirei Iesu Kristo, are e mataata nakoia naake a reirei taekan booki aika tabu man kamoamoa Ana reirei. Ngkana ti irii Ana reirei, ti na kona n ataia iai bwa ngaira ni kabane bon natin te Atua ao E tangiriira. Man irakin Kristo, ao ti kona n ataia bwa ti mena ia imwain ae ti bungiaki, ti ata bukina ngkai ti roko nakon te aonaaba aei, ao ti ataia bwa ti na nakea imwiina ngkana ti kitana te aonaaba aei. Te baire ni kamaiu e bon rangi ni mataata, bon ana baire te Atua ibukin kukureia Natina n te maiu are akea tokina.
Iai tuua ake e a tia n anganiira te Atua bwa ti na maiuakin. Bon Ana tua, ao akea ae kariaiakaki bwa e na bitiii ma ti man te kaotioti rinanon ana burabeti te Atua are e a tia n rineia.
Aomata ni kabutaa te aonaaba a moanna ni kitan ana reirei te Uea nakon reirei aika aki boraoi ma ana reirei te ekaretia n aron are e kabwarawara te Abotoro Bauro:
“Bwa ane e na roko te bong are ana rawa iai n ongo te reirei ae kamaiu; ma ane ana kauataoa rake taan reirei n ai aron oin aia kaibwabwaru, ngkai a ngongo taningaia;
“Ao ane ana katanakoi taningaia man te koaua” (2 Timoteo 4:3–4).
Te bong aei bon te tai ae e a kaman noria Bauro. E rikirake mwaitin te aomata ae a kakoaua bwa akea te Atua, akea Kristo, akea te baire ibukin kaboan maiura, akea te Mwakuri ni Kamaiu, akea te rairannano, akea te kabwarabure, akea te maiu imwiin te mate, akea te mangauti, akea te maiu are akea tokina, akea te kabaeaki n te utu nakon te maiu ae akea tokina.
E na bon akea te maiu ngkana akea kakabwaiaan bwaninin kaokakin ana euangkerio Iesu Kristo. Ngkai ngaira Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira, ti ira Iesu Kristo. Ti ata te baire ibukin te kukurei, te baire ae korakora ibukin kaboan maiura rinanon te Uea Iesu Kristo. Ti atai ana reirei Iesu Kristo. Ti riai ni keiaki ngkai ao n teimatoa ni maiuakin. E katikua iaoia ana roro n rikirake te Ekaretia te katabeaki bwa ana reireiniia ana reirei te Uea ao n ata aron karikirakean Ana Ekaretia. Taiaoka n uringa bwa ko aki tangiria n namakinna bwa ko riai ni kakoauai am koaua; ko ti riai ni kabwarabwarai n tamenein te tangira ao te akoi. E aki toki ni kaota te koaua ngkana a reireinaki reirei aika koaua.
Aikai tabeua katooto:
-
Ti ira ana reirei Iesu Kristo n te mwakuri n anganano nakoia raora. Ti beku ibukiia kaain ara Ekaretia n raonaki ma ake tiaki kaaina. Te mwakuri ae moan te tamaroa ae ti karaoia ibukin te mwakuri n ibuobuoki nakoia aomata ni kabutaa te aonaaba e katokii rawawata ao kanganga. Ti karaoi ake ti kona n tibwauai ara tai ao ara mwane ni buoki kainnanoia ara membwa ao aia onimaki tabeman, n ataia bwa “ngke kam karaoi baikai nakon temanna ae moan te mangori i buakoia tariu aikai, ao kam karaoia naba nakoiu” (Mataio 25:40).
-
Ti ira ana reirei Iesu Kristo ni kekeiaki ni maiuakina Tuan te Mauri, are bon te kawai ae a tia ni kariaiakaki ibukin kukurein te rabwata ae marurung. Ti totokoa kabonganaan turaki n aekaia nako bukina bwa rabwatara e autinna tamneira n akea tokina ao ibukina bwa te kukurei n te maiu aei e kona n reke ti man marurungin te rabwata ao te tamnei.
-
Ti ira Iesu Kristo ngkana ti maiuakina tuan te itiaki. E anga te tua aei te Atua, ao E tuai man kamauna ke ni bitia. Te tua aei e ota raoi man beebete. Akea ae e na irekereke ma te wenenibure itinanikun are e a tia ni kataua te Uea. E kaineti aei nakon te bure ni mwaane n aekaia nako ao te wenenibure itinanikun te mare. Bon te bure uruakakin tuan te itiaki.
-
Ti ira Iesu Kristo man kamatoaan ana tua te Atua ibukin te mare, are bon te mare imarenan temanna te mwaane ao temanna te aine. E a tia te tua aei ni waakinaki man te moan tai. E taku te Atua, “Ma ngaia ae e na kitana tamana ma tinana te aomata, ao e na nim ma buuna: ao ana riki n ti teirikona nakai” (Karikani Bwaai 2:24). E taku te Atua nakon Atam ao Ewa “kam na bati ni kariki, ao kam na kabatiai ngkami, ao kaona aonaaba, ao kataea ana kai” (Karikani Bwaai 1:28).
A kamatoa te tua aei burabeti ao abotoro n taai aikai inanon “Te Utu: Te Katanoata nakon te Aonaaba,” e kanakoaki n 1995:
“E a tia te Atua n tua bwa te mwaaka ae tabu ibukin te aro ni kariki ana ti kabonganaki imarenan te mwaane ao te aine ake a tia ni mareaki iaan te tua bwa te mwaanenumwa ao te ainenumwa. …
“Te utu bon te bwai ae kakaawaki iroun te Atua. Te mare imarenan te mwaane ao te aine e kakawaki ibukin Ana babaire ae akea tokina.”4
-
Ti ira Iesu Kristo ao n reirei moan tua n te euangkerio ao moan tua ibukin Kaokan bwaai aika tamaroa ake tabeua ake ngkana a, kabonganaaki man maiuakinaki, e na uota te rau, te kimwareirei, ao te kukurei nakoia natin te Atua aine ao mwaane. Bon te bwai ae beebete.
E na kakabwaiaira te Atua ibukin ukoukoran te kukurei man ataakin ao irakin ana reirei te Uea Iesu Kristo ao man katabeia tabeman ibukin tataekinan te euangkerio ae kaokaki n aki kamatauninga.
Kamatataaki n te korobanna iroun Gregg Thorkelson