Tatou te Lē O Atu pea ea i Lenei Savali Sili?
E ao ina tatou manatua e le aunoa le tau na totogiina e Iosefa ma Ailama Samita, faatasi ai ma le anoanoai o isi alii ma tamaitai ma fanau faatuatua, e faavae ai le Ekalesia.
Faafetai lava tele lava, Peresitene, mo lenei amataga matagofie. Uso e ma tuafaifne, i le 215 tausaga talu ai, sa fanau mai ai se tama itiiti ia Iosefa ma Lusi Maki Samita i Veromota i se itulagi ua lauiloa o Niu Egelani i le itu i matusisifo o le Iunaite Setete.
Sa talitonu Iosefa ma Lusi Maki ia Iesu Keriso, sa suesue i tusitusiga paia, sa tatalo naunautai, ma sa savavali ma le faatuatua i le Atua.
Sa la faaigoaina le la atalii faatoa fanau mai ia Iosefa Samita le Itiiti.
E uiga i le aiga o Samita, na saunoa ai Polika Iaga: “Na tulimatai le fofoga o le Alii i luga [o Iosefa Samita], ma luga o lona tama, ma luga o le tama o lona tama, ma luga o o latou tuaa e oo lava ia Aperaamo, ma mai ia Aperaamo e oo atu i le lolo, mai le lolo e oo atu ia Enoka ma mai ia Enoka e oo atu ia Atamu. Na Ia tulimataiina lena aiga ma lena toto a o salalau atu mai lona puna faavae e oo atu i le fanau mai o lena tagata. [O Iosefa Samita] sa muai faauuina i le faavavau e pulefaamalumalu i lenei tisipenisione mulimuli.”1
Sa alofagia tele e lona aiga, ma sa sili ona latalata Iosefa le Itiiti i lona uso e matua atu o Ailama, o le sa ono ona tausaga i le taimi na fanau mai ai Iosefa.
Ia Oketopa talu ai, sa ou saofai ai i autafa o se maamafola i le magalafu sa i le tamai fale o Samita i Sarona, i Veromota, i le mea sa fanau mai ai Iosefa. Sa ou lagonaina le alofa o Ailama mo Iosefa ma mafaufau ia te ia a o sii lona uso pepe i ona lima ma aoao o ia ia savali.
Sa feagai ia Tama ma Tina ma faigata patino ma sa faamalosia ai i la’ua e fesiita’i faafia lo la aiga a o lei oo ina fiu i Niu Egelani ma faia ai le faaiuga lototoa e sii mamao ese i sisifo i le Setete o Niu Ioka.
Ona sa tutufaatasi le aiga, o lea sa latou sao mai nei luitau ma faafetaiaia faatasi le galuega faalotovaivai o le toe tau amata foi i se laueleele e selau-eka (0.4 km2) i le vaomatua i Manaseta, e lata i Palamaira, Niu Ioka.
Ou te le o mautinoa pe o silafia e le toatele o i tatou ia luitau faaletino ma faalelagona o le toe tauamata na feagai ma le aiga o Samita–o le tatuuina o laau, totoina o laau ’aina ma le vaomu’a, fauina o se tamai fale ogalaau ma isi fausaga faafaatoaga, faigaluega i nai galuega leipa togiaso, ma oloa sa gaosi i le fale e faatau i le taulaga.
E oo atu i le taimi na taunuu ai le aiga i Niu Ioka i sisifo, ua mumu saesae le tapisa o le eria i mataupu faalelotu—sa lauiloa o le Toefafagu Tele Faalua.
I le taimi lea o felafolafoaiga ma le feitagai o pati faalelotu, sa maua ai e Iosefa se faaaliga ofoofogia, ua lausilafia i ona po nei o le Uluai Faaaliga. Ua faamanuiaina i tatou i le i ai o uluai talatusitusia e fa ia o le a ou faaaogaina.2
Sa tusia e Iosefa: “I le gasologa o lea taimi o le vavaō tele sa faaosoina ai lo’u mafaufau e manatunatu mamafa ma le mautonu tele; ae e ui ina sa loloto o’u mafaufauga ma malosi i le tele o taimi, ae sa ou le auai lava i se tasi o ia vaega uma, e ui ina sa ou auai i a latou faatasiga eseese i le tele o taimi sa mafai ai. … [Peitai] sa matua tele na’uā le faanunununu ma le fefinauai i totonu o lotu eseese, sa le mafai e se tagata talavou e pei ona sa ou i ai, ma le lē masani tele i tagata ma mea, ona maua se faaiuga mautinoa po o ai ua saʼo ma o ai foi ua sese.”3
Sa liliu atu Iosefa i le Tusi Paia e sue ai tali i ana fesili ma sa faitauina le Iakopo 1:5: “A e afai ua leai se poto i so outou, ina ole atu ia i le Atua, o le foai tele mai i tagata uma ma le le toe ta’uta’ua, ona foaiina mai ai lea ia te ia.”4
Sa ia tusia: “E leai lava se mau o tusitusiga paia na oo mai i le loto o se tagata ma le mana tele nai lo o lenei mau i loʼu loto i lea taimi. Sa foliga ua ulu mai ma se mana tele i lagona uma o loʼu loto. Sa ou mafaufau ma saga mafaufau pea i ai.”5
Na oo ina iloa e Iosefa sa lei maua i le Tusi Paia ia tali uma i fesili o le olaga; ae, na te aoaoina alii ma tamaitai i le ala e mafai ai ona latou maua tali ia latou fesili e ala i le talanoa sa’o atu i le Atua e ala i le tatalo.
Sa ia faaopoopo mai: “O lea, e tusa ai ma lenei, la’u filifiliga lea e ole atu ai i le Atua, sa ou alu atu ai i le togavao e faia lenei taumafaiga. O le taeao o se aso matagofie lava ma le manino, i le amataga lava o le tau totogo o le afe valu selau luasefulu.”6.
Sa lei pine, ae fai mai Iosefa e faapea “[sa] oo mai [se malamalama] i o’u luga [ma] sa ou vaaia ni Tagata e toalua, o lo laua pupula ma le mamalu e lē mafaamatalaina, o tutu mai i o’u luga a’e i le ea. Sa fetalai mai le tasi o i laua ia te a’u, ma fofoga mai ia te a’u i lo’u igoa ma fetalai mai, a’o tusi ane i le tasi—[Iosefa,] O Lo’u Atalii Pele lenei Faalogo ia te Ia!”7
Ona fetalai mai ai lea o le Faaola, “Iosefa, lo’u atalii e, ua faamagaloina au agasala. Alu i ou ala, savali i a’u tulafono ma tausi i aʼu poloaiga. Faauta, o a’u o le Alii o le mamalu. Sa faasatauroina au mo le lalolagi ina ia mafai ona maua e i latou uma o e talitonu mai i lou igoa le ola e faavavau.”8
Sa toe faaopoopo mai e Iosefa, “Sa lei umi ona ou maua o le pule ia te aʼu, ina ia mafai ona ou tautala atu, sa ou fesili atu i Tagata o e sa tutu mai i oʼu luga i totonu o le malamalama, po o le fea o nei lotu uma ua saʼo ”9
Sa ia ta’ua: “Sa laua fetalai mai ia te a’u o tapuaiga faalelotu uma ua talitonu i aoaoga faavae sese, ma e leai se tasi o i latou na faamaonia e le Atua e faapea o lana ekalesia ma le malo. Ma … i le taimi lava lea na [ou] mauaina ai se folafolaga e faapea, o le a faaalia mai ia te a’u le atoatoaga o le talalelei i se taimi o le lumanai.”10
Na faamauina foi e Iosefa, “Sa ou vaai i le tele o agelu i lenei faaaliga”11
Ina ua mavae lenei faaaliga mamalu, sa tusia e Iosefa: “Na faatumulia lo’u agaga i le alofa, ma mo le tele o aso, na mafai ona ou olioli ma le fiafia tele. … Sa i ai le Alii faatasi ma a’u.”12
Sa manu mai o Ia mai le Vao Paia e amata lenei tapenaga ia avea o se perofeta a le Atua.
Sa amata foi e Iosefa ona aoao mea sa oo i ai perofeta anamua—teenaina, faafeagai, ma sauaga. Na manatua e Iosefa lona faasoa atu o mea sa ia vaaia ma faalogo ai i se tasi o faifeau o le sa lalamua i le taufaaolaolaga faalelotu:
“Sa ou ofo lava i lana amio; sa lē gata ina manatu faatauvaa o ia i laʼu faamatalaga, ae ma le inoino tele, ua fai mai o lea mea atoa ua mai le tiapolo, e faapea ua lē toe i ai ni mea faapea o faaaliga vaaia po o faaaliga i ona po nei; e faapea o mea uma faapena sa gata i aposetolo, ma e faapea o le a lē toe i ai lava ia mea.
“E ui i lea, sa vave ona ou iloa, o loʼu faamatala atu o le tala sa faaosoina ai se faailoga tagata tele faasaga mai ia te aʼu i totonu o polofesa o mea tau lotu, ma sa avea ma pogai o sauaga tetele, sa faateleina pea lava; … ma sa taatele lenei mea i totonu o ituaiga uma—ma sa auaufaatasi uma e sauaina a’u.”13
E tolu tausaga mulimuli ane, i le 1823, na toe tatala mai a le lagi o se vaega o le Toefuataiga faifai pea o le talalelei a Iesu Keriso i aso amuli. Sa faamau e Iosefa e faapea sa faaali atu se agelu, e igoa ia Moronae ia te ia ma faapea atu “o i ai i le Atua se galuega mo a’u ou te faia … [ma e faapea] o loo i ai se tusi ua teuina, ua tusia i luga o papatusi auro” o loo i ai “le atoatoaga o le Talalelei tumau–faavavau … e pei ona sa tuuina atu e le Faaola i tagata sa i ai anamua [o Amerika].”14
Mulimuli ane, sa maua e Iosefa, faaliliu, ma lolomiina faamaumauga mai anamua, lea ua lauiloa i le asō o le Tusi a Mamona.
O lona uso o Ailama, o le sa avea mona lagolago e le aunoa, aemaise o le sosoo ai ma le taotoga tiga o lona vae na toe a uma ai lona soifua i le 1813, o se tasi o molimau o papatusi auro. O ia foi o se tasi o tagata e toaono o le Ekalesia a Iesu Keriso ina ua faatulagaina i le 1830.
I o la’ua soifuaga, sa fetaiai faatasi Iosefa ma Ailama ma tagata faatupu faalavelave ma sauaga. Mo se faataitaiga, sa la mafatia faatasi i tulaga aupito pagatia i le Faleuipui i Liperate mo le lima masina i le taimi o le taumalulu o le 1838–39.
Ia Aperila 1839, na tusi atu ai Iosefa i lona faletua o Ema e faamatala ai lo la tulaga i le Falepuipui o Liperate: “Ou te talitonu ua tusa nei ma le lima masina ma le ono aso talu ona ma i ai i lalo o le vaaiga a se leoleo gutuleaga i po ma ao, ma i totonu o papuipui, o ta’igafi, ma le ‘o’i’o’i o faitotoa uamea, o se falepuipui faavauvau pogisa ma le palapala. … O le a aveesea i ma’ua mai lenei [nofoaga] po o le a lava le tulaga ae ma te fiafia i ai. Po o le a lava le mea ma te oo i ai, e le mafai ona ma oo atu i se isi lua e sili atu ona leaga nai lo lenei. … O le a ma le moomoo lava e toe foi ma i le Falepuipui o Liperate i Clay County Misuri. Ua lava lea e oo i le faavavau.”15
A o fetaiai ai ma sauaga, sa faaalia e Ailama le faatuatua i folafolaga a le Alii, e aofia ai se faamaoniga e sola ese mai ona fili pe afai na te filifili e fai. I se faamanuiaga na maua e Ailama i le 1835 i lalo o aao o Iosefa Samita, sa folafola atu ai e le Alii ia te ia: “O le a ia te oe le mana e te solaese ai mai lima o ou fili. O le a sailia lou ola ma le naunautaiga e le uma, ae o le a e solaese. Peafai e te malie i ai, ma e manao i ai, o le a ia te oe le mana i lou lava faitalia e te oti ina ia faamamaluina ai le Atua.”16
Ia Iuni i le 1844, sa tuuina atu ai ia Ailama le filifiliga e ola pe oti ina ia faamamaluina ai le Atua ma ia “faamau faailoga e ia lana molimau i lona toto”—e tutufaatasi ma lona uso pele o Iosefa.17
I se vaiaso a o loma le malaga lē maalofia le oti i Karefasi, i le mea sa fasiotia faamoemoeina ai i laua e se au faaauupegaina o tagata palaaai o e sa valiina o latou mata ia aua nei iloa, sa tusia ai e Iosefa e faapea “sa ou fautuaina lo’u uso o Ailama e ave lona aiga i le isi setima ma o i Cincinnati.”
Ou te lagonaina pea le lotomomomo pe a ou manatuaina le tali a Ailama, “Iosefa, e le mafai ona ou tuua oe.’’18
O lea na o ai Iosefa ma Ailama i Karefasi, i le mea na avea ai i la’ua o ni maturo mo le faamoemoega ma le suafa o Keriso.
O le faasilasilaga aloaia o le faamaturoina na ta’ua ai mea nei: “O Iosefa Samita, le Perofeta ma le Tagatavāai a le Alii, … na ia aumaia le Tusi a Mamona, lea na faaliliuina e ia i le meaalofa ma le mana o le Atua, ma sa avea ma ala na faasalalau atu ai i konetineta e lua; auina atu le ‘atoatoaga o le talalelei tumau-faavavau, ua i ai i ona totonu, i itu e fa o le lalolagi; aumai faaaliga ma poloaiga ua i ai i le tusi lenei o Mataupu Faavae ma Feagaiga, ma le tele o isi tusi ma aoaoga poto mo le manuia o le fanauga a tagata; faapotopoto le tele o afe o le Au Paia o Aso e Gata Ai, faavae se aai tele, ma tuua se ta’uta’ua ma se igoa e lē mafai ona faaumatia. … Ma e pei o le toatele o le ʼau faauuina a le Alii i taimi anamua, na faamau faailogaina ofi e [Iosefa] lana misiona ma lana galuega i lona lava toto; ma e faapena foi i lona uso o Ailama.. Ile soifuaga sa lei fevaevaea’i i la’ua, ma sa lei tuueseeseina foi i laua i le oti!!”19
Ina ua mavae le faamaturoina, sa toefaafoi atu tino o Iosefa ma Ailama i Navu, mulumulu, ma faaoofu ina ia mafai e le aiga o Samita ona vaai ia latou pele. Sa ta’ua e lo la tina peleina: “Sa ou taofiofi mo se taimi umi neuro uma, faaosofia malosiaga uma o lo’u agaga, ma valaau atu i le Atua ia faamalosia a’u; ae ina ua ou ulu atu i le potu, ma vaaia tino maliu o o’u atalii ua taooto uma mai i luma o o’u mata; ma faalogoina masusu ma leo oi a lo’u aiga ma le fetagisi mai laugutu o a la’ua ava, fanau, uso, ma tuafafine, sa matua tele naua. Sa ou faagoto ifo i lalo ma tagi atu i le Alii, i le mamafatu o lo’u agaga, ‘Lo’u Atua! Lo’u Atua e! Se a ea le mea ua e tuulafoaia ai lenei aiga?’”20
I le taimi lena o le faanoanoa ma le mamafatu, sa ia faalogoina i la’ua o fai mai, “Tina, aua tou te fetagisi mo i ma’ua, ua ma faatoilaloina le lalolagi i le alofa.”21
Ua Ia manumalo lava i le lalolagi. O Iosefa ma Ailama Samita, e faapei foi o le au Paia o loo faamatalaina i le tusi o Faaaliga, “na o mai mai le puapuaga tele, ua ta foi o latou ofu, ma ua faasinasinaina o latou ofu i le toto o le Tamai Mamoe [ma] ua … i luma o le nofoalii o le Atua, ua latou auauna foi ia te ia i lona malumalu i le ao ma le po: o lē tietie foi i le nofoalii e mau ma i latou.
“Latou te le toe fia aai, e le toe fia inu foi; e le ogotia i latou i le la, po o se vevela.
“Aua o le Tamai Mamoe o loo i luma o le nofoalii na te fafaga ia i tatou ma ta’ita’i ia te i tatou i puna o vai ola; e sōloieseina foi e le Atua o loimata uma nai o latou mata.”22
A o tatou faamanatuina lenei sauniga fiafia, le lona 200 tausaga o le Uluai Faaaliga, e ao ina tatou manatua e le aunoa le tau na totogiina e Iosefa ma Ailama Samita, faatasi ai ma le anoanoai o isi alii ma tamaitai ma fanau faatuatua, e faavae ai le Ekalesia ina ia mafai ai e oe ma au ona sapi i le tele o faamanuiaga ma upumoni faaalia ua tatou maua i ona po nei. E le tatau lava ona faagaloina lo latou faatuatua!
E tele taimi sa ou manatunatu ai pe aisea lava na soona faatigainaina ai Iosefa ma Ailama ma o la aiga. Atonu ina ua o latou iloa le Atua e ala i lo latou puapuagatia i auala semanu e le mafai ai ona tutupu. E ala mai i na puapuaga, sa latou manatunatu ai i Ketesemane ma le satauro o le Faaola. E pei o la Paulo, “Auā ua foaiifuaina ia te outou ona o Keriso, e le na ona ia faatuatua ia te ia, a ia faatigaina foi outou ona o ia.”23
A o lumanai lona maliu i le 1844, sa tusia e Iosefa se tusi faamalosiau i le Au Paia. O se valaau ia faatino, lea lava e faaauau i le Ekalesia i ona po nei.
“Uso e [ma tuafafine], tatou te lē o atu pea ea i lenei savali sili? O atu i luma ae le o le solomuli. Lototetele, uso e [ma tuafafine]; o atu pea, o atu pea i le manumalo! …
“… O lea, ia tatou osi atu, o se ekalesia ma se nuu, ma se Au Paia o Aso e Gata Ai, se taulaga i le Alii i le amiotonu.”24
A o tatou faalogologo atu i le Agaga i le faamanatuina o le 200 tausaga i le faaiuga o lenei vaiaso, mafaufau po o le a se taulaga o le a e ofoina atu i le Alii i le amiotonu i aso o lumanai nei. Ia lototetele—faasoa atu i se tasi e te talitonuina, ma o le mea e sili ona taua, faamolemole ia faaavanoa se taimi e fai ai!
Ou te iloa e finagalo malie le Faaola pe a tatou tuuina atu ia te Ia se taulaga mai o tatou loto i le amiotonu, e faapei foi ona sa faamalieina o Ia i le taulaga faamaoni a na uso ofoofogia o Iosefa ma Ailama Samita, ma isi Au Paia faatuatua uma. Ou te molimau atu ai ma le paia a’ia’i i nei mea i le suafa paia ma mamalu o lo tatou Alii o Iesu Keriso, amene.