Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 5: Ko e Fakalelei Taʻengata ʻa Sīsū Kalaisí


Vahe 5

Ko e Fakalelei Taʻengata ʻa Sīsū Kalaisí

Ko e tangatá, ʻi ha faʻahinga meʻa pē te ne lava ʻo fai pe fakahoko, te ne lava pē ʻo ʻohake ia ki he ngeia mo e meʻa ʻe lava ʻe he tangatá, ko ia ʻoku fie maʻu ai ʻa e fakalelei ʻa e ʻOtuá, ki muʻa pea toki lava ʻa e tangatá … ke hakeakiʻí.1

Meí he Moʻui ‘a Sione Teilá

ʻI he lotu Sāpate mo e kāingalotu ʻo e Siasí, ne lea ai ʻa ʻEletā Sione Teila fekauʻaki mo e fiefia naʻa ne maʻu ʻi he fakakaukau ki he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí: “ ʻOku ou fiefia ʻi he feʻiloaki mo e Kāingalotú. ʻOku ou fie pakipaki mā mo kinautolu ʻi hono fakamanatua ʻo e sino ne maumauʻi ʻo hotau ʻEiki pea mo hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, pea mo maʻu foki ʻa e ipu ko e fakamanatu ki Hono taʻataʻa ne lilingí. Hili ia pea fakakaukau loto atu ki he ngaahi fetuʻutaki fekauʻaki mo iá. ʻA ʻetau fetuʻutaki mo e ʻOtuá tuʻunga ʻi hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí; ʻa ʻetau fetuʻutaki ʻiate kitautolu ko e kāingalotu ʻo e sino ʻo Kalaisí, ʻa ʻetau ʻamanaki fekauʻaki mo e kahaʻú; ʻa ʻene toe hā mai ʻa hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, pea ko e taimi ʻe tuku ai ke mahino kiate kitautolú, te Ne teu ia kiate kitautolu, pea te tau keinanga mā mo inu uaine mo Ia ʻi he puleʻanga ʻo ʻene Tamaí. ʻOku ou manako ke fakakaukau ki he ngaahi meʻá ni pea mo ha ngaahi meʻa kehe ʻe lauiafe ʻoku fekauʻaki mo e fakamoʻuí, fiefia pea mo e hakeakiʻi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá he māmaní, pea mo e maama ka hoko maí.”2

Ngaahi Akonaki ‘a Sione Teilá

Ne fuakava ʻa Sīsū ke fakahoko ʻa e palani ʻa e Tamaí ʻaki ʻene fai ha fakalelei maʻá e ngaahi angahala ʻa māmaní.

ʻI he Fakataha ʻi he langí, ne fakakaukauʻi lelei ai ʻa e palani ko ia naʻe tonu ke ngāueʻaki fekauʻaki mo e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá ʻa ia ne kei laumālie pē he taimi ko iá, ʻo teʻeki ke nau maʻu ha sinó. Ka, ʻi heʻetau vakai ki hono fakatupu ʻo e māmaní pea mo hono tuku ki ai ʻa e tangatá, ke ne lava ʻo maʻu ʻa e sinó, peá ne lava ai ʻi he sino ko iá ʻo talangofua ki he ngaahi fono ʻo e moʻuí, pea lava ai ʻi he ngaahi fono ko iá ʻo hakeakiʻi ki he ngaahi ʻOtuá, ʻoku tala mai, “naʻe hiva fakataha” ʻi he taimi ko iá “ ʻa e ngaahi fetuʻu ʻo e pongipongí, pea kalanga fakataha ʻa e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá ʻi he fiefia” [Siope 38:7]. ʻOku tupu mai leva ʻa e fehuʻi ko ʻení, ʻe founga fēfē, pea ʻi he tefitoʻi moʻoni fē, ʻe lava ke fakahoko ai ʻa e fakamoʻui, hakeakiʻi pea mo e nāunau taʻengata ʻo e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá?

ʻOku mahino ʻi he lolotonga ʻo e Fakataha lahi ko iá, ne ʻi ai ha ngaahi palani ne fokotuʻu mo aleaʻi, pea hili hano aleaʻi kakato ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá, pea mo hono fakahā ʻa e finangalo ʻo e Tamaí fekauʻaki mo ʻEne palaní, ne haʻu ʻa Lusifā ki he ʻao ʻo e Tamaí, mo haʻane palani ʻaʻana, ʻo pehē, “Vakai, ko au ʻeni, ke ke fekauʻi au, te u hoko ko ho ʻAlo, pea te u huhuʻi ʻa e faʻahinga kotoa pē ʻo e tangatá ke ʻoua naʻa mole ha foʻi laumālie ʻe toko taha, pea kuo pau ke u fai ia; ko ia, ke ke ʻomai kiate au ʻa ho lāngilangí” [Vakai, Mōsese 4:1]. Ka, ʻi he fanongo ʻa Sīsū ki he lea ko ʻeni ne fai ʻe Lusifaá, ne folofola ange leva, “Tamai, ke fai pē ʻa ho finangaló, pea ke ʻoʻou ʻa e lāngilangí ʻo taʻengata” [Mōsese 4:2].

Mei he folofola ko ʻeni ne fai ʻe he ʻAlo ʻofeiná, ʻoku totonu ke fakanatula pē ʻetau fakakau ia ʻi hono aleaʻi ʻo e kaveinga ngāue ne fakahā ʻe he Tamaí ʻi Hono finangaló mo e faʻufaʻu ʻo ʻEne palaní pea mo ʻEne faʻufaʻu fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ni, pea ko e meʻa pē ne loto Hono ʻAlo ʻofaʻangá ke faí ko hono fakahoko e finangalo ʻo ʻEne Tamaí, ʻo taau mo ia pea mo hono fakamatala ki muʻá. Naʻe toe loto pē foki ke foaki pē ʻa e nāunaú ki Heʻene Tamaí, ʻa ia, ko e ʻOtua ko e Tamaí, ko e tupuʻanga mo e tokotaha naʻá ne faʻu ʻa e palaní, pea ʻoku ʻi ai ʻene totonu ki he ngaahi ngeia mo e lāngilangi kotoa pē.

Ka ne loto ʻa Lusifā ia. … ke fakafepakiʻi ʻa e finangalo ʻo e Tamaí, mo feinga ke toʻo mei he tangatá ʻa ʻene tauʻatāina ke filí, ʻo ʻai ai ia ke hoko ko ha pōpula, pea mo tuku ia ki ha tuʻunga ʻe taʻe malava ai ke ne maʻu ʻa e hakeakiʻi ne faʻufaʻu ʻe he ʻOtuá maʻá e tangatá, ʻo makatuʻunga ʻi he talangofua ki he fono naʻá Ne fokotuʻú. … Kapau naʻe ʻikai maʻu ʻe he tangatá ʻa e tauʻatāina ko ʻeni ke filí, pe kapau naʻe ʻikai ʻoange ki ai ʻa e tauʻatāina ko ʻení, naʻe ʻikai mei lava ke ʻahiʻahiʻi ia ʻe he tēvoló, pe ʻe ha toe faʻahinga mālohi; he kapau ʻe fakahoko ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá, pea fai ia ʻo ʻikai ʻi he angafai pe fili tauʻatāina ʻa e tangatá, ne mei taʻe malava ke ne fai ha faʻahinga meʻa ʻoku hala, koeʻuhí he naʻe ʻikai ke ʻiate ia ha mālohi ke ne fai ha meʻa ʻoku hala. Ko e tuʻunga ʻeni ne loto ʻa Sētane ke ʻaí, ʻo ʻikai ngata pē ʻi he ngaahi laumālie ʻi langí, kae kau ai mo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi māmani. Pea tala ange ai ʻe Sētane, “Kuo pau ke u fakamoʻui ʻa e tokotaha kotoa pē, ko ia, ke ke ʻomai kiate au ʻa ho lāngilangí.”3

Naʻe ʻikai tali e palani ʻa Sētané … he naʻe fehangahangai ia mo e faleʻi ʻa e ʻOtua ko ʻene Tamaí. Naʻe toki folofola leva ʻa e ʻAlo ʻOfeiná ki he Tamaí, ʻo ʻikai ke Ne fokotuʻu ke fakahoko ha palani ʻAʻana, he naʻá Ne ʻafioʻi ʻa e finangalo ʻo ʻEne Tamaí, ʻo Ne pehē ange, “Fai pē ho finangaló; te u fakahoko Hoʻo palaní mo Hoʻo ngaahi faʻufaʻú, pea koeʻuhí ʻe hinga ʻa e tangatá, te u foaki au ko ha fakalelei ʻo fakatatau mo ho finangaló, ʻe ʻOtuá. ʻOku ʻikai ke u kumia ʻa e lāngilangí, ka ke ʻoʻou pē ʻa e nāunaú;” [vakai, Mōsese 4:2] pea ne fakahoko ai heni ha fefuakavaʻaki ʻiate Ia mo ʻEne Tamaí, ʻa ia ne fiemālie ai ke Ne fai e fakalelei maʻá e ngaahi angahala ʻa e māmaní, pea tuʻunga ai, ʻo hangē ko hono fakamatalaʻí, ʻa ʻene hoko ko e Lami ne fakapoongi talu mei hono ʻai ʻo e tuʻunga ʻo māmaní [vakai, Mōsese 7:47].4

ʻOku tau fie maʻu ʻa e Fakaleleí koeʻuhí ke tau lava ʻo ikunaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e Hingá.

Koeʻuhí ko hono maʻu ʻe he tangatá ʻa ʻene tauʻatāiná pea moʻulaloa ai ki he mālohi ʻo e ʻahiʻahí, ki he vaivai ʻo e kakanó, ki he ngaahi fakatauele ʻa e māmaní, pea mo e ngaahi mālohi ʻo e fakapoʻulí, ne ʻiloʻi ai pē kuo pau ke hinga, pea ʻi heʻene hingá, ʻe mātuʻaki faingataʻa ke Ne huhuʻi pē ʻe Ia ʻa Ia, pea fakatatau mo e fono taʻe ngata ʻo e fakamaau totonú, ʻe fie maʻu ha fakalelei ko ha totongi huhuʻi ke ne huhuʻi ʻa e tangatá, ke fakahaofi ia mei he ngaahi nunuʻa mo e maumau ʻo e Hingá, ke fokotuʻu ai ia ki ha tuʻunga ʻe lava ke toe fakafoki ai ke hōifua ki ai ʻa e ʻOtuá, ʻo fakatatau mo e ngaahi fono taʻengata ʻo e fakamaau totonú mo e ʻaloʻofá; mo ne ʻilo ai hono hala ke foki ai ki he ʻao ʻo e Tamaí. …

Pea ko ia, ne folofola tonu ai ʻa Sīsū, “Kuo pehē ʻa e tohí, pea ʻoku taau mo Kalaisi ke mamahi pehē, pea toetuʻu mei he maté ʻi hono ʻaho tolú: pea ke malangaʻaki ʻa e fakatomalá mo e fakamolemole ʻo e angahalá ʻi hono hingoá ʻi he puleʻanga kotoa pē, ʻo fuofua fai ʻi Selusalema” [Luke 24:46–47].5

ʻI he fakapotopoto ʻo e ʻOtuá pea mo e palani ne fokotuʻu ʻe he Fungani Māfimafí, ne fakaʻatā ai ke tuku ʻa e tangatá ki ha fono mahinongofua ʻiate ia pē, ka ko hono siviʻi ʻo e fonó ni ne ʻalu fakataha ia mo e ngaahi nunuʻa fakamamahi tahá. ʻE tupu mei hano tauhi ʻo e fono ko iá hano maʻu ʻo e moʻui taʻengatá, pea ko hono tautea ʻo hono maumauʻi ʻo e fono ko iá ko e mate. … Kapau naʻe ʻikai maumauʻi ʻa e fonó [tuʻunga ʻi he Hingá], ne mei kei moʻui pē ʻa e tangatá; ka ne mei lava nai ʻe he moʻui pē ʻa e tangatá ke fakatolonga ai hono hakó, pea mo fakahoko ai e ngaahi faʻufaʻu ʻa e ʻOtuá ʻi hono teuteu ʻo ha ngaahi sino moʻó e ngaahi laumālie ne fakatupu ʻi he maama ʻo e ngaahi laumālié? ʻIkai ngata aí, ne nau mei fie maʻu nai ha fakalaloa, ke ne hoko ko ha fetongi [pe feilaulau fakalelei] ki hono maumauʻi ʻo e fonó ni, ʻa ia ne ʻosi hā mahino mei hono ngaahi tūkungá ne pau pē ke maumauʻí; pe ne mei hokohoko atu nai ʻa e fakalakalaka taʻengata mo e fakatolonga ʻo e tangatá, fakataha mo hono hakeakiʻi māʻolunga ki he tuʻunga faka-ʻOtuá ʻo aʻusia, taʻe kau ai ʻa e fakalelei huhuʻi mo e feilaulau ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá? 6

Ka ne taʻe ʻoua e fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻa e feilaulau naʻá Ne faí, ne mei tākoto pē e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻi faʻitoka ʻi he toenga kotoa ʻo taimí ʻo ʻikai ha toe ʻamanaki lelei. Ka ʻi hono foaki mai ʻe he ʻOtuá, ʻo fakafou ʻi he fakalelei ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻa e founga ʻe lava ʻo toe fakafoki kitautolu ki he fatafata mo e ʻao ʻo e Tamaí, ke kau fakataha mo e ngaahi ʻOtuá ʻi he ngaahi maama taʻengatá—ʻi Heʻene foaki mai Iá, kuó ne toe foaki ai mo e toetuʻú. Naʻá Ne fakahā ko ia ʻa e toetuʻú pea mo e moʻuí. Naʻá Ne folofola, “Ko Au ko e toetuʻu, mo e moʻui: ko ia ʻoku tui kiate Aú, ka ne mate, ʻe moʻui pē ia” (Sione 11:25). ʻE faifai pea fakaava ʻa tanuʻanga pea fanongo ʻa e kau pekiá ki he leʻo ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, pea te nau haʻu, ʻa kinautolu naʻe fai leleí ki he toetuʻu ʻa e kau anga-tonú, pea ko kinautolu naʻe fai koví ki he toetuʻu ʻa e kau angahalá.7

Koeʻuhí ke fakahoko ʻa e Fakaleleí, ne toʻo ai ʻe Sīsū Kalaisi kiate Ia ʻa ʻetau ngaahi angahalá ʻo Ne pekia ʻi he kakanó.

ʻOku tala mai “ka ne ʻikai lilingi Hono taʻataʻá he ʻikai ha fakamolemolea” ʻo e angahalá [Hepelū 9:22]. ʻOku ʻikai maaʻusia ʻeni ia ʻe heʻetau fakakaukaú. Naʻe pau ke toʻo atu ʻe Sīsū ʻa e anga-halá ʻaki hano feilaulauʻi Ia, ko e anga-tonu maʻá e taʻe angatonú. … Pea ʻi heʻene fuesia tonu toko taha pē ʻa e ngaahi angahalá kotoa, ʻo ne fai e fakalelei ki ai ʻaki hono feilaulauʻi Iá, ne hilifaki ai kiate Ia ʻa e mafatukituki mo e mamahi ʻo e ngaahi kuonga mo e toʻu tangata kotoa pē, ko ha mamahi taʻe malava ke fakamatalaʻi ne hoko ʻi he feilaulau fakaleleí ni ʻa ia naʻá ne fuesia ai ʻa e ngaahi angahala ʻa e māmaní, ʻo Ne fuesia kiate Ia tokotaha pē ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo ha fono taʻengata ʻa e ʻOtuá ne maumauʻi ʻe he tangatá. Ko ʻEne mamahi lahi faú, ʻa ʻEne loto mamahi taʻe malava ke fakamatalaʻí, ʻa siʻono fakamamahiʻi lahi peheé, pea mo e meʻa kotoa ne hoko ʻi heʻene tukulolo ki … he ngaahi fiemaʻu kotoa ʻa ha fono ne ʻikai totonu ke maumauʻi.

Ko e faingataʻaʻia ko ʻeni ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá naʻe ʻikai ko ha faingataʻaʻia pē ʻi he mate fakaefoʻituituí; he ʻi heʻene maʻu ʻa e tuʻunga naʻá ne ʻi ai ʻi heʻene fakahoko e fakalelei maʻá e ngaahi angahala ʻa e māmaní, naʻá Ne fuesia ai ʻa e mafatukituki, pea mo e fatongia, pea mo e kavenga mafasia ʻo e ngaahi angahala ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, ʻa ia, ʻoku ʻikai ke lava ʻo mahino ia kiate kitautolu. Hangē ko ia kuo laú, “naʻe kātakiʻi ʻe he ʻEiki ko homou Huhuʻí ʻa e mate ʻi he kakanó; ko ia, naʻá ne kātakiʻi ai ʻa e mamahi ʻa e kakai fulipē;” [vakai, T&F 18:11] pea pehē ʻe ʻĪsaia: “Kuó Ne toʻo kiate Ia ʻa ʻetau ngaahi vaivaí ʻo Ne fua ʻetau ngaahi mamahí,” mo toe pehē foki, “Kuo hilifaki ʻe [he ʻEikí] kiate Ia ʻa e hia ʻatautolu kotoa pē,” peá Ne toe pehē foki, “Naʻá Ne lilingi Hono laumālié ki he maté, pea naʻe lau ia fakataha mo e kau angahalá; pea naʻá Ne fua ʻa e hia ʻa e tokolahi;” [vakai, ʻĪsaia 53:4, 6, 12] pe, ʻoku hangē ko ia ʻoku tohi ʻi he tohi Ua Nīfaí: “He vakai, te Ne kātakiʻi ʻa e ngaahi mamahi ʻa e kakai kotoa pē, ʻio, ʻa e ngaahi mamahi ʻa e kakai moʻui kotoa pē, ʻa e kakai tangata mo e kakai fefine fakatouʻosi, pea mo e fānau, ʻa kinautolu ʻoku kau ʻi he fānau ʻa ʻĀtamá;” [2 Nīfai 9:21] ka ʻoku fakamatala ia ʻi he tohi ʻa Mōsaiá: “Te Ne kātakiʻi ʻa e ngaahi ʻahiʻahí, mo e mamahi ʻo e sinó, ʻa e fiekaiá, ʻa e fieinuá mo e ongosiá, ʻio, ʻo lahi hake ʻi he meʻa ʻoku faʻa kātakiʻi ʻe he tangatá, tuku kehe pē ʻa e maté; he vakai, ʻoku tafe hifo ʻa e taʻataʻá mei he ava kotoa pē ʻo hono kilí, ko e tupu ʻi hono lahi ʻo ʻEne loto mamahi koeʻuhí ko e ngaahi angahala mo e ngaahi anga fakalielia ʻa hono kakaí” [Vakai, Mōsaia 3:7] . …

… ʻI heʻene hoko ko e ʻOtuá, ne hifo ia ʻo māʻulalo ange ʻi he meʻa kotoa pē, ʻo ne tuku ia ke moʻulaloa ki he tangatá ʻi he tuʻunga hinga ʻo e tangatá; ʻi hono tuʻunga tangatá, naʻá ne fe-faʻuhi ai mo e ngaahi tūkunga kotoa pē ne kau ki heʻene fainga-taʻaʻia ʻi māmaní. Ne tākai ʻaki moʻoni ia ʻa e lolo ʻo e fiefiá ʻo laka hake ʻi Hono kāingá, pea fefaʻuhi ai mo ia ʻo Ne ikunaʻi ʻa e ngaahi mālohi ʻo e tangatá mo e kovi ʻo e māmaní mo heli fakatouʻosi; pea fai tokonia ia ʻe he mālohi māʻolunga ange ʻo e Toluʻi ʻOtuá, ʻo Ne ikunaʻi ʻa e maté, mo heli pea mo faʻitoka, ʻo Ne toetuʻu faka- ʻeiʻeiki ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ko e Tamai taʻengatá tonu pē, ko e Mīsaia, ko e Pilinisi ʻo e melinó, ko e Huhuʻi, ko e Fakamoʻui ʻo māmani; kuó ne fakaʻosi mo fakakakato ʻa e ngāue fekauʻaki mo e fakaleleí, ʻa ia ne tuku ki ai ʻe Heʻene Tamaí ke Ne fakahoko ʻi Heʻene hoko ko e Foha ʻo e tangatá. ʻI heʻene hoko ko e Foha ʻo e Tangatá, naʻá Ne kātekina ai ʻa e meʻa kotoa pē naʻe malava ke kātekina ʻe he kakanó mo e totó; ʻi Heʻene hoko ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá naʻá Ne ikuna ʻa e meʻa kotoa, pea hāʻele hake ki he nima toʻomataʻu ʻo e ʻOtuá ʻo taʻe ngata.8

Kuo hoko ai ʻa e Fakamoʻuí ko e pule ki he tūkunga kotoa pē— kuo totongi ʻa e moʻuá, fakahoko mo e huhuʻí, fakahoko mo e fuakavá, feau mo e fiemaʻu ʻa e fakamaau totonú, ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá, pea kuo foaki kotoa ai ʻa e mālohi kotoa ki he toʻukupu ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá—ʻa e mālohi ʻo e toetuʻú, ʻa e mālohi ʻo e huhuʻí, ʻa e mālohi ʻo e fakamoʻuí, ʻa e mālohi ke fakahoko ʻa e ngaahi fonó ke fakahoko ai mo fakakakato ʻa e palaní ni. Kuo fakatahaʻi ai ʻa e moʻui taʻe faʻamaté mo e moʻuí ki he māmá, kuo fakahā mo e Ongoongoleleí, peá Ne hoko ko e tupuʻanga ʻo e moʻui taʻengatá mo e hakeakiʻí. Ko e Huhuʻí Ia, ko e Toetuʻu, ko e Fakamoʻui ʻo e tangatá mo māmani. …

Ko e palaní, ʻa e faʻufaʻu mo e felotoi, ʻa e fuakava, ne fakahoko pea mo tali ki muʻa ʻi he fakatupu ʻo e māmaní; naʻe fakataipe ʻaki ia ʻa e feilaulaú, pea ne fakahoko ʻo toki fakahoko moʻoni ʻi he kolosí.

Pea ʻi Heʻene hoko ko e fakalaloa ʻi he vā ʻo e ʻOtuá mo e tangatá, kuó Ne hoko ai ʻi he totonu kuó ne maʻú ko e pule fakaleveleva mo e fai fakahinohino ʻi māmani mo langi maʻá e kakai moʻuí mo e kau pekia, ʻo e kuo hilí, lolotongá pea mo e kahaʻú, ʻo fekauʻaki mo e fengāueʻaki ʻa e tangatá mo māmani pea mo e langí, ʻi he moʻuí ni pe ʻi he taʻengatá, ko e ʻEiki ʻo hotau fakamoʻuí, ko e ʻAposetolo mo e Taulaʻeiki Lahi ʻo ʻetau lotú, ko e ʻEiki mo e Taha Foaki ʻo e moʻuí.

ʻOku taʻe ʻaonga nai ʻa e fakamaau totonú? ʻIkai; kuo fakakakato ia, kuo totongi ʻa e moʻuá. ʻOku siʻaki nai ʻa e anga-tonú? ʻIkai; he ko e ngāue ʻeni ʻo e anga-tonú. Kuo feau ʻa e ngaahi fiemaʻu kotoa pē. ʻOku maumauʻi ʻa e fakamaau totonú? ʻIkai; kuo fakakakato ʻene ngaahi fiemaʻú. Kuo ikunaʻi ʻa e ʻaloʻofá? ʻIkai; ʻokú Ne maʻu pē ʻa ia ʻoku ʻAʻaná. ʻOku fengāueʻaki lelei fakataha ʻa e fakamaau totonú, mo e fakamāú, ʻaloʻofá, mo e moʻoní– ko e ngaahi natula ʻo e ʻOtuá. “Kuo [fetaulaki] ʻa e ʻaloʻofá mo e moʻoní, ko e māʻoniʻoní mo e melinó kuó na toutou fekita” [Vakai, Saame 85:10]. Kuo ikuna ʻa e fakamaau totonú mo e fakamāú ʻo hangē pē ko e ʻaloʻofá mo e melinó; kuo fenāpasi lelei kotoa ʻa e ngaahi natula ʻo e ʻOtuá ʻi he ngāue maʻongoʻonga, lahi, mahuʻinga, totonu, fakalao, manavaʻofa pea mo taau ko ʻení.9

Ko Sīsū Kalaisi toko taha pē ʻa e taha naʻá Ne malava ke fakahoko ʻa e Fakaleleí.

Mahalo pē naʻa fehuʻia heni, Ko e hā ha faikehekehe ʻi he ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻi heʻene hoko ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá mo e Huhuʻí, pea mo kinautolu ʻoku tui kiate Ia mo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Ongoongoleleí?

Ko e meʻa ʻeni ʻe taha, ʻi heʻetau laukongá, naʻe foaki kiate Ia ʻe he Tamaí ʻa e mālohi ke moʻui ʻiate Ia pē: “He ʻoku hangē ʻoku maʻu ʻe he Tamaí ʻa e moʻui ʻiate Ia peé; …ʻoku pehē pē ʻEne tuku ki he ʻAló ke Ne maʻu ʻa e moʻui ʻiate Ia peé;” [Sione 5:26] pea ʻikai ngata aí, naʻá Ne maʻu ʻa e mālohi, ʻi he taimi ne mole ai ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá kotoa ʻa e moʻuí, ke ne toe foaki ʻa e moʻuí kiate kinautolu; ʻo ne hoko ai ko e Toetuʻu mo e Moʻui, ʻa ia ko ha mālohi ʻoku ʻikai toe maʻu ʻe ha taha.

Ko ha meʻa makehe ʻe taha, ʻi Heʻene maʻu ko ʻeni ʻa e moʻui ʻiate Ia peé, naʻá Ne maʻu ai ʻa e mālohi, ʻo hangē ko ʻEne folofolá, ke tuku hifo ʻa ʻEne moʻuí pea toe toʻo hake ia, ʻa ia ko ha mālohi ia ne toe foaki ki Ai ʻe he Tamaí. Ko ha toe mālohi foki ʻeni ʻoku ʻikai maʻu ia ʻe ha taha he māmaní.

Te u toe pehē, ko e malama ia ʻo e nāunau ʻo ʻEne Tamaí mo e tatau [moʻoni] ʻo ʻEne ʻafió. ʻIkai ngata ai, ʻokú Ne fai ʻa ia ʻokú Ne mamata ʻoku fai ʻe he Tamaí, ka ko kitautolu ʻoku tau fakahoko pē ʻa ia kuó Ne fakangofua mo tuku mai ke tau fakahokó.

Ko e taha Ia kuo Ui, ko e taha kuo Fili, pea mo e mēmipa ʻo e kau Palesitenisī ʻi he langí, pea ʻoku ʻiate Ia ʻa e kānokato ʻo e tuʻunga fakaesino ʻo e ʻOtuá, ʻa ia he ʻikai ke lava ia ʻo lea ʻaki kiate kitautolu fekauʻaki mo ha taha ʻo e ngaahi meʻá ni.

Ko e meʻa ʻe tahá, ne foaki kiate Ia ʻa e mālohi kotoa ʻi he langí mo e funga ʻo māmaní, ʻa ia he ʻikai ke lava ʻe ha taha ʻo e māmaní ke lea ʻaki.

Ne toe pehē foki naʻe ʻi muʻa ʻa Lusifā ʻia ʻĀtama; pea pehē mo Sīsū. Pea ko ʻĀtamá, pehē ki hono kotoa ʻo e kau tuí, naʻe fekau ke ne fakahoko ʻa e meʻa kotoa pē naʻá ne faí ʻi he huafa ʻo e ʻAló, pea mo lotu maʻu ai pē ki he ʻOtuá ʻi Hono huafá ʻo taʻengata; ʻa ia ko ha lāngilangi ia ʻoku ʻikai tuku ki ha taha ʻo e māmaní.

Naʻe hangē, ʻi he vāofi ʻo ʻEne fetuʻutaki mo e Tamaí, ʻokú Ne maʻu ha tuʻunga ne teʻeki ke toe maʻu ʻe ha taha. ʻOku lau Ia ko Hono ʻAlo ʻOfaʻanga, ko e ʻAlo pē Taha ne Fakatupu ʻo e Tamaí— ʻikai ʻoku ʻuhinga ʻeni ko e toko taha pē ia ne fakatupu ʻi he kakanó? Kapau ko ia ʻa e lahí pea ne talangofua ki he ngaahi fono ʻa ʻEne Tamaí, ʻikai naʻá Ne maʻu ʻa hono tuʻungá ʻi heʻene totonu ke hoko ko e fakafofonga ʻo e ʻOtuá, ko e Fakamoʻui mo e Huhuʻi ʻo e māmaní? Pea ʻikai nai, ne tupu ʻi Heʻene totonú mo hono faingamālie makehe ko e lahí, ko e ʻea hoko totonu ʻo e ʻOtuá, ko e Tamai Taʻengatá, ʻa ʻene laka atu, ʻo fakakakato mo fakahoko ʻa e ngaahi palani ʻa ʻEne Tamai Fakalangí fekauʻaki mo e huhuʻi, fakamoʻui pea mo e hakeakiʻi ʻo e tangatá? Pea ʻi he ʻikai Haʻane angahalá (ʻa ia kuo teʻeki pehē ha taha fakamatelie), naʻá Ne maʻu ai ʻa e tuʻunga ko e Fakamoʻuí mo e Huhuʻí, ʻa ia ko e totonú ʻoku ʻAʻana ia ko e lahí. Pea ʻikai ʻoku taau ʻi heʻene maʻu ha sino ne teuteu makehe, pea mo ʻene hoko ko e hako ʻo e ʻOtuá, ʻo fakatoutatau pē ʻi he sinó mo e laumālié, ke ne tuʻu mavahe hake ai he tuʻunga ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, pe ʻi he tuʻunga ʻo e ʻOtuá, pea hoko ʻo ʻOtua, pea feʻunga mo ia he ko ia toko taha pē te ne lava ke fakahoko ʻa e fakalelei taʻengatá? …

… Neongo ʻe hoko ha niʻihi ko ha ngaahi foha ʻo e ʻOtuá ʻo fou ʻiate Ia, ka naʻe fie maʻu Hono sinó, ʻa ʻEne fakakakato ʻa e fonó, ʻa e feilaulau pe momoi hake ʻo e sino ko iá ʻi he fakaleleí, ʻo muʻomuʻa ia ʻi ha toe taha ʻo e niʻihi ko ʻení, ʻa ia ʻoku nau hoko mo kinautolu ko e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá ʻi hono fanauʻi ʻi he maama ʻo e ngaahi laumālié, te nau lava pē ke maʻu ʻa e tuʻunga ko e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá ʻo hangē ko Iá; ka ʻe tuʻunga pē ʻi Heʻene fakalaloá mo ʻEne fakaleleí. ʻOku tau lava ai ʻiate Ia, pea meiate Ia, pea fou ʻiate Ia pē, ʻi he tefitoʻi moʻoni ʻo e ohí, ke maʻu ʻa e tuʻunga naʻe lea ki ai ʻa Sioné: “Kāinga ʻofeina, ko ʻeni ko e [ngaahi foha ʻo e] ʻOtuá ʻakitautolu, pea ʻoku teʻeki ai hā mai pe te tau hoko ko e hā: ka ʻoku tau ʻilo, ʻo ka hā mai Ia, te tau tatau pē mo Ia; he te tau mamata totonu kiate Ia.” Ko ia kuo hanga ai ʻe Heʻene fakaleleí ʻo fakaʻatā ke tau lava ʻo maʻu ʻa e hakeakiʻí, ʻa ia ne ʻikai ke tau mei maʻu ka ne taʻe ʻoua Ia.10

Ngaahi Fokotuʻu ki he Akó mo Hono Aleaʻí

  • ʻI heʻetau ʻilo ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní—mo Sīsū ko hotau Fakamoʻuí—“ne hiva fakataha ʻa e ngaahi fetuʻu ʻo e pongipongí, pea kalanga fiefia kotoa ʻa e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá” (Siope 38:7). ʻOkú ke pehē ko e hā ne tau ongoʻi fiefia pehē aí?

  • Naʻe fokotuʻu ʻa Sētane ke ne toʻo ʻa e tauʻatāina ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ka ne ʻikai tali ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e fokotuʻu ko iá. Ko e hā kuo pau ke tau maʻu ai ʻa e tauʻatāiná ka tau toki maʻu ʻa e hakeakiʻí? (Vakai foki, T&F 29:39–44.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he tali ʻa e Fakamoʻuí ki he finangalo ʻo e Tamai Hēvaní ʻi he Fakataha Lahi ʻi he Langí?

  • Tuʻunga ʻi he Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví, ʻoku moʻulaloa ai ʻa e kakai kotoa pē ki he mate fakaesinó pea mo e mate fakalaumālié, pe ko e mavahe mei he ʻOtuá. Ko e hā ne fai ʻe he Fakamoʻuí ke ikunaʻi ai ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e Hingá?

  • Ko e hā ne mei hoko ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá kapau naʻe ʻikai ha Fakalelei? (Vakai foki, 2 Nīfai 9:6–10.)

  • Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa Sīsū Kalaisi ko e toko taha mātē pē ia te ne lava ke fakahoko ʻa e Fakaleleí?

  • Ko e hā e ongo ʻokú ke maʻu ʻi hoʻo fakakaukau loto ki he feilaulau fakalelei ʻa e Fakamoʻuí? ʻE lava fēfē ʻe he ʻilo ʻo e Fakaleleí ke ne ʻomi ha ʻamanaki lelei pea mo ha fakamoʻoni ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó?

Ngaahi potufolofola fekauʻaki mo iá:Sione 5:26; Hepelū 1:1–3; 2 Nīfai 2:6–8, 25–29; 3 Nīfai 11:10–11; T&F 19:15–19; ʻĒpalahame 3:24–28

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. The Mediation and Atonement (1882), 133.

  2. Deseret News (Fakauike), 15 Sānuali 1873, 760.

  3. The Mediation and Atonement, 93–94; ne fakaleleiʻi ʻa e fakapalakalafí.

  4. The Mediation and Atonement, 97.

  5. The Mediation and Atonement, 96–97.

  6. The Mediation and Atonement, 128–29; ne fakaleleiʻi ʻa e fakapalakalafí.

  7. The Gospel Kingdom, sel. G. Homer Durham (1943), 118.

  8. The Mediation and Atonement, 149–51.

  9. The Mediation and Atonement, 171–72.

  10. The Mediation and Atonement, 135–38.

ʻĪmisi
Savior in Gethsemane

Ne fuesia ʻe hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí “ ʻa e mafatukituki, pea mo e fatongia, pea mo e kavenga mafasia ʻo e ngaahi angahala ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, ʻa ia, ʻoku ʻikai lava ke mahino ia kiate kitautolu.”