Faifekau Ngāue Tokoní
3. ʻUlungaanga ʻo e Faifekaú


“3. ‘Ulungaanga ʻo e Faifekau,” Ngaahi Tuʻunga Moʻui Fakafaifekau maʻá e Kau Ākonga ʻa Sīsū Kalaisí—Ngāue Fakafaifekau Tokoní (2021)

“3. ‘Ulungaanga ʻo e Faifekau,” Ngaahi Tuʻunga Moʻui Fakafaifekau maʻá e Kau Ākonga ʻa Sīsū Kalaisí—Ngāue Fakafaifekau Tokoní

ʻĪmisi
ʻE Peluki ʻa e Tui Kotoa pē, tā ʻe J. Kirk Richards

3

ʻUlungaanga ʻo e Faifekaú

3.0

Talateu

‘Oku fakamatalaʻi ‘e he konga ko ʻení ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui fakafaifekau ʻo e ʻulungaanga mo e ngaahi natula faka-Kalaisí. ʻOku fie maʻu koe ke ke ako fakahoko mo fakatupulaki ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui ko ʻení ʻi hoʻo hoko ko e ākonga līʻoa ʻa Sīsū Kalaisí. Hangē ko e faleʻi ʻa e palōfita ko Molonaí, “Manatuʻi ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá ʻa ia ʻoku pehē te mou ʻilo ʻa kinautolu ʻi heʻenau ngaahi ngāué; he kapau ʻoku lelei ʻenau ngaahi ngāué, ʻoku nau lelei mo kinautolu foki” (Molonai 7:5).

3.1

ʻUlungaanga Faka-Kalaisí

Lotu mo ngāue ke fakatupulaki e ngaahi natula, pe ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻoku fakamatalaʻi ʻi he folofolá pea mo e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita moʻuí. ʻOku kau ʻi he ngaahi ʻulungaanga ko ʻení ʻa e loto houngaʻiá, angaʻofá, ʻofá, loto fakatōkilaló, faʻa-kātakí, loto mahinó, mo e talangofuá. Te ke lava ʻo fakatupulaki ha ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻi he tokoni ʻa e ʻEikí mo ke ngāue fakamātoato mo faivelenga (vakai, Mōsaia 3:19).

Angaʻofa, fakakaukau lelei, mo langaki moʻui. Fakakaukau fakaʻatuʻi e tūkunga ʻo e tokotaha takitaha. ʻOkú ke hoko ko ha taha sola ʻi he ngaahi feituʻu ʻokú ke ngāue aí pea ʻoku totonu ke ke fakaʻapaʻapaʻi mo fakahoungaʻi ʻa e kakaí mo e feituʻú.

Lolotonga hoʻo tokoni ʻi he koló, fakaʻapaʻapaʻi maʻu pē e anga fakafonuá, ngaahi tui fakalotu, mo e ngaahi tōʻonga ʻa e niʻihi kehé. Faka‘ehiʻehi mei hano fakaʻitaʻi ha niʻihi kehe. Manatuʻi, ko e meʻa te ke lea ʻaki mo fakahoko ʻi he lolotonga e ngaahi ngāue ʻokú ke fakahokó, mahalo ʻoku ongona, fakatokangaʻi, pea mo lekooti ia. Ko e fē pē ha feituʻu ʻokú ke ngāue ai, ko e fakafofonga koe ʻo Sīsū Kalaisi mo Hono Siasi kuo fakafoki maí.

3.2

Moʻui Taau ki he Temipalé

‘Oku fie maʻu ‘a e kau faifekaú ke nau moʻui taau mo e temipalé ʻi he kotoa ʻenau ngāue fakafaifekaú.

ʻOku fakaafeʻi kimoutolu ʻe he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ke “teuteuʻi ʻa kimoutolu, mo fakamāʻoniʻoniʻi ʻa kimoutolu; ʻio, fakamaʻa homou lotó pea fufulu mo homou nimá mo homou vaʻé ʻi hoku ʻaó, koeʻuhí ke u lava ʻo ngaohi ʻa kimoutolu ke mou maʻa” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá 88:74). ʻOku kau ʻi he teuteu ko ʻení hoʻo tauhi hoʻo ngaahi fuakava fakatemipalé kapau kuo ʻosi maʻu ho ʻenitaumeni he temipalé.

3.2.1

Ngaahi Fuakava ‘o e Temipalé (Kapau kuo ʻOsi Maʻu ʻEnitaumeni)

ʻE hanga ʻe he tauhi ʻo e ngaahi fuakava fakatemipale ʻo e talangofuá, feilaulaú, mo e fakatapuí, ʻo fakaivia koe mo tokoni atu ke ke tatau ange mo e Fakamoʻuí.

Neongo kapau ‘oku ʻikai ke ‘i ai ha temipale ʻi ho feitu‘u ngāue fakafaifekau tokoní, ʻai maʻu pē ke ke moʻui taau mo e temipalé. Kole ki hoʻo pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí ke fai ha ʻinitaviu lekomeni temipale kimuʻa pea ʻosi hoʻo lekomeni temipale lolotongá.

Ko hono tui ‘o e kāmeni temipalé ko ha faingāmalie toputapu ia ʻo kinautolu kuo nau fai ʻa e ngaahi fuakava ʻo e ʻenitaumení. Tuku ke tataki koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakakaukauʻi hoʻo tukupā fakafoʻituitui ke tui ʻa e kāmení.

3.2.2

Moihū ʻi he Temipalé

Kapau ‘oku ofi atu ha temipale, ʻoku poupouʻi koe ke ke ʻalu ki he temipalé ko ha pataloni ʻi he kotoa hoʻo ngāue fakafaifekaú. ʻE lava ke kau ʻi hoʻo ngaahi faingamālie ngāue tokoni tuʻupaú ʻa e ʻalu ki he temipalé.

ʻOku ʻikai totonu ke uesia ʻe he ʻalu ki he temipalé hoʻo ngaahi ngāue fakafaifekau kehé. Ko e taimi ʻokú ke ngāue ai ʻi he temipalé, fakahoko hoʻo ngāué ʻi he anga fakaʻeiʻeiki, fakaʻapaʻapa, mo e ʻaʻapa. Ko e taimi ʻokú ke ʻalu ai ki he temipalé, manatuʻi ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení:

  • Kapau ʻe ui koe ʻe he kau palesitenisī ʻo e temipalé ke ke hoko ko ha taha fai-ouau, te ke ngāue ʻi he temipalé ʻo fakatatau mo ʻenau fakahinohinó.

  • ʻOua naʻá ke ʻalu mo ha meʻafaitā, telefoni toʻotoʻo, pe ngaahi meʻa ke lau he temipalé (kau ai e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké).

  • ʻOua naʻa mou nofo fakapupunga ko ha kau faifekau pe tūʻulutui ʻo lotu ʻi he loki silesitialé.

  • ʻI hoʻo ʻave ʻa e ngaahi hingoa fakafāmilí ki he temipalé, te ke lava ai ʻo tokoni ʻi hono tānaki ʻo ʻIsileli ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e veilí mo fakatupulekina hoʻo aʻusia ʻi he temipalé.

3.3

Ko e Fono ʻo e Angamaʻá

Ko ha konga mahu‘inga ʻo e moʻui taau mo e temipalé ke talangofua ki he fono ʻo e angamaʻá. Fai e meʻa kotoa pē te ke lava ke maluʻi koe mei he ngaahi fakatauele fakasekisuale ʻe ala fakaiku ki hano maumauʻi hoʻo ngaahi fuakava toputapú. ʻE ala iku hoʻo fakahoko ha ngaahi meʻa ʻokú ne maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá ki ha ngaahi fakaʻilo hia ʻi ha ngaahi feituʻu ʻe niʻihi.

Fakaʻehiʻehi mei ha faʻahinga fakakaukau pe tōʻonga pē te ne fakamavaheʻi koe mei he Laumālié. ʻOku kau heni, ka ʻoku ʻikai fakangatangata pē ki he tonó; feʻauakí; tōʻonga fakasekisuale ʻa tangata mo tangata pe fefine mo fefine; feohi fakasekisuale ʻaki e ngutú; fakatupu e ngaahi ongo fakasekisualé; ala kovi; ʻave pe maʻu ha ngaahi pōpoaki, ʻata, pe vitiō ʻoku taʻe maʻa pe natula fakasekisuale; ngāue fakatonga; mamata pe fakaʻaongaʻi e ponokalafí. Ke ma‘u ha fakamatala lahi ange, vakai, Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú (kiʻi tohi, 2011), “Fakatomalá,” 28–29.

Kapau ʻokú ke faaifeinga ke tauhi e ngaahi tuʻunga moʻui ko ʻení, kole tokoni ki he ʻEikí pea talanoa he vave tahá mo hoʻo palesiteni fakasiteikí.

3.3.1

Ko e Fakaʻehiʻehi mei he Ponokalafí

ʻOku lahi e ngaahi faʻahinga kehekehe ʻo e ponokalafí. ʻE lava ʻo tokoni ʻa e palani kei mamaʻó mo e fai ʻo e ngaahi fili māʻoniʻoní ke ke hao ai mei he ponokalafí. Kapau ʻokú ke sio ki ai, hanga kehe, tamateʻi e meʻa ko iá, pea mavahe mei ai.

Fakaʻaongaʻi e ngaahi fokotuʻu ko ʻení ke tokoni ke ke fakaʻehiʻehi ai mei he ponokalafí:

  • Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi uepisaiti, ngaahi tohi, mo e ngaahi feituʻu ʻoku ngalingali te ke fanongo, lau, pe mamata ai ki ha ngaahi meʻa fakatupu fakakaukau ʻuli pe ponokalafi.

  • Feinga ke ke fakatokangaʻi ʻa e taimi ʻoku ʻahiʻahiʻi lahi taha ai koe ke ke fakaʻaongaʻi taʻe-totonu ʻa e tekinolosiá, hangē ko e taimi ʻokú ke helaʻia pe taʻeoliʻia aí.

  • ʻAi haʻo palani ki ha meʻa kehe te ke fai he taimi peheé. ʻE lava ke tokoni atu hoʻo kau taki fakafaifekau tokoní. Te ke lava foki ʻo maʻu ha fakamatala ʻi he ChurchofJesusChrist.org/addressing-pornography.

ʻE lava ke maʻu ʻe ha taha ʻoku feinga ke fakaʻehiʻehi pe ikunaʻi e ponokalafí, ha tokoni mo fakamoʻui ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Kapau ʻokú ke faingataʻaʻia, talanoa mo hoʻo palesiteni fakasiteikí, ʻa ia ʻoku totonu ke ne fai atu ha faleʻi mo ha poupou.

3.4

Faitotonu

ʻOku fekauʻi kitautolu ke tau faitotonu. ʻOku kau ʻi he moʻui taau mo e temipalé ʻa e faitotonu ʻi hoʻo ngaahi fengāueʻaki kotoa pē mo e niʻihi kehé. ‘Oku kau ʻi he faitotonú ʻa e:

  • Lea moʻoní, tautautefito ki ho kau taki faifekau tokoní mo e palesiteni fakasiteikí fekauʻaki mo ho ʻulungāngá, fakamoʻoní, tōʻonga ngāué, mo ho tuʻunga fakaelotó mo fakaetuʻasinó.

  • Fai e lipooti totonu ki hoʻo ngāué mo e anga hoʻo fakaʻaongaʻi ho taimí ʻi he uiké.

  • Falalaʻanga pea ʻoua naʻá ke teitei fai ha lipooti loi pe fakamatala loi fekauʻaki mo ha taha pe ko hoʻo ngāue tokoní.

  • Fakaʻapaʻapaʻi ʻa e niʻihi kehé ʻo ʻoua ʻe kole, ʻave, pe fakaʻaongaʻi ha meʻa fakafoʻituitui ʻa ha taha (hangē ko e valá, ngaahi tohí, ngaahi meʻa fakaʻuhila, pe siueli) taʻe-maʻu ha ngofua.

3.5

Ko e Fengāueʻaki mo e Niʻihi Kehé

Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí, “Ko ʻeku fekaú ʻeni, ke mou feʻofaʻaki kiate kimoutolu, ʻo hangē ko ʻeku ʻofa kiate kimoutolú” (Sione 15:12). Fili ke ke muimui ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí pea ngāue ʻi ha founga ʻoku fakaʻapaʻapa, malu, mo taau mo e tūkungá.

3.5.1

Ngaahi Tuʻunga Angamaheni ki he Fengāueʻaki mo e Fāmilí mo e Ngaahi Kaungāmeʻá.

Hoko ko ha ivi mo ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ki ho fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá. Vahevahe ha ngaahi talanoa fakalaumālie mei ho‘o ngaahi aʻusia he ngāue fakafaifekaú.

Mahalo naʻa fie maʻu ke tokoni atu kiate koe ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻi he ngaahi fiemaʻu fakaetuʻasinó, fefonongaʻakí, pe ʻi ha ngaahi founga kehe ke ke ngāue lelei ai. ‘E ʻi ai pē ha ngaahi feliliuaki ʻi he moʻui fakafāmilí he lolotonga hoʻo ngāue fakafaifekaú. ‘E fie maʻu koe mo ho fāmilí ke mou fai ha ngaahi feilaulau ke fakapapauʻi ʻokú ke maʻu ʻa e aʻusia mahuʻinga mo tupulekina lahi taha ʻoku malavá.

3.5.2

Ngaahi Tuʻunga Moʻui Angamaheni ki he Fetuʻutaki mo e Kakai Lalahí

Fokotu‘u ha vā-fefalalaʻaki mo mahuʻinga mo kinautolu ʻokú ke tokoniʻí. Anga fakapalofesinale mo angaʻofa. Tauhi ‘a e ngaahi tuʻunga mo‘ui ko ʻení:

  • Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tūkunga ʻe ala fakatuʻutāmaki fakaesino pe fakalaumālié pe lava ke hoko ai e maʻuhalá.

  • ʻOua te ke fakananivi pe feohi taʻe-feʻunga mo ha taha.

  • ʻAi hoʻo leá ke fakaʻeiʻeiki. Fakaʻehiʻehi mei hono fakaʻaongaʻi e lea fakatenetené. Ngāue ʻaki e hingoa totonú ʻi hoʻo lea ki he kakai kehé. Hangē ko ʻení, fakaʻaongaʻi e “ʻEletā” pe “Sisitā” ʻi he taimi ʻokú ke ʻuhinga ai ki he kau faifekau tokoni kehé pea mo e kau taki faifekau tokoní ke fakahaaʻi hoʻo fakaʻapaʻapaʻi honau fatongiá.

3.5.3

Ngaahi Tuʻunga Angamaheni ki he Fengāueʻaki mo e Fānaú mo e Kakai Lalahi Pelepelengesí

Koeʻuhí ke ke malu pea mo e malu foki ʻa e fānaú mo e kakai lalahi pelepelengesí, fai pau ki he ngaahi tuʻunga moʻui ko ʻeni ʻo e ngāue mo e ngaahi kulupu ko ʻení:

  • ʻOua naʻá ke teitei nofo toko taha mo ha fānau pe kakai lalahi pelepelengesi ʻi ha faʻahinga tūkunga.

  • ʻOua naʻá ke toʻotama, pe teuteuʻi, pe ʻoange ha faitoʻo kiate kinautolu, pe tokangaʻi ʻenau ngaahi meʻa fakahaisiní.

  • Toki tokoniʻi pē kinautolu ʻi ha ʻi ai ha taha lahi falalaʻanga. Muimui ʻi he ngaahi founga ngāue ki he malu ʻi he Siasí pe ko e kautaha ʻofa ʻokú ke ngāue ki aí.

  • Kapau te ke ngāue mo kinautolu ʻi ha kautaha ʻofa, mahalo ʻe ʻuluaki fie maʻu ke ke fakakakato hano vakaiʻi ho hisitōliá.

Ko ekakai lalahi pelepelengesí ko ha kakai ia ʻoku ʻi ai ʻenau palopalema fakaʻatamai pe fakaesino ʻokú ne fakafaingataʻaʻiaʻi ʻa e mahino kiate kinautolu honau tūkungá pea mo maluʻi kinautolu mei hano ngaohikovia, liʻekina, pe faihala. ‘Oku toe ʻuhinga pē foki ‘a ekakai lalahi pelepelengesí ki he kau kumi hūfanga ʻoku ʻikai ke lava ʻo mahino kiate kinautolu ʻa e lea fakafonuá pe kehekehe ʻi he anga fakafonuá.

3.5.4

Ngaahi Tuʻunga Angamaheni ki he Fengāueʻaki mo e Kau Faifekau Akoʻí

ʻI hoʻo hoko ko e mēmipa ʻo e Siasí, te ke lava ʻo ʻalu fakataha mo e kau faifekau akoʻí ʻi ha ngaahi ʻaʻahi ke akoʻi. ʻOku ʻikai totonu ke ke ʻai koe ko ha faifekau akoʻi. ʻOua te ke tui ho pine hingoa faifekau tokoní ʻi he ngaahi ʻaʻahi ke akoʻí. ʻOku ʻikai totonu ke ke kau atu ki he kau faifekau akoʻí ʻi he ngaahi fakataha fakavahé mo e ngaahi konifelenisi fakasouní tuku kehe kapau ʻe fakaafeʻi koe ʻe he palesiteni fakamisioná.

3.5.5

Ko e Teití

He ʻikai lava ke ke teiti ʻi hoʻo hoko ko e faifekaú. ʻOku poupouʻi koe ke ke kau ʻi he ngaahi uooti Tāutahá mo ʻenau ngaahi ʻekitivitií, ka ʻoku ʻikai totonu ke ke kau he ngaahi hulohulá. Kuo pau ke ke tokanga ʻi haʻo ʻalu ki ha ʻekitivitī ʻe ngali hangē ha teití.

3.5.6

Ko hono Tui ʻo e Pine Hingoa Fakafaifekaú

Ko ha lāngilangi mo ha faingamālie ke tui ʻa e pine hingoa fakafaifekaú. Tui maʻu pē ia ʻi he lolotonga hoʻo fononga pe foki mai mei hoʻo ngāué, ʻi hoʻo ngāue ko e faifekaú, pea ʻi he ngaahi houalotu ʻa e Siasí.

‘Oku kau ʻi he ngaahi ngāue fakafaifekaú ʻa e ngaahi fakataha mo e ngaahi konifelenisi fakafaifekaú, taimi ʻokú ke tokoni ai ki ho fāmilí, pea mo e ngaahi ngāue ʻofa ʻoku fakahoko mei ʻapí. Kapau ‘oku ʻi ai haʻo ngaahi fehuʻi fekau‘aki mo e taimi ke tui ai ho pine hingoa fakafaifekaú, kātaki ʻo ʻeke ki ho kau taki fakafaifekau tokoní.

3.5.7

Ko e Nofo ʻi ʻApí

ʻI ho tohi uiuiʻí, naʻe vahe atu ai ke ke ngāue ko ha faifekau tokoni ʻi homou koló, ʻo fakahoko ha tokoni faka-Kalaisi lolotonga ʻokú ke nofo pē ʻi ʻapi.

3.5.8

Ngāue Paʻangá mo e Akó

Ko e ngāue paʻangá mo e akó—tatau ai pē pe ʻoku taimi kakato pe fakakonga—ʻoku ʻikai ko ha konga ia ʻo ha ngāue fakafaifekau tokoni. ʻOku totonu ke tukutaha ho taimí, ngaahi talēnití, iví, mo hoʻo ngaahi maʻuʻanga paʻangá ki hoʻo ngāue fakafaifekaú. Ko ha konga ʻeni ʻo e fono ʻo e fakatapuí.

ʻE lava pē ke ke ʻako ʻi ha ʻinisititiuti mo e PathwayConnect kapau ʻe fie maʻu.

3.5.9

Ngaahi Fakahinohino ki he Tuʻunga Malu ʻo e Ngaahi ʻEkitivitií

Ngaahi fakahinohino ʻo e malu ki he ngaahi ʻekitivitī ʻa e kau taautaha kei talavoú, ʻoku kaunga kiate koe ko e faifekau tokoni. ʻOku ʻi ai e ngaahi fakangatangata ki he ngaahi ʻekitivitī pō kakató, ʻaʻahi ki ha temipale mavahe mei homou vāhenga temipale kuo ʻosi vahé, pea mo e fononga mamaʻó. ʻOku fie maʻu ʻi he ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ke palani kei mamaʻo ʻe hoʻomou kau taki faifekau tokoní pea mo kole ha ngofua mei he kau taki lakanga fakataulaʻeiki totonú. ʻE ala fie maʻu hoʻomou ngaahi mātuʻá pe kau tauhí ke nau fakafonu e Foomu Fakangofuá mo e Foomu Fakaʻatā Fakafaitoʻó ka ke kau.

3.6

Vaʻingá mo e Fakafiefiá

Fili ha ngaahi ʻekitivitī ʻoku langaki moʻui mo tokoni ke ke nongá. ʻI haʻo talatalaifale mo ha kau palofesinale ki he moʻui leleí, fakamālohisino ke ke longomoʻui ke tauhi ho sinó mo ho ʻatamaí ke feʻunga ke ngāue. Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi ʻekitivitī fakafiefia te ne ala fakatupu ha lavea pe fuʻu ongosiá.

3.6.1

Ngaahi Vaʻingá, Heleʻuhilá, mo e Televīsoné

Ko e ngaahi ʻekitivitī ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi houa ʻoku ʻikai ke fakahoko ai hoʻo ngāué, hangē ko ha ngaahi vitiō taau, heleʻuhila, mo e fakaʻaliʻali ʻi he televīsoné, ʻoku ngofua ʻo ka fakangofua ʻe hoʻo palesiteni fakasiteikí pe kau taki faifekau tokoní.

Ko e faʻahinga ʻekitivitī peheé ʻoku ʻikai totonu ke nau uesia hoʻo teuteu mo e ako fakafoʻituituí, pe taimi ngāué. Fakaʻehiʻehi mei ha meʻa pē te ne tuli e Laumālié. Kātaki ʻo fakaʻaongaʻi hoʻo fakakaukau leleí ʻi hono tui ho pine hingoá he lolotonga ʻo e faʻahinga ʻekitivitī ko ʻení.

3.6.2

Maʻu Lotu he Uōtí mo e ʻInisititiutí

ʻOku totonu ke tuku pē ho lekooti memipasipí ʻi ho uooti totonú, ʻi he lolotonga hoʻo hoko ko e faifekaú. ʻI he feituʻu ʻoku fakangofua aí, te ke lava ʻo ʻalu ki ha uooti taautaha kei talavou ʻi ho feituʻú.

‘Oku poupouʻi koe ke ke kau ʻi he ngaahi kalasi mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e ʻinisititiutí. Te ke lava foki ke kau ʻi he ngaahi ʻekitivitī ʻa e kau taautaha kei talavou ʻoku fakahoko ʻe homou uōtí pe siteikí ʻo hangē ko ha ngaahi ʻekitivitī efiafi fakafāmili ʻi ʻapi, ʻaʻahi ki he temipalé, mo ha ngaahi kaimeʻakai, ka ʻoku ʻikai kau ai e hulohulá.

3.6.3

Ngaahi ‘Ekitivitī mo ha Ngaahi Fakafiefia Fakafonua

Manatu‘i, ko e faifekau koe. ʻOku totonu maʻu pē ke lelei, langaki mo‘ui, pea fenāpasi hoʻo ngaahi ʻekitivitií mo e ngaahi tuʻunga mo‘ui he tohi tuʻutuʻuni ko ʻení.

ʻAi ke ke malu maʻu pē mo fakakaukau lelei ʻi he taimi ʻokú ke kau ai ʻi he ngaahi ʻekitivitī fakafiefiá. ʻOku ʻikai totonu ke ke kau ʻi ha ngaahi ʻekitivitī he lolotonga hoʻo ngāue fakafaifekaú ʻoku ngali fakatuʻutāmaki.

Te mou lava ʻo fakahoko pe kau ʻi ha ngaahi fakataha fakasōsiale mo ha kau faifekau tokoni kehe ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke ke ‘i hoʻo ngāué aí. Neongo ia, ʻoku totonu ke muimui ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ki he ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e faifekau tokoní pea ʻoku ʻikai totonu ke teitei fakahoko pō kakato.

Te ke lava ʻo kau ʻi ha ngaahi folau ʻeveʻeva fakafāmilí ʻo ka fakahoko kei mamaʻo ki ho kau taki faifekau tokoní pea mo ho kau supavaisa fakahoko ngāué. Faʻu ha palani mo ho kau taki faifekau tokoní ke fakatupulekina hoʻo aʻusia fakafaifekaú ʻi he lolotonga hoʻomou mālōlō ʻeveʻevá.

3.6.4

Hivá

Fanongo ki he hiva ‘oku taau mo ho uiuiʻi toputapú. ‘Oku totonu ke fakaafeʻi ‘a e Laumālié ʻe he mūsiká, tokoni ke ke tokanga ki he ngāué, mo taki ho‘o fakakaukaú mo hoʻo ngaahi ongó ki he Fakamoʻuí.

‘Oua naʻá ke fanongo ki ha mūsika ʻokú ne tafunaki e angaʻulí, fakahīkihikiʻi ‘a e fekeʻike‘í, fakaʻaonga‘i ha lea taʻe-fe‘unga pe fakanenefuʻi hoʻo ongo fakalaumālié ʻaki hono fasí, meʻaleá, leʻolahí, ngaahi leá pe ongó.

3.6.5

Nāunau Fakaʻilekitulōniká mo e Komipiutá

ʻOku totonu ke fenāpasi hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi meʻa fakaʻilekitulōnika mo fakamītia kotoa pē, kau ai mo e ngaahi telefoni toʻotoʻó mo e komipiutá mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. ʻOku ʻikai totonu ke tohoakiʻi ʻi ha faʻahinga founga ʻe hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi meʻa fakaʻilekitulōniká ʻa e laumālié mo e uiuiʻi ʻo ho misioná.

Faka‘ehiʻehi mei ha faʻahinga meʻa pē ʻoku fakamātatuʻa, angaʻuli, feke‘ikeʻi, pe ponokalafi. ʻOua te ke ngāue ʻaki hoʻo telefoni toʻotoʻó ʻi he lolotonga e ngaahi houa ʻo hoʻo ngāué.

3.6.6

Mītiá

ʻE lava ke hoko ʻa e mītia fakasōsialé ko ha founga lelei ke vahevahe ai ʻa e founga ʻo hoʻo muimui ki he Fakamoʻuí, ko ha faifekaú. ‘Oku totonu ke kei hoʻata pē ʻi he ngaahi ʻekitivitī ʻoku ʻikai fakafaifekaú ʻa e ngeia ʻo ho uiuiʻi fakafaifekaú.

Fili fakapotopoto ʻi he taimi ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻa e mītiá. Ko e hā pē ha meʻa te ke lau, fanongo ki ai, pe sio ai, te ne uesia koe. Fili pē ʻa e mītia ʻoku langaki-moʻui kiate koé.

Malu‘i ho tuʻunga malú pea mo e malu ʻa e niʻihi kehé ʻaki haʻo tokanga ki he ngaahi fakamatala fakafoʻituitui mo e ngaahi ʻīmisi ʻokú ke tuku atu ʻi he tekinolosiá. ʻOua te ke fakaʻaongaʻi ʻa e hingoa “ʻEletaá” pe “Sisitaá” he hingoa ʻo hoʻo ʻakauní. ‘Oua naʻá ke tuku atu ha faʻahinga meʻa ʻi he ʻinitanetí pe ʻi ha pōpoaki telefoni ʻe taʻefeʻunga ke ke lea ʻaki. ʻOua te ke tuku atu ha ngaahi fakakaukau fakapolitikale. Talangofua ki he ngaahi lao ‘oku nau puleʻi hono tuku atu ʻo e mūsiká, heleʻuhilá, mo e ngaahi meʻa ʻoku puleʻi ʻe he maʻu mafai pulusí. ʻOua naʻa ʻai ke pehē ko hoʻo fakamatalá ko ha ngaahi fetuʻutaki fakaʻofisiale ia ʻa e Siasí.

ʻE lava ʻe hono fakamoleki ha taimi lahi ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻo e ʻinitanetí, telefoni toʻotoʻó, pe ngaahi meʻa fakamītia kehé ʻo taʻofi koe mei hono fakahoko e taimi tēpile hoʻo ngāue fakafaifekau tokoní mo e ngaahi ngāue ke faí.

Kapau ‘oku ʻikai ke ke fakapapauʻi pe ʻoku taau ha faʻahinga meʻa ke mamata pe fanongo ki ai, talanoa mo hoʻo ongomātuʻá, pīsopé, palesiteni fakasiteikí, pe kau taki faifekau tokoní. ʻE foaki atu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ha ivi ke ke fai e ngaahi fili totonú.

3.7

Ngaahi Fakaʻatā Makehe ʻi he Tuʻutuʻuní

Ka ʻi ai ha fakaʻatā makehe ki he ngaahi tuʻunga moʻui kuo fakamatalaʻi ʻi he ngaahi tuʻunga moʻui fakafaifekau ko ʻení, ʻoku ʻikai ko ha tuʻutuʻuni ia ke fai ʻataʻatā pē ʻe hoʻo palesiteni fakasiteikí, pīsopé, ongo mātuʻá, pe kau taki fakafaifekau tokoní. Kapau ‘okú ke ongoʻi ‘oku totonu ke fakakaukauʻi ha fakaʻatā makehe, talanoa mo hoʻo palesiteni fakasiteikí mo e kau taki fakafaifekau tokoní ke mou aleaʻi e ngaahi tūkungá. ʻE lava leva ʻa e kau taki fakafaifekau tokoní ke toki talanoa mo e ʻŌfisi Fakamisiona Tokoní ke fakakaukauʻi hoʻo kolé.

3.8

Fetuʻutaki mo e Kau Taki Fakafaifekau Tokoní, Kau Taki Lakanga Fakataulaʻeikí, mo e Kau Supavaisa ʻo e Feituʻu Ngāué

ʻOku kau ʻi heʻete hoko ko e faifekaú ha fatongia ke te haʻisia ki he ʻEikí mo e kau takí. ʻOkú ke fakahoko ʻeni ʻaki haʻo fakahū mai maʻu pē ha ngaahi lipooti fakafaifekau. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi lipooti ko ʻení:

  • Ho‘o ngaahi ngāue ko e faifekaú mo e taimi tēpilé

  • Hoʻo tuʻunga moʻui lelei fakaesinó mo fakaelotó

  • Ho‘o ngaahi aʻusia fakalaumālié mo e fakalakalaká

  • Ho‘o ngaahi lavameʻa mo e ngaahi faingataʻaʻia kimui ní.

ʻOku totonu ke ke fakahoko ki hoʻo supavaisa ʻi he feituʻu ʻokú ke ngāue aí pea mo hoʻo kau taki fakafaifekau tokoní ha faʻahinga taimi pē he ʻikai ke ke lava ai ʻo maʻu hoʻo ngāué. Ko e fetu‘utaki ko ʻení ʻoku totonu ke hoko kei mamaʻo kapau ʻe lava.

Fakaʻaongaʻi hoʻo ʻīmeili fakafaifekau ne vahe atú, ʻi he lolotonga hoʻo ngāue fakafaifekaú, kae ʻikai ko ha toe ʻakauni fakafoʻituitui kehe.