Seminelí
ʻEta 3: “Fuʻu Tui Lahi Pehē”


“ʻEta 3: ʻFuʻu Tui Lahi Pehē,’” Tohi ʻa Molomoná – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó (2024)

“ʻEta 3,” Tohi ʻa Molomoná – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó

ʻEta 3

“Fuʻu Tui Lahi Pehē”

ʻĪmisi
ko e mamata ‘a e tokoua ʻo Sēletí ki he toʻukupu ʻo e ʻEikí

Kuó ke fakakaukau fakamātoato nai ki he liliu ʻe lava ke fai ʻe he tui kia Sīsū Kalaisí ʻi heʻetau moʻuí? Ko ha sīpinga maʻongoʻonga ʻe taha ko e tokoua ʻo Sēletí, ʻa ia naʻe fakataufolofola ki he ʻEikí mo ha palani ke fakaleleiʻi ʻene ngaahi palopalemá pea lotu ʻi he loto-fakatōkilalo ʻi he “fuʻu tui lahi pehē” (ʻEta 3:9) pea “naʻe matoʻo ʻa e veilí mei [hono] ongo matá” (ʻEta 3:6) pea naʻá ne mamata mo fefolofolai mo e ʻEikí. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi koe ke ke ngāueʻi ʻi he loto-fakatōkilalo ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí.

Tokanga taha kia Sīsū Kalaisi ʻi hoʻo akoʻi ʻa e folofolá. Tuku ha taimi ke tokoni ai ki he kau akó ke nau fakatokangaʻi ʻa e ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e Fakamoʻuí mo Hono mālohi huhuʻí. Fakamahinoʻi ange ʻa e ngaahi potufolofola ʻe ala fakatupulaki ai ʻenau tui kiate Iá. Fakakaukau ke ʻeke ha ngaahi fehuʻi te ne fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ai ʻe Sīsū Kalaisi ʻo tāpuekina, fakamālohia, mo tataki kinautolú.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau ki ha kakai ʻe toko tolu ʻoku nau tanganeʻia ai ʻi he hisitōlia ʻo e Siasí pe folofolá pea mo e founga naʻe fakahaaʻi ai ʻe he kakaí ni ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

ʻOkú ke fakahaaʻi fēfē ʻa e tuí?

ʻE tokoni ʻeni ke teuteuʻi ʻa e kau akó ke nau ako lahi ange fekauʻaki mo e tui kia Sīsū Kalaisí. Te ke lava ʻo vakai ki he fakaʻosinga ʻo e lēsoní ke huluʻi ha taha ʻo e ngaahi vitioó pe fai ʻa e talanoa ʻo Seni Lotofií, kae ʻoua ʻe tuku ki he kau akó ke nau lisi ha ngaahi sīpingá.

Hiki ha lisi ʻo e kakai ʻe toko tolu ʻokú ke saiʻia ai mei he hisitōlia ʻo e Siasí pe folofolá.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe niʻihi naʻe fakahaaʻi ai ʻe he kakaí ni ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí?

  • Te ke lava fēfē ʻo tala pe ʻokú ke ngāue ʻaki ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí ʻi hoʻo moʻuí?

  • Ko e hā ka ke ka fie ngāueʻi ai ʻa e tuí?

Fakakaukau ke hiki ʻa e tali ʻa e kau akó ki he fehuʻi hono ua ʻi he palakipoé: Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi tali ko ʻení pea vakaiʻi ʻenau tuí. Kapau ʻe tokoni, tānaki atu ha niʻihi pe kotoa ʻo e ngaahi fakamatala vakaiʻi fakafoʻituitui ko ʻení pea fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakakakato ia.

Ke tokoni atu ke ke fakalaulauloto ki hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí, hiki ʻa e tuʻunga ʻoku moʻoni ai e ngaahi fakamatala ko ʻení ʻi ha meʻafua ʻo e 1–5 (1 = ʻikai ʻaupito; 2 = taimi ʻe niʻihi; 3 = tuʻo lahi; 4 = meimei maʻu pē; 5 = maʻu pē):

  • ʻOku ou tui kia Kalaisi mo tali Ia ko hoku Fakamoʻui.

  • ʻOku fakafou ʻi he lotu fakamātoato ki he Tamai Hēvaní ʻa ʻeku fekumi ki ha tokoni mei he ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi ki heʻeku ngaahi palopalemá, pea falala ki Heʻena fakahinohinó mo e tokoní.

  • ʻOku ou ngāue mo falala ki he ʻEikí ke Ne tokoniʻi au.

ʻI hoʻo ako ʻa e lēsoni ko ʻení, feinga ke ʻilo lahi ange fekauʻaki mo e founga te ke lava ai ʻo ngāueʻi ʻi he loto-fakatōkilalo ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí mo e ʻuhinga te ke loto ai ke fai peheé.

Ko hono ngāue ʻaki ʻo e tuí

ʻI he lēsoni kimuʻá, naʻá ke ako ai naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e tokoua ʻo Sēletí ke foʻu ha ʻū vaka lafalafa pea kolosi ʻi he tahí ki he fonua ʻo e talaʻofá; ka neongo iá, naʻe ʻikai ha maama ʻi he ʻū vaká. Naʻe fekau ʻe he ʻEikí ki he tokoua ʻo Sēletí ke fokotuʻu ange ha solovaʻanga (vakai, ʻEta 2:23). ʻI he ngāue ʻa e tokoua ʻo Sēletí ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí, naʻe tokoni ʻa e ʻEikí ke fakaleleiʻi ʻene palopalemá pea tāpuekina ia ʻi ha ngaahi founga naʻe ope atu ʻi he meʻa naʻá ne koleá.

Tufa ʻa e laʻipepa tufa ko ʻení, pea fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakafonu fakafoʻituitui pe fakakulupu iiki ia.

Ko e Tui ʻa e Tokoua ʻo Sēletí

Tohi ʻa Molomoná – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó (2024)—“ʻEta 3: ʻFuʻu Tui Lahi Pehē’”

Lau ʻa e ngaahi veesi ʻi lalo ʻi he fakatātā takitaha ko ʻení pea hiki ʻa e meʻa naʻe fai pe lea ʻaki ʻe he tokoua ʻo Sēletí ke fakahaaʻi ʻa e tuí. (Ke mahino ʻa e ʻEta 3:2–3, ʻoku mahuʻinga ke mahino ʻoku tuʻunga ʻi he Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví ʻa ʻetau nofo ʻi ha māmani ʻoku fakamavaheʻi fakatuʻasino ai kitautolu mei he ʻOtuá pea ʻoku tau faiangahala kotoa pē pea fakamavaheʻi fakalaumālie ai kitautolu mei he ʻOtuá.)

ʻEta 3:1

ʻĪmisi
ko e kaka ʻa e tokoua ʻo Sēletí ʻi ha moʻunga

ʻEta 3:2–5

ʻĪmisi
ko e lotu ʻa e tokoua ʻo Sēletí ʻi ha moʻunga

ʻEta 3:6–10

ʻĪmisi
ko e mamata ‘a e tokoua ʻo Sēletí ki he toʻukupu ʻo e ʻEikí

ʻEta 3:11–16, 19–20

ʻĪmisi
ko e fefolofolai ʻa e tokoua ʻo Sēletí mo e ʻEikí
  • Ko e hā ha meʻa naʻá ke ako mei he aʻusia ʻa e tokoua ʻo Sēletí?

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ʻenau talí. Hiki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku nau fakahāʻí ʻi he palakipoé.

Ko ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau akó ko e taimi ʻoku tau ngāueʻi ʻi he loto-fakatōkilalo ʻa e tui ki he ʻEikí, te tau ofi ange ai kiate Ia.

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e tui ʻa e tokoua ʻo Sēletí, fakakaukau ke vahevahe ʻa e kalasí ki ha fanga kiʻi kulupu iiki ke nau fai ʻa e ngaahi ʻekitivitī ʻe fā ko ʻení. Pe, fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau ngāue fakakulupu tautau toko fā, pea fai ʻe he tokotaha ako takitaha ha taha ʻo e ngaahi ʻekitivitií. ʻE lava leva ke vahevahe ʻe he kau akó ʻa e meʻa ne nau akó ʻi heʻenau kulupú, pea kapau ʻe ʻaonga, vahevahe fakakalasi ha ngaahi meʻa mahuʻinga.

  1. Naʻe hanga ʻe he tokoua ʻo Sēletí ʻo “ngaohi mei he maká ha ngaahi foʻi maka iiki ʻe hongofulu mā ono,” pea ʻave ia ki he “tumutumu ʻo e moʻungá, ʻo ne toe tangi ki he ʻEikí” (ʻEta 3:1). Hiki ʻa e ʻuhinga ʻoku hoko ai ʻa e loto-vilitaki ke ngāue pea fai ʻa e meʻa te tau lavá ke fakaleleiʻi ʻaki ʻa e palopalemá, ko ha konga mahuʻinga ia ʻo ʻetau tui ki he ʻEikí.

  2. Lolotonga ʻa e lotu ʻa e tokoua ʻo Sēletí, naʻá ne lea ʻo kau ki “hono vaivaí ʻi [he] ʻao [ʻo e ʻOtuá]” (ʻEta 3:2) peá ne kolea ha tokoni ʻi he loto-fakatōkilalo. Hiki ʻa e founga ʻe lava ke tokoni ai ʻetau mahino ki heʻetau vaivaí pea mo ʻetau fakafalala kakato ki he ʻEikí, ki heʻetau ngaahi lotú mo ʻetau tui kiate Iá.

  3. ʻI he kole ʻe he tokoua ʻo Sēletí ki he ʻEikí ke ala ki he ngaahi foʻi maká ke fakaulo kinautolú, naʻá ne fakamoʻoni ʻo pehē, “ʻOku ou ʻiloʻi, ʻE ʻEiki, ʻokú ke maʻu ʻa e māfimafi kotoa pē, pea ʻokú ke faʻa fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻokú ke finangalo ki aí koeʻuhi ke ʻaonga ki he tangatá” (ʻEta 3:4). Hiki ʻa e founga kuó ke ʻiloʻi pe ʻe lava ke ke ʻiloʻi ai ʻoku maʻu ʻe he ʻEikí ʻa e mālohi ke tokoniʻi kitautolu ʻi heʻetau ngaahi palopalemá. ʻE lava ke ke fakakau ai ʻa e founga ʻe lava ke tokoni ai ʻa e ʻilo ko iá ki heʻetau tui kiate Iá.

  4. Naʻe palōmesi ʻa e tokoua ʻo Sēletí te ne tui ki he ngaahi lea ʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ʻi he kahaʻú (vakai, ʻEta 3:11–12). Hiki ʻa e ʻuhinga ʻokú ke pehē naʻe falala lahi ai ʻa e tokoua ʻo Sēletí ki he ʻEikí ʻo ne loto-fiemālie ki he meʻá ni.

ʻUnu ke ofi ange ki he ʻEikí

  • Ko e hā ha ngaahi founga kehekehe naʻe tāpuakiʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e tokoua ʻo Sēletí koeʻuhí ko ʻene tuí?

  • Ko e hā ha ngaahi founga naʻe ofi ange ai ʻa e tokoua ʻo Sēletí ki he ʻEikí ʻo fakafou ʻi he aʻusia ko ʻení?

Mahalo ʻe tokoni ke fakaʻilongaʻi ʻa e folofola ʻa e ʻEikí ki he tokoua ʻo Sēletí: “Kuo huhuʻi ai koe mei he hingá; ko ia kuo fakafoki mai koe ki hoku ʻaó” (ʻEta 3:13). ʻI heʻetau ngāueʻi ʻa e tui ki he ʻEikí ʻi heʻetau ngaahi palopalema fakafoʻituituí, te tau lava foki ʻo maʻu ʻEne tokoní ʻi heʻetau taumuʻa taʻengata ke ikunaʻi ʻetau mavahe meiate Iá pea toe foki ʻo nofo mo Iá.

Mamata pe lau ha taha ʻo e ngaahi sīpinga ko ʻeni ʻo hono ngāueʻi ʻe he toʻu tupú ʻenau tuí.

  • Mamata ʻi he “Tuí pea mo e Taumuʻá” (4:40). ʻOku fakamatala ʻe ha finemui vaʻinga soka fakapalōfesinale ʻa e founga ʻokú ne ngāueʻi ai ʻa e tui ki he ʻEikí.

  • Mamata ʻi he “Ko Hono Toe Fakatupulaki ʻEku Tuí ʻi he Taimi Naʻá Ku Ongoʻi Hē Aí” (6:25). Hili ʻa e foki vave mai ʻa ha talavou mei he ngāue fakafaifekaú, naʻá ne toe fakatupulaki ʻene tui kia Sīsū Kalaisí.

  • Lau ʻa e talanoa kia Seni Lotofií, ko ha kiʻi tamasiʻi ʻi Netaleni naʻá ne fekumi ki he palōfita ko Siosefa F. Sāmitá ke fakamoʻui hono mata naʻe mahakiʻiá (Kau Māʻoniʻoní: Ko e Talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, vol. 3, Loto-toʻa, Fakaʻeiʻeiki mo e Tauʻatāina, 1893–1955 [2022], 150–53).

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau ako mei he vitioó pe talanoá.

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa kuó ke aʻusia pe aʻusia ʻe ha niʻihi ʻokú ke ʻilo kuo fakamālohia ai hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí?

Fakaʻosi ʻaki hano hiki ha founga ʻe taha te ke fie ngāueʻi lahi ange ai ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí pea mo hono ʻuhingá. Ko ha ngaahi fakakaukau fakalūkufua ʻeni ke tokoni atu ke ke fakakakato ʻa e ʻekitivitī ko ʻení. ʻE fiemaʻu ke ke tānaki atu ha ngaahi fakaikiiki ʻoku kaunga kiate koé.

  • Fai ha ngāue pau ke fakaleleiʻi ʻaki ha palopalema pea fekumi ki he tokoni ʻa e ʻEikí.

  • Fokotuʻu ha taumuʻa ke lotu lahi ange ʻi he loto-fakatōkilalo pea falala ki he ʻEikí.

  • Toutou fakahoko ha meʻa ʻe taha ke ke ofi ange ai ki he ʻEikí.

Kumi ha ngaahi founga te ke ongoʻi ofi ange ai ki he ʻEikí ʻi hoʻo ngāue ʻi he tuí.

ʻE maʻu ʻe he kau akó ha faingamālie ke vahevahe ʻa e founga kuo nau ngāueʻi ai ʻa e tuí pea mo e ngaahi ola kuo maʻu mei aí ʻi ha lēsoni sivi ʻe hoko mai (“Siviʻi Hono 9 Hoʻo Akó”).

Fakaʻosi ʻaki haʻo vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí pea mo e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei hono ngāueʻi ʻa e tui kiate Iá.