2016
Tuʻunga Taʻeueʻia Fakalaumālie: Ko hono Langa ʻo ha Vaka ʻe ʻIkai Lava ke Ngotó
April 2016


Tuʻunga Taʻe-ueʻia Fakalaumālie: Ko hono Langa ʻo ha Vaka ʻe ʻIkai Lava ke Ngotó

Mei ha fakataha lotu ʻa e ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí naʻe fai ʻi he ʻaho 16 ʻo Sepitema 2014. Ke maʻu kakato e leá ʻi he lea faka-Pilitāniá, ʻalu ki he speeches.byu.edu.

ʻOku tau fie maʻu ha tuʻunga tuʻumaʻu fakalaumālie feʻunga ke faifolau ʻaki ʻetau moʻui fakamatelié ʻo foki hao ki hotau ʻapi fakalangí.

ʻĪmisi
carpenter and tools

Fakaʻilongá pea mo e ngaahi tā ʻo e vaká © lublubachka/Thinkstock, MicheleBolero/Thinkstock David Harding/Thinkstock

Naʻe tuʻutuʻuni ʻe he tuʻi Suēteni ko Kusitafu ʻAtolofi II, ke foʻu ha vakatau ʻi he konga ʻuluaki ʻo e senituli 17, pea fakahingoa ko e Vasá. Ko ha koloa lahi fau naʻe fie maʻú, ʻo tautautefito ki he ʻoke naʻe teu ke foʻu ʻaki ʻa e vaká. Naʻe ʻafio tonu ʻa Kusitafu ʻAtolofi ki hono foʻu ʻo e vaká, ʻo feinga ke fakapapauʻi ʻe aʻusia kakato ʻe he Vasá ʻene ngaahi fakaʻamú.

Naʻe tuʻutuʻuni ʻe Kusitafu ʻAtolofi, ʻi he hili hono foʻu ʻo e vaká ke toe fakalōloa ʻa e Vasá. Ka koeʻuhí ne ʻosi foʻu ʻa e maokupu ʻo e alangavaká mei he ʻoke mahuʻingá, naʻe tuʻutuʻuni ai ʻe he tuʻí ki he kau tufungá ke nau fakalahi ʻe lōloa ʻo e vaká kae ʻoua ʻe toe fakalōloa hono maokupú. Neongo naʻe ʻosi ʻiloʻi ʻe he kau foʻu-vaká ʻe hoko hono ʻai iá ke holoki ai e tuʻunga mālohi ʻo e Vasá ki he folaú, ka naʻa nau momou ke fakahā ki he tuʻí ha meʻa naʻe ʻikai fie mokoi ki ai. Naʻa nau talangofua pē. Naʻe vilitaki foki ʻa Kusitafu ʻAtolofi ke ʻoua naʻa hangē ʻa e vaká ni ko e angamahení ʻo funga-vaka pē ʻe taha ki he ngaahi meʻafaná kae funga-vaka tolu ʻo ʻi ai ha ngaahi meʻafana fakafonua, pea ke ʻi he fungavaka taupotu ki ʻolungá ʻa e ngaahi meʻafana fakafonua mamafa tahá. Naʻe toe talangofua pē kau foʻu vaká, ʻo ʻikai fai ki heʻenau fakakaukau lelei angé.

ʻI he ʻaho 10 ʻo ʻAokosi 1628, ne tukufolau ai ʻa e Vasá ʻi heʻene fuofua folaú. Hili e mavahe ʻa e Vasá mei he taulangá, kuo faʻaki ha matangi mālohi ʻi hono ngaahi laá, pea kamata leva e vaká ke fakatafa. Ne ʻikai fuoloa, “kuo fakatafa lahi ʻa e [vaká] pea ʻoho mai ʻa e tahí ʻi he ngaahi ava ki he meʻafaná ʻo ngoto māmālie ai ki kilisitahi, ʻoku kei failā pē, fakataha mo e silá pea mo e meʻa kotoa pē.”1 Naʻe feʻunga pē fuofua folau ʻa e Vasá mo e fute ʻe 4,200 nai (mita ʻe 1,280).

Naʻe maumauʻi ʻe he holi ʻa Kusitafu ʻAtolofi ke maʻu ha fakamanatu tuʻunga kilukiluá e palani naʻe mei hoko ko ha vaka lā fisifisimuʻa, pe vakatau mālohi taha ʻi hono kuongá. Naʻe hoko e momou ʻa e kau foʻu-vaká ke lea haké—ʻenau manavahē naʻa houhau e tuʻí—ke ʻikai maʻu ai ʻe he tuʻí honau potó mo ʻenau ʻiló. Naʻe mole ʻiate kinautolu kotoa ne kau he ngāué, ʻa e taumuʻa ʻo e ngāué: ke maluʻi ʻa Suēteni pea mo tuʻuaki hono leleí ʻi tuʻapuleʻangá. ʻIlonga ha vaka ʻe feinga ke fakasītuʻaʻi e ngaahi lao ʻo e fīsikí, ko ha vaka ia ʻe ʻikai tētē.

Koeʻuhí ke tau lava ʻo folaua lelei ʻetau moʻui fakamatelié, te tau fie maʻu ha tuʻunga taʻe-ueʻia fakalaumālie ke fakafepakiʻi ʻa e ngaahi matangi-tauluá mo e ngaahi matamataʻaú tafoe ʻo ka fie maʻu, pea foki hao ki hotau ʻapi fakalangí. ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa te tau lava ʻo fai ke fakatupulaki ʻetau tuʻunga taʻe-ueʻia fakalaumālié. Te u lave ki ha meʻa ʻe fā.

Ko e Talangofua ki he Ngaahi Fekau ʻa e ʻOtuá

Ko e ʻuluakí, ko e talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻOku tau moʻulaloa kotoa ki he ngaahi fono fakalaumālié, ʻo hangē pē ko e moʻulaloa ʻa e Vasá ki he ngaahi lao fakatuʻasinó. ʻOku ʻikai ʻatā ha taha mei ai. ʻOku fie maʻu ke tau talangofua ki he ngaahi fono fakalaumālie ko ʻení, ʻa ia ʻoku tau ui ko e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

Mahalo naʻe ongo fakapōpula kia Kusitafu ʻAtolofi ke ngāue ʻo fakatatau mo e ngaahi lao fakatuʻasinó ʻi he foʻu ʻo e vaká, ka naʻe ʻikai ke mei ngoto ʻa e Vasá teʻeki kamata ʻene folaú, kapau naʻe fai ki he ngaahi lao ko ʻení. Naʻá ne mei tauʻatāina mo ʻatā ke fakahoko e taumuʻa naʻe foʻu ki aí.

ʻOku pehē pē hono paotoloaki ʻetau tauʻatāiná, ʻataá, mo e malava ke aʻusia hotau tūkuingatá, ʻe he talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻikai fakataumuʻa ʻa e ngaahi fekaú ke fakapōpulaʻi kitautolu. Ka, ʻoku fakaiku ʻa e talangofuá ki ha tuʻunga taʻe-ueʻia fakalaumālie mo e fiefia tuʻuloa.

Ko e talangofuá ko e fili pē ʻatautolu. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe Sīsū, “Vakai, kuó u foaki kiate kimoutolu ʻa e ngaahi fekaú; ko ia tauhi ʻeku ngaahi fekaú” (3 Nīfai 15:10). ʻOku faingofua pehē pē. Fai ia. Fili he taimí ni ke ke talangofua kakato. He ʻikai ha toe meʻa te ne fakatupulaki lahi ange ʻa e tuʻunga taʻe-ueʻia fakalaumālié. He ʻikai ha toe meʻa te ne ʻomi kiate kitautolu ha tauʻatāina lahi ange ke fakahoko e misiona ʻetau moʻuí.

Ko e Talangofua ki he Faleʻí mo e Hoko ʻi he Moʻuí Kotoa ko e Kau Akó

ʻĪmisi
carpenter’s tools

Uá, ʻoku fie maʻu ke tau tokanga mo fakafanongo ki he ngaahi akonaki mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni falalaʻangá pea fakatukupaaʻi kitautolu ke tau hoko ko ha kau ako ʻi he moʻuí kotoa.

Ko e taha ʻo e ngaahi tūkiaʻanga ʻo e maʻu e ʻiló ko e hīkisia koē ʻoku lava ke hoko ʻi he taimi ʻoku tau fakakaukau ai kuo lahi ʻetau ʻiló pea ʻikai ha meʻa ke toe akó. Kuo tau ʻosi fakatokangaʻi kotoa ʻeni ʻi ha niʻihi ʻoku nau mātuʻaki fakafalala ki honau potó. ʻOku faingataʻa ʻaupito ke akoʻi ha taha ʻoku taku ʻokú ne ʻilo e meʻa kotoa pē.

Manatuʻi ʻeni, pea feinga ke hoko ko ha taha ako ʻi he moʻuí kotoa, naʻe pehē ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi, ko e Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, “ʻOku ou kei hangē ha kiʻi tamasiʻí ʻo lahi e meʻa ke akó. ʻE lava ʻe ha taha pē ʻo akoʻi mai kiate au ha meʻa.”2 ʻI he taimi naʻá ne fakahoko mai ai hoku uiuiʻi ke u hoko ko ha Taki Māʻolungá, naʻe akoʻi mai ʻe Palesiteni ʻAealingi ha lēsoni mahuʻinga kiate au. Naʻá ne pehē [ko e] taimi ʻokú ne fanongo ai ki ha taha ʻokú ne [fai] ha talanoa naʻá ne ʻosi fanongo ai kimuʻa pe ngāueʻaki ha potu folofola ʻokú ne [feangainga] mo iá, ʻokú ne fehuʻi loto pē, “Ko e hā ʻoku [fakaʻilongaʻi] mai ai ʻeni ʻe he ʻEikí kiate aú?” mo e “Ko e hā kuo teʻeki ai ke u ako mei he talanoa pe potu folofola ko iá?” Kapau ʻoku tau fie fakatupulaki ʻetau tuʻunga taʻe-ueʻia fakalaumālié, te tau loto vēkeveke ke ako pea te tau maʻu ha loto fakatōkilalo feʻunga ke tali ʻa e fakahinohinó, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hotau taʻu motuʻá mo ʻetau taukeí.

Ko e fili moʻoni ia ʻatautolu. Te tau lava ʻo fakafanongo mo talangofua ki he akonaki ʻoku ʻomi ʻe he kau taki ʻo e Siasí, tautautefito kiate kinautolu ʻoku tau poupouʻi mo e ngaahi mātuʻá; kaungāmeʻa falalaʻanga—pe taʻe-[falalaʻangá], ko e kau palōfita, kau tangata kikite, mo e kau tangata maʻu fakahaá. Te tau lava ʻo feinga ke hoko ko ha kau ako ʻi he kotoa ʻo e moʻuí—pe ʻikai. Te tau lava ʻo fakatupulaki ʻetau tuʻunga taʻe-ueʻia fakalaumālie—pe ʻikai. Kapau he ʻikai ke tau lava ʻo fakatupulaki ʻetau tuʻunga taʻe-ueʻia fakalaumālié, te tau hangē ko e Vasá—ko ha vaka he ʻikai tētē.

Ko e Tokoniʻi ʻo e Niʻihi Kehé

Tolú, ʻe hoko ʻetau taʻe-siokitá, tokangaʻi mo tokoniʻi ʻo e niʻihi kehé ke fakatupulaki ai ʻetau tuʻunga taʻe-ueʻia fakalaumālié.

ʻOku kei taumuʻa tonu pē ʻa ʻItāniti ʻi he taimi ʻoku tau tokanga ai ki he niʻihi kehé, ʻi heʻetau feinga ke tokoni ki he fānau ʻa e Tamai Hēvaní. Kuó u fakatokangaʻi ʻoku faingofuaʻia ange ke maʻu ha ueʻi fakalaumālie ʻi he taimi ʻoku ou lotu ai ke ʻilo ha founga te u lava ai ʻo tokoni ki ha tahá, ʻi he taimi ʻoku ou lotu pē ai maʻakú.

Mahalo te tui, ʻe ʻi ai ha tuʻunga ʻi he kahaʻú, te tau ʻi ha tuʻunga lelei ange ai ke tokoni. Ko hono moʻoní, ko e taimí pē ʻeni. ʻOku tau maʻuhala kapau ʻoku tau fakakaukau ʻe faingamālie ange kapau te tau maʻu ha taimi lahi ange, paʻanga lahi ange, pe ko ha meʻa lahi ange ke tokoni ki he niʻihi kehé. Tatau ai pē pe ko e hā e tūkungá, ʻoku ʻi ai e fili ke tau fai. Te tau tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé pe ʻikai? Kuo tau tō ʻi ha sivi mahuʻinga ʻo e moʻui fakamatelié kapau ʻoku ʻikai ke tau fili ke tokoniʻi kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá. Pea kapau te tau tokoni, ʻoku tau fakatupulaki ai ʻetau tuʻunga taʻe-ueʻia fakalaumālié.

Ko Hono ʻAi ʻa Sīsū Kalaisi ko Hotau Fakavaʻé

ʻĪmisi
the ship Vasa

Fakaʻilongá pea mo e ngaahi tā ʻo e vaká © lublubachka/Thinkstock, MicheleBolero/Thinkstock David Harding/Thinkstock

Faá, ko hono fakaʻosí, mo e mahuʻinga tahá, ʻoku tupulaki ʻetau tuʻunga taʻe-ueʻia fakalaumālié ʻo fakatatau mo e tuʻunga ko ia ʻo ʻetau fokotuʻu ʻa Sīsū Kalaisi ke hoko ko hotau fakavaʻé.

Ka ʻikai ʻa Kalaisi, ʻoku felīlīaki kitautolu ʻo hangē ha vaka ʻoku fepālekina ʻe he fukahi peaú. ʻOku ʻikai hatau mālohi he ʻoku ʻikai hatau lā. ʻOku ʻikai ke tau taʻe-ueʻia, ʻo tautautefito ʻi he ngaahi taimi ʻo e afaá, koeʻuhí he ʻoku tau hala he taula. ʻOku tau taumuʻa valea koeʻuhí he ʻoku ʻikai ha meʻa ke tau ʻulifohe ʻaki. Kuo pau ke tau ʻai ʻa Kalaisi ko hotau fakavaʻe.

Kimuʻa pea tau lava ʻo fehangahangai, ikunaʻi, pea mo mateuteu ki he ngaahi matangi-tauluá mo e ngaahi matamataʻau ʻo e moʻuí, kuo pau ke tau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá; loto fakatōkilalo, loto-fiengāue, mo tukupā ke hoko ko ha kau ako ʻi he kotoa ʻo e moʻuí; tokoni ki he niʻihi kehé; pea fokotuʻu ʻa Sīsū Kalaisi ko e fakavaʻe ʻo ʻetau moʻuí. ʻI heʻetau fai iá, ʻoku tau fakatupulaki ai ʻetau tuʻunga taʻe-ueʻia fakalaumālié. Te tau lava leva ʻo foki hao ki taulanga, ʻi he aʻusia ʻetau taumuʻa folaú, kae ʻikai hangē ko e Vasá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Tohi mei he Kosilio Fakataha Tokoni ʻa Suētení kia Kingi Kusitafu ʻAtolofi II; ʻoku hā ʻa hono liliú ʻi he Richard O. Mason, “The Vasa Capsizes,” virtualschool.edu/mon/CaseStudies/Vasa/vasa.html. ʻOku kei maʻu ha ngaahi fakamatala lahi ʻo kau ki he Vasá ; vakai foki, vasamuseet.se/en ki he hisitōliá mo e ngaahi fehokotakinga kehé.

  2. Henry B. Eyring, in Robert I. Eaton and Henry J. Eyring, I Will Lead You Along: The Life of Henry B. Eyring (2013), 409.