2016
Ko hono ʻIloʻi e Ngaahi Loi ʻa Sētané
April 2016


Ko hono ʻIloʻi e Ngaahi Loi ʻa Sētané

ʻOku nofo e tokotaha ʻokú ne fai e talanoá ʻi ʻIutā, USA.

Ko e taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi loi fakalaumālié, ʻe lava e Tohi ʻa Molomoná ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau fakapapauʻi ʻa e meʻa ʻoku moʻoní mo e meʻa ʻoku ʻikaí.

ʻĪmisi
woman with money

Naʻá ku faʻo ha ʻū lauʻipaʻanga ʻAmelika ki heʻeku kato paʻangá ʻi he falekoloá peá u fakatokangaʻi ha taha ʻo e ngaahi lauʻi paʻangá. Naʻá ku fakakaukau naʻe kiʻi lanu mata maama ange ia ʻi he toengá, ko ia naʻá ku toe kiʻi vakaiʻi fakalelei ange. Naʻá ku fakatokangaʻi leva ai ʻoku ʻikai ke fuʻu ʻata lelei e ʻīmisi ʻo Palesiteni Siaosi Uasingatoní. Naʻa mo e lauʻi pepá naʻe hangē naʻe faikehé. Ko ha lauʻi paʻanga loi! Naʻe fetongi ia ʻe he faifakataú ʻaki ha laʻi paʻanga moʻoni peá ne ʻave leva ʻa e lauʻi paʻanga loí ki he pule ʻo e falekoloá.

Talu mei ai mo ʻeku faʻa fakakaukau lahi ki he laʻi paʻanga loi ko iá. Naʻá ku fifili ki hono fuoloa hono toutou fakaʻaongaʻí mo e tokolahi e kakai kuó ne kākaaʻi ʻi he ngaahi taʻu kuo hilí. Ko hono moʻoní, kapau naʻe ʻikai ke u tokanga, naʻe mei kākaaʻi mo au. Ka ʻi hono fakafehoanaki ki he meʻa moʻoní mo hona faikehekehé kae ʻikai ko e faitataú, naʻá ku lava ʻo tala ko ha lauʻi paʻanga loi ia.

ʻOku fonu e Tohi ʻa Molomoná ʻi ha ngaahi sīpinga ʻo ha kau kākā fakalaumālie, ʻoku muimui ki he ngaahi founga loi ʻa Sētané mo kākaaʻi ʻa e niʻihi kehé ke maʻu ʻenau lelei. ʻI heʻetau siofi ʻenau ngaahi kākaá mo ʻenau olopotó, ʻoku kamata leva ke tau fakatokangaʻi ʻenau ngaahi fehālākí mo ʻenau halá, ʻi he founga tatau ʻoku kamata ke fakatokangaʻi ai ʻe he mata ʻoku akoʻí, ʻa e faikehekehé he paʻanga moʻoní mo e paʻanga loí. Ko e lahi ange ʻetau akoʻi hotau matá ke fakatokangaʻi ʻa e ngaahi faikehekehé, ko ʻetau mateuteu ange ia ke fakaeʻa ʻa e kau kākā ʻo e ʻaho ní mo fakafepakiʻi ʻenau loí.

Ko hono Tānaki e Fakamatala fekauʻaki mo e Ngaahi Loi ʻa Sētané

ʻOku vilitaki ʻa Sētane ke takihalaʻi kitautolu ʻaki ʻene ākenga loi fakalaumālié, pea kapau he ʻikai ke tau tokanga, ʻe kākaaʻi kitautolu. Naʻe fakatokanga mai ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita (1838–1918): “Ko ha tokotaha [pōtoʻi fakapuli] ʻa Sētane, pea ʻokú ne fakamafola ʻa e paʻanga loi ʻo e tokāteline loí ʻo hangē pē ko e hikihiki-tō hono ʻoatu ʻo e moʻoni ʻo e ongoongoleleí ki māmaní. Tokanga telia ʻa ʻene lauʻi paʻanga loí, [he ʻikai ke ne fakatau ha meʻa maʻau] ka ko e taʻefiemālie, mamahi, pea mo e mate fakalaumālie.”1

Ko e maluʻi lelei taha te tau lava ʻo talitekeʻi ʻaki hano kākaaʻi kitautolu ʻe he ngaahi loi ʻa Sētané ko haʻatau feinga ke maheni ange mo e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Ko e loloto ange ʻetau ʻilo ʻo e moʻoní, ko e faingofua ange ia ke tau ʻiloʻi ʻa e faikehekehé ʻi he taimi ʻoku fakaʻali mai ai ʻe Sētane ʻene ngaahi loí kiate kitautolú. [Pea] ʻi heʻene fai iá, ʻoku fie maʻu leva ke tau vakai ki he ngaahi faikehekehé kae ʻikai ko e ngaahi faitataú, ʻo hangē pē ko ia ne u fai ki he ʻū lauʻi paʻangá, he ko e meʻa ia ʻe fakahaaʻi maʻu ai pē ʻa e loí.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni (1899–1994): “ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e ngaahi fili ʻo Kalaisí. … Naʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻi heʻene tokaimaʻananga taʻe-fakangatangatá ʻo teuteuʻi ʻa e Tohi ʻa Molomoná ke tau lava ai ʻo ʻiloʻi ʻa e fehalākí pea mo ʻilo ʻa e founga ke fakafepakiʻi ai ʻa e ngaahi fakakaukau fakaako, fakapolitikale, fakalotu, mo fakapoto ʻoku loi ʻi hotau kuongá.”2

ʻOku tau tau mo Sētane he ʻahó ni. ʻOku fie maʻu ke tau ʻilo, ʻo tatau mo ha faʻahinga kau tau pē, e palani ʻa e filí. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke hoko ko ha fakamatala mahuʻinga lahi ke ʻiloʻi ʻa e taimi mo e feituʻu ʻe ʻoho mai ai e filí. Ko hono ʻuhinga ia ʻoku ui ai ʻa e foʻi lea ki he tānaki ʻo e faʻahinga fakamatala peheé ko e “tānaki ʻo e potó (gathering intelligense).” Koeʻuhí ke tau ʻiloʻi hotau filí, kuo pau ke tau poto ange ʻi hotau filí. ʻE lava ʻa e Tohi ʻa Molomoná ʻo tokoni mai ke tau “tānaki e potó” ʻi he ngaahi founga kākā ʻa Sētané.

Ko e Lea Fakahekeheké ko ha Kākā

ʻOku laka hake ʻi he vaheua ʻe taha ʻo e kau kākā ʻi he Tohi ʻa Molomoná ne nau ngāueʻaki ʻa e lea fakahekeheké mo ha tōʻonga olopotó ke aʻusia ʻenau taumuʻá. Hangē ko ʻení, “naʻe maʻu ʻe [Seilemi] ha ʻilo kakato ki he lea ʻa e kakaí; ko ia, naʻá ne lava ai ʻo ngāue ʻaki ʻa e lea fakahekeheke lahi, mo ngāue ʻaki ʻa e ivi lahi ʻi he leá, ʻo fakatatau ki he mālohi ʻo e tēvoló” (Sēkope 7:4). Naʻe lea ʻaki ʻe he kau taulaʻeiki faiangahala ʻa e Tuʻi ko Noá ha “ngaahi lea taʻeʻaonga mo fakahekeheke” (Mōsaia 11:7), ʻo fakatupu ai ʻa e kakaí ke nau kau ʻi he tauhi tamapuá mo ha ngaahi faiangahala kehe. Naʻe aʻusia ʻe Kolihola ʻa e ngaahi ola tatau ʻi hono kuongá, ʻo “tohoakiʻi atu ʻa e loto ʻo e tokolahi” (ʻAlamā 30:18). Naʻe fakatou ngāueʻaki ʻe ʻAmalekaia mo Katianetoni ʻena poto he lea fakahekeheké ke piuaki ha kau tau ʻo ha kau muimui faiangahala (vakai ki he ʻAlamā 46:10; Hilamani 2:4).

ʻOku ʻikai hoko fakatuʻupakē ʻeni. Ko e lea fakahekeheké ʻoku mamaha, ʻikai fakamātoato, taʻemoʻoni, mo fakalahi. Naʻe fakatokanga ʻa Nīfai kiate kinautolu te nau “akoʻi ʻa e ngaahi tokāteline hala mo taʻeʻaonga mo valé, pea fakafuofuolahi ʻi honau lotó, pea ʻahiʻahi lahi ke fūfūnaki ʻa ʻenau ngaahi akonakí mei he ʻEikí; pea ʻoku fai ʻi he fakapoʻulí ʻa ʻenau ngaahi ngāué” (2 Nīfai 28:9).

ʻOku faʻa fakaʻaongaʻi ʻa e lea fakahekeheké ke kākaaʻi; pea ʻokú faʻa ʻi ai haʻane ʻuhinga kehe pe ʻāsenita fakapulipuli. Ko e taumuʻa ʻo e fakahekeheké ke mālie kae ʻikai moʻoni, pea ʻokú ne tohoakiʻi ʻa e muna mo e loto-hīkisia ʻo e tangata fakakakanó. Ka neongo ia, ʻoku talamai ʻe he palōfita ʻa e ʻEikí ʻa e moʻoni mahuʻinga ʻoku fie maʻu ke tau fanongo ki aí.

Ko e fakahekeheké ko e lea ia ʻa Sētane. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Sēmisi E. Fausi (1920–2007), ko e Tokoni Ua kimuʻa ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí “ʻOku faʻa ongo tonu maʻu pē ʻa e leʻo ʻo [Sētané] pea mo faingofua moʻoni mo ʻene pōpoakí ke fakatonuhiaʻi. Ko ha leʻo ʻoku afea, mo fakavale mo ongo fakanonga. ʻOku ʻikai hohaʻa pe ongo fefeka. He ʻikai fie fanongo ha taha ia ki he leʻo ʻo Sētané kapau naʻe ongo hohaʻa mo ʻiteʻita.”3

ʻĪmisi
whispering

ʻI he taimi ʻoku fakaʻali mai ai ʻe he māmaní kiate kitautolu ha fakakaukau, fakakaukau fakapoto, pe fakakaukau ʻoku ngali ke ne tohoakiʻi ʻetau tokangá pe loto-hīkisiá pe ʻoku fuʻu ongo ngali moʻoní, ʻoku totonu ke hoko ia ko ha fakatokanga kiate kitautolu he taimi pē ko iá. Lau ʻa e ngaahi fakakaukau ko iá ko e kākā. Fakafehoanaki kinautolu mo e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe he kau palōfita ʻa e ʻEikí. Vakai ki he ngaahi faikehekehé, kae ʻikai ko e ngaahi faitataú, pea ʻe mahino ngofua ʻa e ngaahi fakakaukau kākaá.

Nēhoa—ko ha Tokotaha Kākā ʻIloa

Naʻe fakaʻaongaʻi tavale pē ʻe Nēhoa ʻa e founga lea fakahekeheke ʻa Sētané. Tau vakaiʻi ia ko ha fakatātā ʻo ha tokotaha kākā fakalaumālie. Naʻe manakoa ʻa Nēhoa ko e ngali fenāpasi ʻene tokāteline mo e fakakaukau ʻo ha huhuʻi, mo ha tangata malanga olopoto ʻi he kau Nīfaí. Naʻe tohoakiʻi ʻe Nēhoa ha kau muimui tokolahi ʻaki hono akoʻi “ʻe fakamoʻui ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻi he ʻaho fakaʻosí” mo “maʻu ʻa e moʻui taʻengatá” (ʻAlamā 1:4).

ʻOku lava nai ke tau sio ki he ʻuhinga ne manakoa ai e pōpoaki ʻa Nēhoá? Naʻá ne akoʻi kau ki ha ʻOtua anga faingofua mo fakafiefiemālie—ko ha ʻOtua te [Ne] fakahaofi ʻa e tokotaha kotoa koeʻuhí he ʻokú Ne ʻofa ʻi he tokotaha kotoa ʻo tatau ai pē. Ko ia, fai pē ʻe koe e meʻa ʻokú ke fie faí, he ʻoku sai pē ia. Ko ha foʻi fakakaukau fakatauele naʻe talia ʻe ha kakai tokolahi ʻi he kuonga ʻo Nēhoá (vakai, ʻAlamā 1:5) ʻo tatau mo ha kakai tokolahi he kuongá ni. Ko ha meʻa mahino ʻoku fie maʻu ʻe he kakaí, ko ha tikite taʻetotongi ki Hēvani.

Ko e hā leva ʻa e palopalema ʻi he pōpoaki ʻa Nēhoá? Tau toe vakai ki he ngaahi tefitoʻi ʻuhinga ʻo ʻene taukavé:

  • Naʻe ngaohi ʻe he ʻOtuá ʻa e kakai kotoa pē—tonu.

  • ʻOku ʻofa ʻa e ʻOtuá ki he kakai kotoa pē—tonu.

  • ʻOku ʻikai totonu ke tau manavahē ki he ʻOtuá—tonu.

  • ʻOku totonu ke tau fiefia ʻi he fakakaukau ʻo e fakamoʻuí—tonu.

ʻI he taimi ní, ʻoku lahi ha ngaahi faitatau ʻi he meʻa naʻe akoʻi ʻe Nēhoá mo e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Kae manatu—hangē pē ko e paʻanga loí, ʻoku fie maʻu ke tau fakasio ʻa e ngaahi faikehekehé, kae ʻikai ko e ngaahi faitataú. Ko ia, tau vakai ki he fakakaukau fakaʻosi ʻa Nēhoá:

  • ʻE foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e moʻui taʻengatá ki he tokotaha kotoa pē—loi!

Ko e faikehekehe mahuʻinga ʻeni ʻokú ne talamai ko Nēhoá ko ha tokotaha kākā fakalaumālie. ʻOku fakapapauʻi ki he taha kotoa ʻa e fakamoʻui mei he mate fakatuʻasinó, ka ko e fakamoʻui mei he mate fakalaumālié ʻoku makatuʻunga ia ʻi heʻetau fie fakatomalá. Kapau te tau fakatomala, te tau toki lava leva ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá (vakai, Sēkope 6:11). Ka ʻoku ʻikai maʻu taʻetotongi.

Naʻe Fakatokangaʻi ʻe Kitione mo ʻAlamā ʻa e Tokotaha-Kākaá

Naʻe fakaeʻa ʻa e kovi ʻa Nēhoá ʻi he ʻaho naʻá ne fetaulaki ai mo Kitioné, ko ha faiako angatonu ʻi he Siasi ʻo e ʻOtuá. Naʻe fakafepakiʻi ʻe Kitione ʻa e Tuʻi ko Noá ʻi he ngaahi taʻu kimuʻá pea kuó ne taukei ai mo e kakai kākā fakalaumālié (vakai, Mōsaia 19:4–8). Naʻe “kamata ke fakakikihi mālohi [ʻa Nēhoa] mo ia, koeʻuhí ke ne tohoakiʻi atu ʻa e kakai ʻo e siasí; ka naʻe taʻofi ia ʻe [Kitione], ʻo ne valokiʻi ia ʻaki ʻa e ngaahi folofola ʻa e ʻOtuá” (ʻAlamā 1:7). Naʻe fakatokangaʻi ʻe Kitione ko ha tangata kākā ʻa Nēhoa. ʻI hono ʻiloʻí, naʻe afe leva ʻa Nēhoa ki ha founga ʻe taha ʻa Sētane—ko e fakapoó. Ka naʻe ʻikai taʻeʻaonga e pekia ʻa Kitioné. Naʻe ʻomi ʻe he kakaí ʻa e tangata kākā ko Nēhoá ki he ʻao ʻo ʻAlamaá ke fakamāuʻi.

Naʻe ʻikai ngata pē hono ʻiloʻi ʻe ʻAlamā ʻoku halaia ʻa Nēhoa ʻi he ngāue fakataulaʻeiki kākaá mo e fakapoó, ka ʻo kapau ʻe tuku taʻe fai ha meʻa ki ai, “naʻe iku [e ngāue fakataulaʻeiki kākaá ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí] ki hanau fakaʻauha fakaʻaufuli” (ʻAlamā 1:12). Ko ia naʻe tautea ai ʻa Nēhoa ke mate, pea “ʻi ha mateʻanga fakamā” (ʻAlamā 1:15).

ʻOku hoko ʻa Kitione mo ʻAlamā ko ha sīpinga kiate kitautolu. Ko e taimi ʻoku tau maʻu ai ʻa e Laumālié, te tau mamata mo fanongo ki he “ngaahi meʻá ʻo hangē ko honau angamoʻoní” (Sēkope 4:13). Te tau ʻiloʻi e ngaahi palani mo e ngaahi taumuʻa kākā ʻa Sētané “ʻi ha ʻilo haohaoa, ʻo hangē ʻoku faikehekehe ʻa e ʻahó mei he pō fakapoʻulí.” (Molonai 7:15).

ʻOku poto hotau fili “kākaá,” ka te tau lava ʻo poto ange ʻo hangē ko Kitione mo ʻAlamaá. Te tau lava ʻo akoʻi māmālie hotau matá pea mo hotau ʻatamaí mo e laumālié ke nau ʻiloʻi ʻa e faikehekehe ʻo e moʻoní mo e loí, ʻo hangē ko ʻeku kamata ke fakatokangaʻi ʻa e faikehekehe ʻi heʻeku ongo laʻi paʻanga pepá. ʻI heʻetau fai iá, te tau ʻiloʻi ʻa e kakai kākaá mo tekeʻi ʻenau ngaahi loí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Joseph F. Smith, Gospel Doctrine, 5th ed. (1939), 376.

  2. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: ʻEselā Tafu Penisoni (2014), 154).

  3. James E. Faust, “Ko e ngaahi Mālohi Te nau Fakahaofi Kitautolú,” Liahona, Sānuali 2007, 4.