Kapitulo 41

Dugay Na Kaayong Giunlod

martilyo sa huwes

Sa hapon sa Pebrero 25, 1891, si Jane Richards, ang unang magtatambag sa kinatibuk-ang kapangulohan sa Relief Society, nangandam sa pagpakigpulong didto sa Washington, DC, sa unang komperensya sa National Council of Women [Nasudnong Konseho sa Kababayen-an]. Sa milabayng duha ug tunga ka mga adlaw sa komperensya, nalingaw siya sa pagpaminaw sa mga kababayen-an gikan sa tanang dapit sa Estados Unidos nga naghisgot bahin sa ilang mga paningkamot sa edukasyon, buhat sa gugmang putli, pagreporma, ug kultura. Karon panahon na niya nga makigpulong, ug ang awdotoryum napuno sa gatusan ka mga katawhan kinsa mitambong aron sa pagpaminaw kon unsa ang ikasulti sa Mga Santos sa Ulahing mga Adlaw.¹

Sa dakung bahin sa dul-an sa singkwenta ka tuig nga kasaysayan, ang Relief Society nakatutok sa pag-atiman sa mga panginahanglan sa mga Santos. Ang kinatibuk-ang presidente sa Relief Society nga si Zina Young makusganong mibati, hinuon, nga ang mga organisasyon sa kababayen-an sa Simbahan kinahanglang makigtambayayong sa ubang mga grupo aron sa pagpasiugda og mga kawsa sama sa paghatag sa mga babaye og katungod sa pagbotar. Ang pag-apil sa National Council of Women usa ka kahigayunan alang sa Relief Society ug sa mga lider sa Young Ladies’ Mutual Improvement Association aron makighimamat ug makigtinabangay sa uban kinsa nakig-ambit sa susama nga mga hiyas ug mga tumong.²

Si Jane gipili nga moadto sa komperensya tungod kay gusto ni Emmeline Wells nga mopadala og mga babaye kinsa adunay maayong edukasyon ug nakasabot kaayo sa mga isyu sa kababayen-an sa Utah. Gusto usab niyang magpadala og tawo nga may kaisug, usa ka kalidad nga gituhoan niya nga abunda si Jane niini.

Nakig-uban ni Jane didto sa Washington mao sila si Emmeline, Sarah Kimball, ug ubang mga lider sa kababayen-an sa Simbahan. Sa wala pa sila mobiya, kini nga mga kababayen-an gipanalanginan ug gi-set apart sa usa ka apostol o usa ka sakop sa Unang Kapanguluhan aron morepresentar sa ilang mga organisasyon.

Sukwahi sa nangaging mga pagbisita sa inila nga mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga kababayen-an didto sa Washington, sila wala moadto aron sa pagtinguha og suporta gikan sa mga politiko alang sa mga Santos. Miadto sila isip mga lider sa organisasyon sa kababayen-an kinsa gusto nga maghisgot mahitungod sa ilang trabaho, dili lang sa Utah apan sa tanang laing mga dapit diin ang Relief Society ug Y.L.M.I.A. na-establisar na.³

Sa wala pa miapil sa konseho si Jane ug ang ubang mga delegado gikan sa Utah, usa ka komiti naghisgutanay nang daan kon dawaton ba sila. Kadaghanan sa mga kababayen-an sa komitiba nakakita sa mga paningkamot sa Relief Society sa pagpasiugda sa katungod sa mga babaye sa pagbotar, sa pag-organisar sa mga kababayen-an sa nasyonal ug internasyonal nga hut-ong, ug sa pag-establisar og maayong relasyon sa inila nga mga lider sa nasyonal nga kalihokan sa mga kababayen-an.⁴ Apan usa ka babaye misupak sa ilang pag-apil, nagtuo nga motambong sila aron magsangyaw og dinaghan nga kaminyoon.

Ang ubang mga sakop sa komiti midepensa sa mga Santos, mibatbat sa Manipesto isip usa ka pruweba nga ang delegasyon sa Utah kasaligan. Sa katapusan, ang komiti nagkauyon pinaagi sa botasyon sa pagdawat sa Relief Society ug Y.L.M.I.A. sa ilang liga.⁵

Sa dihang namulong na si Jane, iya lang gimubo ang iyang pakigpulong. Iyang gisultihan ang pundok nga ang Relief Society nagtuo sa gugma, maayong kabubut-on, kalinaw, ug hingpit nga kalipay alang sa tanan. Iyang gipadayag ang iyang pasalamat alang sa mga kababayen-an bisan asa kinsa adunay susama nga pagtuo.

“Mahimong magkalahi ang atong opinyon sa ubang mga butang,” siya miingon, “apan ang atong dakong tumong mao ang pagbuhat og maayo sa tanan.”⁶

Samtang didto sa Washington, si Jane nakigsulti sa daghang mga tawo mahitungod sa Relief Society ug sa mga Santos. Iyang gidayeg ang mga kababayen-an nga iyang nahimamat ug ang buhat nga ilang ginahimo, ug siya nangandoy nga unta duna siyay lima ka gatus nga mga kopya sa Manipesto aron ipaambit sa mga tawo kinsa adunay mga pangutana bahin sa dinaghan nga kaminyoon. Sa wala pa siya mipauli, iyang gidapit ang daghan niyang bag-o nga mga higala sa pagbisita sa Utah.

Kon gusto nilang makaila ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, miingon siya, ang labing maayong buhaton mao ang paggahin og panahon uban kanila.⁷

---

Niana nga tingtugnaw, naglisud kaayo si Emily Grant sa paglahutay sa bugnaw kaayo, nga naghaguros nga hangin nga siya rang usa.⁸ Sukad sa pag-isyu sa Simbahan sa Manipesto, ang relasyon niini sa gobyerno sa Estados Unidos nag-anam og kamaayo. Ang mga opisyales sa Washington, apil na sa presidente, wala na mainteresado sa pagkuha sa katungod sa mga Santos sa pagbotar o sa pag-imbargo sa mga templo. Ug ang Korte Suprema sa Estados Unidos mihatag og balaodnon nga ang mga anak sa dinaghan mga kaminyoon sa makausa pa makahimo na usab sa pagpanunod og mga kabtangan.

Apan ang pederal nga mga balaod batok sa dinaghang kaminyoon nagpabilin nga gipatuman. Ang mga opisyal sa military nagsige gihapon og panakop og mga tawo tungod sa dinaghang kaminyoon ug supak sa balaod nga panag-ipon, hinuon ginagmay na lang.⁹ Kon gibiyaan pa ni Emily ang siguro nga luwas nga kahimtang sa Manassa, ang iyang dinaghan nga kaminyoon ngadto ni Heber Grant mahimong mahibaloan sa publiko, nga mabutang ang ilang pamilya sa risgo.¹⁰

Ang amahan ni Emily, si Daniel Wells, namatay niadtong Marso 1891. Siya ug ang iyang mga anak nga babaye, si Dessie ug Grace, mibalik sa Siyudad sa Salt Lake alang sa paglubong, ug si Heber miuyon nga mobalik na siya [Emily] sa pagpuyo sa siyudad. Nagtuo siya nga basta ipabilin lang niya ug ni Emily ang ilang kaminyoon nga pribado, magpuyo sa managlahi nga balay ug dili makita sa publiko nga magkauban, ang pamilya mahimong magpuyo nga suod silang tanan.¹¹

Ang pamilya ug mga higala gusto nga mopahigayon og salo-salo aron sa pagsilibrar sa pagbalik ni Emily sa Siyudad sa Salt Lake, apan gipili niya nga dili magpakita. “Gusto lang ko nga mobisita sa akong mga ginikanan ug mga higala nga dili kaayo magpasaya-saya bisan asa,” gisultihan niya si Heber.¹² Miipon siya pagpuyo sa iyang mama, pipila ka eskina gikan ni Heber, ug mipadayon sa pagpakighinabi kaniya kasagaran pinaagi sa mga sulat. Ang maong kinabuhi dili gyud mao ang ganahan ni Emily, apan mas maayo na lang kini kay sa magpuyo sa gatusan ka mga milya ang gilay-on.¹³

Nianang tingpamulak, ang anak nga babaye ni Emily ug Heber nga si Dessie nagsingko anyos. Gawas sa pagtawag sa iyang kaugalingon nga “Mary Harris” ug kang Heber nga “Uncle Eli,” gitawag ni Emily si Dessie nga “Pattie Harris” aron luwas siya ug iyang pamilya gikan sa mga opisyales sa militar. Karon nga ang ilang sitwasyon mas arang-arang na, gihunong na ni Emily ug Heber sa dakung bahin ang ilang pagpakaaron-ingnon ug gisugdan ang paggamit sa ilang kaugalingong mga ngalan diha sa mga sulat ngadto sa usag-usa.

Sa adlawng natawhan ni Dessie, gisul-oban siya ni Emily og bag-o nga sinina, gikulot ang iyang buhok, ug gihigtan kini og asul nga ribon. “Karon mas hamtong na ikaw nga batang babaye,” miingon si Emily. “Sultihan ko ikaw og usa ka dakong sekreto.” Iyang gitug-an ang tinuod nga ngalan ni Dessie ug gisultihan siya nga si Uncle Eli sa tinuod mao ang iyang amahan.¹⁴

Human dayon niana, nahibaloan usab ni Dessie nga ang duha sa iyang bag-ong mga higala, si Rachel ug Lutie, iyang mga igsoon, mga anak nga babaye sa ilang amahan ug sa iyang asawa nga si Lucy. Usa ka adlaw, ang dyes anyos nga si Lutie miabut sa panimalay ni Emily nagdala sa iyang yellow nga gamayng kabayo [pony], si Flaxy, nga nagguyod og gamay nga karomata. Gusto niyang isuroy ang iyang mga igsoong babaye. Wala kasiguro si Emily kon luwas ba nga iyang palakton ang mga batang babaye, apan miuyon siya. Si Dessie ug Grace misakay sa gamay nga karomata, ug sa wala madugay ang managsoon milarga na.¹⁵

Mapasalamaton si Emily nga sa katapusan nakapauli na siya sa panimalay sa Siyudad sa Salt Lake. Wala siya ganahi sa pagtago-tago sa iyang relasyon ni Heber, ug nangandoy siya nga ang iyang pamilya adunay kagawasan sa pagsuroysuroy sa siyudad kon ganahan sila. Apan nakita niya ang kamot sa Dios diha sa iyang pagpakig-uban og usab sa iyang bana, ug nasayud siya nga malipayon sila sa ilang gugma sa usag-usa.

“Ang pagkatinuod nga akong gibarugan kining tanan talagsaon alang kanako,” siya misulat, “ug ako nag-ampo alang sa kalig-on sa pagsagubang sa akong mga gilauman nga umaabut.”¹⁶

---

Nianang tingpamulak, ang desinwebe anyos nga si John Widtsoe nagsaulog sa iyang pagradwar gikan sa Brigham Young College sa Logan. Sa pagsugod nga seremonya, nakadawat siya og espesyal nga pasidungog alang sa tumang kahanas sa pakigpulong, German, chemistry, algebra, ug geometry.¹⁷

Sa panahon sa iyang pagtuon sa kolehiyo, si John mahinamon kaayo sa matag higayon nga makadiskobre siya og bag-ong piraso sa kahibalo. Bag-o pa lang kadto nga kolehiyo, ug walay daghang mga libro sa librarya o bag-o nga ekipo sa laboratoryo niini. Ni ang mga magtutudlo niini wala pay tag-as nga mga kurso, bisan tuod ang mga magtutudlo mga ekselente nga mga instruktor kinsa maantigong mopasimpli sa usa ka hilisgutan ug sa pagtudlo niini ngadto sa ilang mga estudyante.

Ang prinsipal sa kolehiyo, si Joseph Tanner, kanhi usa ka estudyante ni Karl Maeser, ang bantugan nga principal sa Brigham Young Academy sa Provo kinsa karon nangalagad isip superintendente sa sobra sa tulo ka dosena nga mga eskwelahan sa Simbahan. Usa ka kanhi misyonaryo sa Uropa ug sa Middle East, si Joseph nagtudlo usab og mga klase sa relihiyon, nagtudlo ni John ug sa iyang kaubang mga estudyante sa plano sa kaluwasan ug sa Pagpahiuli sa ebanghelyo. Ang teolohiya nahimong usa sa paborito nga mga pagtulun-an. Kini mihulma sa iyang kinaiya ug panglantaw sa kinabuhi ug mihimo kaniya nga mas sensitibo sa kalainan tali sa sakto ug sayop.¹⁸

Sa panahon sa pagradwar, si Joseph midapit ni John sa pagpakig-uban kaniya ug sa usa ka grupo sa batan-ong mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga mga eskolar nga nag pa-enrol sa Harvard University nianang ting-init, ang pinakakaraan ug pinakarespetado nga unibersidad sa Estados Unidos. Gusto ni Joseph nga ang mga eskolar makabaton sa pinakamaayo nga edukasyon, nga human niana ilang magamit sa pagpalambo sa kalidad sa instruksyon sa mga eskwelahan sa Utah.¹⁹

Ang Harvard maoy klase sa dapit nga sa kanunay gusto sa inahan ni John, si Anna, nga adto mo-eskwela si John, ug siya misuporta sa iyang desisyon sa pag-eskwela didto, masaligon nga manghawud siya sa iyang pagtuon. Aron makabayad sa matrikula, si John nanghulam og kwarta gikan sa usa ka lokal nga banko. Lima ka mga higala sa pamilya—lakip ni Anthon Skanchy, ang misyonaryo nga nagbunyag ni Anna didto sa Norway—misangkap usab niya og abag sa panalapi [financial aid].

Si John miadto sa Harvard wala pay usa ka bulan human sa iyang pagradwar. Sa wala madugay human niana, si Anna nakigsabot nga iutang og kwarta ang iyang balay, gipaabangan kini, ug mibalhin sa Siyudad sa Salt Lake, diin siya ug ang iyang kinamanghurang anak nga lalaki, si Osborne, puweding mangita og dugang nga trabaho aron isuporta sa pamilya ug ibayad sa matrikula ni John.

Si Anna kanunay nga magsulat ni John. “Tingali daghan kag ginagmay nga mga kalisud ug tingali mag-atubang og gagmay nga mga kahiubos sa sinugdan,” gisultihan ni Anna si John diha sa usa ka sulat, “apan kining tanan mapuslan ra nimo pag-ayo sa umaabot.”

“Ang Dios nagauban kanimo, ug Siya mopanalangin kanimo og doble kon unsa ang imong gihunahuna o giampo,” siya misaad. “Yukbo lang sa atubangan sa Ginoo diha sa pag-ampo sa imong gitakda nga oras, ug sa bisan unsang panahon nga ganahan ka, ug sa mapasalamaton ug mapaubsanon nga kasingkasing.”²⁰

---

Sa Siyudad sa Salt Lake, si Joseph F. Smith padayon nga nagtago-tago, bisan kon ang bahad sa pag-aresto ug legal nga pangpanggukod nagkakunhod na. Lahi sa kang Heber Grant nga dinaghan nga kaminyoon, ang kang Joseph dayag kaayo sa publiko, ug ang iyang posisyon sa Unang Kapangulohan dugay nang nakapahimo niya nga targit sa pederal nga mga opisyal sa militar.

Sulod sa semana, si Joseph mobisita sa iyang mga asawa ug mga anak human sa inig ka gabii ug mobalik sa iyang opisina sa Gardo House aron matulog. Sa mga adlaw tapos sa semana [Sabado ug Domingo] siya mirisgo sa pagpabilin og dugay, pagpalabay sa kagabhion uban sa iyang pamilya, pulipulihon matag tapos sa semana ang pagbisita sa mga balay sa iyang lima ka mga asawa.²¹ Ang pagpuyo nga sama sa usa ka layas makasagmuyo. “Hangtud nga pagaanan sa Ginoo ang akong pag-antus sa paagi nga dili pa karon matataw,” misulat siya sa iyang iyaan nga sa Mercy Thompson, “ako gitakda nga magpadayon sa pagtago-tago sa taas taas nga panahon nga umaabot.”²²

Pagka-Hunyo 1891, si Joseph misulat sa presidente sa Estados Unidos, nga si Benjamin Harrison, nangayo og amnistiya, o pagluwat sa tanang kriminal nga mga sumbong batok kaniya. Tungod sa naglambo nga maayong kabubut-on tali sa Simbahan ug sa gobyerno sa Estados Unidos, nagtuo si Joseph nga makadawat siya og pasaylo.²³

Sa paghangyo og pasaylo, hinuon, wala mopasalig si Joseph nga iyang isalikway ang iyang mga asawa. Ang Manipesto wala maghatag og direksyon kon unsay buhaton sa mga Santos nga kasamtangang anaa sa dinaghan nga kaminyoon, apan si Wilford Woodruff pribado nga mitambag sa mga kapangulohan sa stake ug sa kinatibuk-ang mga awtoridad kon unsaon sa pagsabot niini nga mensahe. “Ang manipesto naghisgot lamang sa umaabut nga mga kaminyoon ug dili makaapekto sa kanhi nga mga kondisyon,” siya miingon. “Ako wala, dili makahimo, ug dili mosaad nga kamo mobiya sa inyong mga asawa ug mga anak. Dili ninyo kini mabuhat diha sa pagtahud.”²⁴

Pipila ka mga tawo mipili sa pagtapos sa ilang dinaghan nga mga kaminyoon, apan kadaghanan sa mga tawo naninguha sa pagsunod sa Manipesto sa dili kaayo kalit nga paagi. Ang ubang kalalakin-an mipadayon sa pagsuporta sa ilang dinaghan nga mga pamilya kutob sa ilang mahimo, sa panalapi ug emosyonal nga paagi, nga wala na magpuyo uban kanila. Ang uban padayon nga nagpuyo uban sa ilang mga pamilya sama nga walay nausab, bisan pa man ang pagbuhat sa ingon makabutang nila sa legal nga pagpanggukod ug pagkapriso.

Sa iyang bahin, si Joseph mipili sa pagpadayon sa pag-atiman sa iyang pamilya sama sa naandan, nagtuo nga siya nagtuman sa Manipesto samtang nagsunod sa balaod nga nagdumili sa pagpuyo-puyo.²⁵

Sayo sa Septyembre, si Joseph nakahibalo gikan sa taho sa mantalaan nga nag-anunsiyo nga si President Harrison mihatag kaniya og amnistiya. Dili hinuon siya gustong magsaulog o mopakita sa publiko hangtud nga magunitan niya ang mga dokumento. “Dugay na kaayo kong giunlod sa unoson nga baha sa mga panghitabo,” siya misulat ngadto sa usa ka higala, “kon ako makaangkon og kagawasan sa bisan unsa nga matang, mahisama ako sa tawo nga mibangon gikan sa mga patay, o natawo pag-usab, nga makabaton og bag-ong mga kasinatian ug kinahanglang makat-on pag-usab sa tanang mga butang.”²⁶

Ang sulat sa amnistiya miabut sa wala madugay. Puno sa pasalamat, si Joseph naglaum nga ang iyang kapasayloan mosangput ngadto sa kinatibuk-ang amnistiya alang sa mga Santos kinsa misulod og dinaghan nga kaminyoon sa wala pa ang Manipesto. Apan nasayud usab siya nga ang maong pagpasaylo tingali dili makahunong sa gobyerno sa pagpasiugda og bag-ong mga pasangil batok sa mga kalalakin-an kinsa nagpadayon sa pagpuyo uban sa mga asawa nga ilang giminyoan sa dugay nang panahon. Aron masiguro, gipili niya nga magpalabay sa kagabhion sa opisina sa Unang Kapangulohan samtang padayon nga nagtudlo sa iyang mga anak ug nagsuporta sa iyang dako nga pamilya. Siya ug ang iyang lima ka asawa padayon usab nga nanganak og daghan.²⁷

Pagka Domingo human makadawat og amnistiya, si Joseph mitambong sa Sunday School sa Siyudad sa Salt Lake Sixteenth Ward. Nakigsulti siya sa mga bata diha sa klase ug nakighinabi sa pipila ka kanhi mga higala ug mga kaila. Sa kadugayan nianang adlawa, mitambong siya og miting sa hapon didto sa tabernakulo, diin gitawag siya sa pagpakigpulong.

Samtang si Joseph naglantaw sa mga Santos, ang iyang emosyon halos misanap kaniya. “Mga labaw na sa pito ka tuig sukad sa katapusan nga nakahigayon ko sa pagbarug atubangan sa usa ka pundok sa katawhan niini nga tabernakulo,” siya miingon. Daku kaayo ang kausaban samtang wala siya nga gibati niya nga sama siya sa usa ka bata nga nalayo sa panimalay sa taas kaayong panahon.

Mihatag siya og pagsaksi sa Pagpahiuli, nagpamatuod nga buhat kini sa Ginoo. “Nagpasalamat ko sa Dios ang Amahan sa Kahangturan nga akong nabutang kini nga pagpamatuod diha sa akong kasingkasing ug kalag,” siya mipahayag, “kay kini naghatag kanako og kahayag, paglaum, hingpit nga kalipay, ug kahupayan nga dili mahatag o dili mabakwi sa tawo.”

Nag-ampo usab siya nga ang Dios motabang sa mga Santos sa pagbuhat sa husto ug talahuron sa atubangan sa Ginoo ug sa atubangan sa balaod. “Kinahanglan kitang magpakabuhi taliwala sa kalibutan kon unsa kita,” siya miingon. “Kinahanglang buhaton nato ang pinakamaayo sa mga sirkumstansya diin kita gibutang. Mao kini ang gikinahanglan sa Ginoo gikan sa mga kamot sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw.”²⁸

---

Sa wala madugay human si Joseph F. Smith nakadawat og amnistiya, gipahayag ni Wilford Woodruff nga maoy hunahuna ug kabubut-on sa Dios nga humanon sa mga Santos ang templo. Giatupan sa mga trabahante ang building sa milabayng duha ka tuig, mao nga makatrabaho ang mga panday ug ubang mga tiggama sa tibuok tuig. Apan daghan pa kaayong nagpabilin nga mga trabahoon sa gawas nga bahin sa building, lakip na sa pag-instalar sa dako kaayong estatuwa sa usa ka anghel diha sa kinatas-ang sentro nga spire. Ang estatuwa pagakuliton sa inila nga artista nga si Cyrus Dallin, kinsa nagtubo sa Utah ug nakadawat og grabeng pagbansay didto sa silangang Estados Unidos ug Paris.

Sa sayong bahin sa Oktubre, daghang mga opisyales sa Simbahan ang nagkasabot nga mangita og pundo nga $100,000 alang sa pagpanday, bisan kon malagmit mas dako pa ang magasto sa pagkompleto sa building.²⁹ Niining mga panahona, ang Unang Kapangulohan ug pipila sa mga apostoles mihangyo nga ibalik ang dul-an sa $400,000 nga kandidad sa kabtangan sa Simbahan nga gikompiskar sa gobyerno ubos sa Edmunds-Tucker Act.³⁰

Ang pagkuha og balik sa gisakmit nga kabtangan sa Simbahan makapagaan kaayo sa pinansyal nga palas-anon sa mga Santos, apan nagkinahanglan usab kini nga ang uban sa Unang Kapangulohan ug sa Napulog Duha motambong og husay ug motubag og mga pangutana gikan sa mga abogado sa gobyerno mahitungod sa pasalig sa Simbahan sa pagsunod sa mga balaod batok sa dinaghan nga kaminyoon [antipolygamy laws].³¹

Sa mga semana nga nagkaduol na ang husay, ang mga abogado sa Simbahan mipresentar sa Unang Kapangulohan ug mga miyembro sa Napulog Duha sa mga pangutana nga mahimong ipangutana sa mga abogado sa gobyerno kanila. Pipila sa mga apostoles nabalaka mahitungod kon unsaon pagtubag sa mga pangutana bahin sa kaugmaon sa dinaghan nga kaminyoon diha sa Simbahan. Kini nga naandang buhat natapos na ba, o ang Manipesto usa ba lamang ka temporaryo nga kasulbaran? Ug unsaon nila pagtubag sa mga pangutana kon ang mga bana magpadayon pa ba sa pagpakig-ipon ug pagsuporta sa ilang mga asawa?

Depende sa ilang pagtubag, ang mga lider sa Simbahan mahimong makarisgo sa pagkawala sa pagtuo sa gobyerno ug makahatag og kalibog—o gani makapahiubos—sa mga Santos.³²

Sa adlaw na sa paghusay, Oktubre 19, 1891, si Charles Varian, usa ka abogado sa gobyerno sa Estados Unidos, nangutana ni Wilford sulod sa pipila ka oras.³³ Ang iyang mga pangutana gituyo aron si Wilford makahatag og katin-awan sa baruganan sa Simbahan mahitungod sa dinaghang kaminyoon ug sa katuyoan sa Manipesto. Si Wilford, agig tubag, nagtinguha sa pagtubag sa mga abogado sa matinud-anon nga paagi nga wala maghisgot sa kahimtang sa kasamtangan nga mga panaghiusa.

Human masugdi ang pagpangutana, si Charles nangutana ni Wilford kon unsay kahulogan sa Manifesto alang sa mga tawo nga anaa na sa dinaghan nga kaminyoon. Moundang ba sila sa pagpakig-asosasyon sa usag-usa isip bana ug asawa?

Si Wilford wala motubag sa pangutana sa direkta nga paagi. “Akong tuyo nga ang pamahayag magamit sa tanang sitwasyon,” siya miingon, “sa pagsunod sa mga balaod sa yuta sa kinatibuk-an.” Nasayud siya nga ang mga Santos nga anaa sa dinaghang mga kaminyoon mihimo og sagrado nga mga pakigsaad sa Dios, ug dili gayud siya makahimo sa paghangyo kanila sa paglapas sa ilang mga panumpa sa kaminyoon. Apan ang matag tawo adunay tagsa-tagsa ka responsibilidad sa pagsunod sa mga balaod sa yuta sumala sa iyang konsesnsya.³⁴

“Ang bugtong rason niini nga pamahayag tungod ba niini nga mga balaod?” Nangutana si Charles, misulay sa pagsukod sa ka sinsero sa mga lider sa Simbahan sa pag-isyu sa Manipesto.

“Sa dihang napili ko nga presidente sa Simbahan akong gihunahuna pag-ayo kini nga pangutana,” mitubag si Wilford, “ug sa igong panahon nakontento ko sa akong hunahuna nga ang dinaghang kaminyoon kinahanglang hunungon niini nga Simbahan.”

Si Wilford dayon mihulagway nga ang mga balaod batok sa dinaghang kaminyoon misilot dili lamang sa gamayng porsyento sa mga Santos kinsa nagtuman sa dinaghan nga kaminyoon apan usab sa napulo ka liboan ka mga Santos nga wala mohimo niini. “Tungod niina nga hinungdan akong gi-isyu ang Manipesto—moingon ko pinaagi sa inspirasyon,” siya mipasabot.³⁵

“Nganong wala man nimo ideklarar kini nga Manipesto ngadto sa inyong simbahan isip pagpadayag imbis pinaagi sa personal nga pagmaymay o tambag?” Nangutana si Charles.

“Sa akong pagsabot ang inspirasyon usa ka pagpadayag,” mitubag si Wilford. “Nagagikan kini sa susamang tinubdan. Ang tawo dili kinahanglang kanunay nga moingon nga, sa akong hunahuna, ‘Sa ingon namulong ang Ginoo.’”

Si Charles dayon nangutana ni Wilford kon ang Manipesto maoy direkta nga resulta sa kalisdanan nga gipahamtang sa balaod ngadto sa mga Santos.

“Ang Ginoo nagsugo sa gikinahanglang buhaton, ug misugo sa daghang higayon, sa Iyang mga katawhan sa paglihok og usa ka buhat nga wala nila mahimo diin ubos sa pihong mga sirkumstansya gipugngan sila sa pagbuhat niini,” mipahayag si Wilford. “Mao kana ang basihan—kon ako masabtan man—sa akong pagtan-aw sa kahimtang nga ania kami karon.”³⁶

---

Sa sunod nga adlaw human sa husay, ang Deseret News ug ubang lokal nga mga mantalaan mipublisar og mga transkripto sa pagpamatuod ni Wilford sa korte.³⁷ Ang ubang mga tawo, nga wala kaayo makasabot sa maampingong paningkamot sa propeta sa paghatag og katin-awan sa kahulogan sa Manipesto, nasayop sa paghubad sa iyang mga pulong nga nagpasabot nga siya naglaum sa mga bana nga ilang biyaan ang ilang dinaghan nga mga asawa.³⁸

“Kini nga pahibalo gikan niya isip presidente sa Simbahan nakamugna og dili maayo nga pagbati taliwala sa katawhan,” misulat ang usa ka tawo sa St. George, “ug ang pipila naghunahuna nga siya misukwahi sa pagpadayag mahitungod sa dinaghang kaminyoon ug mga pakigsaad ug mga obligasyon niini.” Pipila ka mga kalalakin-an sa lungsod gani migamit sa maong pagpamatuod isip katarungan sa ilang pag-abandonar sa ilang dinaghan nga mga pamilya.³⁹

Sa pribado nga mga miting, giangkon ni Wilford ang pagkadili tataw sa iyang mga tubag, apan miinsister siya nga wala nay laing paagi sa pagtubag sa mga pangutana sa mga abogado. Gisubli usab niya sa Napulog Duha nga si bisan kinsang tawo nga motalikud o mobiya sa iyang mga asawa ug mga anak tungod sa Manipesto dili usa ka takus nga sakop sa Simbahan.⁴⁰

Wala hukmi ni Wilford nga sad-an sila si Joseph F. Smith ug George Q. Cannon kinsa nagpadayon sa pagpasanay og mga anak sa ilang dinaghan nga mga asawa. Apan nagtuo usab siya nga ang mga kalalakin-an makasunod sa balaod ug makatuman sa ilang mga pakigsaad pinaagi sa pagpuyo nga bulag sa ilang dinaghan nga mga pamilya samtang sila nagsangkap alang sa ilang maayong kahimtang. Sa iya mismong pamilya, si Wilford nagpuyo uban sa iyang asawa nga si Emma nga dayag sa publiko, apan padayon siyang nagsuporta ug nag-atiman sa uban niyang mga asawa, si Sarah ug Delight, ug sa ilang mga anak.⁴¹

Sa dihang nahibaloan ni Wilford nga ang ubang mga tawo nagduda kon iya bang gidala ang Simbahan sa pagkahisalaag, nakadisesyon siya sa pagpamulong og dugang mahitungod sa maong butang. Sa usa ka komperensya didto sa Logan, nakita niya nga daghang mga Santos ang naglisud sa pagdawat sa kausaban. Nangutana siya: Maalamon ba ang pagpadayon sa pagpahigayon og dinaghan nga mga kaminyoon, bisan unsa pay mga sangputanan? O ang pagsunod sa mga balaod sa nasud, aron nga ang mga Santos makatagamtam sa mga panalangin sa templo ug magpabiling gawasnon sa bilanggoan?

“Kon wala nato hununga kining naandaan nga buhat,” siya miingon, “ang tanang mga ordinansa matapos sa tibuok yuta sa Zion. Kalibug mohari sa tibuok Israel, ug daghan ang mga lalaki nga mahimong mga binilanggo. Kini nga kagubot mahitabo unta diha sa tibuok Simbahan, ug kita mapugos unta sa paghunong sa pagpahigayon sa dinaghan nga kaminyoon.”

“Apan gusto kong mosulti niini,” midugang si Wilford. “Ako untang napasagdan ang tanang mga templo nga mawala sa atong mga kamot; ako unta mismo nabilanggo, ug napasagdan ang kada tawo nga mabalhug didto, kon wala pa ang Dios sa langit misugo kanako sa pagbuhat sa unsay akong gihimo; ug sa dihang ang takna miabut nga ako gisugo sa pagbuhat niana, ang tanan tin-aw kaayo ngari kanako. Ako miduol sa atubangan sa Ginoo, ug akong gisulat ang gisugo sa Ginoo nga akong isulat.”⁴²

1. “R.S. Reports,” Woman’s Exponent, Mayo 15, 1891, 19:174; Emmeline B. Wells, “A Glimpse of Washington,” Mar. 1, 1891, diha sa Derr ug uban pa, First Fifty Years of Relief Society, 579–88; Wells, Diary, volume 14, Ene. 23–25, 1891; tan-awa usab sa Avery, Transactions of the National Council of Women of the United States, 5–8, 258.

2. “Woman Suffrage Meeting,” Woman’s Exponent, Mayo 1, 1889, 17:182; Ryan, “Latter-day Saints in the National Council of Women,” 132–35. Hilisgutan: Relief Society

3. Wells, Diary, volume 14, Ene. 19–23, 1891; Ryan, “Latter-day Saints in the National Council of Women,” 134–35; Avery, Transactions of the National Council of Women of the United States, 256–60.

4. Emmeline B. Wells, “A Glimpse of Washington,” Mar. 1, 1891, sa Derr ug uban pa, First Fifty Years of Relief Society, 579–81; Robbins, History and Minutes of the National Council of Women of the United States, 25–26; Ryan, “Latter-day Saints in the National Council of Women,” 131–32. Hilisgutan: Women’s Suffrage

5. Thomas, “Report of the Y. L. M. I. Delegate to the Woman’s National Council at Washington, D. C.,” 381–82; Emmeline B. Wells, “A Glimpse of Washington,” Mar. 1, 1891, sa Derr ug uban pa, First Fifty Years of Relief Society, 579–88; Wells, Diary, volume 14, Peb. 21, 1891.

6. Avery, Transactions of the National Council of Women of the United States, 258.

7. “R.S. Reports,” Woman’s Exponent, Mayo 15, 1891, 19:174.

8. Emily Wells Grant ngadto ni Heber J. Grant, Peb. 11, 1891; Marso. 18, 1891, Heber J. Grant Collection, CHL.

9. George Q. Cannon, Journal, Dis. 2, 1890, ug Peb. 13, 1891; Abraham H. Cannon, Diary, Mar. 8–9 ug 11, 1892; Joseph F. Smith, Journal, Dis. 5, 1890; “First District Court,” Deseret Evening News, Ene. 7, 1891, [3]; “Will Obey the Law,” Salt Lake Herald, Peb. 18, 1891, 8; “U. S. Supreme Court,” Deseret Evening News, Ene. 20, 1891, 1; Evans, “Judicial Prosecution of Prisoners for LDS Plural Marriage,” 73, 117–32; “The Manifesto and the End of Plural Marriage,” Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org.

10. Emily Wells Grant ngadto ni Heber J. Grant, Okt. 27, 1890; Mar. 18, 1891, Heber J. Grant Collection, CHL.

11. Emily Wells Grant ngadto ni Heber J. Grant, Mar. 18, 1891; Mar. 20, 1891; Abr. 5, 1891, Heber J. Grant Collection, CHL.

12. Boyle, “Appreciation,” 672; Emily Wells Grant ngadto ni Heber J. Grant, Mar. 20, 1891, Heber J. Grant Collection, CHL; tan-awa usab sa, “Mormon ‘Widow’ in Colorado,” 189–90.

13. Emily Wells Grant ngadto ni Heber J. Grant, Abr. 5, 1891; Mayo 7, 1891; Mayo 27, 1891; Hunyo 6, [1892], Heber J. Grant Collection, CHL; Grant, Journal, Hunyo 18, 1889, ug Mayo 29–31, 1891.

14. Emily Wells Grant ngadto ni Heber J. Grant, undated fragment [circa 1887]; Mar. 20, 1891, Heber J. Grant Collection, CHL; Boyle, “Appreciation,” 672; “The Manifesto and the End of Plural Marriage,” Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org. Si Dessie posibling nakahibalo nang daan sa wala pa ang iyang adlawng natawhan nga si Uncle Eli mao ang iyang amahan. (Emily Wells Grant ngadto ni Heber J. Grant, Ene. 23, 1891, Heber J. Grant Collection, CHL.)

15. Cannon, Autobiography, 10–11; Emily Wells Grant ngadto ni Heber J. Grant, Mar. 18, 1891, Heber J. Grant Collection, CHL.

16. Emily Wells Grant ngadto ni Heber J. Grant, Mayo 5, 1891; Nob. 1, 1891; Hunyo 6, 1892, Heber J. Grant Collection, CHL. Kinutlo gi-edit alang sa katin-awan; “ug nag-ampo” sa orihinal giusab ngadto sa “ug ako nag-ampo.”

17. Widtsoe, In the Gospel Net, 94; Widtsoe, In a Sunlit Land, 26; “Commencement Day,” Logan Journal, Mayo 20, 1891, 8.

18. Widtsoe, In a Sunlit Land, 21–22, 24–25; “Church Schools,” Daily Enquirer, Ene. 17, 1891, [4]; Ward, A Life Divided, 22–29; Tanner, “Grammar Department. Historical Work,” 339–40; Richards, “Educational Legacy of Karl G. Maeser,” 27. Hilisgutan: Church Academies

19. Widtsoe, In a Sunlit Land, 26–27; Widtsoe, In the Gospel Net, 94–95; Simpson, American Universities and the Birth of Modern Mormonism, 41–42.

20. Widtsoe, In a Sunlit Land, 26–27; Widtsoe, In the Gospel Net, 94–95; “Widtsoe, Anna Karine Gaarden,” sa Jenson, Latter-day Saint Biographical Encyclopedia, 3:735; Anna Gaarden Widtsoe ngadto ni John A. Widtsoe, Hunyo 24, 1891, Anna K. Gaarden Widtsoe Papers, Widtsoe Family Papers, CHL.

21. Joseph F. Smith, Journal, Nob. 7, 9, 14, 18, 23, ug 30, 1890; Dis. 6, 14, 21, 28, ug 31, 1890; Abraham H. Cannon, Diary, Hunyo 4, 1891; Stephen L. Richards, sa Eighty-Ninth Annual Conference, 56; tan-awa usab sa Joseph F. Smith ngadto ni Mercy Fielding Thompson, Hulyo 21, 1891, Letterpress Copybooks, 65–70, Joseph F. Smith, Papers, CHL; ug “The Manifesto and the End of Plural Marriage,” Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org. Hilisgutan: Joseph F. Smith

22. Joseph F. Smith ngadto sa Mercy Fielding Thompson, Nob. 18, 1890, Letterpress Copybooks, 313–14, Joseph F. Smith, Papers, CHL.

23. Joseph F. Smith to Benjamin Harrison, Hunyo 22, 1891, Joseph F. Smith, Papers, CHL; Joseph F. Smith, Journal, Dis. 5, 1890.

24. Abraham H. Cannon, Diary, Okt. 7, 1890; George Q. Cannon, Journal, Oct. 7, 1890.

25. Wilford Woodruff and Joseph F. Smith ngadto ni H. S. Palmer, Mayo 10, 1890; Joseph F. Smith ngadto ni J. E. D. Zundell, Dis. 21, 1891, Letterpress Copybooks, 86–87, 210–11, Joseph F. Smith, Papers, CHL; Grant, Journal, Okt. 7, 1891; Merrill, Journal, Okt. 25, 1891; Shipps, “Principle Revoked,” 113–24; “The Manifesto and the End of Plural Marriage,” Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org.

26. Joseph F. Smith, Journal, Sept. 7, 1891; Joseph F. Smith ngadto ni Charles W. Nibley, Sept. 14, 1891, Letterpress Copybooks, 132–33, Joseph F. Smith, Papers, CHL; George Q. Cannon, Journal, Sept. 2, 1891.

27. Joseph F. Smith, Journal, Sept. 21 ug 29, 1891; Okt. 8, 1891; Benjamin Harrison ngadto ni Joseph F. Smith, Sept. 10, 1891, Joseph F. Smith, Papers, CHL; Joseph F. Smith to George F. Richards, Sept. 22, 1891; Joseph F. Smith ngadto ni Harvey Cluff, Sept. 22, 1891, Letterpress Copybooks, 143–46, Joseph F. Smith, Papers, CHL; Holzapfel ug Shupe, Joseph F. Smith, 36–40, 44, 47–56, 64–67; tan-awa usab sa Joseph F. Smith, Journal, Sept. 18–Okt. 13, 1891; ug Wilford Woodruff ug Joseph F. Smith ngadto ni H. S. Palmer, Mayo 10, 1890, Letterpress Copybooks, 86–87, Joseph F. Smith, Papers, CHL.

28. “Sunday Services,” Deseret Evening News, Sept. 28, 1891, 5. Ang unang duha ka mga kapahayag sa kinutlo gi-edit alang sa tukmang pagsabot: ang orihinal nga tinubdan aduna niini “Murag sobra na sa pito ka tuig sukad nga siya adunay kahigayunan sa pagbarug atubangan sa usa ka kongregasyon sa mga tawo niana nga Tabernakulo. … Nagpasalamat siya sa Dios ang Amahan sa Kahangturan nga kana nga pagpamatuod dugay na niyang gibutang sa iyang kasingkasing ug kalag, kay kini naghatag kaniya og kahayag, paglaum, hingpit nga kalipay nga walay tawo nga makahatag o makabawi.”

29. Abraham H. Cannon, Diary, Okt. 7, 1891; Grant, Journal, Okt. 7, 1891; Merrill, Journal, Okt. 7, 1891; George Q. Cannon, Journal, Hulyo 21 ug Okt. 7, 1891; “The Temple,” Salt Lake Herald, Okt. 4, 1891, 23; “The Last Tile,” Deseret Evening News, Ago. 15, 1889, [3]; Cyrus E. Dallin ngadto ni Gaylen S. Young, Hulyo 30, 1938, CHL; Horne, “Cyrus Edwin Dallin,” 491–97. Hilisgutan: Templo sa Salt Lake

30. Francis Marion Lyman, Journal, Ago. 20, 1891; “The Church Personal Property,” Deseret Evening News, Okt. 19, 1891, 4. Hilisgutan: Antipolygamy Legislation

31. George Q. Cannon, Journal, Ago. 6, 1891; Abraham H. Cannon, Diary, Ago. 20, 1891; Francis Marion Lyman, Journal, Ago. 20, 1891; “The Church Personal Property,” Deseret Evening News, Okt. 19, 1891, 4; tan-awa usab sa Alexander, Things in Heaven and Earth, 271.

32. Woodruff, Journal, Okt. 12, 1891; George Q. Cannon, Journal, Hulyo 13, 1891; Okt. 2, 7, 12, ug 17, 1891; Abraham H. Cannon, Diary, Okt. 7 ug 12, 1891; Francis Marion Lyman, Journal, Ago. 23 ug Okt. 12, 1891; tan-awa usab sa Alexander, Things in Heaven and Earth, 271–72.

33. Woodruff, Journal, Okt. 19, 1891; “The Church Cases,” Deseret Evening News, Okt. 19, 1891, 4; George Q. Cannon, Journal, Okt. 19, 1891; tan-awa usab sa Lyman, “Political Background of the Woodruff Manifesto,” 31.

34. “Taking of Testimony,” Deseret Evening News, Okt. 20, 1891, 4–5; tan-awa usab sa “The Escheated Property,” Salt Lake Tribune, Okt. 20, 1891, 6; George Q. Cannon, Journal, Nob. 12, 1891; ug Abraham H. Cannon, Diary, Abr. 1, 1892.

35. “The Escheated Property,” Salt Lake Tribune, Okt. 20, 1891, 6; tan-awa usab sa “Taking of Testimony,” Deseret Evening News, Okt. 20, 1891, 5. Hilisgutan: Manipesto

36. “Taking of Testimony,” Deseret Evening News, Okt. 20, 1891, 5; “The Escheated Property,” Salt Lake Tribune, Okt. 20, 1891, 6. Unang kapahayag sa kinutlo gi-edit aron maklaro; “ideklarar kini sa inyong simbahan” sa orihinal giusab ngadto sa “ideklarar kining Manipesto sa inyong simbahan.”

37. “Taking of Testimony,” Deseret Evening News, Okt. 20, 1891, 4–5; “The Escheated Property,” Salt Lake Tribune, Okt. 20, 1891, 5–6; “Whose Is It?,” Salt Lake Herald, Okt. 20, 1891, 6.

38. George Q. Cannon, Journal, Okt. 21, 1891; Woodruff, Journal, Okt. 25, 1891; “Remarks,” Deseret Evening News, Nob. 7, 1891, 4.

39. Charles L. Walker, Journal, Okt. 20, 1891.

40. George Q. Cannon, Journal, Okt. 21, 1891; “Remarks,” Deseret Evening News, Nob. 7, 1891, 4; Abraham H. Cannon, Diary, Nob. 12, 1891.

41. Merrill, Journal, Nob. 1, 1891; Alexander, “Odyssey of a Latter-day Prophet” [2011], 63–64, 73–74; tan-awa usab sa “General Conference,” Deseret Weekly, Abr. 11, 1891, [27].

42. George Q. Cannon, Journal, Okt. 21, 1891; “Remarks,” Deseret Weekly, Nob. 14, 1891, 659–60, sa “Excerpts from Three Addresses by President Wilford Woodruff regarding the Manifesto,” diha sa Doktrina ug mga Pakigsaad, Opisyal nga Pahayag 1; tan-awa usab sa “Quarterly Conference,” Logan Journal, Nob. 4, 1891, 1. Unang kapahayag sa kinutlo nga gi-edit aron maklaro; “Kon wala pa namo kini hunonga” sa orihinal ngadto sa “Kon wala namo hunonga kining naandan nga buhat.”