Tenq’ choq’ re li tzolok

Eb’ li jalam-uuch re li Santil Hu

Eb’ li jalam-uuch re li Santil Hu

Eb’ li jalam-uuch re li Santil Hu

Xtikib’ankil
Eb’ li jalam-uuch a’in reheb’ li xninqal ru na’ajej neke’xk’ut xkomoneb’ li ch’och’ kib’eek wi’ li Jesus, b’ar wi’ eb’ li profeet sa’ li Santil Hu ke’wan ut ke’xk’ut li na’leb’, ut b’ar kik’ulman wi’ naab’al li yeeb’il resil sa’eb’ li loq’laj hu.
Xch’olob’ankil
Li reetalil ch’och’ a’in naxk’ut b’ar wankeb’ li na’ajej sa’eb’ li jalam-uuch sa’eb’ li perel a’in. Sa’eb’ li perel chirix a’in, wan rochb’een li junjunq chi ajlanb’il jalam-uuch jun ch’ina xch’olob’ankil li k’a’ru kik’ulman aran. Chirix a’an naxye junjunq li esilal sa’ li loq’laj hu li ke’k’ulman aran, ut b’ar neke’tawman sa’ li loq’laj hu re tatruuq chixnawb’al b’ar taatzol xkomon chik chirix.
1. Nima’ Nilo ut Egipto
Li pim li wan chire lix maril li Nima’ Nilo. Sa’ jun li na’ajej chanchan a’in, lix na’ laj Moises kixmuq lix k’uula’al teelom. Chirix li che’ nak’utun li chaqi ch’och’ li wan sa’ xk’ihal li ch’och’ Egipto.
2. Tzuul Sinai (Horeb) ut li yamyookil ch’och’ re Sinai
Wankeb’ k’iila na’ajej b’ar wi’ maare kiwan li Tzuul Sinai. Jun reheb’ li na’ajej jwal seraq’inb’il, a’an Jebel Musa (Xtzuul laj Moises), li wan sa’ li jalam-uuch a’in.
3. Yamyookil ch’och’ re Judea
Li yamyookil ch’och’ re Judea wan sa’ rokeb’aal li saq’e rik’in Jerusalen ut nakub’e toj sa’ li Palaw Kamenaq.
4. Kades-barnea
A’in yoo chi ilok sa’ xnim ut sa’ rokeb’aal li saq’e chiru li nimla ru taq’a sa’ li chaqi ch’och’ (a’an jun li wadi yeeb’il ajwi’ re) b’ar wan wi’ Kades-barnea. Sa’ xk’ab’a’ li roq ha’ li nanume’ arin chiru xq’ehil li hab’, wan xnaab’alil li ha’ ut k’a’jo’ na’uuchin li na’ajej a’in sa’ li Yamyookil Ch’och’ Tzin.
5. Muqleb’aal kamenaq reheb’ li najter yuwa’b’ej
Li kab’l a’in, jun reheb’ li q’axal na’no ru sa’ li Santil Ch’och’, kikab’laman sa’ Hebron xb’aan li Rey aj Herodes sa’ xb’een li na’ajej li seraqinb’il naq wan wi’ li ochoch pek Makpela, li kiloq’e’ xb’aan laj Abraham jo’ muqleb’aal kamenaq choq’ re lix junkab’al (Gen. 23).
6. Tzuulil ch’och’ re Judea
Li tzuulil ch’och’ re Judea wan na 56 km. xnajtil li roq ut 27 km. xnimal li ru. Naab’al li ch’och’ a’in pek ru ut ch’a’aj li awk chiru. Sa’ xyanqeb’ li tzuul wan li ru taq’a b’ar wi’ li ch’och’ na’uuchin ka’ch’in. Eb’ li xb’een aj Israelita ke’wan sa’eb’ li tzuul a’in, b’ar wi’ ke’xkol rib’ chiru li rokikeb’ laj pleetinel.
7. Belen
Li jalam-uuch a’in naxk’ut li pek ruhil tzuul ut eb’ li xch’och’eb’ laj ilol karneer, ut chirix a’an li tenamit Belen jo’ li wan anajwan.
8. Jerusalen
Yoo chi ilok sa’ xb’een Jerusalen sa’ xjayal lix nim li saq’e. Sa’ xyi li jalam-uuch wan jun santil na’ajej reheb’ laj Musulman, t’ort’o xb’een ut chanchan oor xb’onol, a’an li T’oram re li Saqoonaq yeeb’il re. Eb’ laj Judio ke’loq’onin najter sa’ li santil ochoch li kiwan chaq aran. Li xaqxookil tz’ak li wan chixk’atq li T’oram re li Saqoonaq naxsuti rix li najter tenamit Jerusalen. Chiru li tz’ak sa’ li nim wan li ru taq’a Sedron. Sa’ li nim chi us, toj chirix ajwi’ li jalam-uuch, wan li Tzuul Olivos. Sa’ xnim li saq’e, chirix li T’oram re li Saqoonaq, wan tana’ xna’aj Golgota, malaj Calvario (Xb’aqel Xjolom Kamenaq).
9. Santil ochoch re laj Herodes
Li jalam-uuch a’in naxk’ut jun ch’ina jalam-uuch re li santil ochoch re laj Herodes, jo’ nak’oxlaman naq kiwan sa’ li chihab’ 67 chirix li Kristo. Sa’ xyanq li xaqxookil tz’ak li wan sa’ xsutameb’ li kab’l re li santil ochoch natawman li santil kab’l wan wi’ li na’ajej q’axal sant, li santil na’ajej, ut li oxib’ chi ninqi neb’aal.
10. Taqleb’aal toj sa’ li santil ochoch
Lix na’aj li santil ochoch jachjo ru sa’ li jar neb’aal, ut eb’ li neb’aal sa’ xsutam ke’wan chi taq’a. Eb’ li te’loq’oninq ke’ok chireheb’ li jar okeb’aal, ut wankeb’ li ke’taqsin chiru li taqleb’aal a’in toj sa’eb’ li neb’aal sa’ xsutam, ut chirix a’an toj sa’ li neb’aal sa’ xyi. K’iila mil ke’taqsin chiru li taqleb’aal a’in chiru naab’al chihab’, ut jo’kan ajwi’ li Ralal li Dios. Naq lix teep aj pleet laj Tito kixsach li santil ochoch sa’ 70 chihab’ chirix li Kristo, kikana li ch’och’ ut pek sa’ xb’eeneb’ li taqleb’aal. Ki’isiman chaq sa’eb’ li chihab’ 1970 naq kib’ekman li jun raqal re li najter tenamit Jerusalen.
11. Tzuul Olivos
Li jalam-uuch a’in naxk’ut li Tzuul Olivos chi ilb’il sa’ releb’aal li saq’e. Li kab’l jwal nach’ wi’chik sa’ li jalam-uuch naxjayali b’ar wi’ maare kiwan li Awimq Getsemani. Sa’ 24 Octubre 1841, Li Elder Orson Hyde re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol kitaqsink sa’ li Tzuul Olivos ut kixye jun li profeetil tij re rosob’tesinkil li ch’och’ choq’ re lix sutq’ijikeb’ li ralal xk’ajol laj Abraham ut lix kab’lankil li santil ochoch.
12. Awimq Getsemani
Li jalam-uuch a’in, wan wi’ jun najteril xtoonal li che’ olivo, ki’isiman sa’ jun li na’ajej seraq’inb’il naq kiwan wi’ li Awimq Getsemani. Li Kolonel kitijok nach’ rik’in a’an, chirix elk chaq sa’ li xkab’ k’ojaril li kab’l sa’ li q’ojyin kiq’axtesiik wi’.
13. Golgota
Li pek ruhil tzuul a’in, li chanchan jun xb’aqel xjolom kamenaq ut li wan ka’ch’in chirix li okeb’aal Damasko re Jerusalen (Jwan 19:17, 20), naru naq a’in li na’ajej Golgota, b’ar wi’ kikamsiik li Jesukristo chiru krus.
14. Muqleb’aal kamenaq sa’ li awimq
Naru naq a’an a’in xna’aj li muqleb’aal kamenaq sa’ li awimq re laj Jose aj Arimatea. Wan junjunq reheb’ li profeet sa’ li kutan a’in li ke’eek’ank re naq lix tib’el li Kolonel kiyokob’aak sa’ li muqleb’aal li nak’utun sa’ li jalam-uuch a’in.
15. Jeriko
Li jalam-uuch a’in naxk’ut li pim wan Jeriko sa’ li kutan a’in. Sa’ najter kutan a’an jun tenamit tz’akinb’il rix sa’ li ru taq’a re li Nima’ Jordan, 252 metro rub’el xtaqenaqil li palaw. A’an jun li na’ajej wan wi’ naab’al li awimq, ut b’ar wi’ neke’k’ihan lix toonal li kala’ ut li chin. Chi ixb’ej nak’utun li na’ajej seraq’inb’il jo’ li tzuul ki’ux wi’ li aaleek (Mat. 4:1–11).
16. Silo
Sa’ li jalam-uuch a’in li yoo chi ilok sa’ rokeb’aal saq’e, na’ilman xpo’lem li najter tenamit Silo ka’ch’in sa’ xtz’e lix yi.
17. Sikem
Xna’aj li najteril tenamit Sikem. Nak’utun li Tzuul Gerisim chi nach’ sa’ li jalam-uuch, ut toj chi najt nak’utun li Tzuul Ebal. Sikem natawman sa’ xyanqeb’ li wiib’ chi tzuul ain.
18. Dotan sa’ Samaria
Sa’ Dotan wan xk’ihal li tzuul taq’a. Chaab’il a’an choq’ xtzakemq li ketomq. Naq ke’kana laj Israelita sa’ li ch’och’, kik’eeman li na’ajej a’in reheb’ laj Manases.
19. Cesarea ut li Helhookil Ch’och’ Saron toj Karmelo
Yoo chi ilok sa’ xnim li saq’e chiru li najteril hilob’aal jukub’ re Cesaria ut li Helhookil Ch’och’ Saron. Sa’ xtaaqe’qil li jalam-uuch neke’k’utun li tzuul re Karmelo.
20. Jope
Yoo chi ilok sa’ xnim ut sa’ rokeb’aal li saq’e chiru li tenamit Jope, chire li palaw.
21. Ru Taq’a Jisrehel
Yoo chi ilok sa’ xtz’e ut sa’ rokeb’aal li saq’e chalen sa’ xb’een li tzuul Tabor, toj chiru jun raqal li ru taq’a Jisrehel, li nawb’il ajwi’ ru jo’ li Helhookil Ch’och’ Esdraelon. Us ta wan naq k’oxlanb’il naq li ru taq’a Jisrehel a’an jun ajwi’ nimla ru taq’a, aran wan junjunq li ru taq’a li neke’xjunaji li helhookil ch’och’ Ako rik’in li ru taq’a Jordan ut lix ch’och’il li Palaw re Galilea. Qayehaq, li ru taq’a Mejido wan sa’ li jun raqal re li ru taq’a a’in li wan sa’ rokeb’aal li saq’e. Li ru taq’a Jisrehel a’an li b’e sa’ li Santil Ch’och’ li naxik chalen sa’ li Palaw Mediterraneo sa’ rokeb’aal li saq’e toj sa’ li ru taq’a Jordan sa’ releb’aal li saq’e.
22. Tzuul Tabor
Yoo chi ilok sa’ xnim ut sa’ rokeb’aal li saq’e sa’ xjayial li Tzuul Tabor. Li taq’ahil ch’och’ sa’ xsutam li tzuul Tabor a’an jun raqal li ru taq’a Jisrehel. Nazaret wan sa’ xyanqeb’ li tzuul nach’ rik’in li Tzuul Tabor.
23. Li Palaw re Galilea, ut li tzuul reheb’ li Us Xaq
Yoo chi ilok sa’ xtz’e ut sa’ rokeb’aal li saq’e chiru li jun raqal re li Palaw re Galilea li wan sa’ xnim ut sa’ rokeb’aal li saq’e, a’an jun palaw re ha’ moko atz’aminb’il ta. Li tzuul li nak’utun chi nach’ ut sa’ xyi li jalam-uuch a’an li na’ajej seraq’inb’il naq li Jesus kixye wi’ li aatin sa’ xb’een li tzuul. Kafarnaum wan sa’ li tz’e, ut ink’a’ nak’utun sa’ li jalam-uuch. Tiberias wan chi najt wi’chik sa’ xtz’e li saq’e chire li palaw sa’ rokeb’aal li saq’e.
24. Kafarnaum
Kafarnaum, li wan chire li Palaw re Galilea sa’ xnim li saq’e, a’an li jolomil na’ajej kixb’aanu wi’ li Jesus lix k’anjel sa’ Galilea (Mat. 9:1–2; Mar. 2:1–5). Jun xnimal ru na’ajej choq’ reheb’ laj kar ut laj k’ay, ke’wan aran laj Gentil jo’ ajwi’ eb’ laj Judio. Sa’ xkutankil li Jesus, nak’oxlaman naq lix k’ihaleb’ li wankeb’ aran ink’a’ kixq’ax 1,000. Kafarnaum kiwan sa’ xxalab’e li xninqal ru b’e, ut sa’ xsutam wan li ch’och’ li q’axal na’uuchin. Eb’ laj pleet aj Romano ke’xkab’la li atineb’aal ut li k’uuleb’aal kab’l aran. Us ta naab’al li sachb’a-ch’oolej ke’b’aanuman arin, eb’ li tenamit ke’xtz’eqtaana lix k’anjel li Kolonel. Xb’aan a’an, li Jesus kixmajewa li tenamit (Mat. 11:20, 23–24). Chirix xnumikeb’ li kutan, Kafarnaum kikana choq’ po’lem, ut maa’ani wan aran anajwan.
25. Nima’ Jordan
Li Nima’ Jordan natikla chirix li Palaw re Galilea sa’ xnim li saq’e, na’ok chi sa’, ut chirix a’an naxik sa’ xtz’e li saq’e toj sa’ li Palaw Kamenaq. Li jalam-uuch a’in ki’isiman nach’ rik’in li relik li nima’ sa’ li Palaw re Galilea.
26. Cesarea re Filipo
Cesarea re Filipo wan sa’ rit li Tzuul Hermon. Li yo’leb’aal ha’ a’in, a’an jun reheb’ lix yo’leb’aal li Nima’ Jordan. Laj Herodes Filipo, li kitaqlan sa’ li na’ajej a’in, kixyiib’ jun li tenamit arin re xnimankil ru laj Cesar (lix awa’b’ej) ut re xnimankil ru a’an; li tenamit junxil Panias kiyeeman re, ut anajwan Banias jo’ ajwi’ Cesarea re Filipo nayeeman re.
27. Nazaret
Arin nak’utun li tenamit Nazaret jo’ wan anajwan—yoo chi ilok sa’ xtz’e li saq’e. Nazaret a’an chaq jun ch’ina k’aleb’aal sa’ xkutankil li Santil Hu.
28. Dan
Lesem kiyeeman re li najter tenamit Dan (Jos. 19:47), malaj Lahis (Jue. 18:7, 14) rub’elaj naq eb’ laj Israelita ke’reechani li ch’och’. Li yo’leb’aal ha’ sa’ li na’ajej a’in, rochb’een li nayo’la sa’ Cesarea re Filipo, a’an xyo’leb’aal li Nima’ Jordan. Li jalam-uuch a’in naxk’ut lix na’aj li santil ochoch re laj Jeroboam.
29. Atenas
Li jalam-uuch a’in, li isinb’il chaq sa’ Areopago (Tzuul re Marte), naxk’ut li Acropolis re Atenas, b’ar wi’ wankeb’ li muheb’aal choq’ re junjunqeb’ lix dios laj Griego. Sa’ xkutankileb’ li najter aj Griego, kiwan Atenas choq’ jolomil tenamit re Atika ut sa’ xkutankil li Ak’ Chaq’rab’ kiwan sa’ li jun raqal ch’och’ reheb’ laj Romano Akaya yeeb’il re. Kik’eeman xk’ab’a’ jo’ chanru li xAtenea, li ixqi dios reheb’ laj Griego. Sa’ xkutankil li Ak’ Chaq’rab’, ak oso’jenaq naab’al lix nimal ru ut lix loq’al Atenas, a’ut toj wan chaq aran naab’al li yiib’anb’il jalam-uuch ut ch’utleb’aal re k’iila yiib’anb’il dios teelom ut ixq, jo’ “li dios ink’a’ nawb’il ru” (Hech. 17:23).
30. Korinto
Korinto kiwan choq’ xb’eenil tenamit re li raqal ch’och’ Akaya reheb’ laj Romano. Kiwan sa’ li jayil ch’och’ li junajinb’il wi’ Peloponeso rik’in li nimla ch’och’ Grecia, ut wan xhilob’aal li jukub’ sa’ rokeb’aal jo’ ajwi’ sa’ releb’aal li saq’e. A’an jun tenamit wan wi’ xnimal li b’ihomal ut li wankilal.
31. Efeso
Xpo’lem li teatro reheb’ laj Griego sa’ Efeso, b’ar kijultikan wi’ aatin li Apostol Pablo. Sa’ xkutankil li Ak’ Chaq’rab’, Efeso kiwan chi nawb’il ru chiru chixjunil li ruchich’och’ xb’aan li nimla ochoch kab’lanb’il re xloq’oninkil li pak’b’il dios ixq Artemisa, reheb’ laj Griego. Anajwan yal po’lem kab’l aran, a’ut Efeso kiwan choq’ jolomil tenamit re li raqal ch’och’ Asia reheb’ laj Romano, ut aran na’uxman chaq naab’al li yakok. Eb’ laj tenol ch’iich’ sa’ li tenamit k’a’jo’ naq neke’xk’ayi xjalam-uuch li xArtemisa.
32. Patmos, jun ch’och’ sa’ xyi li palaw
Patmos, jun ch’och’ sa’ xyi li Palaw Agea, li kimine’ wi’ ru chi xik laj Jwan (Apok. 1:9). Seraq’inb’il naq kik’anjelak aran sa’ risinkil li pek.