31. Efeso
Xpo’lem li teatro reheb’ laj Griego sa’ Efeso, b’ar kijultikan wi’ aatin li Apostol Pablo. Sa’ xkutankil li Ak’ Chaq’rab’, Efeso kiwan chi nawb’il ru chiru chixjunil li ruchich’och’ xb’aan li nimla ochoch kab’lanb’il re xloq’oninkil li pak’b’il dios ixq Artemisa, reheb’ laj Griego. Anajwan yal po’lem kab’l aran, a’ut Efeso kiwan choq’ jolomil tenamit re li raqal ch’och’ Asia reheb’ laj Romano, ut aran na’uxman chaq naab’al li yakok. Eb’ laj tenol ch’iich’ sa’ li tenamit k’a’jo’ naq neke’xk’ayi xjalam-uuch li xArtemisa.
K’a’ru kik’ulman: Li Apostol Pablo kirula’ani Efeso naq yoo chi raqe’k li xkab’ xb’eenik jo’ taqlanb’il aj k’anjel (Hech. 18:18–19). Sa’ rox xb’eenik kikana sa’ li tenamit chiru wiib’ chihab’. Kimine’ ru chi elk xb’aan li nimla choq’ink li ki’ux xb’aan naq yoo chi sachk xk’ayeb’ laj tenol ch’iich’ rik’in naq laj Pablo kixye chaq naq mi’ux xloq’oninkil li pak’b’il dios Artemisa (Hech. 19:1, 10, 23–41; 20:1). Li teatro aran Efeso a’an li q’axal nim li ke’xyiib’ laj Griego, ut aran eb’ li rochb’een laj Pablo ke’k’ame’ xb’aan jun li ch’utch’uukil tenamit (Hech. 19:29–31). Laj Pablo kixtz’iib’a jun li taqlanb’il hu rik’ineb’ li komon sa’ li Iglees sa’ Efeso naq kiwan chi preexil Roma. Kitz’iib’aman li hu Apokalipsis choq’ re wuqub’ ruq’ li Iglees li wankeb’ sa’ Asia, ut jun reheb’ kiwan Efeso (Apok. 1:10–11; 2:1).