Seminelí
Sēmisi 3


Sēmisi 3

Ko e Ngaahi Lea ‘Oku Tau Lea ʻaki

ʻĪmisi
Ko e malimali mo e kakata fakataha ʻa ha kau finemui ʻe toko tolu.

ʻOku maʻu ʻe he ngaahi lea ʻoku tau lea ʻakí ha mālohi. Te ke lava nai ʻo fakakaukau ki ha ngaahi aʻusia ʻi hoʻo moʻuí kuó ke ongoʻi ai ʻa e mālohi ʻo e ngaahi leá, ki he leleí pe koví? Naʻe akoʻi ʻe Sēmisi ʻi heʻene tohí ʻa e mahuʻinga hono mapuleʻi ʻetau leá. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi koe ke ke fakafuofuaʻi ʻa e ngaahi lea ʻokú ke lea ʻakí mo e founga ʻoku uesia ai ʻe hoʻo ngaahi leá hoʻo feinga ke hangē ange ko e Fakamoʻuí.

Ko e mālohi ʻo e ngaahi leá

Sio ki he ngaahi fakatātā ʻi laló pea fakakaukauloto ki he fepōtalanoaʻaki ʻoku fai ʻe he niʻihi fakafoʻituituí. Fakakaukau ki he ola ʻe lava ke maʻu ʻe he ngaahi lea ʻoku tau fanongo mo fakaʻaongaʻí.

ʻĪmisi
ʻOku fakafekiki ha faʻē mo hono foha taʻu hongofulu tupú lolotonga ʻena tuʻu ʻi honau peitó.
ʻĪmisi
Ko e fakaʻaongaʻi ʻe ha finemui mo ʻene faʻeé ha tablet mo ha folofola ke na ako mo fepōtalanoaʻaki.
  • Ko e hā ʻa e meʻa fakamuimuitaha ʻokú ke lava ʻo manatuʻi naʻe lea atu ʻaki ʻe ha taha naʻá ne tokoniʻi pe fakamamahiʻi koe?

  • Ko e hā e meʻa fakamuimuitaha naʻá ke lea ʻaki ki ha taha naʻá ne fakamālohia pe poupouʻi kinautolú?

Fakakaukau angé pe naʻá ke lea ʻaki ha meʻa kimuí ni mai naʻe ʻi ai hano nunuʻa kovi ki ha taha. ʻI hoʻo ako e ngaahi akonaki ʻa Sēmisí, kumi ki he ngaahi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e mālohi ʻo e ngaahi leá. Tokanga ki he ngaahi ongo, fakakaukau, mo e ngaahi ueʻi ʻoku nau fakaʻaiʻai koe ke ke lea ʻo hangē ange ko e Fakamoʻuí.

ʻOku hangē ʻa e ʻeleló ko e …

Naʻe fakamamafaʻi ʻe Sēmisi ʻa e mālohi ʻo e ngaahi lea ʻoku tau fanongo mo lea ʻakí pea fakafehoanaki ʻa e ʻeleló ki ha ngaahi meʻa kehekehe lahi. Lau ‘a e Sēmisi 3:2–12, ‘o kumi ha toe meʻa kehe naʻe fakafehoanaki ki ai ʻe Sēmisi. Tā ha tatau faingofua ʻo ha fakafehoanaki ʻe taha pe ua ʻa Sēmisi ʻi hoʻo tohinoa akó, ʻo fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke tatau ai ʻetau ngaahi leá mo e meʻa ʻokú ke taá.

Lau e lisi ko ʻení ke vakai pe naʻá ke ʻiloʻi e ngaahi fakafehoanaki tatau.

  • Ko ha meʻa taʻofi. Sēmisi 3:2–3, 5. Ko e meʻa taʻofí (vakai ki he veesi 3) ko ha kiʻi konga ukamea ia ʻoku tui ʻi he ngutu ʻo ha hoosi ʻokú ne fakafehokotaki ʻa e ongo leta angí, ʻo lava ai ʻa e tokotaha heká ke tataki ʻa e hōsí ki he feituʻu ke ʻalu ki aí.

  • Ko ha foheʻuli. Sēmisi 3:4–5. Ko e foheʻulí (vakai ki he veesi 4) ko ha fohe ia ʻo ha vaka, ʻa ia ʻokú ne fakaʻuli pe fakatafoki ʻa e vaká.

  • Ko ha afi. Sēmisi 3:5–6. ʻOku ʻuhinga ʻa e “vao ʻakaú” ki ha vaotā (vakai, veesi 5).

  • Ko ha manu fekai. Sēmisi 3:7–8.

  • Kona fakamate. Sēmisi 3:8.

  • Ko ha matavai mo ha fuʻu fiki. Sēmisi 3:10–12.

1. Tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa akó:

  • ʻE tokoni fēfē nai ʻa e ngaahi fakafehoanaki ko ʻení ke mahino lelei ange kiate kitautolu ʻa e mālohi ʻo e ngaahi lea ʻoku tau fanongo ki ai mo lea ʻakí?

  • Ko e hā ha ngaahi fakafehoanaki kehe te ke lava ʻo tānaki atu ke fakamatalaʻi e ola ʻo e ngaahi lea ʻoku tau lea ʻakí?

Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻá ni, ʻi heʻene fakamatala ki he ngaahi akonaki mālohi ʻa Sēmisí:

ʻĪmisi
Laʻitā fakaʻofisiale ʻo ʻEletā Sefilī R. Hōlani Faitaaʻi ʻi Sānuali 2018.

ʻOku mahino pē ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa Sēmisí ia ʻoku fonu angahalaʻia maʻu pē hotau ʻeleló, pe ko e meʻa kotoa pē ʻoku tau lea ʻakí ʻoku “fonu ʻi he kona fakamaté.” Ka ʻoku mahino ko ʻene ʻuhingá, ko ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku tau lea ʻakí ʻe lava ke fakatupu ʻauha, pea ʻoku kona—pea ʻoku ʻikai fakafiemālie ʻa e tukuakiʻi ko ʻení kiate kitautolu Kāingalotu ʻo e Siasí! ʻE lava ke hoko e leʻo ʻo e fakamoʻoni mālohí, lotu fakamātoató, mo hiva ʻaki e ngaahi himi ʻo Saioné ko e leʻo tatau ʻokú ne tuku hifo, fakaangaʻi, fakamaaʻi mo fakasiʻia, fakamamahiʻi mo fakaʻauha ʻa e laumālie ʻo e tokotaha ʻokú ne fakahoko iá pea mo e niʻihi ʻoku fakahoko ia ki aí. …

… ʻOfa ke tau feinga ke hoko ko ha kau tangata mo fafine ʻhaohaoaʻ ange ʻi he foʻi founga pē ko ʻení he taimí ni—ke ʻoua naʻa tau fai ha lea fakatupu loto-mamahi pe ʻi hono ʻai mahino angé, ke tau lea ʻaki ha lea foʻou, ʻa ia ko e lea ʻo e kau ʻāngeló. ʻOku totonu ke hangē pē ʻetau ngaahi leá mo ʻetau ngāué, ʻo fonu ʻi he tuí mo e ʻamanaki leleí mo e ʻofa faka-Kalaisí, … ʻa ia ʻoku fuʻu fiemaʻu lahi ʻi he māmaní he ʻaho ní. ʻI hono lea ʻaki ʻo e ngaahi lea pehē ʻi he ivi ʻo e Laumālié, ʻe lava ke holoholoʻi ai e loʻimatá, fakamoʻui ha ngaahi loto, hikiʻi hake ha moʻui, ʻe toe maʻu ʻa e ʻamanaki leleí, pea ʻe tuʻuloa mo e loto-falalá.

(Jeffrey R. Holland, “The Tongue of Angels,” Liahona, May 2007, 16, 18)

  • Ko e hā naʻá ke ako mei he ngaahi fakafehoanaki ʻa Sēmisí mo e lea ʻa ʻEletā Hōlaní?

Ko e moʻoni ʻe taha te tau lava ʻo akó ʻoku faifeinga e kau muimui ʻo e ʻOtuá ke fakaʻaongaʻi ʻenau leá ki ha ngaahi taumuʻa māʻoniʻoni, kae ʻikai ko hono fakamafola ʻo e koví.

Fakakaukau siʻi ki he founga kuó ke mamata ai ki he lea ʻoku fakaʻaongaʻi ki he leleí mo e koví fakatouʻosi ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení:

  • ʻi ha fepōpoakiʻaki telefoni pe mītia fakasōsialé

  • ʻi he lotú he Sāpaté

  • ʻi he akó mo ho ngaahi kaungāmeʻá

  • ʻi ha timi pe ʻi ha kalapu

  • ʻI ʻapi mo ho fāmilí

  • Ko e hā ha ngaahi aʻusia kuó ke maʻu ʻokú ne fakatātaaʻi e ngaahi lea ʻaonga mo mālohi ʻe lava ke maʻu ʻe he kakaí, ki he leleí pe ko e koví?

Ko Sīsū Kalaisí “ko ha tangata haohaoa” ( Sēmisi 3:2) pea mo hotau faʻifaʻitakiʻanga ʻi he meʻa kotoa pē, kau ai e ngaahi folofola naʻá Ne folofola ʻakí. ʻI hoʻo manatuʻi ʻa e meʻa ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo Iá, fakakaukau ki he founga ʻe ala fakaʻaongaʻi ai ʻe he Fakamoʻuí ʻEne ngaahi leá kapau naʻá Ne ʻi he ngaahi tūkunga naʻe hiki kimuʻá.

2. Tali ‘a e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa akó:

  • Ko e hā ha ngaahi faikehekehe te ke fakatokangaʻi ʻi hoʻo fakakaukau ki he founga ʻe fakaʻaongaʻi ai ʻe he Fakamoʻuí e ngaahi leá mo e meʻa ʻokú ke faʻa mamata mo fanongo ki ai ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení ʻi he ʻaho ní?

Ko e lea ʻoku tau fanongo mo fakaʻaongaʻí

Kuo akoʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá, ki he meʻa ʻoku totonu mo ʻikai totonu ke tau lea ʻakí.

Fakalaulauloto ki hoʻo fetuʻutakí (ʻi ha faʻahinga founga pē: fetohiʻaki ʻi he telefoní, mītia fakasōsialé, talanoa mo e niʻihi kehé, mo ha ngaahi meʻa kehe) ʻi hoʻo lau ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻeni ʻe 10 naʻe toʻo mei he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú ([tohitufa, 2011], 20–21). Sivisiviʻi hoʻo leá ʻo fakaʻaongaʻi ha meʻafua mei he 1 ki he 5, ʻo ʻuhinga ʻa e 1 “ʻOku ou fiemaʻu ha tokoni lahi” mo e 5 ʻa ia ʻoku ʻuhinga “ʻOku ou sai ʻaupito.”

  1. ʻOku ou feinga ke fakaʻaongaʻi ha lea maʻa mo fakapotopoto.

  2. ‘Oku ou fakaʻaongaʻi ha lea langaki moʻui, fakalotolahi, mo fakahīkihikiʻi.

  3. ʻOku ou lea ʻofa mo lelei fekauʻaki mo e niʻihi kehé.

  4. ʻOku ʻikai ke u lea kovi ki he niʻihi kehé pe tuku hifo kinautolu, tatau ai pē pe ko e fakakata.

  5. ʻOku ou feinga ke fakaʻehiʻehi mei he ngutulaú pea fakaʻehiʻehi mei he lea ʻitá.

  6. ʻI he taimi ʻoku ʻahiʻahiʻi ai au ke lea fefeka pe fakatupu loto-mamahí, ʻoku ʻikai ke u lea ʻaki ia.

  7. ‘Oku ou fakaʻaongaʻi maʻu pē ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá mo Sīsū Kalaisí ʻi he ʻapasia mo e fakaʻapaʻapa.

  8. ʻOku ou lea ki he Tamai Hēvaní ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e lea ʻapasia mo fakaʻapaʻapa.

  9. ʻOku ʻikai ke u fakaʻaongaʻi ʻa e lea kapekapé, fakamātatuʻá, pe ngaahi tōʻonga ʻulí.

  10. ʻOku ʻikai ke u fakakata ʻaki pe fai ha ngaahi talanoa fekauʻaki mo e tōʻonga angaʻulí.

Fakakaukau ki he ngaahi lea ʻokú ke fili ke fakaʻaongaʻí, pea fakalaulauloto ki he meʻa te ke lava ʻo fakahoko lelei angé.

3. Tali ʻa e ongo fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa akó:

  • Ko e hā ha meʻa ʻe taha pe ua ʻe lava ʻo tokoni atu ke ke fili fakalelei ange ai ʻa e ngaahi lea ʻokú ke lea ʻaki mo fanongo ki aí?

  • Ko e hā nai ha ngaahi founga te ke loto ai ke fakalakalaká?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe ala tokoní?

  • ʻE tokoni fēfē hoʻo ngaahi feingá ke ke hangē ange ai ko e Fakamoʻuí?

Fili Pē: Fie Ako Lahi Ange?

ʻOku fakahaaʻi fēfē nai ʻe heʻetau ngaahi leá ko hai kitautolu fakafoʻituitui?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Lōpeti S. ʻIuti ʻo e Kau Fitungofulú ʻa e meʻá ni:

ʻĪmisi
Laʻitā fakaʻosiale fakaʻosi ʻo ʻEletā Lōpeti S. Uti ʻo e Kōlomu Hono Ua ʻo e Kau Fitungofulú, 1999. Ui ko e palesiteni ʻo e Temipale Boston Massachusetts ʻi he 2009. Naʻe tukuange mei he Kōlomu Hono Ua ʻo e Kau Fitungofulú ʻi he konifelenisi lahi ʻo e ʻaho 3 ʻOkatopa, 2009.

ʻOku ʻikai ko ha meʻanoa pē ʻetau leá mo ʻetau ngaahi tōʻongá, he ʻoku nau fakahaaʻi moʻoni kitautolu mo ia ʻoku ʻamanaki ke tau aʻusiá. …

ʻOku ʻikai ngata pē hono hanga ʻe heʻetau leá mo e founga ʻo ʻetau tōʻongá ʻo fakahaaʻi hotau lotó ka ʻokú ne toe fakafōtunga e tokotaha ko iá, niʻihi ʻoku tau feohí pea fakaʻosi foki ki hotau sōsaietí. Ko e ʻaho kotoa pē ʻoku tau takitaha kau atu ʻi hono fakanenefu ʻo e māmá pe ko hono tuli atu ʻa e fakapoʻulí. Kuo ui kitautolu ke tau fakaafeʻi ʻa e māmá mo hoko ko ha maama, ke tau fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu mo langaki hake mo e niʻihi kehé. …

[ʻI he] taimi ʻoku tau lea mo ngāue aí, ʻoku totonu ke tau fehuʻi pe ʻoku kau nai ʻetau leá mo ʻetau tōʻongá ʻi hono fakaafeʻi ʻa e ngaahi mālohi ʻo e langí ki heʻetau moʻuí pea mo fakaafeʻi ʻa e tokotaha kotoa ke haʻu kia Kalaisí. Kuo pau ke tau ʻaʻapa ki he ngaahi meʻa ʻoku toputapú. ʻOku fiemaʻu ke toʻo mei heʻetau ngaahi talanoá ʻa e lea ʻoku ʻuli mo taʻe-maʻá, ʻa ē ʻoku fakamamahi mo fakamanamaná, ʻa ia ʻokú ne tukuhifo ha taha pea mo loí. Naʻe tohi ʻe he ʻAposetolo ko Pitá ʻo pehē, “Kae hangē ʻoku māʻoniʻoni ʻa ia kuó ne uiuiʻi ʻa kimoutolú, ke māʻoniʻoni foki ʻa kimoutolu ʻi hoʻomou moʻuí kotoa pē” [1 Pita 1:15]. ʻOku ʻikai ngata pē hono ʻuhinga ʻo e fepōtalanoaʻakí ki he leá ka ʻoku toe ʻuhinga foki ia ki heʻetau feohi fakatahá kotoa.

(Robert S. Wood, “The Tongue of Angels,” Ensign, Nov. 1999, 83–84)

Te tau lava fēfē ʻo liliu lelei ʻa e lea ʻoku tau fakaʻaongaʻi mo fanongo ki aí?

ʻOku fakaʻaliʻali ʻi he foʻi vitiō “No Cussing Club” (4:56), ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org, ʻa e ngaahi feinga ʻa ha talavou ʻe taha ke ne tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau fakaʻehiʻehi mei he lea taʻefeʻungá.