Ngaahi Tohi Tuʻutuʻuní mo e Ngaahi Uiuiʻí
38. Ngaahi Tuʻutuʻuni mo e Ngaahi Fakahinohino Faka-Siasi


“38. Ngaahi Tuʻutuʻuni mo e Ngaahi Fakahinohino Faka-Siasi,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní (2020).

“38. Ngaahi Tuʻutuʻuni mo e Ngaahi Fakahinohino Faka-Siasi,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá.

38.

Ngaahi Tuʻutuʻuni mo e Ngaahi Fakahinohino Faka-Siasi

38.1

Kau ʻi he Lotú

ʻOku ʻofa ʻetau Tamai Hēvaní ʻi Heʻene fānaú kotoa. “ʻOku tatau ʻa e kakai fulipē ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá,” pea ʻokú Ne fakaafeʻi ʻa e kakai kotoa pē “ke nau haʻu kiate ia ʻo maʻu ʻi heʻene angaleleí” (2 Nīfai 26:33).

ʻOku faʻa fehuʻi ki he kau taki mo e kāingalotu ʻo e Siasí pe ko hai te ne lava ʻo kau ki he ngaahi houalotu ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ko hai ʻe lava ʻo hoko ko ha kau mēmipa ʻo e Siasí, pea ko hai ʻe lava ʻo ʻalu ki ha temipale.

38.1.1

Maʻu e Ngaahi Fakatahaʻanga ʻa e Siasí

Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻoku totonu ke ʻofa ʻEne kau ākongá ʻi honau kaungāʻapí (vakai, Mātiu 22:39). Naʻe fakaafeʻi ʻe Paula ʻa e kau ului foʻoú ke “[ʻoua te nau kei hoko] ko e kau muli mo e kau ʻāunofo, ka ko e kaungākolo mo e kāinga māʻoniʻoni” (ʻEfesō 2:19). Naʻe toe akoʻi foki ʻe he Fakamoʻuí ʻoku ʻikai totonu ke “kapusi [ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí] ha taha mei [he] … ngaahi fakataha, ʻa ia ʻoku fai ʻi he ʻao ʻo e māmaní” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:3).

ʻOku talitali lelei ʻa e taha kotoa ki he houalotu sākalamēnití, ngaahi houalotu kehe ʻo e Sāpaté, pea mo e ngaahi polokalama fakasōsiale ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku fatongia ʻaki ʻe he maʻu mafai pulé ke fakapapauʻi ʻoku fakaʻapaʻapaʻi ʻe he tokotaha kotoa pē ʻoku ʻi aí, ʻa hono toputapu ʻo e fakatahá.

Ko kinautolu ʻoku maʻulotú ʻoku totonu ke nau fakaʻehiʻehi mei ha faʻahinga fakamoveuveu pe fakahohaʻa ʻe fepaki mo e lotú pe ngaahi taumuʻa kehe ʻo e houalotú. ʻOku totonu ke fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu kotoa fekauʻaki mo e taʻu motuʻá pea mo e ʻulungaanga ʻi he ngaahi fakatahaʻanga mo e ngaahi polokalama kehekehe ʻa e Siasí. ʻOku fie maʻu ia ke taʻofi e ngaahi tōʻonga mūsaʻá mo e ngaahi vala pe teuteu ʻoku fakatupu takihalá. ʻOku taʻofi foki hano fai ha ngaahi fakamatala fakapolitikale pe fakamatala ki he tuʻunga fakasekisualé pe ngaahi tōʻonga fakafoʻituitui kehe ʻi ha founga ʻe mavahe ai mei he tokanga taha ʻa e fakatahaʻangá ʻi he Fakamoʻuí.

Kapau ʻoku ʻi ai ha tōʻonga ʻe taʻetaau, ʻe fai ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha faleʻi fakafoʻituitui ʻi ha laumālie ʻo e ʻofa. Te ne poupouʻi ʻa kinautolu ʻoku taʻetaau ʻenau tōʻongá mo e meʻa ʻoku fakahokó ke nau tokanga ʻo tokoni ke pukepuke ha tuʻunga toputapu maʻá e taha kotoa pē ʻoku ʻi aí pea mo fakamamafaʻi makehe ʻa e moihū ki he Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí.

ʻE kei hoko maʻu pē e ngaahi falelotu ʻo e Siasí ko ha feituʻu maluʻi ʻoku moʻulaloa ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻo e Siasí. Ko e kakai ʻoku ʻikai ke nau fie muimui ki he ngaahi fakahinohino ko ʻení, ʻe kole kiate kinautolu ʻi ha founga fakaʻapaʻapa ke ʻoua te nau omi ki he ngaahi fakatahaʻanga mo e polokalama ʻa e Siasí.

38.1.2

Ko e Hoko ko ha Mēmipa ʻo e Siasí

Ko e mēmipa ko ia ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku ʻatā ia ki he kakai ʻoku nau “ōmai mo e loto-mafesifesi mo e laumālie fakatomala,” “[mo] nau loto-fiemālie ke toʻo kiate kinautolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí,” pea holi ke fakahoko mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava toputapu ʻo e papitaisó (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:37).

Ki he papitaiso ʻo e fānau kei iiki ʻoku taʻu 8 mo motuʻa angé, vakai 38.2.8.2.

38.1.3

ʻAlu ki he Temipalé

Ko e ngaahi temipalé ko ha ngaahi potu toputapu ia ʻo e moihū, ʻa ia ʻoku maʻu ai e ngaahi ouau mahuʻingá mo fakahoko ai e ngaahi fuakava toputapú. Ki he kāingalotu ʻo e Siasí, ko e ngaahi temipalé ko e ngaahi fale ia ʻo e ʻOtuá. Koeʻuhí ko ʻene toputapú pea mo e ngaahi fuakava ʻoku fakahoko ʻi aí, ko e kāingalotu pē ʻo e Siasí ʻoku ʻi ai haʻanau lekomeni temipale ʻoku kei ʻaongá ʻe lava ke hū ki he temipalé. ʻE lava ke maʻu ʻe he kāingalotú ha lekomeni temipale ʻi he taimi ʻoku nau tauhi faivelenga ai e ngaahi fekau ʻoku fie maʻú mo moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. (Vakai, vahe 26.)

38.1.4

Ko e Kau ʻa e Mēmipa Teʻeki Malí mo e Ngaahi Tāpuakí

Ko e kāingalotu kotoa pē, ʻo tatau ai pē kapau naʻe teʻeki ai pē ke nau mali pe ʻoku ʻikai ke ʻi ai hanau fāmili ʻi he Siasí, ʻoku totonu ke nau feinga ki he tuʻunga ko ia ʻo e nofo ʻi ha fāmili taʻengatá. ʻOku ʻuhinga ʻeni ke teuteu ke sila ko ha husepāniti pe uaifi moʻui taau pea hoko ko ha tamai pe faʻē ʻofa. Ki ha niʻihi, ʻe toki hoko pē ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻi he moʻui ka hokó, ka ʻoku tatau ʻa e taumuʻa mahuʻingá ni ki he taha kotoa pē.

Ko e kāingalotu faivelenga ko ia ʻoku ʻikai lava ʻi honau ngaahi tūkungá ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e mali taʻengatá mo e tuʻunga ko e mātuʻa ʻi he moʻui ko ʻení, te nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki kotoa ko ia ne ʻosi talaʻofá ʻi ʻitāniti, kehe pē ke nau tauhi ʻa e ngaahi fuakava naʻa nau fakahoko mo e ʻOtuá (vakai, Mōsaia 2:41).

38.1.5

Ngaahi Mātu‘a Teʻeki Mali ʻoku siʻi hifo ʻi he Taʻu 18

ʻE lava ha talavou teʻeki mali ʻoku siʻi hifo he taʻu 18 ka ʻoku ʻamanaki ke hoko ko ha tamai, ke kau ʻi heʻene kōlomu Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné pe ki he kōlomu ʻo e kaumātuʻá. Ko e filí ni ʻoku tuku ia ke fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu ʻe he talavoú, ko ʻene ongomātuʻá, pea mo e pīsopé.

ʻE lava ha finemui teʻeki mali ʻoku siʻi hifo he taʻu 18 ka ʻoku ʻamanaki ke hoko ko ha faʻē, ke kau ʻi he Finemuí pe Fineʻofá. Ko e filí ni ʻoku tuku ia ke fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu ʻe he finemuí, ko ʻene ongomātuʻá, pea mo e pīsopé.

‘I hono fai ʻo e filí ni, ʻe fakakaukauʻi ʻe he toʻu tupú, ongomātuʻá, mo e kau takí ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení:

  • Kapau ʻe kau ʻa e toʻu tupú ʻi he ngaahi kalasi mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e toʻu tupú, ʻoku ʻikai totonu ke nā ō ki ai mo e kiʻi pēpeé.

  • Mahalo e ‘aonga ki ha taha toʻu tupu ʻoku matuʻotuʻa ange, ka ʻokú ne fili ke tauhi ʻa e kiʻi pēpeé, ke talitali lelei ia ki he kōlomu ʻo e kaumātuʻá ko ha teuteu kaumātuʻa pe ki he Fineʻofá.

38.2

Ngaahi Tuʻutuʻuni ki he Ngaahi Ouaú mo e Ngaahi Tāpuakí

ʻOku ʻoatu ʻe he konga ko ʻení ha ngaahi tuʻutuʻuni ki he ngaahi ouaú mo e ngaahi tāpuakí. Ko e niʻihi ʻo e ngaahi tuʻutuʻuni ko ʻení ʻoku kau ai ha ngaahi tūkunga makehe. ʻOku ʻoatu ʻa e fakamatala fakalūkufua fekauʻaki mo e ngaahi ouaú mo e ngaahi tāpuakí ʻi he vahe 18. ʻOku ʻoatu ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi ouau fakatemipalé ʻi he vahe 27 mo e 28.

38.2.1

Ko Hono Fakatonuleaʻi ʻo e Ngaahi Ouaú mo e Ngaahi Tāpuakí ki ha Lea Fakafonua Kehé

ʻOku mahuʻinga ke mahino ki ha taha ʻokú ne maʻu ha ouau pe tāpuaki ʻa e meʻa ʻoku lea ʻakí. Kapau ʻoku fie maʻu, pea ʻe lava ke kole ʻe he taha ʻokú ne puleʻí ha taha ke ne fakatonuleaʻi ʻa e ouaú pe tāpuakí ki he lea fakafonua ʻoku mahino ki he tokotaha ʻoku fakahoko ki ai ʻa e tāpuakí pe ouaú. ʻOku kau heni e fakaʻuhingaʻi ʻi he talanoa fakaʻilonga nimá.

Kapau ʻoku tuli pe faingataʻa ke fanongo ha taha ʻokú ne maʻu ha ouau pe tāpuaki, ʻe lava ke ne fakaʻaongaʻi ha polokalama liliu mei he leʻó ki he tohí (voice-to-text). ʻE toe lava foki ʻe ha niʻihi ʻoku tuli pe faingataʻa ʻenau fanongó ʻo fakaʻaongaʻi ha taha fakatonulea fakaʻilonga nima pe ha polokalama liliu mei he leʻó ki he tohí (voice-to-text) ke mahino ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku foaki ki he kau mēmipa honau fāmilí.

Ki ha fakamatala fekauʻaki mo hono liliu lea ʻo e ngaahi tāpuaki fakapēteliake kuo tohí, vakai ki he 38.2.10.5. Ko e fakamatala fekauʻaki mo hono liliu mo e fakatonulea ʻi he talanoa fakaʻilonga nimá ʻo e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké, vakai, 38.2.10.6.

38.2.2

ʻŪ Taá, Lekōtí, mo e Taipeʻi ʻo e Ngaahi Ouaú mo e Ngaahi Tāpuakí

ʻOku toputapu ʻa e ngaahi ouaú mo e ngaahi tāpuakí. ʻI he ʻuhingá ni, ʻoku ʻikai totonu ke faitaaʻi pe hiki vitiō ʻe ha taha ʻa e ngaahi ouaú, ngaahi tāpuakí, pe ouau papitaisó.

ʻE lava ʻe ha fāmili ʻo hiki tepi mo taipeʻi e ngaahi tāpuaki fakaetamaí. ʻOku fakamatalaʻi ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻi he 18.14.1.

Ko e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké ʻoku hiki pea taipeʻi ia. Ke tokoniʻi ʻení, ʻoku hiki tepi ʻe he pēteliaké pe ko ʻene tangata tohí ʻa e tāpuakí.

ʻOku ʻikai totonu ke lekooti pe hiki-pea-taipeʻi ʻa e ngaahi ouau mo e ngaahi tāpuaki kehé.

Ki ha fakamatala fekauʻaki mo e fakamafola ʻo e ngaahi ouaú, vakai, 38.2.3.

38.2.3

Ko Hono Fakamafola Fakaʻilekitulōnika ʻo e Ngaahi Ouaú

Ko e taimi ʻe lava aí, ko kinautolu ʻoku nau fie mamata ʻi ha ouaú ʻoku totonu ke nau feinga ke ʻi ai tonu. ʻI he taimi ʻoku fakataha mai ai ʻa e kāingalotú mo e kaungāmeʻá ki ha ouaú, ʻoku nau ongoʻi ʻa e ivi tākiekina ʻo e Laumālié mo e feohi ʻiate kinautolú.

Ka neongo ia, ko e taimi ʻoku ʻikai ke lava ai ha mēmipa ofi ʻo e fāmilí ʻo maʻulotú, ʻe lava ke fakamafaiʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ke fakamafola fakaʻilekitulōnika (stream) kiate ia. Hangē ko ʻení, ʻoku fakangofua ʻa e fakamafola fakaʻilekitulōniká kapau ko e mēmipa ofi ʻo e fāmilí ʻoku:

  • Nofo ʻi ha fetuʻu mamaʻo pe ʻikai ke faʻa lava ʻo fefonongaʻaki.

  • ʻI ai haʻane ngaahi palopalema fakatuʻasino, fakaeʻatamai, pe fakaeloto.

  • ʻOku vaivai e ivi maluʻi hono sinó pe ʻi ha fale tauhiʻanga kakai pe falemahaki.

  • Fiemaʻu ha fakatonulea ʻi he talanoa fakaʻilonga nimá.

  • ʻOku ngāue fakafaifekau taimi kakato. (ʻOku fie maʻu e fakangofua ʻa e palesiteni fakamisioná.)

ʻE lava ke fakamafaiʻi ʻe he pīsopé ʻa e fakamafola fakaʻilekitulōnika ʻo e ngaahi tāpuaki ʻo e pēpeé, papitaisó, hilifakinimá, mo e fakanofo ki he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné. ʻE lava ke fakamafaiʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí ʻa e fakamafola fakaʻilekitulōnika ʻo e ngaahi fakanofo ki he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí pea mo hono vaheʻi ʻo e kau faifekaú.

ʻOku ʻikai fakamafola fakaʻilekitulōnika ʻa e ouau ʻo e sākalamēnití. Kapau ʻoku fakamafola fakahangatonu ha houalotu sākalamēniti, ʻoku totonu ke kiʻi taʻofi ʻa e fakamafolá ʻi hono fakahoko ʻo e sākalamēnití. ʻE lava ke fakamafaiʻi ʻe he pīsopé ha taulaʻeiki pe ko ha taha maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ke ne tufa ʻa e sākalamēnití kiate kinautolu ʻoku ʻikai lava mai ki he houalotú.

ʻOku ʻikai totonu ke hoko ʻa hono fakamafola ʻo e ngaahi ouaú ke uesia ai e Laumālié. Ko e angamahení, ko ha meʻangāue pē ʻe taha ʻoku fakaʻaongaʻí. ʻOku tokangaʻi ia ʻe he mataotao fakatekinolosia ʻo e uōtí pe siteikí. ʻOku totonu ke ʻoua naʻa ʻilongofua ʻa e meʻangāué mo e taha ʻokú ne fakaʻaongaʻi iá.

ʻOku totonu ke tamateʻi ʻa e ngaahi fakamafola fakaʻilekitulōnika ʻo e ouaú ʻi loto ʻi ha ʻaho ʻe taha hili ʻa e ouaú.

38.2.4

Ngaahi Ouau Maʻanautolu ʻOku Faingataʻaʻia Fakaeʻatamaí

Ko e taimi ʻoku fakakaukauʻi ai pe ʻe fakahoko ha ngaahi ouau ki ha taha ʻoku faingataʻaʻia fakaeʻatamai, ʻe fealēleaʻaki fakataha ʻa e fakafoʻituituí, ko ʻene mātuʻá pe tauhí (ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku kaunga ki aí), pea mo e kau takí. Te nau fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu ʻa e fakaʻamu mo e tuʻunga ʻo e mahino ʻa e tokotahá. ʻOku ʻikai totonu ke taʻofi ʻa e ngaahi ouaú ʻo kapau ʻoku moʻui taau ʻa e tokotahá, ʻokú ne loto ke ne maʻu ia, mo ne fakahaaʻi ha tuʻunga fakapotopoto mo haʻisia feʻunga.

ʻE lava ke talanoa ʻa e pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí kapau ʻoku ʻi ai haʻane fehuʻi fekauʻaki mo ha kakai tukupau. ʻE lava ke fetuʻutaki ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻo ka fie maʻu.

Ko e niʻihi fakafoʻituitui ʻoku hoko ʻenau ngaahi faingataʻaʻia fakatuʻasinó ke ʻoua ʻe ala fakamāua kinautolú “ʻoku fakamoʻui mo kinautolu ‘i he puleʻanga fakasilesitiale ‘o e langí” (Tokateline mo e Ngaahi Fuakava 137:10). ʻI he ʻuhinga ko ‘ení, ʻoku ʻikai fie maʻu e ngaahi ouaú maʻanautolu pe fakahoko e ngaahi ouaú kiate kinautolu. Ko e faka‘atā makehé pē ko e sila ki he mātuʻá, maʻanautolu ne ʻikai fanauʻi ʻi he fuakavá.

Ki ha fakamatala fekauʻaki mo hono fakahoko ‘o e ngaahi ouaú maʻanautolu ʻoku faingataʻaʻia fakaeʻatamaí, vakai ki he ngaahi meʻa ko ʻení:

  • Ki he papitaisó mo e hilifakinimá, 38.2.8.1

  • Ki hono fakanofo ki ha tu‘unga he lakanga fakataula‘eikí, 38.2.9.7

  • Ki ha tāpuaki fakapeteliaké, 38.2.10.1

  • Ko he ʻenitaumeni temipalé mo e silá, 27.2.1.3 mo e 27.3.1.2

38.2.5

Ngaahi Ouau mo e Ngaahi Tāpuaki ʻOku Fakahoko ʻe ha Kakai ʻOku Faingataʻaʻia Fakaesinó, pea maʻa ha Kakai ʻOku Faingataʻaʻia Fakaesinó

ʻE lava ʻe he kakai ʻoku faingataʻaʻia fakaesino, hangē ko e mole ha ngaahi kupú, mamateá, pe tulí ʻo fakahoko mo maʻu e ngaahi ouaú mo e ngaahi tāpuakí. ʻE aleaʻi ʻe he kau takí ke lava ʻo kau ʻa e kakai ko ʻení ki he lahi taha ʻe lavá. Kapau ʻoku ʻi ai ha fehuʻi ʻa e kau takí ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo fakaleleiʻi, ʻe fetuʻutaki ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí.

ʻE lava ke fetuʻutaki ʻaki ʻe he kakai ko ia ʻoku tuli pe palopalema e fanongó, e talanoa fakaʻilonga nimá, ʻi he taimi ʻoku nau fakahoko pe maʻu ai ha ouau pe tāpuaki. ʻE fakapapauʻi ʻe ha taki lakanga fakataulaʻeiki ʻokú ne tokangaʻi ha ouau, ʻoku mahino ki he taha ʻokú ne maʻú, ʻo fakafou ʻi ha taha fakatonulea pe ʻi ha ngaahi toe founga kehe (vakai, 38.2.1).

38.2.6

Ko Hono Fakapapauʻi pe Fakangofua ʻo e Ngaahi Ouaú

ʻOku ʻomi ʻe he fakamatala ʻi laló ha ngaahi ʻuhinga he ʻikai ʻaonga ai ha ouau. ʻOkú ne toe fakamatalaʻi foki ʻa e founga ke fakapapauʻi pe fakangofua ai ʻa e ouaú.

ʻI he ngaahi meʻa ʻe niʻihi, kuo pau ke toe fakahoko ha ouau. ʻI he taimi ʻe hoko ai ʻení, ʻe lekooti ʻe ha kalake ʻa e ʻaho foʻoú ʻi he lekooti mēmipasipí, ʻo tatau ai pē kapau ʻoku ʻikai hokohoko totonu mo e ngaahi ʻaho ʻo e ngaahi ouau kehé.

38.2.6.1

Naʻe ʻIkai Faʻu ha Lekooti Mēmipasipi pe ʻOku Pulia pe Hala ʻa e Taʻú

Ki he ngaahi taumuʻa ʻo e tauhi lekōtí, ʻoku lau ʻoku ʻikai ʻaonga ha ouau kapau ʻoku ʻikai ʻasi pe ʻoku hala ʻa e taʻu naʻe fakahoko aí ʻi he lekooti mēmipasipí. ʻIkai ngata ai, ʻoku ʻikai ʻaonga ha papitaiso kapau naʻe ʻikai faʻu ha lekooti mēmipasipi. ʻE lava ke fakapapauʻi ʻa e ouaú ʻaki ʻa e tohi fakamoʻoni totonu naʻe foaki ʻi he taimi naʻe fakahoko ai ʻa e ouaú. ʻI he tohi fakamoʻoni ko ʻení, ʻe lava ai ʻe he pīsopé ʻo fakamafaiʻi ha kalake ke ne fakatonutonu ʻa e lekooti mēmipasipí.

Kapau he ʻikai maʻu ʻa e tohi fakamoʻoní, ʻe lava ke fakapapauʻi ʻa e ouaú ʻaki ha fakamoʻoni ʻa ha toko ua naʻá na siotonu ai. Ko e ongo fakamoʻoní ni ʻoku totonu:

  • Naʻá na ʻosi taʻu 10 pe motuʻa ange, ʻi he taimi ne fakahoko ai ʻa e ouaú.

  • Naʻá na mamata mo fanongo tonu ʻi he ouaú.

  • Hoko ko ha ongo mēmipa ʻi he lekooti ʻo e Siasí ʻi he taimi ʻoku fai ai ʻena fakamoʻoní.

  • Ke na fakahoko ʻena fakamoʻoní ʻi ha tohi, ʻo fakahaaʻi (1) ʻa e ʻaho kakato ne fakahoko ai ʻa e ouaú pe (2) taʻu naʻe fakahoko aí pea mo e tokotaha naʻá ne fakahokó.

  • Ke na fakamoʻoni hingoa ki heʻena fakamoʻoni ne tohí, ʻi he ʻao ʻo ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí pe kau palesitenisī fakasiteikí.

ʻI he fakamoʻoni ko ʻení, ʻe lava ai ʻe he pīsopé ʻo fakamafaiʻi ha kalake ke ne faʻu pe fakatonutonu ʻa e lekooti mēmipasipí. Pea ʻe lava leva ke toki fakaʻauha ʻa e fakamoʻoni ne hikí.

Kapau he ʻikai maʻu ʻa e tohi fakamoʻoní pe kau fakamoʻoní, kuo pau ke toe fakahoko ʻa e ouaú.

Kapau ne ʻosi maʻu ʻe he mēmipá ia ha toe ngaahi ouau kehe hili ʻene maʻu ʻa e ouau ko ʻeni ʻoku taʻeʻaongá, kuo pau ke toki fakangofua kinautolu ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí. Ke kole ʻeni, ʻe ʻave ʻe he palesiteni fakasiteikí ha tohi ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí.

38.2.6.2

Naʻe ʻIkai Fakahoko ʻa e Ngaahi Ouaú ʻi Hono Fakahokohoko Totonú

ʻOku ʻikai ʻaonga ha ouau kapau naʻe ʻikai fai ki he tokotaha ko iá ʻi hono fakahokohoko totonú. Hangē ko ʻení, ʻoku ʻikai ʻaonga ha maʻu ʻenitaumeni ʻa ha tangata kapau naʻá ne maʻu ia kimuʻa ʻoku teʻeki ke ne maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Mēlekisētekí. Neongo ia, ka ʻe lava pē ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo fakangofua ke lau ʻoku ʻaonga ha faʻahinga ouau pehē. Ke kole ʻeni, ʻe ʻave ʻe he palesiteni fakasiteikí ha tohi ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí.

38.2.6.3

Naʻe Fakahoko ʻa e Ngaahi Ouaú Kimuʻa ʻi he Taʻu Motuʻa Totonú

ʻOku ʻikai ʻaonga ha ouau kapau naʻe fakahoko ia kimuʻa ʻoku teʻeki hoko ʻa e taʻu motuʻa totonú. Hangē ko ʻení, ʻoku ʻikai ʻaonga ha papitaiso kapau naʻe fakahoko ia ʻoku teʻeki taʻu 8 ʻa e tokotahá.

Kapau naʻe ʻikai maʻu ha ngaahi ouau kehe hili e ouau ʻoku taʻeʻaongá, ʻoku totonu ke toe fai ʻa e ouaú. Kapau naʻe maʻu ha ngaahi ouau kehe, kuo pau ke toki fakangofua kinautolu mo e ouau ʻoku ʻikai ʻaongá ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí. Ke kole ʻeni, ʻe ʻave ʻe he palesiteni fakasiteikí ha tohi ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí.

38.2.6.4

Naʻe Fakahoko ʻa e Ouaú taʻe kau ai ʻa e Mafai Totonú

ʻOku ʻikai ʻaonga ha ouau kapau naʻe fakahoko ia ʻe ha taha naʻe ʻikai ke ne maʻu ʻa e mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Hangē ko ʻení, ʻoku ʻikai ʻaonga ha hilifakinima kapau naʻe fakahoko ia ʻe ha taha naʻe ʻikai ke ne maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí. ʻOku tatau pē mo e ʻikai ʻaonga ia kapau naʻe ʻikai maʻu ʻe he tokotaha naʻá ne fakahokó ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻi hono hokohoko totonú pe ʻikai fakangofua totonú (vakai, 38.2.6.2; vakai foki, 32.17).

Kapau naʻe ʻikai maʻu ha ngaahi ouau kehe hili ʻa e ouau ʻoku ʻikai ʻaongá, ʻoku totonu ke toe fakahoko ia ʻe ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e mafai totonú. Kapau naʻe maʻu ha ngaahi ouau kehe, kuo pau ke toki fakangofua kinautolu mo e ouau ʻoku ʻikai ʻaongá ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí. Ke kole ʻeni, ʻe ʻave ʻe he palesiteni fakasiteikí ha tohi ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻI ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi, ʻe lava ke fakahinohinoʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke toe fakahoko ʻa e ngaahi ouaú.

38.2.7

Ko Hono Fakahingoa mo e Tāpuakiʻi ʻo e Fānaú

Ki ha fakamatala fakalūkufua fekauʻaki mo hono fakahingoa mo tāpuakiʻi ʻo e fānaú, vakai, 18.6.

38.2.7.1

Pēpē ʻOku Fuʻu Puke Lahí

Ka ʻi ai ha kiʻi pēpē valevale ne toki fāʻeleʻi ʻoku fuʻu puke lahi, ʻe lava pē ʻe ha taha maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Mēlekisēteki ʻo fakahingoa mo tāpuakiʻi ʻa e kiʻi pēpeé ʻi falemahaki pe ʻi honau ʻapí. ʻOku ʻikai ke ne fiemaʻu ha fakamafaiʻi mei he pīsopé. Hili hono foaki ʻo e tāpuakí, te ne fakahā leva ki he pīsopé ʻi he vave tahá koeʻuhí ke lava ʻo faʻu ha lekooti mēmipasipi ʻo e pēpeé.

38.2.7.2

Fānau ʻOku Teʻeki Mali ʻEnau Ongomātuʻá (Kau ai e Veté)

ʻE lava ke tāpuakiʻi ha fānau ʻi he taimi ʻe maʻu ai ʻe he pīsopé ha fakangofua mei he mātuʻá pe tauhí. ʻOku ʻikai fiemaʻu ha ngofua ia mei ha mātuʻa pe tauhi fānau ʻoku ʻikai haʻane kaunga fakalao ki hono fakafepakiʻi ʻo e tāpuakí.

38.2.7.3

Fānau ʻOku ʻIkai Ko e Mēmipa ʻEnau Mātuʻá ʻo e Siasí.

ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku kole ʻe he mātuʻa pe tauhi fānau ʻa ha fānau ke tāpuakiʻi ʻa e fānaú neongo ʻoku ʻikai ke nau kau ki he Siasí. Ko e taimi ʻoku hoko ai ʻení, ʻe maʻu ʻe he pīsopé ha fakangofua ko ha lea pē mei he ongomātuʻá pe tauhí. ʻOku ʻikai fiemaʻu ha fakangofua ia mei ha mātuʻa pe tauhi ʻoku ʻikai haʻane kaunga fakalao ki hono fakafepakiʻi ʻo e tāpuakí.

ʻE fakamatalaʻi ia ʻe he pīsopé:

  • ʻE faʻu ha lekooti mēmipasipi ʻo e kiʻi pēpeé.

  • ʻE toutou fetuʻutaki atu ʻa e kāingalotu ʻo e uōtí kiate kinaua.

  • Te ne fokotuʻu atu, pe ko e kau taki kehe ʻo e uōtí, ke teuteu ʻa e fānaú ke papitaiso ʻi heʻene fakaofiofi ki he taʻu 8.

38.2.8

Papitaisó mo e Hilifakinimá

Ki ha fakamatala fakalūkufua fekauʻaki mo e papitaisó mo e hilifakinimá, vakai, 18.7 mo e 18.8.

38.2.8.1

Kakai ʻoku Faingataʻaʻia Fakaeʻatamaí

ʻE lava ke papitaiso mo hilifakinima ha taha ʻoku faingataʻaʻia fakaeʻatamai kapau ʻoku pehē ʻoku ala fakamāuʻi ia. ʻOku totonu ke ne lava ʻo maʻu ha mahino mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻo e papitaisó.

ʻOku maʻu ʻe he pīsopé ʻa e ngaahi kī ki he papitaiso ʻo e tokotahá kapau ko e tokotahá:

  • Ko ha mēmipa ia ʻo e lekōtí ʻoku taʻu 8 pe motuʻa ange.

  • ʻOku taʻu 8 pea ʻoku mēmipa ha taha ʻo ʻene mātuʻá pe tauhí (vakai, 18.7.1.1).

ʻE fealēleaʻaki fakataha ʻa e tokotahá, ko ʻene mātuʻá pe tauhí (ʻi he feituʻu ʻoku kaunga ki aí), pea mo e pīsopé ke fakapapauʻi pe ʻoku totonu ke papitaiso mo hilifakinima ia.

Kapau ko e tokotahá ko ha tokotaha ʻe ala ului, ʻoku maʻu ʻe he palesiteni fakamisioná ʻa e ngaahi kī ki hono papitaisó (vakai, 18.7.1.2). ʻI he meʻá ni, ʻe fakahā ʻe he kau faifekaú ki he palesiteni fakamisioná. ʻE feongoongoi mo e tokotahá pea mo ʻene mātuʻá pe tauhí (ʻi he feituʻu ʻoku kaunga ki aí) ke fakapapauʻi pe ʻoku totonu ke papitaiso mo hilifakinima ia. Kapau ʻoku ʻiloʻi lelei ʻe he pīsopé ʻa e tokotahá, ʻe lava foki ke feinga ki ai ʻa e palesiteni fakamisioná ke maʻu ʻene tokoní.

Ko kinautolu ‘oku ʻikai ala fakamāuʻiá ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke papitaiso, ʻo tatau ai pē pe ʻoku nau taʻu fiha (vakai, Tokateline mo e Ngaahi Fuakava 29:46–50 mo e 38.2.4 ʻi he tohi tuʻutuʻuni ko ʻení).

Ki ha fakamatala fekauʻaki mo e lekooti mēmipasipi ʻo e kakai ʻoku ʻikai lava ʻo fakamāuá, vakai, 33.6.10.

38.2.8.2

Fānau ʻOku ʻIkai Taʻu Fakalaó

ʻE toki lava pē ha tokotaha ʻoku teʻeki taʻu fakalao, ʻo fakatatau mo e fakaʻuhingaʻi ʻe he lao fakalotofonuá, ke papitaiso ʻi he taimi ʻe fakatou kakato ai ʻa e ongo tuʻunga ko ʻení:

  1. Ko e ongomātuʻá pe kau tauhi fakalaó ʻoku nau fakangofuá. ʻOku ʻikai fiemaʻu ha ngofua mei ha mātuʻa pe tauhi fānau ʻoku ʻikai haʻane kaunga fakalao ki hono fakafepakiʻi ʻo e papitaisó. Ko e ngaahi fakaʻatā makehé ʻoku fiemaʻu ai ʻa e fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

    ʻOku totonu ke kole ʻe he tokotaha ʻokú ne fakahoko ʻa e ʻinitaviu papitaiso mo e hilifakinimá ʻa e ngofua ko ʻení ke fai ia ʻi ha tohi kapau te ne ongoʻi ʻe tokoni ʻeni ke taʻofi ai ha taʻe-femahinoʻaki. ʻI ha ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ʻoku fie maʻu ha tohi fakangofua ia. ʻE lava ke ʻoatu ʻe he kau taki ʻo e misioná mo e ʻēliá ha fakahinohino.

    ʻOku totonu ke mahino ki he mātuʻá pe kau tauhi fānaú ʻa e tokāteline ʻe akoʻi ki heʻenau fānaú. ʻOku totonu foki ke nau loto-fiemālie ke poupouʻi ʻa e fānaú ʻi hono fakahoko mo tauhi ʻa e fuakava ʻo e papitaisó.

  2. ʻE ʻiloʻi ʻe he tokotaha ʻokú ne fakahoko ʻa e ʻinitaviú ʻoku mahino ki he fānaú ʻa e fuakava ʻo e papitaisó. ʻOku totonu ke ne ongoʻi falala ʻe feinga ʻa e kiʻi tamasiʻí ke tauhi ʻa e fuakava ko ʻení ʻaki haʻane talangofua ki he ngaahi fekaú, kau ai ʻa e ʻalu ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Siasí.

Kapau ʻoku ui ha fānau ʻi he hingoa fakaiku ʻo ʻene tamai uá, ʻe lava ke papitaiso mo hilifakinima ʻa e fānaú ʻi he hingoa ko iá. Ko e meʻa ʻeni ʻe fakahoko ʻo tatau ai pē kapau ʻoku teʻeki ke ohi fakalao ia. Neongo ia, ka ʻoku totonu ke lekooti ʻa e hingoa fakalao ʻo e fānaú, fakatatau mo e tuʻutuʻuni ʻa e laó pe anga fakafonuá, ʻi he lekooti mēmipasipí pea mo e tohi fakamoʻoni papitaisó mo e hilifakinimá.

38.2.8.3

Kakai Kuo ʻOsi Mali

Ko ha taha kuo ʻosi mali, kuo pau ke loto hono malí, kimuʻa pea toki papitaiso iá.

38.2.8.4

Kakai ʻOku Nonofo Fakatahá

Kuo pau ke tukupā ha ongomeʻa ʻokú na nonofo fakataha ka ʻoku teʻeki mali ke na moʻui ʻaki e fono ʻo e angamaʻá kimuʻa pea toki lava ke papitaiso ha taha ʻiate kinaua. ʻOku kau heni hono ngāue ʻaki ʻa e tui ke fakatomalá ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:37. ʻOku kau foki ai ʻa e ʻikai ke na toe nofo fakataha, ʻa ha tangata mo ha fefine, ʻoku teu mali.

38.2.8.5

Kakai Kuo Toʻo ʻEnau Mēmipasipi ʻi he Siasí pe Kuo Fakamālōlooʻi Honau Mēmipasipí

ʻE lava ke toe fakafoki mai ki he Siasí ha kakai naʻe toʻo pe ne nau kole ke toʻo honau tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí ʻaki hano papitaiso mo hilifakinima. ʻOku ʻikai lau kinautolu ko ha kau papi ului. He ʻikai ʻinitaviu kinautolu ʻe he kau faifekaú ke papitaiso. Ko e ngaahi fakahinohinó, vakai, 32.16.

38.2.8.6

Ngaahi Tūkunga ʻOku Fie Maʻu ai ha Fakamafaiʻi mei he Palesiteni Fakamisioná pe Kau Palesitenisī ʻUluakí

ʻOku fie maʻu ha fakamafaiʻi mei he palesiteni fakamisioná kimuʻa pea toki lava ke papitaiso ha taha kapau naʻá ne:

  • Fakahoko ha hia mamafa (vakai, 38.2.8.7).

  • Kau ʻi ha fakatōtama (vakai, 38.6.1).

ʻI he ngaahi meʻa pehení, ʻe ʻinitaviu ʻe he palesiteni fakamisioná ʻa e tokotahá. Kapau ʻe fie maʻu, ʻe lava ʻe he palesiteni fakamisioná ʻo fakamafaiʻi ha taha ʻi hono ongo tokoní ke ne fakahoko ʻa e ʻinitaviú. Te ne foaki mavahevahe pē ʻa e fakamafaiʻi ko ʻení ki he ʻinitaviu takitaha. ʻE lipooti ʻe he tokoni ʻokú ne fakahoko iá ki he palesiteni fakamisioná, ʻa ia te ne toki fakangofua pe taʻofi ʻa e papitaisó mo e hilifakinimá.

ʻOku fie maʻu ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí kimuʻa pea toki lava ke papitaiso ha taha kapau:

  • Kuó ne fakahoko ha fakapō (vakai, 38.2.8.8).

  • Kuo moʻua ʻi ha hia fekauʻaki mo ha faihala fakasekisuale (vakai, 38.2.8.7).

  • ʻOku lolotonga maluʻi fakalao pe maluʻi angalelei ki tuʻa ʻi ha faʻahinga hia mamafa pe faihala (ʻoku ala tautea ngāue pōpula taʻu taha pe lōloa ange) pe ko ha faʻahinga hia ʻoku kau ai ha faihala fakasekisuale (vakai, 38.2.8.7).

  • Naʻe kau ʻi he mali tokolahí (vakai, 38.2.8.8).

  • Kuo kakato ʻene liliu ki ha tuʻunga tangata pe fefine ʻo kehe mei he tuʻunga naʻe fāʻeleʻi aí (vakai, 38.2.8.9).

Kapau ko e fuofua taimi ʻeni ke papitaiso ai ʻa e tokotahá, ʻe ʻinitaviu ia ʻe he palesiteni fakamisioná. Kapau te ne ʻilo ko e tokotahá ʻoku moʻui taau pea kapau te ne fakaongoongoleleiʻi ke papitaiso, te ne fakahū ha kole ke fakangofua ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e MTTK.

Kapau ko e tokotahá naʻe mēmipa kimuʻa ka ʻoku feinga ke to e papi fakafoki mai, ʻe fakatou ʻinitaviu ia ʻe he pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí. Te na muimui ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 32.16. Kapau te na fakatou ʻilo ʻa e tokotahá ʻoku moʻui taau mo fakaongoongoleleiʻi ke papitaiso, ʻe fakahū leva ʻe he palesiteni fakasiteikí ha kole ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e MTTK.

ʻOku totonu ke kau ʻi ha faʻahinga kole pē ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e ngaahi fakaikiiki mahuʻinga kotoa pē ʻo hangē ko ia ʻe fakafoufuaʻi ʻi he ngaahi ʻinitaviú.

Vakai ki he 6.2.3 fekauʻaki mo e fatongia ʻo e palesiteni fakasiteikí (pe fakamisioná) ʻi he taimi ʻokú ne fakahū ai e ʻū tohi kolé ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

38.2.8.7

Kakai ne Tautea Fakalao ʻi ha Ngaahi Hia

He ʻikai lava ke papitaiso ʻa e kakai kuo moʻua ʻi he ngaahi hiá kae ʻoua kuo nau fakakakato ʻa e taimi ʻo ʻenau ngāue pōpulá. ʻOku fakahoko ʻeni ki he kau uluí pea mo kinautolu ʻoku feinga ke toe papitaiso fakafoki maí.

He ʻikai lava ke papitaiso mo hilifakinima ʻa e kakai kuo ʻosi moʻua ʻi he hia matea pe ko ha faʻahinga hia pē ʻoku kau ai ha faihala fakasekisuale, kae ʻoua kuo nau ʻosi fakakakato honau maluʻí pe maluʻi angalelei ki tuʻá. Ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí pē te nau lava ʻo fakamafaiʻi ha fakaʻatā makehe (vakai, 38.2.8.6). ʻOku poupouʻi ʻa e niʻihi ko ʻení ke nau ngāue vāofi mo e kau taki lakanga fakataulaʻeiki fakalotofonuá. Te nau feinga ke fai e meʻa kotoa te nau lavá ke maʻu e tokoni ʻa e Fakamoʻuí ke nau taau ke papitaiso mo hilifakinima.

He ʻikai akoʻi ʻe he kau faifekau taimi kakató ha kakai ʻoku ʻi pilīsone pe kei ngāue pōpula.

He ʻikai lava ke papitaiso ha taha kuo fakahalaiaʻi ʻi he fakapō pe ko ha hia fekauʻaki mo e faihala fakasekisualé tukukehe ʻo ka fakangofua ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí (vakai, 38.2.8.6 Ko e meʻa tatau pē ki ha taha kuó ne vetehia ki haʻane fakapō neongo kapau ko e vetehiá naʻe fai ʻi he fūfūnaki ki ha taki lakanga fakataulaʻeiki. Hangē ko hono fakaʻaongaʻi hení, ko e fakapoó ʻoku ʻikai kau ai ʻa e fakatōtamá pe ngāue fakapolisí pe fakakautaú, ʻi heʻenau fakahoko fatongiá.

Kapau ko e fuofua taimi ʻeni ke papitaiso ai ʻa e tokotahá, ʻe muimui leva ʻa e palesiteni fakamisioná ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 38.2.8.6. Kapau ko e tokotahá ko ha mēmipa kimuʻa ka ʻoku feinga ke to e papi fakafoki mai, ʻe muimui leva ʻa e pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí ki he ngaahi fakahinohino ʻi he konga tatau pē (vakai foki, 32.16

38.2.8.8

Kakai Lalahi Ne Kau ʻi he Mali Tokolahí

Ko ha taha lahi naʻá ne poupouʻi, akoʻi, pe kau ʻi he mali tokolahí kuo pau ke toki maʻu ha tohi fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí kimuʻa pea toki lava ke papitaiso ia.

Kapau ko e fuofua taimi ʻeni ke papitaiso ai ʻa e tokotahá, ʻe muimui leva ʻa e palesiteni fakamisioná ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 38.2.8.6. Kapau ko e tokotahá ko ha mēmipa kimuʻa ka ʻoku feinga ke toe papi fakafoki mai, ʻe muimui ʻa e pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 38.2.8.6 (vakai foki, 32.16.)

ʻOku totonu ke fakamatalaʻi ʻe he kolé ʻa e kau ʻa e tokotahá ʻi he mali tokolahí he kuohilí. ʻOku totonu foki ke fakamatalaʻi ai ʻa ʻene fakatomalá mo hono tūkunga fakafāmili lolotongá.

38.2.8.9

Kakai ʻOku Mahino Kuo Liliu Tangata pe Fefiné

ʻE lava ke papitaiso mo hilifakinima ha taha fakafāfine pe fakatangata kapau ʻoku ʻikai feinga fakafaitoʻo pe tafa liliu ki he fehangahangai ʻo hono tuʻunga tangata pe fefine ʻi hono fāʻeleʻí (“fulihi ʻo e tuʻunga tangata pe fefiné”).

‘Oku totonu ke talanoa ʻa e kau palesiteni fakamisioná mo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá ke fakamahino e ngaahi tūkunga fakafoʻituituí ʻi ha founga pelepelengesi mo ha ʻofa faka-Kalaisi.

Kuo pau ke maʻu ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke papitaiso ha taha kuo ʻosi liliu fakafaitoʻo pe tafa. ʻE lava ke kole ʻe he palesiteni fakamisioná ʻa e fakangofua ko ʻení kapau kuó ne ʻosi ʻinitaviu ʻa e tokotahá ʻo ne ʻiloʻi ai ʻokú ne moʻui taau pea ʻe lava ke fakaongoongoleleiʻi ia ke papitaiso. He ʻikai lava ke maʻu ʻe he tokotahá ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, ko ha lekomeni temipale, pe ko ha ngaahi uiuiʻi faka-Siasi ʻe niʻihi. Ka neongo ia, ʻe lava ke ne kau ʻi he Siasí ʻi ha ngaahi founga kehe.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, vakai, 38.6.23.

38.2.9

Fakanofo ki he Lakanga Fakataulaʻeikí

Ke maʻu ha fakamatala fakalūkufua fekauʻaki mo e ngaahi fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí, vakai, 18.10.

38.2.9.1

Kāingalotu Foʻoú

Ko e taimi ʻoku papitaiso mo hilifakinima ai ha tangata, ʻe lava ke fakanofo ia ki ha tuʻunga ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné kapau ʻe hoko hono taʻu 12 ʻi he fakaʻosinga ʻo e taʻú. ʻE ʻinitaviu ia ʻe he pīsopé hili pē hono hilifakinimá, ʻo angamaheni ke ʻi loto ʻi ha uike ʻe taha. ʻE fokotuʻu ia ʻe ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí ʻi he houalotu sākalamēnití koeʻuhí ke lava ʻe he kāingalotu ʻo e uōtí ʻo poupouʻi hono fokotuʻu ke fakanofó (vakai, 18.10.3). ʻE lava leva ke fakanofo ia ki he tuʻunga totonú:

  • Tīkoni, kapau ʻe hoko hono taʻu 12 pe 13 ʻi he fakaʻosinga ʻo e taʻú

  • Akonaki, kapau ʻe hoko hono taʻu 14 pe 15 ʻi he fakaʻosinga ʻo e taʻú

  • Taulaʻeiki, kapau ʻe hoko hono taʻu 16 pe motuʻa ange ʻi he fakaʻosinga ʻo e taʻú; kapau ʻoku taʻu 19 pe motuʻa ange, ʻoku toe lau pē foki ia ko ha teuteu kaumātuʻa (vakai, 38.2.9.3)

ʻE lava ke maʻu ʻe ha mēmipa foʻou ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí mo fakanofo ko ha kaumātuʻa ʻi he taimi:

  • ʻOkú ne taʻu 18 pe motuʻa ange.

  • Kuó ne hoko ko ha taulaʻeiki (ʻoku ʻikai fie maʻu ha taimi pau).

  • Maʻu ha mahino feʻunga ki he ongoongoleleí.

  • Kuó ne fakahaaʻi ʻoku moʻui taau.

ʻOku ʻikai fakanofo ʻa e houʻeiki tangata ne toki papitaiso foʻoú ʻi he ʻaho ʻoku papitaiso pe hilifakinima ai kinautolú. ʻOku ʻuluaki fie maʻu ke ʻinitaviu kinautolu ʻe he pīsopé mo hikinimaʻi ʻe he kāingalotu ʻo e uōtí.

ʻOku ʻikai totonu ke toloi ha papitaiso ʻo e kau mēmipa ʻo e fāmilí kae ʻoua kuo maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻa e tamaí ka ne toki fakahoko ʻa e papitaisó.

38.2.9.2

Kau Talavou ʻOku Teʻeki Mali ʻEnau Ongomātuʻá (Kau ai e Veté)

ʻE lava ke fakanofo ha talavou ki he ngaahi tuʻunga ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻi he taimi ʻe maʻu ai ʻe he pīsopé ha fakangofua mei he ongo-mātuʻá pe tauhí. ʻOku ʻikai fiemaʻu ha ngofua mei ha mātuʻa pe tauhi fānau ʻoku ʻikai haʻana kaunga fakalao ke fakafepakiʻi ʻa e fakanofó.

Kapau ʻoku ui ʻa e talavoú ʻi he hingoa fakaiku ʻo e mali ua ʻo ʻene faʻeé, ʻe lava ke fakanofo ia ʻi he hingoa ko iá. Ko e meʻa ʻeni ʻe fakahokó ʻo tatau ai pē kapau ʻoku teʻeki ke ohi fakalao ia. Neongo ia, ka ʻoku totonu ke hiki e hingoa fakalao ʻo e talavoú, ʻo hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻe he lao fakalotofonuá pe anga fakafonuá, ʻi he tohi fakamoʻoni ʻo e fakanofó.

38.2.9.3

Kau Teuteu Kaumātuʻá

Ko e tokotaha teuteu kaumātuʻá, ko ha mēmipa tangata ia ʻo e Siasí, kuo taʻu 19 pe motuʻa ange ai, ka ʻoku teʻeki ai ke ne maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí. Ko ha kau teuteu kaumātuʻa foki mo e houʻeiki tangata ko ia kuo ʻosi mali ka ʻoku teʻeki taʻu 19 mo teʻeki maʻu e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí.

Fakatatau mo e fakahinohino ʻa e pīsopé, ʻe ngāue vāofi ʻa e kau palesitenisī ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá mo e kau teuteu kaumātuʻá ke tokoniʻi kinautolu ke nau teuteu ke maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí. Kapau ʻoku teʻeki hoko ha teuteu kaumātuʻa ko ha taulaʻeiki, ʻoku totonu ke fakanofo ia ko ha taulaʻeiki ʻi he taimi pē ʻe moʻui taau aí. ʻOku ʻikai fie maʻu ke ʻuluaki fakanofo ia ko ha tīkoni pe akonaki. ʻE lava ke fakanofo ia ko ha kaumātuʻa ʻi ha taimi kuó ne maʻu ai ha mahino feʻunga ki he ongoongoleleí mo fakahaaʻi ʻokú ne moʻui taau. ʻE ʻinitaviu ia ʻe he pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí ke fai ʻa e palani ko ʻení (vakai, 31.2.6).

Ki ha fakamatala lahi ange ki hono faitokonia ʻo e kau teuteu kaumātuʻá ke nau teuteu ke maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, vakai, 8.4.

38.2.9.4

Houʻeiki Tangata Kuo Liliu honau Ngaahi Uōtí ʻi loto ʻi he Taʻu Kuo ʻOsí

ʻOku ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ʻoku fiemaʻu pe fakaʻamu ai ha tangata kuó ne nofo ʻi ha uooti ʻo siʻi hifo he taʻu ʻe tahá ke fakanofo ia ki ha tuʻunga ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí. ʻI he tūkunga ko iá, ʻe fetuʻutaki ʻa e pīsopé pe ko hano tokoni ne vahe ki ai, ki he pīsope kimuʻá ʻo ʻeke pe ʻoku ʻi ai ha faʻahinga meʻa fekauʻaki mo e tuʻunga moʻui tāú ke fakakaukauʻi. Kapau ʻe ʻilo ʻe he tokoní ʻoku ʻi ai ha fakamatala ʻoku ʻikai ngofua ke fakahāhāholo, te ne fakangata leva ʻa e talanoá. Te ne fakahā leva ki heʻene pīsopé ke fetuʻutaki ki he pīsope kimuʻá, kimuʻa pea toki fai e ʻinitaviú.

38.2.9.5

Houʻeiki Tangata ʻi he Ngaahi Uooti Taautaha Kei Talavoú mo e Ngaahi Uooti Taautaha Lalahí

ʻOku totonu ke fakanofo ʻa e houʻeiki tangata moʻui taau, taʻu 18 mo motuʻa ange ʻi he ngaahi uooti taautaha kei talavoú mo e uooti taautaha lalahí ko e kaumātuʻa. Ko kinautolu ʻoku ʻikai fakanofo ko e kaumātuʻá ko ha konga pē kinautolu ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ko ha kau teuteu kaumātuʻa.

38.2.9.6

Kau Ngāue Fakakautau ʻi he Malaʻe Taú mo e Ngaahi Feituʻu Mamaʻó

‘Oku angamaheni ‘aki ke ‘initaviu mo fakanofo pē ʻa e kau ngāue fakakautaú ʻi he uooti ʻoku ʻi ai honau lekooti memipasipí. Neongo ia, ka he ʻikai lava ʻeni kapau ko e taha ngāue fakakautaú ʻoku folau tahi ʻi ha vahaʻataimi lōloa pe ʻi he malaʻe taú pe ʻi ha feituʻu ʻoku mamaʻo. ʻI he ngaahi tuʻunga peheé, ʻe talanoa ʻa e tangata ngāue fakakautaú mo e taki ʻo ʻenau kulupu fakakautaú. Kapau ʻe ongoʻi ʻe he taki fakakulupú kuo mateuteu ʻa e tokotahá ni ke fakanofo, te ne ʻoange leva ha tohi fakaongoongolelei ki he taki maʻu mafai pule ʻo e ʻiuniti faka-Siasi ʻokú ne tokangaʻi e kulupu fakakautau ʻo e mēmipá. (Kapau ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha ʻiuniti faka-Siasi pehē, te ne ʻave ʻa e fakaongoongoleleí ki he Kau Palesitenisī Fakaʻēliá.) ʻE fetuʻutaki ʻa e taki ko iá ki he pīsope ʻo e uooti totonu ʻo e tangata ngāue fakakautaú ke fakapapauʻi ʻa e tuʻunga moʻui taau ʻo e tangatá.

Ko e fakanofo ki he ngaahi tuʻunga ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, ʻe lava pē ke fakamafaiʻi ʻe he maʻu taki mafai pulé ʻa e taki ʻo e kulupú pe ko ha faifekau fakakautau ʻo e Siasí ke ne ʻinitaviu ʻa e tokotahá ni mo tokangaʻi hono fakanofó. Ko e fakanofo ki he tuʻunga kaumātuʻá, ʻe lava ke fakamafaiʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí, palesiteni fakamisioná pe Kau Palesitenisī Fakaʻēliá ha faifekau fakakautau ʻo e Siasí ke ne ʻinitaviu ʻa e tokotahá mo tokangaʻi hono fakanofó. Ko e ngaahi fakanofó kotoa ʻoku totonu ke hikinimaʻi pe fakangofua ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 18.10.3.

38.2.9.7

Houʻeiki Tangata ʻOku Faingataʻaʻia Fakaʻatamaí

Ko ha mēmipa tangata ʻo e Siasí ʻoku faingataʻaʻia fakaeʻatamai, ʻe fealēleaʻaki fakataha ʻene ongomātuʻá (ʻi he feituʻu ʻe lava aí), mo e pīsopé pe ʻoku totonu nai ke ne maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí. Te nau fealēleaʻaki fekauʻaki mo ʻene ngaahi fakaʻamú pea ʻokú ne maʻu nai ha mahino ki he lakanga fakataulaʻeikí mo hono ngaahi fatongiá.

Ko e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻoku nau maʻu e ngaahi faingataʻaʻia peheé, ʻoku totonu ke tokoniʻi koeʻuhí ke nau lava ʻo fakahoko e ngaahi fatongia fakataulaʻeikí ki he kakato taha ʻe lavá.

38.2.9.8

Houʻeiki Tangata Kuo Papitaiso Fakafoki Mai mo Hilifakinimá

Ko e taimi ʻoku fakafoki mai ai ha tangata ki he Siasí ʻi he papitaiso mo e hilifakinima, ka naʻe teʻeki ai maʻu ʻenitaumeni kimuʻa, ʻe lava ke fakanofo ia ʻi he hili pē iá. ʻE fakanofo ia ki he tuʻunga ʻo e lakanga fakataulaʻeiki naʻá ne maʻú ʻi he taimi naʻe toʻo pe naʻe kole mai ai ke toʻo hono mēmipasipí.

Kapau naʻe ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻa e tangatá kimuʻa, ʻoku ʻikai fakanofo ia ki ha tuʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeikí. Ka, ʻoku toe fakafoki hono tuʻunga kimuʻá ʻo fakafou ʻi he ouau ʻo e fakafoki ʻo e ngaahi tāpuakí.

Ki ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi fakahinohinó, vakai, 32.17.

38.2.9.9

Kakai ʻOku Mahino Kuo Liliu Tangata pe Fefiné

He ʻikai lava ke maʻu pe fakaʻaongaʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻe ha mēmipa kuo fai ki ai ha ngāue fakafaitoʻo pe tafa ki ha tuʻunga kehe mei hono tuʻunga tangata pe fefine ʻi hono fāʻeleʻí (“liliu e tuʻunga tangata pe fefiné”). Pe ʻe maʻu pe fakaʻaongaʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻe ha mēmipa kuó ne liliu fakasōsiale ʻo fehangahangai mo hono tuʻunga tangata pe fefine totonú ʻi hono fāʻeleʻi maí.

‘Oku totonu ke talanoa ‘a e kau palesiteni fakasiteikí mo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá ke fakaleleiʻi fakafoʻituitui ʻa e ngaahi tūkungá ʻi ha tuʻunga pelepelengesi mo ha ʻofa faka-Kalaisi.

ʻE lava ke maʻu mo fakaʻaongaʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻe ha mēmipa tangata moʻui taau ʻo e Siasí ʻoku ʻikai feinga ke liliu fakafaitoʻo, tafa, pe liliu fakasōsiale mei hono tuʻunga tangata pe fefine ʻi hono fāʻeleʻí.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, vakai, 38.6.23.

38.2.10

Ngaahi Tāpuaki Fakapēteliaké

Ki ha fakamatala fakalūkufua fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké, vakai ki he:

  • Konga 18.17 ʻo e tohi tuʻutuʻuni ko ʻení.

  • Fakamatala mo e Ngaahi Fokotuʻu ki he Kau Pēteliaké.

  • Fakataha Ako Fakatakimuʻa Fakaemāmani Lahi: Ko e Pēteliaké.

38.2.10.1

Kāingalotu ʻOku Faingataʻaʻia Fakaeʻatamaí

Ko ha mēmipa ʻoku faingataʻaʻia fakaeʻatamai, ʻe fealēleaʻaki fakataha ʻene ongomātuʻá pe tauhí (ʻi he feituʻu ʻe lava aí) pea mo e pīsopé pe ʻoku totonu ke ne maʻu ha tāpuaki fakapēteliake. Te nau fakakaukauʻi e fakaʻamu ʻa e mēmipá pea ʻe lava nai ke mahino kiate ia ʻa e tāpuakí. Kapau ko ia, ʻe lava ke foaki ʻe ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí ha Fakaongoongolelei ki ha Tāpuaki Fakapēteliake. Ko e ngaahi fakahinohinó ʻoku ʻi he 18.17.

38.2.10.2

Kau Faifekaú

ʻE lava ke hoko ʻa e tāpuaki fakapēteliaké ko ha maʻuʻanga ivi fakalaumālie ki ha faifekau. Kapau ʻe lava, ʻoku totonu ke maʻu ʻe ha mēmipa hono tāpuaki fakapēteliaké kimuʻa pea toki kamata ʻene ngāue fakafaifekaú. Ko e taimi ʻoku ʻikai malava ai ʻení, ʻe lava ke ne maʻu ha tāpuaki fakapēteliake he lolotonga ʻene ngāue fakafaifekaú. ʻE ʻinitaviu ʻe he palesiteni fakamisioná ʻa e faifekaú mo teuteuʻi ha Fakaongoongolelei ki ha Tāpuaki Fakapēteliake. Ko e ngaahi fakahinohinó ʻoku ʻi he 18.17.

ʻE toki lava pē ke maʻu ʻe ha faifekau ʻoku lolotonga ʻi he senitā akoʻanga fakafaifekaú (MTC) hano tāpuaki fakapēteliake ʻi he taimi ʻoku kakato kotoa ai ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení:

  • ʻOku haʻu ʻa e faifekaú mei ha feituʻu ʻoku ʻikai ke lava ai ha pēteliake ʻo foaki e tāpuakí ʻi he lea fakafonua ʻa e faifekaú.

  • ʻE ngāue ʻa e faifekaú ʻi ha misiona he ʻikai lava ai ha pēteliake ʻo foaki ʻa e tāpuakí ʻi he lea fakafonua ʻa e faifekaú.

  • ʻE lava ke foaki ʻe ha pēteliake ofi ki he MTC ha tāpuaki ʻi he lea fakafonua ʻa e faifekaú.

38.2.10.3

Kāingalotu ʻOku Hū ki he Ngāue Fakakautaú

ʻE lava ke hoko ʻa e tāpuaki fakapēteliaké ko ha maʻuʻanga ivi fakalaumālie ki ha mēmipa ʻoku ngāue fakakautau. Kapau ʻe lava, ʻoku totonu ke maʻu ʻe ha mēmipa moʻui taau ha tāpuaki fakapēteliake kimuʻa pea toki lipooti ki hono fatongia ngāué.

Kapau ʻoku ʻikai malava ʻeni, ʻe lava ke maʻu ʻe he mēmipá ha tāpuaki fakapēteliake ʻi he feituʻu ʻe ngāue tuʻumaʻu aí. ʻE ʻinitaviu ai ʻe ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí ʻa e mēmipá mo teuteu ha Fakaongoongolelei ki ha Tāpuaki Fakapēteliake. Ko e ngaahi fakahinohinó ʻoku ʻi he 18.17.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, ʻe lava ke fetuʻutaki ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he ʻŌfisi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he Q12Patriarchs@ChurchofJesusChrist.org.

38.2.10.4

Kāingalotu ʻOku Nofo Mavahe mei he Siteiki ʻo e Pēteliaké

ʻOku angamaheni ʻaki ke maʻu ʻe ha mēmipa ha tāpuaki fakapēteliake mei he pēteliake ʻi hono siteikí. Ka neongo ia, ʻe lava ke maʻu ʻe ha mēmipa ha tāpuaki mei ha pēteliake ʻi ha siteiki kehe kapau:

  • Ko ha hako totonu ia ʻo e pēteliaké (fānau, mokopuna, pe mokopuna ua) ʻi hono fāʻeleʻí pe ohí.

  • Nofo ʻi ha siteiki ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha pēteliake ʻoku lolotonga ngāue.

  • Nofo ʻi ha vahefonua.

  • ʻOku ʻikai ke ne lea ʻaki e lea fakafonua tatau mo e pēteliake fakasiteikí, pea ʻoku lea ʻaki ʻe ha pēteliake ʻi ha siteiki ofi mai e lea fakafonua ʻo e mēmipá.

ʻI he ngaahi tūkunga takitaha ko ʻení, ʻe ʻinitaviu ai ʻe ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí pe palesiteni fakakoló ʻa e mēmipá ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 18.17. Kuo pau ke toki fakangofua ʻa e fakaongoongoleleí ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakasiteiki ʻo e pēteliaké mo e kau palesitenisī fakasiteiki pe fakamisiona ʻo e tokotaha ʻokú ne maʻu e tāpuakí, ʻo fakafou ʻi he Polokalama Tāpuaki Fakapēteliaké.

38.2.10.5

Ko e Liliu ʻo e Ngaahi Tāpuaki Fakapēteliaké

ʻOku faingataʻa ke fakahaaʻi ʻi he liliu leá ʻa e ueʻi fakalaumālie mo e ʻuhinga ʻo ha tāpuaki fakapēteliake. ʻI he ʻuhingá ni, ʻoku totonu ke maʻu ai ʻe he kāingalotú honau ngaahi tāpuakí ʻi he lea fakafonua ʻoku mahino lelei taha kiate kinautolú. ʻOku ʻikai tuku atu ʻe he Siasí ha tatau kuo liliu ʻo e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké.

ʻOku ʻikai poupouʻi ʻa e kāingalotú ke nau liliu ʻa e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké. Neongo ia, ka ʻe fie maʻu he taimi ʻe niʻihi ʻe ha mēmipa ke liliu ha tāpuaki ki ha lea fakafonua ʻe mahino kiate iá. ʻE lava ke kumi ʻe he mēmipá ha mēmipa falalaʻanga mo moʻui taau ʻo e Siasí te ne lava ʻo fai ʻa e liliú. ʻOku totonu ke fili ʻe he mēmipá ha tokotaha liliu lea taukei ʻoku mahino kiate ia ʻa e natula fakalaumālie mo e ʻikai fakahāhāholo ʻo e tāpuakí. ʻOku ʻikai tauhi ʻi he hetikuota ʻo e Siasí ha tatau ʻo hono liliu ʻo e ngaahi tāpuakí.

ʻE lava ke kole ʻe ha palesiteni fakasiteikí ha tatau ʻo ha tāpuaki fakapēteliake maʻá e kakai kuí. Te ne fetuʻutaki ki he ʻŌfisi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he Q12Patriarchs@ChurchofJesusChrist.org.

38.2.10.6

Fakatonuleaʻi ʻi he Talanoa Fakaʻilonga Nimá ʻo e Tāpuaki Fakapēteliaké

Kapau ʻoku tuli pe faingataʻa ke fanongo ha mēmipa, ʻe lava ke fakatonuleaʻi hono tāpuaki fakapēteliaké ʻi he talanoa fakaʻilonga nimá. ʻE kumi ʻe he mēmipá ha taha fakatonulea. Ko e lelei tahá kapau ko e tokotahá ni ko ha mēmipa falalaʻanga mo moʻui taau ʻo e Siasí ʻoku mahino kiate ia ʻa e mahuʻinga fakatokāteline ʻo e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké. Neongo ia, ka ko e taimi ʻoku ʻikai ke maʻu ai ha mēmipa ʻo e Siasí, ʻe lava ʻe ha taha kehe ʻokú ne malavá ʻo fakahoko ʻa e fakatonuleá.

38.2.10.7

Ngaahi Tāpuaki Fakapēteliake Hono Ua

ʻI ha ngaahi tūkunga hāhāmolofia ʻaupito, ʻe lava ke kole ai ʻe ha mēmipa moʻui taau ha tāpuaki fakapēteliake hono ua. Neongo ia, ka ʻoku ʻikai ke faʻa poupouʻi ʻeni, pea mahalo naʻa ʻikai tali ʻa e kolé. Kapau ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga mahuʻinga ʻa e mēmipá ki ha kole pehē, te ne talanoa ki ai mo e pīsopé. Kapau ʻe ongoʻi ʻe he pīsopé ʻoku fie maʻu ha tāpuaki hono ua, te ne teuteuʻi leva ha Fakaongoongolelei ki ha Tāpuaki Fakapēteliake. Ko e ngaahi fakahinohinó ʻoku ʻi he 18.17.

ʻE ʻinitaviu leva ʻe he palesiteni fakasiteikí ʻa e mēmipá pea lau mo ia ʻa e ʻuluaki tāpuakí. Kapau te ne ongoʻi ʻoku fie maʻu ʻa e tāpuaki hono uá, ʻe fetuʻutaki leva ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he ʻŌfisi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Má Uá ʻi he Q12Patriarchs@ChurchofJesusChrist.org.

ʻE fakahā ʻe he palesiteni fakasiteikí ki he tokotahá pea mo e pēteliaké ʻa e tuʻutuʻuni ʻa e ʻŌfisi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kapau ʻe tali ʻa e kolé, ʻe fakangofua ʻe he palesiteni fakasiteikí ʻa e fakaongoongolelei ʻi he Polokalama Tāpuaki Fakapēteliaké. ʻE talaange ʻe he palesiteni fakasiteikí ki he tokotahá, ʻoku fetongi ʻe he tāpuaki hono uá ʻa e ʻuluaki tāpuakí. ʻE toki lava leva ʻe he pēteliaké ke foaki ha tāpuaki fakapēteliake hono ua.

38.3

Mali Fakapuleʻangá

ʻOku poupouʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e kāingalotú ke nau moʻui taau ke mali temipale pea ke nau mali mo sila ʻi he temipalé. Kapau ʻe fakangofua ʻe he ngaahi lao fakalotofonuá, ʻe lava ke fakahoko ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e mali fakapuleʻangá ʻi ha ngaahi tūkunga hangē ko ʻení:

  • ʻOku palani ha ongomeʻa mali ke na mali ʻi he temipalé, ka ʻoku ʻikai tali fakalao ʻa e mali temipalé.

  • ʻE mali ha ongomeʻa ʻi ha temipale, ka ʻe tokoni ʻa e mali fakapuleʻangá ki he mātuʻá pe kau mēmipa ofi ʻo e fāmilí ke nau ongoʻi ʻoku fakakau kinautolu.

  • ʻOku ʻikai lava ke maʻu ha temipale ʻi ha vahaʻataimi lōloa.

  • ʻOku ʻikai palani ha ongomeʻa ia ke na mali ʻi he temipalé.

ʻOku ʻaonga ha mali fakapuleʻanga ʻi he lolotonga e moʻui ʻa ha ongomeʻa mali. ʻOku ʻikai ope atu ia ʻi he moʻui fakamatelié.

ʻOku totonu ke fakahoko ʻa e mali fakapuleʻangá ʻo fakatatau mo e lao ʻo e feituʻu ʻoku fakahoko ai ʻa e malí.

ʻOku ʻikai totonu ke fakahoko ʻa e mali fakapuleʻangá mo hono ngaahi ouau fakalotú ʻi he ʻaho Sāpaté. Pea ʻoku ʻikai totonu ke fakahoko kinautolu ʻi ha ngaahi houa ʻoku ngali kehe.

ʻE talanoa ʻa e pīsopé mo ʻene palesiteni fakasiteikí, kapau ʻoku ʻi ai haʻane ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e mali fakapuleʻangá ʻoku ʻikai tali atu ʻi he konga ko ʻení. ʻE lava foki ke ʻave ʻe he palesiteni fakasiteikí ha ngaahi fehuʻi ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí.

38.3.1

Ko Hai Te ne Ala Fakahoko e Mali Fakapuleʻangá

Ko e taimi ʻe fakangofua ai ʻe he lao fakalotofonuá, ʻe lava ʻe he kau ʻōfisa faka-Siasi ʻoku lolotonga ngāue ʻi honau uiuiʻí ke fakahoko ha ouau mali fakapuleʻanga:

  • Palesiteni fakamisioná

  • Palesiteni fakasiteikí

  • Palesiteni fakavahefonuá

  • Pīsopé

  • Palesiteni fakakoló

ʻE toki lava pē ke fakahoko ʻe he kau ʻōfisa ko ʻení ha mali fakapuleʻanga ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine. Kuo pau foki ke fakaʻaongaʻi e ngaahi tuʻunga kotoa ko ʻení:

  • Ko e taʻahine malí pe tangata malí ko ha mēmipa ia ʻo e Siasí pe ʻoku ʻi ai hano ʻaho papitaiso.

  • ʻOku ʻi he ʻiuniti ʻo e Siasí ʻoku puleʻi ʻe he ʻōfisá ʻa e lekooti mēmipasipi ʻo e fefine malí pe ko e tangata malí, pe ʻe ʻi ai ʻi he hili e papitaisó.

  • ʻOku fakamafaiʻi fakalao ʻa e ʻōfisa ʻo e Siasí ke ne fakahoko ʻa e mali fakapuleʻangá ʻi he feituʻu ʻoku mafai ke fakahoko ai ʻa e malí.

ʻE lava ke fakahoko ʻe he kau faifekau fakakautau ʻo e Siasí ʻoku lolotonga ngāue fakakautaú ʻa e ngaahi mali fakapuleʻangá ʻo ʻikai tomuʻa fakangofua.

Ko e kau faifekau fakakautau ʻoku vahe ki he Vaʻa Talifakí pe Kaʻate Fakafonuá, kuo pau ke nau tomuʻa maʻu ha fakangofua mei he Vaʻa Fetuʻutaki Fakakautau mo e Faifekau Fakakautau ʻa e Siasí, ke nau fakahoko ha mali fakapuleʻanga. Vakai ki he fakamatala fetuʻutaki ʻi he 38.9.10.

Ko e kau faifekau ʻoku ʻikai fakakautau ʻoku ngāue ʻi he ngaahi faʻunga ko ʻení kuo pau ke nau tomuʻa maʻu ha fakangofua mei he Vaʻa Fetuʻutaki Fakakautau mo e Faifekau Fakakautau ʻa e Siasí, ke nau fakahoko ha mali fakapuleʻanga:

  • Ngaahi Falemahakí

  • Ngaahi kautaha Tokoni (Hospices)

  • Ngaahi senitā nofoʻanga tokoni

  • Ngaahi Fale Fakapōpulá

  • Polisi ʻo e kauʻāfonuá

  • Potungāue polisí pe tāmate afí

ʻOku ʻikai fakamafaiʻi ʻa e kau faifekau fakakautau kuo maʻu vāhenga mālōloó ke nau fakahoko ha mali fakapuleʻanga ʻi honau tuʻunga ko e kau faifekau fakakautaú.

Ko kinautolu ʻoku nau fai ha mali koeʻuhí ko honau fatongia ko e kau taki ʻi he Siasí pe kau faifekau fakakautau ʻoku totonu ke nau ngāue ʻaki e ngaahi fakahinohino ʻi he konga ko ʻení. Te nau muimui foki ki he ngaahi tuʻutuʻuni fakalao kotoa pē.

ʻOku ʻikai lau ʻa e kau faifekau fakakautau ʻo e Siasí ko ha kau ʻōfisa maʻu mafai pule tuku kehe kapau ʻoku nau lolotonga hoko ko ha palesiteni fakasiteiki, pīsope, pe palesiteni fakakolo. Ko e taimi ʻoku fakhoko ai ʻe ha faifekau (chaplain) ʻoku ʻikai ko ha ʻōfisa maʻu mafai pule ʻi he Siasí ha mali fakapuleʻanga, ʻoku hoko pē ia ko ha fakafofonga ʻo e puleʻangá pe faʻunga fakapuleʻanga (civil organization) ʻokú ne ngāue aí. ʻI heʻene peheé, ʻoku kiʻi liliu leva ʻa e fakalea ʻo e ouau mali fakapuleʻangá ki he kau faifekau (chaplains) ko ʻení hangē ko ʻene tuʻu ʻi he 38.3.6.

ʻE toki lava pē ke fakahoko ʻe he kau faifekau fakakautau ʻo e Siasí ha mali fakapuleʻanga ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine.

ʻOku totonu ke ʻoange ʻe he kau ʻōfisa mo e kau faifekau fakakautau ʻo e Siasí ʻoku nau fakahoko e mali ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí, ʻa e fakamatala ʻo e malí ʻoku fie maʻú ki he kalake ʻo e uōtí pe koló (branch). ʻE fakatonutonu ʻe he kalaké ʻa e ʻū lekooti mēmipasipí.

ʻOku ʻikai totonu ke tali ʻe ha ʻōfisa pe faifekau fakakautau ʻo e Siasí ʻoku fai mali fakapuleʻanga, ha totongi koeʻuhí ko hano tuʻunga faka-Siasi.

38.3.2

Mali Fakapuleʻanga ʻa ha Kāingalotu mei ha ʻIuniti Kehe

He ʻikai lava ke fakahoko ʻe ha ʻōfisa ʻo e Siasí ha mali ʻa ha kāingalotu ʻo e Siasí kapau ʻoku ʻikai ke ʻi he ʻiuniti ʻo e Siasí ʻoku tokangaʻi ʻe he ʻōfisá ʻa e lekooti mēmipasipi ʻo e fefine malí pe tangata malí (vakai, 38.3.1). ʻOku ʻi ai ha fakaʻatā makehe ki ha kau faifekau fakakautau ʻo e Siasí mo e kau ʻōfisa ʻo e Siasí ʻoku nau hoko ko e kau ʻōfisa fakapuleʻangá.

38.3.3

Mali Fakapuleʻanga ʻa Kinautolu ʻOku ʻIkai kau ki he Siasí

He ʻikai lava ke fakahoko ʻe ha ʻōfisa ʻo e Siasí ha mali kapau ʻoku ʻikai kau e fefine malí pe ko e tangata malí ki he Siasí tukukehe kapau ʻoku ʻi ai ha ʻaho papitaiso ʻo ha taha ʻiate kinaua pe fakatoloua pē kinaua. ʻOku ʻi ai ha fakaʻatā makehe ki ha kau faifekau fakakautau ʻo e Siasí mo e kau ʻōfisa ʻo e Siasí ʻoku nau hoko ko e kau ʻōfisa fakapuleʻangá.

38.3.4

Mali Fakapuleʻanga ʻOku Fai ʻi he Ngaahi Fale ʻo e Siasí

ʻE lava pē ke fai ha ouau mali ʻi ha fale ʻo e Siasí kapau he ʻikai ke ne uesia ʻa e taimi tēpile ʻo e ngaahi polokalama angamaheni ʻa e Siasí. ʻOku ʻikai totonu ke fai ha mali ʻi he Sāpaté pe ko e efiafi Mōnité. ʻOku totonu ke faingofua pē mo fakaʻeiʻeiki ʻa e mali ʻoku fakahoko ʻi he ngaahi fale ʻo e Siasí. Ko e fasí ʻoku totonu ke toputapu, ʻapasia, mo fakafiefia.

ʻE lava pē ke fakahoko ʻa e malí ʻi falelotu, ko e holo faiʻanga meʻá pe ko ha loki ʻe feʻungá. He ʻikai ke lava ʻo fakahoko e ngaahi kātoanga fakafiefiaʻi ʻo e malí ʻi ha falelotu tukukehe kapau ko ha feituʻu ia ki ha ngaahi taumuʻa kehekehe. ʻOku totonu ke muimui ʻa e ngaahi malí ki he ngaahi fakahinohino ki hono fakaʻaongaʻi totonu ʻo e ʻapisiasí (vakai, 35.5.3).

ʻOku ʻikai fakangofua ʻe he Siasí ke fakaʻaongaʻi hono ngaahi falelotú pe kelekelé ki ha faʻahinga taumuʻa fekauʻaki mo ha mali fakatangata pe fakafefine, mali tokolahi, mali taʻefakalao, pe ko ha ngaahi mali kehe ʻoku ʻikai fenāpasi mo e tokāteline pe tuʻutuʻuni ʻo e Siasí.

ʻI ha ngaahi tūkunga hāhāmolofia, ʻe lava ke fakaʻatā ʻe he pīsopé ke fakaʻaongaʻi ha fale ʻo e Siasí ki ha ngaahi mali ʻoku fakahoko ʻe ha taha ʻoku ʻikai ko ha ʻōfisa ʻo e Siasí pe maʻanautolu ʻoku ʻikai kau ki he Siasí. Te ne ʻuluaki talatalaifale mo e palesiteni fakasiteikí. ʻE feongoongoi mo e tokotaha te ne fakahoko ʻa e ngāué ke fakapapauʻi ʻoku mahino kiate ia ʻa e ngaahi fakahinohino ʻi he konga ko ʻení. ʻE kau atu ha mēmipa ʻo e fakataha alēlea ʻa e siteikí pe uōtí ke fakapapauʻi ʻoku fakaʻaongaʻi mo tauhi totonu ʻa e falé.

ʻE lava ke fakamafaiʻi ʻe he pīsopé hano fakamafola fakaʻilekitulōnika ʻo ha mali ʻoku fakahoko ʻi ha fale ʻo e Siasí (vakai, 29.7).

38.3.5

Mali Fakapuleʻanga Kuo Pau ke Fakahoko ʻe ha Maʻu-Mafai Fakapuleʻanga pe ʻi ha Feituʻu Fakapuleʻanga

ʻI ha ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ʻoku fie maʻu ai ʻe he laó ke fakahoko ʻa e ouau malí ʻe ha ʻōfisa fakapuleʻanga. ʻOku fie maʻu ʻi ha ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ia ke fakahoko ʻa e ouaú ʻi ha fale fakapuleʻanga pe ʻi ha feituʻu kehe fakapuleʻanga. ʻI he ngaahi meʻa pehení, ʻe lava ke fakahoko ʻe ha ʻōfisa lakanga fakataulaʻeiki kuo fakamafaiʻi ha fakataha fakalotu nounou hili ʻa e mali fakapuleʻangá. Te ne fai ha faleʻi ki he ongomeʻa malí ʻi he fakatahaʻanga ko ʻení

38.3.6

Ouau ʻo e Mali Fakapuleʻangá

Ko e malí ʻoku toputapu pea ʻoku totonu ke fakalāngilangiʻi mo fakaʻeiʻeiki pehē ia. Ko e mali ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku fakahoko mavahe mei he temipalé ʻoku totonu ke hāsino ai ha laumālie ʻo e tukupā mo e fiefia.

Makehe mei he feituʻu ʻoku fakahaaʻi atú, ʻoku ʻuhinga ʻa e fakamatala ʻi he konga ko ʻení ki he kau faifekau fakakautau ʻo e Siasí pea pehē ki he kau ʻōfisa ʻo e Siasí.

Kimuʻa pea fakahoko ha mali fakapuleʻanga, ʻe lava ke faleʻi ʻe ha ʻōfisa ʻo e Siasí ʻa e ongomeʻa malí ki he natula toputapu ʻo e ngaahi fuakava ʻo e malí. Te ne lava ʻo tānaki atu mo ha faleʻi kehe ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa e Laumālié.

Ke fakahoko ha mali fakapuleʻanga, ʻe lea ʻa e ʻōfisa ʻo e Siasí ki he ongomeʻa malí ʻo peheni, “Kātaki kae fepukeʻaki homo nima toʻomataʻú.” Peá ne pehē leva, “ʻE [hingoa kakato ʻo e tangata malí] mo e [hingoa kakato ʻo e fefine malí], kuo fepukeʻaki homo nima toʻomataʻú ko e fakaʻilonga ʻo e ngaahi fuakava te mo fakahokó ni ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá mo e ongo fakamoʻoni ko ʻení.” (ʻE lava pē ke ʻuluaki fili pe fokotuʻu mai ʻe he ongomeʻa malí ʻa e ongo fakamoʻoni ko ʻení.)

Hili ia pea toki lea leva ʻa e ʻōfisá ki he tangata malí mo fehuʻi ange, “ʻE [hingoa kakato ʻo e tangata malí], ʻokú ke maʻu ʻa [hingoa kakato ʻo e fefine malí] ko ho uaifi kuó mo mali fakalao, pea ʻokú ke fuakava ʻi hoʻo loto-tauʻatāina mo e fili pē ʻaʻau, ʻi hoʻo hoko ko hono hoa mo e husepāniti kuó mo mali fakalaó, te ke pīkitai kiate ia kae ʻikai ki ha toe taha kehe; pea te ke tauhi ʻa e ngaahi fono, ngaahi fuakava, mo e ngaahi tufakanga kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo e tuʻunga māʻoniʻoni ʻo e malí; pea te ke ʻofa, fakaʻapaʻapaʻi, mo tauhi lelei ia ʻi he lolotonga hoʻomo moʻuí?”

ʻE tali leva ʻe he tangata malí, “ʻIo” pe “Ko ia.”

ʻE lea leva ʻa e ʻōfisa ʻo e Siasí ki he fefine malí mo fehuʻi ange, “ʻE [Hingoa kakato ʻo e fefine malí], ʻokú ke maʻu ʻa [hingoa kakato ʻo e tangata malí] ko ho husepāniti kuó mo mali fakalao, pea ʻokú ke fuakava ʻi hoʻo loto-tauʻatāina mo e fili pē ʻaʻau ʻi hoʻo hoko ko hono hoa mo e uaifi kuó mo mali fakalaó, te ke pīkitai kiate ia kae ʻikai ki ha toe taha kehe; pea te ke tauhi ʻa e ngaahi fono, ngaahi fuakava, mo e ngaahi tufakanga kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo e tuʻunga māʻoniʻoni ʻo e malí; pea te ke ʻofa, fakaʻapaʻapaʻi, mo tauhi lelei ia ʻi he lolotonga hoʻomo moʻuí?”

ʻE tali leva ʻe he fefine malí, “ʻIo” pe “Ko ia.”

ʻE toki lea leva ʻa e ʻōfisa ʻo e Siasí ki he ongomeʻa malí ʻo peheni, “ʻI he mālohi ʻo e mafai fakalao kuo tuku kiate au ko e kaumātuʻa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻoku ou fakahā ai ko koe [hingoa kakato ʻo e tangata malí] pea mo [hingoa ʻo e fefine malí] ko e husepāniti mo e uaifi, kuó mo mali totonu mo fakalao ʻi he vahaʻataimi ʻo hoʻomo moʻui fakamatelié.”

(Ko ha fakalea ʻeni ke ngāue ʻaki ʻe ha faifekau fakakautau ʻoku ʻikai ko ha ʻōfisa maʻu mafai ʻo e Siasí: “ʻI he mālohi ʻo e mafai fakalao kuo tuku kiate au ko e faifekau fakakautau ʻi he [vaʻa ʻo e faʻunga fakakautaú pe fakapuleʻangá], ʻoku ou fakahā ai ko koe, [hingoa kakato ʻo e tangata malí] pea mo [hingoa ʻo e fefine malí], ko e husepāniti mo e uaifi, kuó mo mali totonu mo fakalao ki he vahaʻataimi ʻo hoʻomo moʻui fakamatelié.”)

“ʻOfa ke tāpuekina ʻe he ʻOtuá hoʻomo fakatahá ni ʻaki ʻa e fiefia ʻi homo hakó pea ke mo moʻui fuoloa fakataha ʻi he fiefia, pea ʻofa foki ke Ne tokoniʻi kimoua ke mo tauhi ke toputapu ʻa e ngaahi fuakava ʻokú mo fakahokó. ʻOku ou lotua ke ʻiate kimoua ʻa e ngaahi tāpuakí ni ʻi he huafa ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.”

Ko e fakaafe ko ia ke na fekita ko e husepāniti mo e uaifí ʻoku ʻikai ko ha meʻa pau, kae fakatatau mo e anga fakafonuá.

38.4

Ngaahi Tuʻutuʻuni ʻo e Silá

ʻOku fakahoko ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ha ngaahi fuakava toputapu mo e ʻOtuá ʻi heʻenau maʻu ʻa e ngaahi ouau fakatemipale ko ʻení. ʻOku hanga ʻe he ngaahi ouau sila ʻo e temipalé ʻo fakatahaʻi ʻa e ngaahi fāmilí ki ʻitāniti ko ha kāingalotu ʻoku fāifenga ke tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻoku nau fakahoko ʻi he taimi ʻoku nau maʻu ai ʻa e ouaú. ʻOku kau ʻi he ngaahi ouau silá ʻa e:

  • Silaʻi ʻo ha husepāniti mo e uaifi.

  • Sila ʻo e fānaú ki he mātuʻá.

ʻE kei maʻu pē ʻe kinautolu ʻoku nau tauhi ʻenau ngaahi fuakavá ʻa e ngaahi tāpuaki fakafoʻituitui ʻoku fakahoko ʻi he silá. ʻOku moʻoni ʻeni ʻo tatau ai pē kapau ʻe maumauʻi ʻe he hoa malí ʻa e ngaahi fuakavá pe mavahe mei he nofomalí.

ʻOku maʻu ʻe he fānau faivelenga ʻoku silaʻi ki heʻenau mātuʻá pe fanauʻi ʻi he fuakavá ʻa e tāpuaki ʻo e maʻu ha ongomātuʻa ʻo taʻengatá. ʻOku moʻoni ʻeni neongo kapau ʻe kaniseli ʻe he ongomātuʻá ʻena sila he malí, toʻo hona mēmipasipi ʻi he Siasí, pe te na kole ke toʻo hona mēmipasipí

ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻoku nau hohaʻa ki he natula taʻengata ʻo e ouau silá mo honau fāmilí pea mo e ngaahi vā fetuʻutaki mo e malí, ke nau falala ki he ʻEikí pea kolea ʻEne fakafiemālié.

ʻOku totonu ke fealeaʻaki ʻa e kāingalotú mo ʻenau pīsopé kapau ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ngaahi tuʻutuʻuni ʻo e silá ʻoku ʻikai tali ʻi he konga ko ʻení. ʻE fetuʻutaki ʻa e pīsopé ki he palesiteni fakasiteikí kapau ʻoku ʻi ai haʻane ngaahi fehuʻi. ʻE lava ke fetuʻutaki ʻa e kau palesiteni fakasiteikí ki he kau palesitenisī fakatemipale ʻi honau vāhenga fakatemipalé, Kau Palesitenisī Fakaʻēliá, pe ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí kapau ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi fehuʻi.

38.4.1

Ko e Silaʻi ʻo ha Tangata mo ha Fefiné

Fie maʻu

Konga

Fie maʻu

Naʻá ku mali fakapuleʻanga pea ʻoku ou loto ke silaʻi au ki hoku malí.

Konga

38.4.1.1

Fie maʻu

Kuó u vete mei haʻaku mali kimuʻa pea ʻoku ou loto ke sila ki hoku mali lolotongá.

Konga

38.4.1.2

Fie maʻu

Naʻe mate hoku mali naʻe silaʻi au ki aí. Ko hai ʻe lava ʻo sila au ki ai he taimi ní?

Konga

38.4.1.3

Fie maʻu

ʻOku fie maʻu ke u tohi kole ke kaniseli ha sila pe fakaʻatā ke sila.

Konga

38.4.1.4

Fie maʻu

ʻOku ou fie maʻu ke toʻo ha fakangatangata ki he sila ʻi he temipalé.

Konga

38.4.1.5

Fie maʻu

Naʻá ku mali mo hoku hoá ki he moʻuí ni pē ʻi he temipalé. ʻE lava nai ke silaʻi kimaua?

Konga

38.4.1.6

Fie maʻu

Ko hai ʻe lava ke silaʻi ki ai e kau mēmipa hoku fāmilí kuo pekiá?

Konga

38.4.1.7

Fie maʻu

ʻOku uesia fēfē ʻe he vete malí ʻeku silá?

Konga

38.4.1.8

Fie maʻu

Ko e hā e ngaahi nunuʻa ʻo hono kaniseli ha sila?

Konga

38.4.1.9

Fie maʻu

ʻE uesia fēfē ʻeku silá ʻe ha kole ke toʻo pe ko etoʻo hoku mēmipasipi ʻi he Siasí?

Konga

38.4.1.10

38.4.1.1

Ko e Silaʻi ʻo e Kāingalotu Moʻuí hili ʻa e Mali Fakapuleʻangá

Ko ha tangata mo ha fefine naʻá na mali fakapuleʻanga, ʻe lava ke na sila ʻi he temipalé ʻi he ʻuluaki faingamālié kapau kuo fakahoko ʻa e ngaahi tuʻunga ko ʻení:

  • Kuó na fakatou hoko ko ha ongo mēmipa ʻo e Siasí ʻo ʻikai toe siʻi hifo he taʻu ʻe tahá (vakai, 27.3.1 mo e 27.2.1).

  • Kuó na mateuteu mo taau.

Ko e taimi ʻoku foaki ai ha lekomeni temipale ke sila ha ongomeʻa malí, ʻoku totonu ke fakapapauʻi ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeikí ʻoku fakalao ʻa e mali fakapuleʻangá. Vakai, 26.3 mo e 27.3.

38.4.1.2

Ko e Silaʻi ʻo e Kāingalotu Moʻuí Hili ʻo ha Vete

Houʻeiki Fafiné. ʻE lava ke sila ha fefine moʻui ki he husepāniti pē ʻe taha he taimi. Kapau naʻe sila mo hano husepāniti peá na vete kimui ange, kuo pau ke ne maʻu ha kaniseli ʻo e sila ko iá kimuʻa pea toki sila ki ha tangata kehe he lolotonga ʻene kei moʻuí (vakai, 38.4.1.4).

ʻE lava ke silaʻi ha fefine moʻui ʻoku teʻeki mali pe sila ki ha tangata kehe, ki hano husepāniti kuo pekia ʻa ia naʻe vete mei ai ʻi heʻene kei moʻuí. Kuo pau ke ne tomuʻa maʻu ha fakangofua kuo fakamoʻoni hingoa mei he uitou hono husepāniti kimuʻá (kapau ʻoku ʻi ai).

Vakai, vahe 28 ki ha fakamatala fekauʻaki mo hono fakahoko ʻo e ngaahi ouau maʻa ha mali kuo pekia.

Houʻeiki Tangatá. Kapau naʻe sila ha tangata mo ha fefine pea vete kimui ai, kuo pau ke maʻu ʻe he tangatá ha fakaʻatā ke sila kimuʻa pea toki sila ki ha fefine kehe (vakai, 38.4.1.4). ʻE kei fie maʻu pē ha fakaʻatā ke sila neongo kapau (1) kuo kaniseli e sila kimuʻá pe (2) kuo pekia ʻa e uaifi kimuʻá.

ʻOku toki fie maʻu pē ha fakaʻatā ke sila, kapau kuo ʻosi vete ʻa e tangatá mo e fefine naʻe sila fakamuimui taha mo iá. Hangē ko ʻení, kapau ne maʻu ʻe ha tangata ha fakaʻatā ke sila ki hano uaifi fika ua, hili haʻane vete, pea mate leva hono uaifi fika uá, he ʻikai ke ne toe fie maʻu ha fakaʻatā ʻe taha ke sila kae toe sila.

ʻE lava ke silaʻi ha tangata moʻui ki ha uaifi kuo pekia ʻa ia naʻe vete mei ai ʻi heʻene kei moʻuí. Kuo pau ke ne tomuʻa maʻu ha fakangofua kuo fakamoʻoni hingoa mei he uitou ʻo hono uaifi kimuʻá (kapau ʻoku ʻi ai). Kuo pau foki ke ne maʻu ha tohi fakangofua mei hono uaifi lolotongá kapau kuó ne mali.

Vakai ki he vahe 28 ki ha fakamatala fekauʻaki mo hono fakahoko ʻo e ngaahi ouau maʻa ha mali kuo pekia.

38.4.1.3

Ko e Silaʻi ʻo e Kāingalotu Moʻuí Hili ha Pekia ʻa e Hoa Malí

Houʻeiki Fafiné. Kapau kuo ʻosi sila ha husepāniti mo ha uaifi pea pekia ʻa e husepānití, he ʻikai lava ke silaʻi ʻa e fefiné ki ha tangata kehe kae ʻoua kuó ne maʻu ha kaniseli ʻo e ʻuluaki silá (vakai, 38.4.1.4).

ʻE lava ke silaʻi ha fefine moʻui ʻoku teʻeki mali pe sila ki ha tangata, ki hano husepāniti kuo pekia. Kapau naʻe iku ʻa e malí ʻo vete, vakai, 38.4.1.2.

He ʻikai ke lava ʻo sila ha fefine moʻui ʻoku lolotonga nofomali, ki hano husepāniti ne pekia, taʻe-tomuʻa maʻu ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

Vakai ki he vahe 28 ki ha fakamatala fekauʻaki mo hono fakahoko ʻo e ngaahi ouau maʻa ha mali kuo pekia.

Houʻeiki Tangatá. Kapau naʻe ʻosi sila ha husepāniti mo ha uaifi pea pekia e uaifí, ʻe lava pē ke sila ʻa e tangatá ki ha fefine kehe ʻo kapau kuo teʻeki sila e fefine ko iá ki ha tangata kehe. ʻI he tūkunga ko ʻení, ʻoku ʻikai toe fie maʻu ai ʻe he tangatá ha fakaʻatā ke sila mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí, tuku kehe kapau naʻe ʻosi vete ia mo hono uaifi ʻuluakí kimuʻa pea pekia ʻa e uaifí (vakai, 38.4.1.2).

ʻE lava ke silaʻi ha tangata moʻui ki ha uaifi kuo pekia. Kapau naʻe iku ʻa e malí ʻo vete, vakai, 38.4.1.2 Kimuʻa pea silaʻi ha tangata ki ha uaifi kuo pekia, kuo pau ke ne maʻu ha tohi fakangofua mei hono uaifi lolotongá, kapau ʻoku lolotonga mali.

Vakai ki he vahe 28 ki ha fakamatala fekauʻaki mo hono fakahoko ʻo e ngaahi ouau maʻa ha mali kuo pekia.

38.4.1.4

Ko e Kole ke Kaniseli ha Sila pe Fakaʻatā ke Silá

Vakai ki he 38.4.1.2 ki he fakamatala fekauʻaki mo hono silaʻi ʻo e kāingalotu moʻuí hili ha veté. Vakai ki he 38.4.1.3 ki he fakamatala fekauʻaki mo hono silaʻi ʻo e kāingalotu moʻuí hili e pekia ʻa e malí.

ʻE lava ke feinga ha kāingalotu tangata pe fefine ke kaniseli ha sila ʻo tatau ai pē kapau ʻoku ʻikai ke nau teuteu ke sila ki ha mali kehe. Kuo pau ke maʻu ʻe ha mēmipa tangata ʻo e Siasí ha fakaʻatā ke sila kae toki sila ki ha fefine ʻe taha hili ha vete mali.

Ko e founga ʻo e kole ha kaniseli ʻo ha sila pe fakaʻatā ke silá ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi lalo.

  1. ʻE talanoa ʻa e mēmipá mo ʻene pīsopé fekauʻaki mo e kolé.

  2. ʻE fakapapauʻi ʻe he pīsopé:

    1. Kuo ʻosi aofangatuku ʻa e vete.

    2. ʻOku fakahoko totonu ʻe he mēmipá ʻa e ngaahi fiemaʻu fakalao kotoa ki he tauhi ʻo e fānaú mo e malí, fekauʻaki mo e veté.

  3. Kapau ʻe fakaongoongoleleiʻi ʻe he pīsopé ke tali ʻa e kaniseli ʻo e silá pe fakaʻatā ke silá, te ne:

    1. Fakafonu ha Tohi Kole ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí maʻá e mēmipá ʻo fakaʻaongaʻi e Maʻuʻanga Tokoni ki he Takí mo e Kalaké (MTTK). Ko e kau taki ko ia ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo hū ki he MTTK te nau fakaʻaongaʻi ha tatau fakapepa ʻo e foomu Tohi Kole ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻOku maʻu ʻa e foomu ko ʻení mei he ʻŌfisi ʻo e Ngaahi Lekooti ʻIkai Fakahāhāholó ʻi he hetikuota ʻo e Siasí.

    2. Fakahū ʻa e tohi kolé ki he palesiteni fakasiteikí.

  4. ʻE talanoa ʻa e palesiteni fakasiteikí mo e mēmipá. ʻE fakapapauʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí:

    1. Kuo ʻosi aofangatuku ʻa e veté.

    2. ʻOku fakahoko totonu ʻe he mēmipá ʻa e ngaahi fiemaʻu fakalao kotoa ki he tauhi ʻo e fānaú mo e malí, fekauʻaki mo e veté.

  5. Kapau ʻe fakaongoongoleleiʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí ke tali ʻa e kaniseli ʻo e silá pe fakaʻatā ke silá, te ne fakahū ʻa e tohi kolé ki he hetikuota ʻo e Siasí ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e MTTK. Vakai ki he 6.2.3 fekauʻaki mo e fatongia ʻo e palesiteni fakasiteikí ʻi he taimi ʻokú ne fakahū ai e ʻū tohi kolé ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

  6. Kapau ʻe tali ʻa e kolé, ʻe ʻomi leva ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ha tohi ʻo fakahaaʻi ai kuo tali ʻa e kaniseli ʻo e silá pe fakaʻatā ke silá.

  7. Hili hono maʻu ʻo e tohí, ʻe lava ke fakataimi-tēpileʻi ʻe he mēmipá ha ʻapoinimeni ki ha sila ʻi he temipalé. ʻE fakahā ʻe he mēmipá ʻa e tohí ʻi he temipalé.

Vakai, 38.4.1.9.

38.4.1.5

Toʻo ʻo ha Fakangatangata ki ha Sila he Temipalé

He ʻikai lava ke sila ha taha ʻoku tono ʻi he lolotonga ʻene mali mo hano hoa kuo ʻosi sila ki ai, ki hano hoa ne tono mo ia taʻe maʻu ha ngofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

ʻE lava ke feinga ha ongomeʻa ke maʻu ha ngofua hili haʻana mali ʻo ʻikai toe siʻi hifo he taʻu ʻe nimá. ʻOku fakamatalaʻi atu ʻi lalo ʻa e founga ki hono fai ʻo ha kole ke toʻo ha fakangatangata ki he sila ʻi he temipalé.

  1. ʻE talanoa ʻa e ongomeʻa malí mo ʻena pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí.

  2. Kapau ʻoku ongoʻi ʻe he ongo taki ko ʻení ʻoku totonu ke toʻo ʻa e fakangatangatá, te na faitohi ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo ʻena ngaahi fokotuʻú. ʻOku totonu ke fakamatalaʻi ʻe heʻena tohí ʻa e tuʻunga moʻui taau ʻa e tokotaha tohi kolé mo e tuʻunga pau ʻo ʻena nofo-malí ʻo ʻikai toe siʻi hifo he taʻu ʻe nimá. Vakai ki he 6.2.3 fekauʻaki mo e fatongia ʻo e palesiteni fakasiteikí ʻi he taimi ʻokú ne fakahū ai e ʻū tohi kolé ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

  3. ʻE toe faitohi foki mo e ongomeʻa malí ʻo kole ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

  4. ʻE ʻoatu ʻe he palesiteni fakasiteikí e ʻū tohi kotoa ko ʻení ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí. Te ne lava ʻo fakahū ʻa e kolé ʻaki ha tohi kole ke kaniseli ha sila pe fakaʻatā ke sila (vakai, 38.4.1.4).

  5. Kapau ʻe tali ʻa e kolé, ʻe ʻomi leva ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ha tohi ʻo fakahaaʻi ai kuo toʻo ʻa e fakangatangata ki he sila ʻi he temipalé.

  6. Hili hono maʻu ʻo e tohí, ʻe lava ke fakataimi-tēpileʻi ʻe he ongomeʻa malí ha ʻapoinimeni ke na sila ai. Te na fakahā ʻa e tohí ʻi he temipalé.

38.4.1.6

Sila ʻi he Hili e Mali Temipalé ki he Moʻuí Ni Peé

Ko kinautolu ko ia ne mali ʻi ha temipale ki he moʻuí ni peé, ʻoku ʻikai ke nau toe faʻa sila kinautolu ia ʻamui ange. Koeʻuhí ke fakahoko ha sila pehē, kuo pau ke tomuʻa maʻu ʻe he fefiné mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí ha kaniseli ʻo ʻene sila kimuʻá. Kapau ʻe ongoʻi ʻe he pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí fakatouʻosi ʻoku ʻuhinga totonu ʻa e kaniseli [ʻo e silá], ʻe fakahū ʻe he palesiteni fakasiteikí ha tohi kole ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e MTTK. Vakai ki he 6.2.3 fekauʻaki mo e fatongia ʻo e palesiteni fakasiteikí ʻi he taimi ʻokú ne fakahū ai e ʻū tohi kolé ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

ʻOku ʻikai toe fakahoko ʻa e mali ki he moʻuí ni peé ʻi he temipalé (vakai, 27.3.3).

38.4.1.7

Silaʻi ʻo e Kakai Kuo Pekiá

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e konga ko ʻení ki hono silaʻi ʻo e kakai kuo pekiá ki he ngaahi hoa mali kuo pekiá. Kapau ʻoku kei moʻui ha taha ʻo e ongomeʻa malí, vakai ki he 38.4.1.3.

Houʻeiki Fafine kuo Pekiá. ʻE lava ke silaʻi ha fefine kuo pekia, ki he kakai tangata kotoa pē naʻá ne mali fakalao mo ia lolotonga ʻene kei moʻuí. ʻOku hā atu ʻi he tēpile ko ʻení ʻa e taimi ʻe lava ke fakahoko ai e ngaahi sila ko ʻení.

Naʻe ʻikai ke silaʻi ia ki ha husepāniti ʻi he moʻuí

ʻE lava ke silaʻi ia ki he kakai tangata moʻui pe pekia kotoa pē naʻá ne mali mo ia ʻi he moʻuí. Kapau ʻoku kei moʻui ʻa e tangatá, kuo pau ke ʻomi ʻe hono uaifí (kapau kuo mali e husepānití) ha tohi fakangofua. Kapau kuo pekia ʻa e tangatá, kuo pau ke ʻomi ʻe hono uitoú (kapau ʻoku ʻi ai) ha tohi fakangofua.

Naʻe silaʻi ia ki ha husepāniti ʻi he moʻuí

Kuo pau ke pekia kotoa hono ngaahi husepānití kimuʻa pea toki silaʻi ia ki ha kau tangata kehe naʻá ne mali mo ia. ʻOku kau heni ʻa hono ngaahi husepāniti kimuʻa ka kuo nau ʻosi veté. Kuo pau ke ʻomi ʻe he uitou takitaha ʻo e kau tangatá (kapau ʻoku ʻi ai) ha tohi fakangofua.

Houʻeiki Tangata Kuo Pekiá. ʻE lava ke silaʻi ha tangata kuo pekia ki he kakai fefine kotoa naʻe mali fakalao mo ia ʻi heʻene kei moʻuí kapau (1) kuo nau pekia pe (2) ʻoku nau kei moʻui pea ʻoku teʻeki ai sila ki ha tangata kehe.

Kimuʻa pea toki lava ke silaʻi ha tangata kuo pekia ki ha fefine kuo pekia ʻa ia naʻá ne mali mo ia ʻi he moʻuí, kuo pau ke ʻomi ʻe he uitou ʻo e fefiné (kapau ʻoku ʻi ai) ha tohi fakangofua.

Ongomeʻa Mali Ne Na Vete ka Kuó Na Pekia. ʻE lava ke sila fakafofonga ha ongomeʻa mali naʻá na vete ka kuó na pekia koeʻuhí ke lava ʻo silaʻi ʻena fānaú kiate kinaua. Vakai ki he 28.3.5 kapau naʻe toʻo pe kole ke toʻo e mēmipasipi ʻo e husepānití pe uaifí pea naʻe teʻeki ai ke to e papitaiso ia ʻi he taimi ʻo ʻene maté.

ʻE fie maʻu ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí kimuʻa pea silaʻi ha ongomeʻa mali kuo pekia, ka naʻe kaniseli ʻena silá lolotonga ʻena kei moʻuí.

38.4.1.8

Ngaahi Ola ʻo e Vete Malí

Kapau naʻe silaʻi ha ongomātuʻa peá na vete mali kimui ange, ʻe kei ʻaonga pē ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e sila ko iá ki he niʻihi fakafoʻituitui ʻoku moʻui tāú tuku kehe kapau ʻe kaniseli ʻa e silá (vakai, 38.4.1.4 mo e 38.4.1.9). ʻE maʻu ʻe ha mēmipa ʻoku kei tauhi faivelenga ki he ngaahi fuakava ʻo e temipalé ʻa e tāpuaki kotoa pē kuo talaʻofa ʻi he temipalé, neongo kapau kuo maumauʻi ʻe he mali ʻo e tokotahá ʻa e ngaahi fuakavá pe mavahe mei he nofomalí.

Vakai ki he 38.4.2.1 ki he fakamatala fekauʻaki mo e fānau ʻoku fāʻeleʻi hili ha veté.

38.4.1.9

Ngaahi Ola ʻo Hono Kaniseli ʻo e Silá

Ko e taimi pē ʻe fakangofua ai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ha kaniseli ʻo ha sila, ʻoku ʻikai leva ke kei mālohi ʻa e ngaahi tāpuaki fekauʻaki mo e sila ko iá. ʻE talatalaifale ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeikí mo e kāingalotu ʻoku feinga ke kaniseli ha sila, ke tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. ʻOku totonu ke fakaʻapaʻapaʻi ʻe he kau takí ʻa e tauʻatāina ke fili ʻa e kāingalotú ʻi he ngaahi fili ko ʻení.

Ka ʻi ai ha fānau naʻe fāʻeleʻi ʻe ha fefine hili hono kaniseli ʻene sila ki ha husepāniti kimuʻa, ʻoku ʻikai fāʻeleʻi ia ʻi he fuakavá tuku kehe kapau kuo silaʻi ia ki ha tangata kehe.

38.4.1.10

Ngaahi Nunuʻa ʻo e Kole ke Toʻo pe Toʻo ʻo e Mēmipasipi ʻi he Siasí

Hili hono silaʻi ha ongomeʻa mali ʻi ha temipale, kapau ʻe kole ʻe ha taha ʻiate kinaua ke toʻo hono tuʻunga mēmipa he Siasí pe toʻo hono mēmipasipí, ʻe toʻo foki mo hono ngaahi tāpuaki fakatemipalé. Neongo ia, ka ko e ngaahi tāpuaki fakafoʻituitui ʻo e ouau silá ʻe kei ʻaonga pē ki he mali mo e fānau ʻo e tokotahá kapau te nau kei moʻui faivelenga.

Ka ʻi ai ha fānau naʻe fāʻeleʻi ki ha ongomeʻa mali hili ha kole ke toʻo ha taha pe fakatouʻosi hona tuʻunga mēmipá pe tuʻutuʻuni ke toʻo hona mēmipasipi ʻi he Siasí, ʻoku ʻikai fāʻeleʻi ia ʻi he fuakavá. Vakai, 38.4.2.8.

38.4.2

Ko e Silaʻi ʻo e Fānaú ki he Mātuʻá

Kuo pau ke ʻosi silaʻi ʻa e ongomātuʻá kimuʻa pea toki silaʻi ʻa e fānaú kiate kinaua (vakai, 38.4.1).

38.4.2.1

Fānau ʻOku Fanauʻi ʻi he Fuakavá

Ko e fānau ko ia ʻoku fāʻeleʻi hili hano silaʻi ʻo ʻenau faʻeé ki hono husepānití ʻi he temipalé, ʻoku fāʻeleʻi kinautolu ʻi he fuakava ʻo e sila ko iá. ʻOku ʻikai fie maʻu ke toe fakahoko kiate kinautolu ʻa e ouau sila ki he mātuʻá.

ʻOku ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻi ai ha fefine naʻe sila ki ha tangata pea toki ʻi ai haʻane fānau kimui ange mo ha tangata kehe. Ko e taimi ʻoku hoko ai ʻení, ʻoku fāʻeleʻi ʻa e fānau ko ʻení ʻi he fuakava ʻo e sila fakamuimui taha ʻa e fefiné, tuku kehe kapau naʻe fāʻeleʻi kinautolu (1) hili hano kaniseli ʻo e silá pe (2) hili hono toʻo koeʻuhí ko ha kole ke toʻo ʻa e mēmipasipi he Siasí.

38.4.2.2

Fānau ʻOku ʻIkai Fanauʻi ʻi he Fuakavá

ʻE lava ke hoko ʻa e fānau naʻe ʻikai fanauʻi ʻi he fuakavá ko ha konga ʻo ha fāmili taʻengata ka silaʻi:

  • Ki heʻenau ongomātuʻa totonú.

  • Ki haʻanau ongomātuʻa ohi.

  • Ki ha taha ʻo e mātuʻa totonú mo hano mali kehe (vakai, 38.4.2.5).

ʻOku maʻu ʻe he fānau ko ʻení ʻa e ngaahi tāpuaki tatau, ʻo hangē tofu pē naʻe fāʻeleʻi kinautolu ʻi he fuakavá.

Vakai, 27.4.1 ki ha fakamatala fekauʻaki mo hono foaki ʻo ha lekomeni temipale ki he fānau ʻoku sila ki heʻenau mātuʻá.

Kuo pau ke ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻa e kāingalotu ʻoku taʻu 21 pe motuʻa angé kimuʻa pea toki sila ki heʻenau mātuʻá.

Ko e kāingalotu ʻosi mali ʻoku taʻu siʻi hifo he taʻu 21 ʻoku ʻikai fie maʻu ke nau maʻu ʻenitaumeni ka nau toki sila ki heʻenau mātuʻá. Neongo ia, ka kuo pau ke ʻi ai haʻanau lekomeni temipale ʻoku kei ʻaonga (vakai, 26.4.4).

Silaʻi ʻo e fānau moʻuí ki he ongomātuʻa moʻuí. Ko ha fānau moʻui ʻoku silaʻi ki ha ongomātuʻa pē ʻe taha—ko e husepāniti mo e uaifi. Kapau ʻoku moʻui fakatouʻosi e ongo mātuʻá, kuo pau ke na ʻosi mali mo ʻosi fesilaʻiʻaki.

Silaʻi ʻo e fānau moʻuí ki he ongomātuʻa kuo pekiá. Ko ha fānau moʻui ʻoku silaʻi ki ha ongomātuʻa pē taha. ʻOku hā atu ʻi he tēpile ko ʻení ʻa e ngaahi founga sila ʻoku ʻatā ki he kāingalotu kuo teʻeki ai sila ki heʻenau ongomātuʻá pea kuo ʻosi pekia ʻenau ongomātuʻá.

Tūkungá

Ngaahi Fili Kehe

Fānau kei iiki pe tokotaha ʻoku ʻikai haʻisia koeʻuhí ko ha ngaahi faingataʻaʻia fakaʻatamai

  • Sila ki he kau tauhi fakalao pe mātuʻa ohi fakalao ʻoku nau ohi hake iá

  • Tatali kae ʻoua kuo hoko ko ha taha lahi pea toki sila ki he ongomātuʻa kuo pekiá.

Taha Lahi

  • Silaʻi ki he ongomātuʻa kuo pekiá

  • Silaʻi ki he kau tauhi fakalao pe ongomātuʻa ohi naʻá na ohi hake iá.

Silaʻi ʻo e fānau kuo pekiá ki he ongomātuʻá (kei moʻui pe ʻosi pekia). Ko ha taha kuo pekia ʻoku angamaheni ke silaʻi pē ki heʻene ongomātuʻa totonú pe ongomātuʻa ohí. Neongo ia, ka ʻe toe lava pē ke silaʻi ha fānau kuo pekia ki:

  • Haʻane faʻē totonu mo hano mali ua.

  • Haʻane tamai totonu mo hano mali ua.

  • Haʻane ongomātuʻa pe ongo kui naʻá na tauhi fakalao ia (vakai, 38.4.2.4).

  • Ha ongomātuʻa naʻá na fakataumuʻa ke ohi fakalao ʻa e fānaú ka naʻe ʻikai lava ʻo fakakakato ʻa e ohi fakalaó kimuʻa pea mate ʻa e fānaú (vakai, (see 38.4.2.4).

ʻE lava ke fakahoko ʻa e ngaahi sila ko ʻení, tatau ai pē kapau naʻe ʻosi sila ʻa e fānau kuo pekiá ki heʻene ongomātuʻa totonú pe ohí. ʻE fie maʻu ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí ki ha sila ki ha mātuʻa ʻoku ʻikai ko e mātuʻa totonú pe mātuʻa ʻoku ʻikai ko e mātuʻa ohí ʻi ha ngaahi tūkunga ʻoku kehe mei he meʻa ʻoku lisi atu ʻi ʻolungá.

38.4.2.3

Fānau Ohi pe Tauhi Fakataimi ʻOku Kei Moʻuí

Ko e fānau moʻui ko ia ʻoku fanauʻi ʻi he fuakavá pe kuo ʻosi sila ki he mātuʻá, he ʻikai lava ke silaʻi kinautolu ki ha toe mātuʻa kehe, taʻe-tomuʻa maʻu ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

Ko e fānau moʻui ko ia ʻoku ohi fakalao ka naʻe ʻikai fāʻeleʻi ʻi he fuakavá pe sila ki haʻanau mātuʻa kimuʻá, te nau lava ʻo sila ki heʻenau mātuʻa ohí hili hano fakakakato ʻo e ohí. ʻOku totonu ke fakahā ha tatau ʻo e tuʻutuʻuni aofangatuku ʻo e ohí ʻi he temipalé. ʻOku ʻikai feʻunga ʻa e tuʻutuʻuni ia mei he fakamaauʻangá ʻo foaki ʻa e totonu ke tauhi fakalaó, ke fakaʻatā ai hano fakahoko ha sila. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke feinga ke ʻiloʻi pe ko hai e mātuʻa totonu ʻa e fānau ko ʻení.

ʻE fie maʻu ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí kae toki sila ha mēmipa moʻui ki he ongomātuʻa naʻá na tauhi fakataimi iá (foster parents). ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e fie maʻu ko ʻení neongo kapau ʻoku ʻikai ʻiloʻi ʻa e mātuʻa totonu ʻa e fānau tauhi fakataimí. ʻOku fai e faʻahinga kole peheé ʻe he palesiteni fakasiteikí ʻo fakaʻaongaʻi e MTTK (vakai, 6.2.3).

38.4.2.4

Fānau Ohi pe Tauhi Fakataimi Ka Kuo Pekiá

ʻOku faʻa silaʻi pē ha taha ohi kuo pekia ki heʻene ongomātuʻa naʻá na ohi iá.

ʻOku meimei ke sila pē ʻa e fānau pekia ne tauhi fakataimí (foster) ki heʻene ongomātuʻa totonú.

38.4.2.5

Sila ʻo e Fānau Moʻuí ki ha Taha ʻo e Mātuʻa Totonú mo Hano Mali Kehe

Fānau iiki mo e fānau ʻoku ʻikai haʻisiá. ʻE toki lava pē ke silaʻi ʻa e fānau iiki mo e fānau ʻoku ʻikai haʻisia koeʻuhí ko e ngaahi faingataʻaʻia fakaeʻatamaí ki ha mātuʻa totonu pē ʻe taha pea mo hano mali ua kapau ʻoku kakato ʻa e ngaahi tuʻunga kotoa ko ʻení:

  • Naʻe ʻikai fāʻeleʻi ʻa e fānaú ʻi he fuakavá pe sila kimuʻa.

  • Kuo teʻeki ai ke ohi ʻa e fānaú ʻe ha mātuʻa kehe.

  • Kuo ʻomi ʻe he mātuʻa totonu ʻe tahá ha tohi kuo fakamoʻoni hingoa ki ai ʻokú ne loto ke fai ʻa e silá. ʻOku ʻikai feʻunga ʻa e tuʻutuʻuni ia mei he fakamaauʻangá ʻo foaki ʻa e totonu ke tauhi fakalaó, ke fakaʻatā ai hano fakahoko ha sila. ʻOku totonu ke ngāue ʻaki ʻi he tohi loto-fiemālié ha fakalea hangē ko ʻení: “Ko au, [hingoa ʻo e mātuʻa totonú], ʻoku ou fakangofua ʻa [hingoa ʻo e fānaú] ke silaʻi ʻi he temipalé kia [hingoa ʻo e ongomātuʻá]. ʻOku mahino kiate au ko e silá ko ha ouau fakalotu pea ʻoku ʻikai ke ʻi ai haʻane kaunga fakalao.” ʻE fakahā ʻa e tohí ni ʻi he temipalé kimuʻa pea toki fai ʻa e silá.

Kapau kuo pekia ha taha ʻo ʻene mātuʻa totonú, pe kapau kuo fakangata kakato ʻene ngaahi totonu fakaemātuʻá ʻi ha ngāue fakalao, he ʻikai leva toe fie maʻu ha tohi fakangofua. Ko e meʻa tatau pē, he ʻikai fiemaʻu ha fakangofua kapau ko e fānaú ʻoku lau ko ha tokotaha lahi, ʻi he feituʻu ʻoku nofo aí.

Kapau ʻoku ʻikai lava ke ʻilo pe ʻoku ʻi fē ʻa e mātuʻa totonu ʻe tahá hili ha feinga fakamātoato ke fekumi ki ai, he ʻikai toe fie maʻu ha tohi fakangofua. ʻI he tuʻunga ko ʻení, ʻe fakamoʻoni leva ʻa e pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí ʻi he founga fakapapauʻí ko e feinga fakamātoato ke kumi ʻa e mātuʻa ʻoku pulí kuo ʻikai toe felave ha meʻa. Kapau ʻe toki maʻu ʻa e mātuʻa totonu ʻe tahá ʻi ha ʻaho ʻamui ange, ʻe ala toe vakaiʻi ʻa e silá.

Fānau lalahí. ʻE lava ke silaʻi ha mēmipa lalahi ʻoku kei moʻui ki ha mātuʻa totonu pē ʻe taha pea mo hano mali ua kapau naʻe ʻikai fāʻeleʻi ʻa e mēmipá ʻi he fuakavá pe sila kimuʻa ki he mātuʻá.

Kuo pau ke ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻa e kāingalotu ʻoku taʻu 21 pe motuʻa angé kimuʻa pea toki silaʻi kinautolu ki ha mātuʻa totonu mo ha mali ua ʻo e mātuʻa totonú.

ʻOku ʻikai fie maʻu ke maʻu ʻenitaumeni ʻa e kāingalotu ʻosi mali ka ʻoku taʻu siʻi hifo he taʻu 21 ka nau toki sila ki ha mātuʻa totonu mo ha mali ua. Neongo ia, ka kuo pau ke ʻi ai haʻanau lekomeni temipale ʻoku kei ʻaonga ke sila ki he mātuʻá (vakai, 26.4.4).

38.4.2.6

Fānau ʻOku Fakatupu ʻi ha Founga Taʻefakaenatula (Artificial Insemination) pe ‘i ha Tesi Tiupi (In Vitro Fertilization)

Ko e fānau ko ia ʻoku fakatupu ʻi ha founga taʻefakanatula ʻaki hano fakahū ʻo e huhuʻa fakatupu mei he tangatá ki he taungafanau ʻo e fefiné pe fakatupu ʻi tuʻa ʻi ha tesi tiupí, ʻoku fāʻeleʻi kinautolu ʻi he fuakavá ʻo kapau kuo ʻosi sila ʻenau mātuʻá. Kapau ʻe fanauʻi e fānaú kimuʻa pea toki sila ʻenau ongomātuʻá, ʻe lava pē ke silaʻi kinautolu ki heʻenau mātuʻá hili ha sila ʻa e mātuʻá.

38.4.2.7

Fānau ʻOku Fāʻeleʻi ʻe he Ngaahi Faʻē Aleapaú (Surrogate Mothers)

Kapau naʻe fāʻeleʻi ʻa e fānaú ʻe ha faʻē aleapau, ʻe ʻave ʻe he palesiteni fakasiteikí ʻa e meʻa ko iá ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí (vakai, 38.6.22).

38.4.2.8

Tuʻunga ʻo e Fānaú ʻi he Taimi ʻOku Kaniseli pe Fakataʻeʻaongaʻi ha Sila

Ko e fānau ʻoku fanauʻi ʻi he fuakavá pe sila ki heʻenau ongomātuʻá te nau kei tuʻu pehē ai pē neongo kapau ʻe (1) kaniseli pe (2) fakataʻeʻaongaʻi kimui e sila ʻa e ongomātuʻá pe toʻo pe kole ke toʻo e mēmipasipi he Siasí ʻo ha taha ʻo e ongomātuʻá.

Ko e fānau ko ia ʻoku fāʻeleʻi hili hono kaniseli pe fakataʻeʻaongaʻi e sila ʻa e ongomātuʻá, ʻoku ʻikai fāʻeleʻi kinautolu ia ʻi he fuakavá. ʻE lava ke sila e fānau ko ʻení ki heʻenau mātuʻá hili hano to e fakafoki e ngaahi tāpuaki fakatemipale ʻo e ongomātuʻá (kapau ʻoku kaunga ki ai) pea ʻosi toʻo mo ha toe ngaahi fakangatangata kehe pē.

38.5

Vala Temipalé mo e Kāmení

38.5.1

Vala Temipalé

ʻI he lolotonga ʻo e ʻenitaumení mo e ouau sila ʻi he temipalé, ʻe tui ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ha vala hina. ʻE tui ʻe he houʻeiki fafiné ʻa e vala hina ko ʻení: kofu nima lōloa pe fakalaka hifo e nima ʻo e kofú he tuiʻinimá (pe ha piva mo ha sote nima lōloa pe sote ʻoku fakalaka hifo e nimá ʻi he tuiʻinimá), sitōkeni pe sitōkeni kili, mo e sū pe silipa.

ʻE tui ʻe he houʻeiki tangatá ʻa e teunga hina ko ‘ení: sote nima lōloa, hēkesi pe poutai, talausese lōloa, sitōkeni, mo ha sū pe silipa.

ʻI he lolotonga ʻo e ʻenitaumení mo e ouau silá, ʻe tui ʻe he kāingalotú mo ha ngaahi vala ouau kehe, ʻi he funga honau teunga hiná.

38.5.2

Ko Hono Maʻu ʻo e Teunga Temipalé mo e Kāmení

ʻE poupouʻi ʻe he kau taki ʻo e uōtí mo e siteikí ʻa e kāingalotu ʻosi maʻu ʻenitaumení ke ʻi ai hanau vala temipale pē ʻanautolu. ʻE lava ke fakatau ʻa e vala temipalé mo e kāmení mei he falekoloa Tufakiʻanga Naunau ʻo e Siasí pe mei he store.ChurchofJesusChrist.org. ʻE lava ke tokoni ʻa e kau kalake fakasiteikí mo fakauōtí ki he kāingalotú ke ʻota ʻa e valá.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi temipale ʻe niʻihi ʻoku ʻi ai ha vala temipale ai ke fakaʻaongaʻi totongi. Kapau ʻoku ʻi ai ha temipale ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha teunga ke fakaʻaongaʻi totongi, ʻe fie maʻu leva ʻa e kāingalotú ke nau ōmai mo ha teunga temipale. Vakai, temples.ChurchofJesusChrist.org ke ʻilo pe ʻoku ʻi ai ha vala temipale ke fakaʻaongaʻi totongi ʻi ha temipale pau.

ʻOku tauhi ʻe he ngaahi temipalé ha ʻū vala temipale feʻunga pē ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau faifekau taimi kakató. ‘Oku ʻikai ʻeke ha totongi ʻi he lolotonga ʻo ʻenau i he ngaahi senitā akoʻanga fakafaifekaú mo e taimi ʻoku fakamafaiʻi ai kinautolu ke nau kau ʻi he ngaahi ouau fakatemipalé he lolotonga ʻo ʻenau ʻi he malaʻe ʻo e ngāue fakafaifekaú. Kapau ‘e fie maʻu, ʻe lava ke fakaʻaonga‘i ʻa e teunga ko ʻení ʻe he kau faifekau ʻoku hū ke maʻu honau ʻenitaumení.

Ko e fakamatala fekauʻaki mo e tupenu ‘o e kāmení mo e sīpingá, vakai ki he store.ChurchofJesusChrist.org.

38.5.3

Kāmeni mo e Teunga Temipale moʻó e Kāingalotu ʻOku Faingataʻaʻia Fakatuʻasinó pe Kovi Kiate Kinautolu ha Meʻá (Allergies)

‘E lava ke fakatau mai ʻa e ngaahi kāmeni makehé moʻó e kāingalotu ʻoku tokoto, faingataʻa‘ia fakatuʻasino lahi ʻaupito, pe kovi kiate kinautolu ha faʻahinga tupenu pe kāmeni (vakai, “Ngaahi Kāmení mo e Vala Toputapú,” store.ChurchofJesusChrist.org).

ʻOku ʻi ai ha ngaahi pulupulu (robes) fakatemipale nounou ange maʻanautolu ʻoku heka saliote teketeké pe ʻi ai haʻanau ngaahi fiemaʻu makehé (vakai, store.ChurchofJesusChrist.org).

38.5.4

Ko Hono Tuitui e ʻĒpani Fakatemipalé

ʻE lava ke tuitui ʻe he kāingalotú hanau ʻēpani fakatemipale kapau te nau fakaʻaongaʻi ha taha ʻo e ʻū naunau ʻēpani kuo fakangofuá. ‘Oku maʻu atu ʻa e ʻū naunau ko ʻení mei he falekoloa Tufakiʻanga Naunau ʻo e Siasí pe mei he store.ChurchofJesusChrist.org.

‘Oku ʻikai totonu ke tuitui ʻe he kāingalotú ʻa e ngaahi vala ouau temipale kehé pe kāmeni fakatemipalé.

38.5.5

Ko Hono Tui mo Tokangaʻi ʻo e Kāmení

ʻOku fai ʻe he kāingalotu ʻoku nau maʻu ʻenitaumení ha fuakava ke tui e kāmeni fakatemipalé ʻi hono kotoa ʻo ʻenau moʻuí.

ʻOku hoko ʻa e kāmeni temipalé ko ha fakamanatu ʻo e ngaahi fuakava naʻe fakahoko ʻi he temipalé, pea ko e taimi ʻoku tui ai ia ʻi he founga totonú ʻi hono kotoa ʻo e moʻuí, ʻe hoko ko ha maluʻanga mei he ʻahiʻahí pea mo e koví. Ko e kāmení ʻoku totonu ke tuiloto ia ʻi he vala ki tuʻá. ʻOku ʻikai totonu ke toʻo ia ʻi he ngaahi ʻekitivitī ʻe malava lelei pē ʻo fakahoko kae kei tui pē ʻa e kāmení, pea ʻoku ʻikai totonu ke hemi pe liliu ke feau ʻa e ngaahi ākenga kehekehe ʻo e valá. ʻOku totonu ke kolea ʻe he kau mēmipa kuo ʻosi maʻu ʻenitaumení e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke tali ha faʻahinga fehuʻi fakafoʻituitui fekauʻaki mo hono tui ʻo e kāmení.

Ko ha faingamālie toputapu ke tui ʻa e kāmení pea ʻi hono fakahoko iá ko hano fakahaaʻi atu ia ʻo ha tukupā ʻo e lotó ke muimui ki he Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí.

Ko ha fili fakafoʻituitui pē pe ʻe tui ha valaloto ‘i loto pe ʻi ʻolunga he kāmeni fakatemipalé.

Vakai, 26.3.3.

38.5.6

Ko Hono Tui ʻo e Kāmení ʻi he Ngāue Fakakautaú, Ngāue Tāmate Afí, Ngāue Fakapolisí, pe ko ha Kautaha Tatau mo Iá

ʻOku fakaʻaongaʻi e ngaahi fakahinohino ʻi he konga ko ʻení ki he kāingalotu ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi fiemaʻu pau ki he teunga ngāué he lolotonga ʻenau ngāue:

  • ʻI he ngāue fakakautaú.

  • Ko e kau tāmate afí.

  • Ko e kau polisí.

  • Ko e kau ngāue leʻo (security) ʻa e puleʻangá.

ʻE fakapapauʻi ʻe he kau pīsopé ʻoku mahino ki he kāingalotu ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻoku ngāue ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení.

Ko e taimi ʻe lava aí, ʻoku totonu ke nau tui ʻa e kāmení ʻo tatau mo ha to e mēmipa pē. Neongo ia, ka ʻoku totonu ke nau fakaʻehiʻehi mei hono ʻai ke ʻasi e kāmení ke sio ki ai ha niʻihi ʻoku ʻikai mahino kiate kinautolu hono mahuʻingá. ʻOku totonu ke kolea ʻe he kāingalotú e fakahinohino ʻa e Laumālié pea mohu-founga, fakakaukau lelei, mo poto. Mahalo naʻa lelei taha pē ke toʻo fakataimi e kāmení pea toki tui ʻi ha taimi ʻe lava ai ʻi he ngaahi tūkungá. Neongo ia, ka ʻoku ʻikai fakatonuhiaʻi hano taʻe tui ʻo e kāmení ʻi ha pehē pē ʻoku ʻikai faingamālie ke tuí.

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku taʻofi ʻe he ngaahi tuʻutuʻuni fakaengāué ha mēmipa mei hono tui ʻo e kāmení. ʻI he ngaahi meʻa pehení, ʻoku ʻikai uesia ai e tuʻunga fakalotu ʻo e mēmipá, kehe pē ke ne kei moʻui taau. ʻE kei maʻu pē ʻe he mēmipá ʻa e ngaahi tāpuaki fekauʻaki mo hono tui ʻo e kāmení. Kapau ʻoku ʻikai lava ʻe he kāingalotú ʻo tui ʻa e kāmení, ʻoku totonu ke nau to e tui ia ʻi he faingamālie vave taha ʻe lavá.

ʻOku totonu ke femahinoʻaki ʻa e kāingalotu ʻi he ngaahi kautaha ko ʻení mo ʻenau takitaha ngāue ʻi he ngaahi fiemaʻu kuo pau ke feau ai ʻe he vala lotó ʻa e faʻahinga lanu pe faʻahinga kia ʻo e valá. ʻE lava ke ʻave ʻe he kāingalotu ko ʻení ha ʻū vala kuo ʻosi fakangofua ʻe he kautahá ʻa ia ʻoku tatau mo e ngaahi fakahinohino ki he kāmení ki he Beehive Clothing, ke fakaʻilongaʻi ko ha kāmeni kuo fakamafaiʻi. ʻOku ʻoatu e ngaahi fakahinohinó mo ha toe ngaahi fakahinohino lahi ange ʻi he Foomu ʻOta Fakaʻilongaʻi ʻo e Kāmení.

38.5.7

Ko Hono Fakaʻauha ʻo e Kāmení mo e Teunga Ouau Fakatemipalé

Ke fakaʻauha ʻa e ngaahi kāmeni fakatemipale motuʻá, ʻoku totonu ke kosiʻi ʻe he kāingalotú ʻa e ngaahi fakaʻilongá ʻo fakaʻauha. Ka hili ia pea kosikosi leva ʻe he kāingalotú ʻa e toenga ʻo e tupenú ke ʻoua naʻa toe lava ʻo ʻiloʻi ko ha kāmeni. ‘E lava ke ke liʻaki ‘a e toenga ʻo e tupenú.

Ke fakaʻauha ʻa e ʻū vala ouau fakatemipale motuʻá, ʻoku totonu ke kosikosi ia ʻe he kāingalotú ke ʻoua naʻa lava ʻo ʻilo ʻa e meʻa naʻe fakaʻaongaʻi ki aí. Hili iá pea ‘oku totonu ke liʻaki leva ʻa e valá.

ʻE lava pē ke foaki ʻe he kāingalotú ʻa e kāmeni mo e vala temipale ʻoku kei leleí ki ha kāingalotu moʻui taau kehe ʻoku ʻosi maʻu ʻenitaumeni. ʻE ala ʻilo ʻe he pīsopé mo e kau taki ʻo e Fineʻofá ʻa kinautolu te nau ala fie maʻu e faʻahinga vala peheé. ʻOku ʻikai totonu ke foaki ʻe he kāingalotú ʻa e kāmení pe vala ouau fakatemipalé ki ha ʻū falekoloa, fale tukuʻanga koloa ʻo e kau pīsopé, ngaahi temipale pe kautaha tokoni ʻofa.

38.5.8

Teunga Temipale ki he Telió

Kapau ʻe lava, pea ʻoku totonu ke telio ʻa e kāingalotu pekia ne ʻosi maʻu ʻenitaumení ʻi honau teunga temipalé. Kapau ʻe ʻai ʻe he ngaahi tukufakaholo fakafonuá pe ngaahi founga telió ʻa e meʻá ni ke ʻikai hoa pe faingataʻa, ʻe lava pē ke pelupelu ʻa e teungá ʻo tuku ʻi he tafaʻaki ʻo e pekiá ʻi he loto puha maté.

Ko e kāingalotu pē ne maʻu honau ʻenitaumení ʻi heʻenau kei moʻuí ʻe lava ke telio ʻaki e teunga fakatemipalé. Ko ha mēmipa ne ʻosi maʻu ʻenitaumeni ka naʻe ʻikai ke ne toe tui ʻa e kāmení kimuʻa pea pekiá, ʻe lava ke ne tui ʻa e teunga fakatemipalé ʻo telio pe fakamomofi ʻaki ʻo kapau ʻe kole ʻe he fāmilí.

Ko ha taha naʻe teʻeki fakafoki hono ngaahi tāpuakí hili hano tuʻusi pe toʻo hono mēmipasipí mei he Siasí, he ʻikai lava ʻo telio pe fakamomofi ʻi he teunga temipalé.

Ko ha taha naʻe ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻi he moʻuí ka naʻe pekia ʻi haʻane taonakita, ʻe lava pē ke telio pe fakamomofi ʻi he teunga temipalé.

ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke kei foʻou ʻa e teunga temipale ʻe telio pe fakamomofi ʻaki ha taha kuo pekia, ka ʻoku totonu ke kei sai mo maʻa. ʻE lava ke ngāue ʻaki ʻa e teunga temipale totonu pē ʻo e mēmipa ko iá.

ʻE lava ke teuteuʻi ha mēmipa ʻe telio pe fakamomofi ʻi he teunga fakatemipalé ʻe ha mēmipa ʻo e fāmilí kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni ka ʻoku ʻi he tuʻunga tangata pe fefine tatau mo e pekiá, pe ʻe hono malí. Kapau ʻoku ʻikai maʻu ha mēmipa ʻo e fāmilí pe ʻikai loto ke ne fakatui e teunga ʻo ha tangata ʻosi maʻu ʻenitaumeni, ʻe kole leva ʻe he pīsopé ki he palesiteni ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ke ne fakaafeʻi ha tangata ʻosi maʻu ʻenitaumeni ke ne fakatui e teunga ʻo e pekiá pe tokangaʻi ke teuteuʻi fakalelei ia. Kapau ʻoku ʻikai maʻu ha mēmipa ʻo e fāmilí pe ʻikai loto ke ne fakatui e teunga ʻo ha fefine ʻosi maʻu ʻenitaumeni, ʻe kole leva ʻe he pīsopé ki he palesiteni Fineʻofá ke ne fakaafeʻi ha fefine ʻosi maʻu ʻenitaumeni ke ne fakatui e teunga ʻo e pekiá pe tokangaʻi ke teuteuʻi fakalelei ia. ʻE fakapapauʻi ʻe he kau takí ʻoku ʻikai ʻoange ʻa e ngāué ni ki ha taha ʻe taʻefiemālie ki ai.

ʻE fakatui e sino ʻo ha tangata ʻaki e kāmeni fakatemipalé fakataha mo e ngaahi vala hina ko ʻení: sote hina nima lōloa, hēkesi pe poutai, talausese lōloa, sitōkeni mo e sū pe silipa. ʻE fakatui e sino ʻo ha fefine ʻaki e kāmeni fakatemipalé fakataha mo e ngaahi vala hina ko ʻení: ko ha kofu nima lōloa pe fakalaka hifo e nima ʻo e kofú he tuiʻinimá (pe piva mo e sote nima lōloa pe sote ʻoku fakalaka hifo e nimá he tuiʻinimá), sitōkeni pe sitōkeni kili, mo e sū pe silipa.

ʻE fakatui e vala ouau fakatemipalé ʻi he sinó ʻo hangē ko hono fakahinohino ʻi he ʻenitaumení. ʻE tui ʻa e pulupulú ʻi he funga uma toʻomataʻú pea nonoʻo ʻaki e afó ki he tafaʻaki kongaloto toʻohemá. Ko e ʻēpaní ʻe nonoʻo takai ia ʻi he kongalotó. Ko e noʻó ʻoku takaiʻi ia ʻi he kongalotó ʻo nonoʻo fakaloufau ʻi he funga noko toʻohemá. Ko e tatā ʻo ha tangata, ʻoku faʻa tuku pē he tafaʻaki hono sinó kae ʻoua kuo hoko e taimi ke tāpuni ai e puha maté. Ko e tataá ʻoku fakatui ʻo ʻai e nonoʻo loufaú ʻi he funga telinga toʻohemá. ʻE lava ke ʻai e veili ʻo ha fefine ki he piló ʻi he tafaʻaki kimui hono ʻulú. Ko e ʻufiʻufi ko ia e fofonga ʻo ha fefine ʻaki e veilí kimuʻa hono telio pe fakamomofí, ʻe faʻiteliha pē, hangē ko e loto ʻo e fāmilí.

ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ko e talekita pē ʻo e fale maté pe ko ha taha ngāue ʻa e talēkitá ʻoku ngofua ke ngāue ki ha sino kuo pekia. ʻI he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻe fakapapauʻi ʻe ha mēmipa ʻo e fāmilí kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni pe ko ha mēmipa kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni ne fakaafeʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni ʻo e Fineʻofá, ʻoku fakatui totonu ʻa e teungá ʻi he sinó.

ʻOku fie maʻu ʻi ha ngaahi fonua ʻe niʻihi ke teuteuʻi ʻa e sinó ʻi ha tupenu ʻoku popongofua (biodegradeable) ʻi he taimi ʻoku telio aí. ‘Oku maʻu ʻa e teunga fakatemipale ʻoku popongofuá ʻi he store.ChurchofJesusChrist.org.

ʻI he ngaahi feituʻu ʻe faingataʻa ai ke maʻu vave ha teunga temipale ki hano telio ʻo ha pekiá, ʻoku totonu ke tauhi ʻe he kau palesiteni fakasiteikí ha seti teunga kakato ʻe ua ʻi he fika lotolotó, ko e taha ki ha tangata pea taha ki ha fefine.

Kapau ʻoku ʻikai maʻu ha teunga temipale, ʻe teuteuʻi pē ha mēmipa pekia ia kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻi hono kāmení pea mo ha vala kehe pē ʻoku taau.

38.6

Ngaahi Tuʻutuʻuni ki he Ngaahi Meʻa Fakaeangamaʻá

‘Oku ʻi ai ha ngaahi tuʻutuʻuni siʻi ʻi he konga ko ʻení ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku “ʻikai poupouʻi” ʻe he Siasí. ʻOku meimei ke ʻikai foua ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ha ngaahi fakangatangata ki he tuʻunga mēmipasipí koeʻuhí ko haʻanau ngaahi fili fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko ʻení. Neongo ia, ka ʻoku haʻisia kakato ʻa e kakai kotoa pē ki he ʻOtuá ʻi heʻenau ngaahi filí.

38.6.1

Fakatōtamá

Kuo ʻosi fekau ʻe he ʻEikí, “ʻOua naʻá ke … fakapō pe fai ha faʻahinga meʻa pehē” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:6). ʻOku fakafepakiʻi ʻe he Siasí ʻa e fili ke fakatōtamá koeʻuhí ko ha fiemālie fakataautaha pe fakasōsiale. Kuo pau ke ʻoua naʻa tali, fakahoko, aleaʻi, totongi, loto-taha, pe poupouʻi ʻe he kāingalotú ʻa e fakatōtamá. Ko e fakaʻatā makehe pē ʻe ala fakahoko ai ʻení ko e taimi:

  • Ne tupu ai e feitamá mei ha tohotoho fakamālohi pe angahala fakamalaʻia.

  • ʻOku fakapapauʻi ai ʻe ha toketā taukei ʻoku tuʻu fakatuʻutāmaki moʻoni ʻeni ki he moʻui pe moʻui lelei ʻa e faʻeé.

  • ʻOku fakapapauʻi ai ʻe ha toketā taukei ʻoku ʻi ai ha palopalema lahi fakatuʻasino ʻa e pēpē ʻoku teʻeki fāʻeleʻí pea he ʻikai ke moʻui ia hili hono fāʻeleʻí.

Naʻa mo e ngaahi fakaʻatā makehe ko ʻení, ʻoku ʻikai ke nau fakatonuhiaʻi noa ai e fakatōtamá. Ko e fakatōtamá ko ha meʻa mamafa ʻaupito ia. ʻOku totonu ke toki fakakaukauʻi pē ia hili hano maʻu ʻe he niʻihi ʻoku nau fatongia ʻakí ha fakamahino ʻi haʻanau lotu. ʻE lava ke talanoa ʻa e kāingalotú mo ʻenau pīsopé ko ha konga ʻo e founga ko ʻení.

ʻE vakaiʻi fakalelei ʻe he kau maʻu mafai pulé ʻa e ngaahi tūkungá kapau ne kau ha mēmipa ʻo e Siasí ʻi ha fakatōtama. ʻE ala fie maʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻe tali, fakahoko, aleaʻi, totongi, loto-taha, pe poupouʻi ʻe ha mēmipa ha fakatōtama (vakai, 32.6.2.5). Neongo ia, ka ʻoku ʻikai totonu ke fakakaukauʻi ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau naʻe kau ha mēmipa ʻi ha fakatōtama kimuʻa peá ne papitaisó. Pe ʻe totonu ke fakakaukauʻi ha ngaahi fakataha alēlea pe ngaahi fakangatangata ki he tuʻunga mēmipasipí maʻa ha kāingalotu ne nau kau ʻi ha fakatōtama koeʻuhí ko ha taha ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻe tolu ne fakamatalaʻi atu ʻi ʻolungá.

ʻE ʻave ʻe he kau pīsopé ʻa e ngaahi fehuʻi ʻi ha ngaahi tūkunga makehé ki he palesiteni fakasiteikí. ʻE lava ʻe he palesiteni fakasiteikí ʻo ʻoatu ha ngaahi fehuʻi ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻo ka fie maʻu.

Fakatatau mo ia kuo ʻosi fakahaá, ʻe lava pē ke fakatomala ha taha pea fakamolemoleʻi mei he angahala ʻo e fakatōtamá.

38.6.2

Ngaohikoviá

Ko e ngaohikoviá, ko hano fakamamahiʻi pe taʻetokangaʻi ha niʻihi ʻi ha founga ʻokú ne fakatupu ha fakatuʻutāmaki fakatuʻasino, fakasekisuale, fakaeloto, pe fakapaʻanga. Ko e tuʻunga ʻo e Siasí, he ʻikai pē ke fakaoleoleʻi ha faʻahinga tuʻunga ʻo e ngaohikoviá. Ko kinautolu ʻoku nau ngaohikovia honau hoa malí, fānaú, kau mēmipa kehe ʻo e fāmilí, pe ko ha toe tokotaha kehe, ʻoku nau maumauʻi e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá mo e tangatá.

ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotu kotoa pē, tautautefito ki he ngaahi mātuʻá mo e kau takí, ke nau tokanga mo ngāue faivelenga pea mo fai ʻa e meʻa kotoa pē te nau ala lavá ke maluʻi ʻa e fānaú mo e niʻihi kehé mei he ngaohikoviá. Kapau ‘e ʻilo ʻe he kāingalotú ha ngaohikovia, te nau lipooti ia ki he kau ma‘u mafai fakapuleʻangá pea talanoa mo e pīsopé. ʻOku totonu ke tali fakamātoato ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e ngaahi lipooti ʻo ha ngaohikovia pea ʻoua naʻa teitei tukunoaʻi.

Ko e kakai lalahi kotoa pē ʻoku ngāue mo ha fānau pe toʻu tupu, kuo pau ke nau fakakakato ʻa e ako ki he maluʻi ʻo e fānaú mo e toʻu tupú ʻi loto he māhina ʻe taha ʻo honau hikinimaʻí (vakai, ProtectingChildren.ChurchofJesusChrist.org). Kuo pau ke nau toe fakahoko ʻa e ako ko iá ʻi he taʻu ʻe tolu kotoa pē.

ʻI he taimi ʻoku hoko ai ʻa e ngaohikoviá, ko e ʻuluaki mo e fatongia tefito e kau taki ʻo e Siasí ke tokoniʻi kinautolu ne ngaohikoviá pea maluʻi ʻa e kakai ʻoku tuʻu laveangofua ki ha ngaohikovia he kahaʻú. ʻOku ʻikai totonu ke poupouʻi ʻe he kau takí ha taha ke kei nofo ʻi ha ʻapi pe tūkunga ʻoku hoko ai e ngaohikoviá pe ʻikai malu.

38.6.2.1

Telefoni Tokoni ki he Ngaohikoviá

Kuo ʻosi fokotuʻu ʻe he Siasí ʻi ha ngaahi fonua ʻe niʻihi ha laine telefoni tokoni ʻoku ʻikai fakahāhā-holo, ki he ngaohikoviá, ke tokoni ki he kau palesiteni fakasiteikí mo e kau pīsopé. ʻOku totonu ke telefoni ʻa e kau taki ko ʻení he vave tahá ki he laine telefoni tokoní, ʻi he tūkunga kotoa ne ngaohikovia ai ha taha—pe ʻoku ʻi ha tuʻunga ke ngaohikovia. ʻOku totonu foki ke nau toe telefoni ki ai kapau te nau ʻilo ha mēmipa ʻoku mamataʻi, fakatau mai, pe tufaki ha ponokalafi ʻo e fānaú.

ʻOku ʻatā ʻa e laine telefoni tokoní ke tā ki ai ʻa e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ʻi he houa ʻe 24 ʻi he ʻaho, mo e ʻaho ʻe 7 ʻi he uiké. ʻOku ʻoatu ʻa e ngaahi fika telefoní ʻi lalo:

  • ʻI he ʻIunaiteti Siteití mo Kānata: 1-801-240-1911 pe 1-800-453-3860, laine 2-1911

  • Pilitāniá: 0800 970 6757

  • ʻAilani: 1800 937 546

  • Falanisē: 0805 710 531

  • ʻAositelēlia: 02 9841 5454 (fakalotofonua pē)

  • Nuʻusila: 09 488 5592 (fakalotofonua pē)

ʻOku totonu ke telefoni ʻa e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ki he laine telefoni tokoní ʻi he taimi ʻoku fai ai ha ngāue ki ha ngaahi meʻa fekauʻaki mo ha faʻahinga ngaohikovia pē. ʻE tali ʻe ha kau ngāue fakalao mo ha kau palōfesinale ʻenau ngaahi fehuʻí. ʻE toe fai foki ʻe he kau palōfesinale ko ʻení ha ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e founga ke:

  • Tokoniʻi ai ʻa e kau mamahí mo tokoni ke maluʻi kinautolu mei hano toe ngaohikovia.

  • Tokoni ke maluʻi ha niʻihi ʻe ala hoko ki ai ha ngaohikovia.

  • Talangofua ki he ngaahi fiemaʻu fakalaó ʻi hono lipooti ʻo e ngaohikoviá.

ʻOku tukupā ʻa e Siasí ke talangofua ki he laó ʻi hono lipooti ʻo e ngaohikoviá (vakai, 38.6.2.7). ʻOku kehekehe ʻa e laó fakatatau mo e feituʻú, pea ko e tokolahi taha ʻo e kau taki faka-Siasí ʻoku ʻikai ko ha kau mataotao fakalao. ʻOku mahuʻinga e telefoni ki he laine telefoni tokoní ki he kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ke fakahoko honau ngaahi fatongia ko e lipooti e ngaohikoviá.

ʻOku totonu foki ke fakahā ʻe he pīsopé ki heʻene palesiteni fakasiteikí ha ngaohikovia ʻoku hoko.

Ko e ngaahi fonua ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha laine telefoni tokoní, ʻoku totonu ke fetuʻutaki ha pīsope ʻokú ne ʻilo ha ngaohikovia ki heʻene palesiteni fakasiteikí. ʻOku totonu ke kole ʻe he palesiteni fakasiteikí ha fakahinohino mei he faifaleʻi fakalao fakaʻēlia ʻi he ʻōfisi ʻo e ʻēliá. ‘Oku toe poupouʻi foki ia ke talanoa mo e taha ngāue ʻi he Potungāue Tokoni ki he Fāmilí pe pule ʻo e uelofeá mo e moʻui fakafalala pē kiate kita ʻi he ʻōfisi fakaʻēliá.

38.6.2.2

Ko e Faleʻi ʻi he Ngaahi Tuʻunga ʻo e Ngaohikoviá

Ko e kau mamahi ʻi he ngaohikoviá ʻoku nau faʻa palopalemaʻia lahi fau. ʻE tokoni ʻa e kau palesiteni fakasiteikí mo e kau pīsopé ʻi he loto-ʻofa mo e manava‘ofa. Te nau fai ha faleʻi fakalaumālie mo ha poupou ke ikunaʻi ʻe he kau mamahí ʻa e ngaahi nunuʻa kovi ʻo e ngaohikoviá.

ʻOku ongoʻi mā pe halaia ʻa e kau mamahí ʻi he taimi ʻe niʻihi. ʻOku ʻikai halaia e kau mamahi ko ʻení ʻi ha angahala. ‘E tokoni ʻa e kau takí ke mahino kiate kinautolu mo honau ngaahi familí e ʻofa ‘a e ʻOtuá pea mo e fakamoʻui ʻoku maʻu ʻia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí (vakai, ʻAlamā 15:8; 3 Nīfai 17:9).

ʻOku totonu ke tokoni ʻa e kau palesiteni fakasiteikí mo e kau pīsopé kiate kinautolu kuo nau fakahoko ʻa e ngaohikoviá ke nau fakatomala mo taʻofi ʻenau tōʻonga fakamamahí. Kapau kuo fakahoko ʻe ha taha lahi ha angahala fakasekisuale ki ha fānau, ʻe ala faingataʻa ke liliu e tōʻonga ko iá. Ko e ngāue ki he fakatomalá ʻe mātuʻaki fuʻu lōloa. Vakai, 38.6.2.3.

ʻOku totonu foki ke mātuʻaki tokanga mo fakaalaala ʻa e kau palesiteni fakasiteikí mo e kau pīsopé ʻi he taimi ʻoku nau ngāue ai mo e ngaahi fāmili ʻo e kau mamahí pea mo kinautolu ʻoku nau fakahoko ʻa e ngaohikoviá.

ʻOku ʻoatu ʻa e fakahinohino ki hono faleʻi ʻo e kau mamahí mo e kau faihalá ʻi he Ngaohikoviá: Founga ke Tokoni Aí.

Makehe mei hono ma‘u e tokoni fakalaumālie ʻa e kau taki faka-Siasí, ʻe ala fie maʻu ʻe he kau mamahí, kau faihiá, mo honau ngaahi fāmilí ha faleʻi fakapalōfesinale. Ke maʻu ha fakamatala, vakai, 31.3.6.

Ki ha fakamatala fekauʻaki mo e meʻa ʻoku totonu ke fai ʻe he kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ʻi he taimi ʻoku nau ʻilo ai ha faʻahinga pē ʻo e ngaohikoviá, vakai, 38.6.2.1. Ke ma‘u ha fakamatala fekauʻaki mo e faleʻi ʻi he ngaohikovia fakasekisualé, tohotohó, pe ko ha ngaahi toe founga kehe ʻo e fakamālohi fakasekisualé, vakai, 38.6.18.2.

Vakai foki, FamilyServices.ChurchofJesusChrist.org.

38.6.2.3

Ngaohikovia ʻo e Fānaú pe Toʻu Tupú

Ko hono ngaohikovia ʻo ha fānau pe toʻu tupu ko ha angahala mātuʻaki mamafa ia (vakai, Luke 17:2). Ko hono fakaʻaongaʻi ʻi hení, ʻoku kau ʻi he ngaohikovia ʻo e fānaú pe toʻu tupú ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení:

  • Ngaohikovia fakatuʻasino: Fakatupu ha uesia fakatuʻasino ʻaki ha tā ki he sinó. ʻOku ʻi ai ha ngaahi kafo ʻe niʻihi ʻoku ʻikai lava ʻo ʻasi ki tuʻa.

  • Ngaohikovia pe ngāuehala fakasekisualé: Ko hano fakahoko ha tōʻonga fakasekisuale mo ha fānau pe toʻu tupu pe fakataumuʻa ke fakafaingamālieʻi pe tokoniʻi ha niʻihi ke nau fakahoko ha faʻahinga tōʻonga pehē. Ko hono fakaʻaongaʻi ʻi hení, ʻoku ʻikai kau ʻi he ngaohikovia fakasekisualé ha tōʻonga fakasekisuale felotoi ʻi ha vahaʻa ʻo ha ongo tamaiki ʻoku teʻeki ke na taʻu fakalao ʻa ia ʻoku vāofi hona taʻu motuʻá.

  • Ngaohikovia fakaeloto: Ko hono fakaʻaongaʻi ha ngaahi tōʻonga mo ha ngaahi lea ke ne uesia lahi e ongoʻi fakaʻapaʻapaʻia pe ngeia ʻo ha fānau pe toʻu tupu. ʻOku faʻa kau heni hano toutou fakamaaʻi, feinga ke puleʻi, mo e fakaangaʻi te ne tukuhifo mo fakamaʻamaʻaʻi ha taha. ʻE lava foki ke kau ai hano liʻaki fakaʻaufuli.

  • Ponokalafi ʻo e fānaú: Vakai, 38.6.6.

Kapau ʻe ʻilo pe mahaloʻi ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki ha fānau pe toʻu tupu ʻoku ngaohikovia, te ne muimui leva ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 38.6.2.1. Te ne toe fakahoko foki ha ngāue ke maluʻi ha toe ngaohikovia kehe.

ʻOku fie maʻu ke fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí mo ha kiʻi fakamatala makehe ʻi he lekōtí kapau ʻoku ngaohikovia ʻe ha tokotaha lahi ka ko ha mēmipa ha fānau pe toʻu tupu hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he konga ko ʻení. Vakai foki, 32.6.1.1 mo e 38.6.2.5.

Ko e fakamamahiʻi fakaesino pe fakaeloto ʻi he vahaʻa ʻo e fānau pe toʻu tupu ʻoku toʻu tataú ʻoku totonu ke ngāue ki ai e kau taki ʻo e uōtí. ʻOku ʻikai ke fakahoko ai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí.

38.6.2.4

Ngaohikovia ʻo ha Hoa Mali pe Tokotaha Lahi Kehe

ʻE lava ke hoko hano ngaohikovia ʻo ha hoa mali pe ko ha toe tokotaha lahi kehe ʻi ha ngaahi founga kehekehe. ʻOku kau heni ʻa e ngaohikovia fakatuʻasinó, fakasekisualé, fakaelotó, mo fakapaʻangá. Ko e kakai lalahi ʻoku toulekeleka, uesiangofua, pe faingataʻaʻia fakatuʻasinó ʻoku nau tuʻu laveangofua ʻaupito ke ngaohikovia.

Ko e taimi lahi ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha ʻuhinga pē ʻe taha ʻo e ngaohikoviá ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ki he ngaahi tūkunga kotoa pē. Ka, ʻoku hulufau e tuʻunga mafatukituki ʻo e ʻulungaanga ngaohikoviá. ʻOku kamata ʻeni ʻi hano toutou fakaʻaongaʻi ʻo ha ngaahi lea kakaha ʻo aʻu ki hano fakahoko ha lavea lahi.

Kapau ʻe ʻilo ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki hano ngaohikovia ʻo ha hoa mali pe tokotaha lahi, te ne muimui leva ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 38.6.2.1. Te ne toe fakahoko foki ha ngāue ke maluʻi ha toe ngaohikovia kehe.

ʻE kumia ʻe he kau takí ʻa e fakahinohino ʻa e Laumālié ke fakapapauʻi pe ko e tūkunga feʻunga taha ke fai ki he ngaohikoviá ko ha faleʻi fakafoʻituitui pe ko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻE lava foki ke nau toe talanoa mo e taki lakanga fakataulaʻeiki totonú fekauʻaki mo e tūkungá. Neongo ia, ka ʻi ai ha ngaohikovia ʻo ha hoa mali pe ha tokotaha lahi kehe ʻoku aʻu ki he ngaahi tuʻunga ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi laló, ʻe fie maʻu ke fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí.

  • Ngaohikovia fakatuʻasino: Ko hono fakatupu ha uesia lahi fakatuʻasino ʻaki ha tā ki he sinó. ʻOku ʻi ai ha ngaahi kafo ʻe niʻihi ʻoku ʻikai lava ʻo ʻasi ki tuʻa.

  • Ngaohikovia fakasekisuale: Vakai ki he ngaahi tūkunga ʻoku fakamahinoʻi ʻi he 38.6.18.3.

  • Ngaohikovia fakaeloto: Ko hano fakaʻaongaʻi ha ngaahi tōʻonga pe ngaahi lea ke ne maumauʻi e ongoʻi fakaʻapaʻapaʻi pe ngeia ʻo ha taha. ʻOku faʻa kau heni hano toutou fakamaaʻi, feinga ke puleʻi, mo e fakaangaʻi te ne tukuhifo mo fakamaʻamaʻaʻi ha taha.

  • Ngaohikovia fakapaʻanga: Ko hano tāpalasia fakapaʻanga ha taha. ʻE lava ke kau heni hano fakaʻaongaʻi taʻefakalao pe taʻe-fakamafaiʻi ha koloa, paʻanga, pe ko ha toe ngaahi meʻa mahuʻinga ʻa ha taha kehe. ʻE lava ke toe kau foki ai hano maʻu ʻi ha founga kākā ha mālohi fakapaʻanga ki ha taha. ʻE lava ke kau ai hano fakaʻaongaʻi ha ivi fakapaʻanga ke fakamālohiʻi ha tōʻonga. Vakai foki, 32.6.1.3.

38.6.2.5

Ngaahi Uiuiʻi Faka-Siasí, Lekomeni Temipalé, mo e Kiʻi Fakamatala Makehe ʻi he Lekooti Mēmipasipí

Ko e kāingalotu kuo nau ngaohikovia ha niʻihi kehé ʻoku ʻikai totonu ke ʻoange hanau ngaahi uiuiʻi faka-Siasi pea ʻe lava ke ʻoua naʻa maʻu haʻanau lekomeni temipale kae ʻoua kuo nau fakatomala pea toʻo mo e ngaahi fakangatangata ʻo honau tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí.

Kapau ʻe ngaohikovia fakasekisuale ʻe ha taha ha fānau pe toʻu tupu, pe mātuʻaki ngaohikovia fakatuʻasino pe fakaeloto ʻe ha taha ha fānau pe toʻu tupu, ʻe fokotuʻu ha kiʻi fakamatala (annotated) ʻi hono lekooti mēmipasipí. Kuo pau ke ʻoua naʻa ʻoange kiate ia ha faʻahinga fatongia pe ha faʻahinga ngāue ʻoku kaunga ki he fānaú pe toʻu tupú. ʻOku kau heni hano ʻikai ʻoange haʻane ngāue fakaetauhi ki ha fāmili ʻoku ʻi ai ha toʻu tupu pe fānau ʻi he ʻapí. ʻOku toe kau foki ai hano ʻikai vahe ange ha toʻu tupu ko hano hoa ngāue fakaetauhi. ʻOku totonu ke tuʻu maʻu ʻa e ngaahi fakangatangata ko ʻení kae ʻoua kuo fakamafaiʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke toʻo ʻa e kiʻi fakamatala makehé. Vakai, 32.14.5 ki he fakamatala fekauʻaki mo e fanga kiʻi fakamatala makehé.

38.6.2.6

Ngaahi Fakataha Alēlea Fakasiteikí mo e Fakauōtí

ʻE toutou fakamanatu maʻu pē ʻe he kau palesitenisī fakasiteikí mo e kau pīsopelikí, ʻi he ngaahi fakataha alēlea fakasiteikí mo e fakauōtí ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni mo e ngaahi fakahinohino faka-Siasi ki hono taʻofi mo e meʻa ke fai ʻi ha ngaohikovia. Te nau akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi pōpoaki ʻi he konga ki he Ngaohikoviá ʻo e Tokoni ki he Moʻuí Tokoni ʻi he Gospel Library. Te nau fakaafeʻi ha fealeaʻaki mei he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá. ʻE feinga ʻa e kau takí mo e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ke maʻu e fakahinohino ʻa e Laumālié ʻi heʻenau akoʻi mo aleaʻi ʻa e kaveinga pelepelengesí ni.

Kuo pau foki ke fakakakato ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ʻa e ako ki hono maluʻi ʻo e fānaú mo e toʻu tupú (vakai, 38.6.2).

38.6.2.7

Ngaahi Meʻa Fakalao Fekauʻaki mo e Ngaohikoviá

Kapau kuo hoko e ngaahi angafai ngaohikovia ʻa ha mēmipa ke maumauʻi ai ha lao, ʻoku totonu ke fakalotolahiʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e mēmipá ke ne lipooti ʻa e ngaahi angafai ko ʻení ki he kau maʻu mafai fakalaó pe kau maʻu mafai fakapuleʻanga kehe totonú. ʻE lava ke maʻu ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi fiemaʻu fakalotofonua ki hono lipōtí ʻo fakafou ʻi he laine telefoni tokoni ʻa e Siasí (vakai, 38.6.2.1). Kapau ʻoku ʻi ai ha fehuʻi ʻa e kāingalotú fekauʻaki mo e ngaahi fiemaʻu ki hono lipōtí, te ne fakalotolahiʻi kinautolu ke nau fekumi ki ha faleʻi fakalao lelei.

ʻOku totonu ke fakahoko ʻe he kau taki ʻo e Siasí mo e kāingalotú ʻa e ngaahi fatongia fakalao kotoa pē ke lipooti ʻa e ngaohikoviá ki he kau maʻu mafai fakapuleʻangá. ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ʻoku lau ai e kau taki mo e kau faiako ʻoku ngāue mo e fānaú mo e toʻu tupú ko ha “kau faiongoongo kuo fakamafaiʻi” pea kuo pau ke nau lipooti ʻa e ngaohikoviá ki he kau maʻu mafai fakalaó. Ko e meʻa tatau pē, ʻi he ngaahi feituʻu lahi, ka ʻi ai ha taha ʻokú ne ʻilo ki ha ngaohikovia, ʻoku fie maʻu ke ne lipooti ia ki he kau maʻu mafai fakalaó. ʻOku totonu ke telefoni ʻa e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ki he laine telefoni tokoní ke maʻu e ngaahi fakaikiiki fekauʻaki mo e kau faiongoongo kuo fakamafaiʻí pea mo e ngaahi fiemaʻu fakalao ki hono lipooti ʻo e ngaohikoviá. Ko e tuʻutuʻuni ʻa e Siasí ke talangofua ki he laó.

38.6.3

Fakatupu Fānau ʻi ha Founga Taʻefakanatula (artificial insemination)

Vakai, 38.6.9.

38.6.4

Fakavahavaha Fanaú

ʻOku fakataumuʻa e feohi fakaesino ʻi he husepānití mo e uaifí ke fakaʻofoʻofa mo toputapu. Ko e tuʻutuʻuni ia ʻa e ʻOtuá ke fakatupu ai ʻa e fānaú pea mo hono fakahaaʻi ʻo e ʻofá ʻi he vahaʻa ʻo e husepānití mo e uaifí (vakai, 2.1.2).

Ko e faingamālie ia ʻo e ongomeʻa mali ʻoku nau lava ʻo fanaú ke foaki ha ngaahi sino fakamatelie moʻó e fānau fakalaumālie ʻa e ʻOtuá, ʻa ia te nau fatongia ʻaki leva honau tauhí mo honau ohi haké (vakai, 2.1.3). ʻOku mātuʻaki pelepelengesi mo fakafoʻituitui pē ʻa e fili pe ko e hā e tokolahi ʻo e fānaú mo e taimi ke maʻu ai kinautolú. ʻOku totonu ke tuku pē ia ki he ongomeʻa malí pea mo e ʻEikí. ʻOku ʻikai totonu ke fefakamaauʻaki ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he meʻá ni.

ʻOku ʻikai ʻaupito poupouʻi ʻe he Siasí ʻa e tafa fakangatá ke hoko ko ha founga ʻo e fakavahavaha fanaú. ‘Oku kau ʻi he tafa fakangatá ‘a e ngaahi founga hangē ko fakangata ‘o e houʻeiki tangatá (vasectomies) mo e fakangata ʻo e houʻeiki fafiné (tubal ligations). Neongo ia, ka ko e fili ko ‘ení ko ha meʻa fakafoʻituitui ʻoku tuku pē ki he fakakaukau lelei mo e fakakaukau ʻi he faʻa lotu ʻa e husepānití mo e uaifí. ‘Oku totonu ke fealēleaʻaki fakataha ʻa e ongomeʻa malí ‘i he uouangataha mo kolea e fakamahino ʻa e Laumālié ʻi hono fai ʻo e fili ko ʻení.

ʻOku faʻa fie maʻu ʻa e tafa fakangatá ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻi ha ngaahi ʻuhinga fakafaitoʻo. ʻE lava ʻo ʻaonga ki he kāingalotú ha talatalaifale mo ha kau ngāue fakafaitoʻo fakapalōfesinale.

38.6.5

Angamaʻá mo e Anganofó

Ko e fono ʻo e angamaʻa ʻa e ʻEikí ke:

  • Taʻofi ha faʻahinga fetuʻutaki fakasekisuale pē ʻi tuʻa ʻi ha nofomali fakalao ʻa ha tangata mo ha fefine.

  • Anganofo ʻi he nofomalí.

ʻOku fakataumuʻa e feohi fakaesino ʻi he husepānití mo e uaifí ke fakaʻofoʻofa mo toputapu. Ko e tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá ke fakatupu ʻa e fānaú mo fakahaaʻi ʻa e ʻofá ʻi he vahaʻa ʻo e husepānití mo e uaifí.

Ko ha tangata pē mo ha fefine kuó na ʻosi mali fakalao mo totonu ko e husepāniti mo e uaifí, ʻoku totonu ke na fakahoko ʻa e fetuʻutaki fakasekisualé. ʻOku mahuʻinga fau ʻa e ʻulungaanga maʻá ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. Ko hono maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá ʻoku mamafa ʻaupito (vakai, ʻEkesōtosi 20:14; Mātiu 5:28; ʻAlamā 39:5). Ko kinautolu ʻoku kau aí, ʻoku nau ngāuehala ʻaki e mālohi toputapu kuo foaki ʻe he ʻOtuá ke fakatupu ha moʻuí.

ʻE malava ke fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi he Siasí kapau ko e mēmipá ʻokú ne:

  • Fetuʻutaki fakasekisuale ʻi tuʻa ʻi ha mali fakalao ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine, hangē ko e tonó, feʻauakí, fetuʻutaki fakasekisuale ʻi ha tangata mo e tangata pe fefine mo e fefine, pea mo e fetuʻutaki fakasekisuale ʻi he ʻinitanetí pe ʻi he telefoní (vakai, 32.6.2).

  • Fakahoko ha faʻahinga nofo fakamali pe nonofo ʻoku ʻi tuʻa ʻi he nofomali fakalao ʻa ha tangata mo ha fefiné, hangē ko e nonofo koví, nonofo fakamali mo feohi fakasekisuale, mo e mali ʻa e tangata mo e tangata pe fefine mo e fefiné.

  • Fakaʻaongaʻi tuʻo lahi pe fakaʻaongaʻi tavale ʻa e ponokalafí, ʻo fakatupu ai uesia lahi ki he nofomali pe fāmili ʻo e mēmipá (vakai, 38.6.13

Ko e tuʻutuʻuni pe ʻe fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí pe ʻikai, ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻe makatuʻunga ia ʻi ha ngaahi tūkunga kehekehe (vakai, 32.7). Hangē ko ʻení, ʻoku ngalingali ʻe fiemaʻu ha fakataha alēlea ke tokoniʻi ha mēmipa ke fakatomala kapau kuó ne maumauʻi e ngaahi fuakava ʻo e temipalé pe kapau naʻe toutou fai ʻa e angahalá.

Vakai, 32.6.1.2 ki he taimi ʻe fie maʻu ai ke fai ha fakataha alēlea koeʻuhí ko e ngaahi angahala fakasekisualé.

ʻI he ngaahi meʻa ʻe niʻihi, ʻe lava ke feʻunga pē ʻa e faleʻi fakafoʻituituí mo e ngaahi fakangatangata ki he tuʻunga mēmipasipí ʻo ʻikai ha fakataha alēlea (vakai, 32.8).

38.6.6

Ponokalafi ʻaki e Fānaú

ʻOku fakahalaiaʻi ʻe he Siasí ha faʻahinga founga pē ʻo e ponokalafi ʻaki e fānaú. Kapau ʻe ʻilo ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki ʻoku kau ha mēmipa ʻi he ponokalafi ʻaki e fānaú, te ne muimui leva ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 38.6.2.1.

ʻOku fie maʻu ʻa e fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí mo hono fakaʻilongaʻi ʻo e lekōtí kapau ʻoku faʻu, tufa, maʻu, pe toutou mamata ʻi ha ngaahi ʻata ponokalafi ʻo ha fānau (vakai, 32.6.1.2 mo e 32.14.5). Ko e fakahinohino ko ʻení ʻoku ʻikai ke faʻa kaunga ia ki he fānau pe toʻu tupu ʻoku meimei ke nau ʻi he toʻu tatau ʻoku nau fevahevaheʻaki ha ngaahi ʻata fakasekisuale ʻo kinautolu pe niʻihi kehe. ʻE malava ke feʻunga pē ʻa e faleʻi fakafoʻituituí mo e ngaahi fakangatangata ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi he ngaahi tūkunga ko iá.

Ke maʻu ha fakahinohino lahi ange, vakai, 38.6.13.

38.6.7

Foaki pe Fakatau Atu ‘o e Huhuʻa Fakatupu ʻo e Tangatá pe Fefiné

Ko e sīpinga ‘o e foaki ‘e he husepānití mo e uaifí ʻa e ngaahi sino maʻá e fānau fakalaumālie ʻa e ʻOtuá ko e tuʻutuʻuni fakalangi ia (vakai, 2.1.3). ‘I he ʻuhinga ko ʻení, ʻoku ʻikai poupouʻi ai ʻe he Siasí hano foaki ha huhuʻa fakatupu ʻo e tangatá pe fefiné. Neongo ia, ka ko ha me‘a fakataautaha ʻeni ʻoku tuku tāfataha pē ki he faka‘utoʻuta mo e fakakaukau‘i ʻi he faʻa lotu ʻa e tokotaha te ne fakahokó. Vakai, 38.6.9. ʻOku ʻikai foki poupouʻi ʻe he Siasí hano fakatau atu ʻo e huhuʻa fakatupu ʻo e tangatá pe fefiné.

38.6.8

Kamu ʻo e Kakai Fefiné (Genital Mutilation)

ʻOku fakahalaki ʻe he Siasí ʻa e kamu ʻo e kakai fefiné.

38.6.9

Ngaahi Faito‘o ke Fanaú

Ko e sīpinga ‘o e foaki ‘e he husepānití mo e uaifí ʻa e ngaahi sino maʻá e fānau fakalaumālie ʻa e ʻOtuá ko e tuʻutuʻuni fakalangi ia (vakai, 2.1.3). Ka fie maʻu, ʻe lava ʻa e tekinolosia ki he fakatupú ʻo tokoniʻi ha fefine mo ha tangata mali ʻi heʻena holi māʻoniʻoni ke maʻu ha fānaú. ‘Oku kau ʻi he tekinolosia ko ʻení ʻa e fakatupu fānau taʻe-fakanatulá mo e fakatupu ʻi ha tesi tiupí.

ʻOku ʻikai ʻaupito poupouʻi ʻe he Siasí ia ʻa e fakatupu fānau taʻe-fakanatulá pe ʻi ha tesi tiupí, ʻo fakaʻaongaʻi ki ai ha huhuʻa fakatupu mei ha taha kehe kae ʻikai ko e husepānití pe mei ha fefine kehe kae ʻikai ko e uaifí. Ka neongo ia, ko ha me‘a fakataautaha ʻeni ʻoku tuku tāfataha pē ki he faka‘utoʻuta mo e fakakaukau‘i ʻi he fa‘a lotu ʻa ha tangata mo ha fefine kuó na ‘osi mali fakalao.

Vakai foki, “Pusiakí” (Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí, topics.ChurchofJesusChrist.org).

38.6.10

Angahala Fakamalaʻiá

ʻOku fakahalaiaʻi ʻe he Siasí ha faʻahinga founga pē ʻo e angahala fakamalaʻiá. Ko hono fakaʻaongaʻi ʻi hení, ko e angahala fakamalaʻiá ko ha fetuʻutaki fakasekisuale ʻi ha vahaʻa ʻo ha:

  • Mātuʻa mo ha fānau.

  • Kui pea mo ha mokopuna.

  • Tuongaʻane mo e tuofefine.

  • Faʻē-tangata pe mehikitanga mo ha fakafotu pe ʻilamutu.

Ko hono fakaʻaongaʻi ʻi hení, ko e fānaú, mokopuná, tuongaʻane mo e tuofefiné, fakafotú, mo e ʻilamutú ʻoku kau ai ha fekāingaʻaki moʻoni, pusiakiʻi, fānau ua, pe fetuʻutaki ʻi ha pusiakiʻi. ʻE lava ke hoko ʻa e angahala fakamalaʻiá ʻi he vā ʻo ha ongo fānau ʻoku teʻeki taʻu fakalao, tokotaha lahi mo ha taha teʻeki taʻu fakalao, pe ko ha kakai lalahi ʻe toko ua. Kapau ‘oku ʻi ai ha fehuʻi ʻa ha palesiteni fakasiteiki pe ʻoku fakamalaʻia nai ha vā fetuʻutaki ʻi he lao fakalotofonuá, te ne kumi fakahinohino ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí.

Ko e taimi ʻoku hoko ai ha angahala fakamalaʻia ki ha mamahi ʻoku teʻeki taʻu fakalao, ʻe telefoni ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he laine telefoni tokoni ʻa e Siasí ki he ngaohikoviá, ʻi he ngaahi fonua ʻoku maʻu aí (vakai, 38.6.2.1). ʻI he ngaahi fonua kehé, ʻoku totonu ke kumi fakahinohino ai ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he faleʻi fakalao fakaʻēliá ʻi he ʻōfisi fakaʻēliá. ‘Oku toe poupouʻi foki ia ke talanoa mo e taha ngāue ʻi he Potungāue Tokoni ki he Fāmilí pe pule ʻo e uelofeá mo e moʻui fakafalala pē kiate kita ʻi he ʻōfisi fakaʻēliá.

ʻOku fie maʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi he Siasí mo ha kiʻi fakamatala makehe ʻi he lekōtí kapau ʻoku fakahoko ʻe ha mēmipa ha angahala fakamalaʻia (vakai, 32.6.1.2 mo e 32.14.5). Ko e angahala fakamalaʻiá ʻoku faʻa fie maʻu maʻu pē ke tuʻusi ʻe he Siasí e mēmipasipi ʻo ha taha.

Kapau ʻe fakahoko ʻe ha taha ʻoku teʻeki taʻu fakalao ha angahala fakamalaʻia, ʻe fetuʻutaki leva ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ke maʻu mei ai ha fakahinohino.

Ko e kau mamahi ʻo e angahala fakamalaʻiá ʻoku nau faʻa foua ha faingataʻaʻia lahi. ʻE tokoni ʻa e kau takí ʻi he loto-ʻofa mo e manava‘ofa. Te nau fai ha tokoni fakalaumālie mo ha faleʻi ke tokoniʻi kinautolu ke nau ikunaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa fakatupu ʻauha ʻo e angahala fakamalaʻiá.

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku ongoʻi mā pe halaia ai ʻa e kau mamahí. ʻOku ʻikai halaia e kau mamahi ko ʻení ʻi ha angahala. ‘E tokoni ʻa e kau takí ke mahino kiate kinautolu mo honau ngaahi familí e ʻofa ‘a e ʻOtuá pea mo e fakamoʻui ʻoku maʻu ʻia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí (vakai, ʻAlamā 15:8; 3 Nīfai 17:9).

Makehe mei hono maʻu e tokoni fakalaumālie ʻa e kau taki ʻo e Siasí, ʻe ala fie maʻu ʻe he kau mamahí mo honau ngaahi fāmilí ha faleʻi fakapalōfesinale. Ke maʻu ha fakamatala, vakai, 38.6.18.2.

38.6.11

Fakatupu Fānau ʻi ha Tesi Tiupí

Vakai, 38.6.9.

38.6.12

Ko e Lotu Fakatēvoló

“Ko e meʻa ko ia ʻoku mei he ʻOtuá, ko e māmá ia” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:24). ʻOku tokanga taha pē ʻa e lotu fakatēvoló ki he fakapoʻulí mo taki ki he kākaá. ʻOkú ne fakaʻauha ʻa e tui kia Kalaisí.

ʻOku kau ʻi he tui fakatēvoló ʻa e hū kia Sētané. ‘Oku toe kau foki ai ha ngaahi ʻekitivitī fakapulipuli ʻoku ʻikai fenāpasi mo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku kau ʻi he faʻahinga ʻekitivitī peheé (kae ʻikai fakangatangata pē ki ai) ʻa e vavalo monūʻiá, ngaahi fakamalaʻiá (curses), mo e ngaahi fakamoʻui ʻoku nau fakafōtunga e mālohi lakanga fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá (vakai, Molonai 7:11–17).

ʻOku ʻikai totonu ke kau ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi ha faʻahinga founga lotu faka-Sētane, pe kau ʻi ha faʻahinga founga lotu fakatēvolo. ‘Oku ʻikai totonu ke nau nofotaha ʻi ha faʻahinga fakapoʻuli pehē ʻi he ngaahi talanoa pe ngaahi houalotu ʻo e Siasí.

38.6.13

Ponokalafí

ʻOku fakahalaiaʻi ʻe he Siasí ha faʻahinga founga pē ʻo e ponokalafí. ʻOku hanga ʻe ha faʻahinga fakaʻaongaʻi pē ʻo e ponokalafí ʻo maumauʻi e moʻuí fakafoʻituitui, ngaahi fāmilí, mo e sōsaietí. ʻOkú ne toe tuli foki mo e Laumālie ʻo e ʻEikí. ʻOku totonu ke fakaʻehiʻehi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí mei ha faʻahinga founga pē ʻo e ngaahi meʻa fakaponokalafí pea fakafepakiʻi hono faʻú, tufakí, mo hono fakaʻaongaʻí.

ʻOku tuku atu ʻe he Siasí ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ke tokoniʻi e kakai ʻoku uesia ʻenau moʻuí ʻe he ponokalafí:

ʻE toe fai foki ʻe he kau palesiteni fakasiteikí mo e kau pīsopé ha tokoni ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻo ka fie maʻu.

ʻOku ʻi ai ha niʻihi naʻe ʻikai ke nau taumuʻa ke sio he ponokalafí. Ko e taumuʻa ko ia ke fakaʻaongaʻi ʻa e ponokalafí ʻoku fakatuʻutāmaki—ʻo tatau ai pē pe ʻokú tātātaha pe lahi.

ʻOku meimei ke faʻa feʻunga pē ʻa e faleʻi fakafoʻituituí mo e ngaahi fakangatangata taʻe fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻi he taimi ʻoku tokoniʻi ai ha taha ke fakatomala mei hono fakaʻaongaʻi ʻo e ponokalafí (vakai, 32.8). ʻOku ʻikai ke faʻa fakahoko ha ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. Neongo ia, ka ʻe malava pē ke fai ha fakataha alēlea ʻi hano ngāue tōtuʻa ʻaki e ponokalafí ʻo tupu ai ha uesia lahi ki he nofomali pe fāmili ʻo ha mēmipa (vakai, 38.6.5). ʻE fie maʻu ha fakataha alēlea kapau ʻoku faʻu, tufaki, maʻu, pe toutou mamata ha mēmipa ʻi ha ngaahi ʻata ponokalafi ʻo e fānaú (vakai, 38.6.6).

Makehe mei he tokoni fakalaumālie ʻa e kau taki ʻo e Siasí, ʻe lava ke fiemaʻu ʻe ha kāingalotu ʻe niʻihi ha faleʻi fakapalōfesinale. ʻE lava ke fetuʻutaki ʻa e kau takí ki he Potungāue Tokoni ki he Fāmilí ke maʻu ha tokoni ʻo ka fiemaʻu. Vakai ki he 31.3.6 ki he fakamatala ki he fetuʻutakí.

38.6.14

Filifilimānako

Ko e kakai kotoa pē ko e fānau ʻa e ʻOtuá. Ko e ngaahi tokoua, tuongaʻane mo e tuofāfine kotoa ko e konga kinautolu ʻo Hono fāmili fakalangí (vakai, “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani”). Naʻe ngaohi ʻe he ʻOtuá “ʻi he toto pē taha ʻa e ngaahi kakai kotoa pē” (Ngāue 17:26). “ʻOku tatau ʻa e kakai fulipē” kiate Ia (2 Nīfai 26:33). ʻOku “mahu‘inga tatau ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi hono ʻaó ʻo hangē ko e taha kehé” (Sēkope 2:21).

‘Oku ʻikai fenāpasi ʻa e filifilimānakó ia mo e folofola ʻa e ʻOtuá kuo fakahaá. Ko e hōifua mo e ʻikai hōifua ʻa e ʻOtuá ʻoku makatuʻunga ia ʻi he līʻoa kiate Ia mo ʻEne ngaahi fekaú, ʻo ʻikai ko e lanu ʻo e kili ʻo ha taha pe ko ha toe ngaahi meʻa kehe.

‘Oku kolea ʻe he Siasí ʻa e kakai kotoa pē ke siʻaki ʻa e ngaahi loto mo e ngaahi tōʻonga filifilimānako ki ha faʻahinga kulupu pe fakafoʻituitui pē. ‘Oku totonu ke taaimuʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi hono taukaveʻi e fakaʻapaʻapaʻi kotoa e fānau ʻa e ʻOtuá. ʻOku muimui ʻa e kāingalotú ki he fekau ʻa e Fakamoʻuí ke ʻofa ki he niʻihi kehé (vakai, Mātiu 22:35–39). ʻOku nau feinga ke hoko ko ha kakai angalelei ki he taha kotoa, ʻo sītuʻa mei ha faʻahinga pē ʻo e filifilimānakó. ‘Oku kau heni ʻa e filifilimānako makatuʻunga ʻi he faʻahingá, tupuʻangá, tangataʻi fonuá, matakalí, tuʻunga tangata pe fefiné, taʻu motuʻá, taʻemalavá, tuʻunga fakasōsialé, tui fakalotú pe taʻetuí, mo e tuʻunga fakasekisualé.

38.6.15

Fetokangaʻaki ʻa e Tangata mo e Tangata pe Fefine mo e Fefine mo e Tōʻonga Fakahomosekisualé

ʻOku poupouʻi ʻe he Siasí ʻa e ngaahi fāmilí mo e kāingalotú ke nau tokoni fakaalaala, ʻofa, mo fakaʻapaʻapaʻi ʻa e kakai ʻoku fetokangaʻaki mo ha niʻihi ʻoku nau tuʻunga tangata pe fefine tataú. ʻOku toe poupouʻi foki ʻe he Siasí ʻa e loto-mahinó ʻi he sōsaietí fakakātoa, ʻa ē ʻoku hā ai e ngaahi akonaki ʻo e angaʻofá, fakakau maí, ʻofa ki he niʻihi kehé, mo e fakaʻapaʻapa ki he kakai kotoá. ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha tuʻunga ʻo e Siasí ʻi he tupuʻanga ʻo e fetokangaʻaki e tangata mo e tangata pe fefine mo e fefiné.

ʻOku tapui ʻe he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻa e tōʻonga taʻemaʻa kotoa pē, ʻo tatau ai pē pe ko e tangata mo e fefine pe fakatangata mo fakafefine. ʻE faleʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e kāingalotu ʻoku nau maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá. ʻE tokoni e kau takí ke mahino lelei kiate kinautolu ʻa e tui kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí, founga ʻo e fakatomalá, mo e taumuʻa ʻo e moʻui ʻi māmaní. ʻE lava ke hoko ha ʻulungaanga ʻoku fehangahangai mo e fono ʻo e angamaʻá ko ha meʻa ke fakahoko ai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí (vakai, 38.6.5). ʻE lava pē ke fakamolemoleʻi ʻi ha fakatomala fakamātoato.

ʻOku ʻikai ko ha angahala ʻa e ongoʻi femanakoʻaki ʻa e tangata mo e tangata pe fefine mo e fefiné. Ko e kāingalotu ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi ongo ko ʻení pea ʻikai tūlifua pe fakahoko kinautolú, ʻoku nau moʻui ʻo fakatatau mo e palani ʻa e Tamai Hēvaní maʻa ʻEne fānaú pea mo e tokāteline ʻo e Siasí. ʻE poupouʻi mo fakalotolahiʻi ʻe he kau takí kinautolu ʻi heʻenau tukupā ke moʻui fakatatau mo e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. ʻE lava ke maʻu ʻe he kāingalotu ko ʻení ha ngaahi fatongia he Siasí, ʻi ai haʻanau lekomeni temipale, mo maʻu ʻa e ngaahi ouau fakatemipalé kapau ʻoku nau moʻui taau. ʻE lava ke maʻu mo fakaʻaongaʻi ʻe he houʻeiki tangata Siasí ʻa e lakanga fakataulaʻeikí.

Ko e kāingalotu kotoa pē ʻoku nau tauhi ʻenau ngaahi fuakavá te nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki kotoa kuo talaʻofa maí ʻi he taʻengatá, ʻo tatau ai pē pe ʻoku lava ʻi honau ngaahi tūkungá ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e mali taʻengatá mo e tuʻunga ko e mātuʻa ʻi he moʻui ko ʻení (vakai, Mōsaia 2:41).

ʻOku tuku atu ʻe he Siasí ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ke mahino lelei ange mo faitokonia ʻa e kakai ʻoku uesia siʻenau moʻuí ʻe he fetokangaʻaki ʻa e tangata mo e tangata pe fefine mo e fefiné:

Makehe mei he tokoni fakalaumālie ʻa e kau taki ʻo e Siasí, ʻe lava ke ʻaonga ki he kāingalotú ha faleʻi fakapalōfesinale. ʻE lava ke fetuʻutaki ʻa e kau takí ki he Potungāue Tokoni ki he Fāmilí ke maʻu ha tokoni. Vakai ki he 31.3.6 ki he fakamatala ki he fetuʻutakí.

38.6.16

Mali ʻa e Tangata mo e Tangata pe Fefine mo e Fefine

Ko ha tefitoʻi moʻoni fakatokāteline ʻeni, ʻoku fakamahinoʻi ʻe he Siasí ko e mali ʻa ha tangata mo ha fefiné ʻoku mahuʻinga ia ki he palani ʻa e Tokotaha Fakatupú ki he ikuʻanga taʻengata ʻo ʻEne fānaú. ʻOku toe fakamahinoʻi foki ʻe he Siasí ko e fono ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻuhinga ia ko e malí ko hano fakatahaʻi totonu mo fakalao ia ʻo ha tangata mo ha fefine.

Ko ha tangata mo ha fefine pē kuó na ʻosi mali totonu mo fakalao ko e husepāniti mo e uaifí, ʻoku totonu ke na fetuʻutaki fakasekisualé. Ko ha toe fetuʻutaki fakasekisuale kehe, ʻo kau ai e fetuʻutaki ʻi he vahaʻa ʻo ha kakai ko e tangata mo e tangata pe fefine mo e fefiné, ko e angahala ia pea ʻokú ne fakamaʻamaʻaʻi e faʻunga fakalangi ʻo e fāmilí.

38.6.17

Akoʻi ʻo e Fetuʻutaki Fakasekisualé

ʻOku maʻu ʻe he mātuʻá ʻa e tefitoʻi fatongia ke akoʻi e fetuʻutaki fakasekisualé ki heʻenau fānaú. ‘Oku totonu ke fakahoko ʻe he mātuʻá ha ngaahi pōtalanoa moʻoni mo mahino maʻu pē mo ʻenau fānaú kau ki he tuʻunga fakasekisuale lelei mo māʻoniʻoní. Ko e ngaahi pōtalanoa ko ‘eni ʻoku totonu:

  • Ke taau fakatatau mo e taʻu motuʻa pea mo e matuʻotuʻa ʻo e fānaú.

  • Ke ne tokoniʻi e fānaú ke nau teuteu ki he nofomali fiefiá mo muimui ki he fono ʻo e angamaʻá (vakai, 2.1.2.).

  • Ke ne fakamatalaʻi e fakatuʻutāmaki ʻo e ponokalafí, ʻa e fiemaʻu ke fakaʻehiʻehi mei aí, mo e founga ke fakafōtunga ai ʻi he taimi ʻoku nau fepaki ai mo iá.

Ke ma‘u ha fakamatala lahi ange, vakai, “Sex Education and Behavior” (Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org).

Ko ha konga ʻo e fatongia e mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú, ʻoku totonu ke nau ʻilo pea mo feinga ʻi ha founga taau ke tākiekina e ako ki he meʻa fakasekisualé ʻi he akoʻangá. ʻE akoʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú mo poupouʻi ʻa e fakahinohino ʻi he akoʻangá ʻoku fenāpasi mo e ongoongoleleí.

38.6.18

Ngaohikovia Fakasekisualé, Tohotohó, mo e Ngaahi Founga Kehe ‘o e Fakamālohi Fakasekisualé

ʻOku fakahalaki ʻe he Siasí ʻa e ngaohikovia fakasekisualé. Ko hono fakaʻaongaʻi hení, ʻoku fakaʻuhingaʻi e ngaohikovia fakasekisualé ko hano fakahoko fakamālohi ha faʻahinga tōʻonga fakasekisuale ki ha taha kehe. ʻOku lau ʻa e fetuʻutaki fakasekisuale mo ha taha ʻoku ʻikai ke ne lava ʻo fakahaaʻi haʻane loto-lelei fakalaó, ko e ngaohikovia fakasekisuale. ʻE toe lava foki ke hoko e ngaohikovia fakasekisualé mo ha hoa mali pe ʻi ha feohi teiti. Ke maʻu ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaohikovia fakasekisuale ʻo ha fānau pe toʻu tupu, vakai ki he 38.6.2.3.

‘Oku kau ʻi he ngaohikovia fakasekisualé ha ngaahi tōʻonga kehekehe, mei he fakamālohí ki he tohotohó pea mo ha ngaahi founga kehekehe ʻo e fakamālohi fakasekisualé. ʻE lava ke hoko fakaesino, fakaelea, pea ʻi ha toe ngaahi founga kehe. Ke ma‘u ha fakahinohino ki he kāingalotu kuo nau foua ha ngaohikovia fakasekisuale, tohotoho fakamālohi, pe ko ha toe ngaahi founga kehe ‘o e fakamālohi fakasekisualé, vakai, 38.6.18.2.

Kapau ʻe mahaloʻi pe ʻilo ʻe he kāingalotú ha ngaohikovia fakasekisuale, te nau fai ha meʻa ke maluʻi ʻa e mamahí mo e niʻihi kehé, ʻi he vahe taha ʻe lavá. ‘Oku kau heni hano lipooti ki he kau maʻu mafai fakapule‘angá mo hono fakahā ki he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí. Kapau kuo ngaohikovia ha fānau, ʻoku totonu ke muimui ʻa e kāingalotú ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 38.6.2.

38.6.18.1

Telefoni Tokoni ki he Ngaohikoviá

Kapau ʻe ʻilo ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki ha ngaohikovia fakasekisuale, tohotoho, pe ko ha toe faʻahinga ʻo e fakamālohi fakasekisualé, te ne telefoni ki he laine telefoni tokoni ʻa e Siasí ki he ngaohikoviá, ʻi he ngaahi fonua ʻoku maʻu aí (vakai, 38.6.2.1 ki he fakamatala ki he fetuʻutakí). ʻE tali ʻe ha kau ngāue fakalao mo ha kau palōfesinale ʻene ngaahi fehuʻí. ʻE toe fai foki ʻe he kau palōfesinale ko ʻení ha ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e founga ke:

  • Tokoniʻi ʻa e kau mamahí mo tokoni ke maluʻi kinautolu mei hano toe ngaohikovia.

  • Tokoni ke maluʻi ha niʻihi ʻe ala hoko ki ai ha ngaohikovia.

  • Talangofua ki he ngaahi fiemaʻu fakalao ki hono lipōtí.

Ko e ngaahi fonua ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha laine telefoni tokoní, ʻoku totonu ke fetuʻutaki ha pīsope ʻokú ne ʻilo ha ngaohikovia ki heʻene palesiteni fakasiteikí. ʻOku totonu ke kole ʻe he palesiteni fakasiteikí ha fakahinohino mei he faifaleʻi fakalao fakaʻēlia ʻi he ʻōfisi ʻo e ʻēliá. ‘Oku toe poupouʻi foki ia ke talanoa mo e taha ngāue ʻi he Potungāue Tokoni ki he Fāmilí pe pule ʻo e uelofeá mo e moʻui fakafalala pē kiate kita ʻi he ʻōfisi fakaʻēliá.

38.6.18.2

Fale‘i ki he Kau Mamahi ʻi ha Ngaohikovia Fakasekisuale, Tohotoho, mo e Ngaahi Founga Kehe ʻo e Fakamālohi Fakasekisualé

Ko e kau mamahi ʻi ha ngaohikovia fakasekisuale, tohotoho, pe ko ha ngaahi founga kehe ʻo e fakamālohi fakasekisualé ʻoku nau faʻa palopalemaʻia lahi fau. Ko e taimi ʻoku nau falala ai ki ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki, te ne tokoni ʻi he loto-ʻofa mo e manavaʻofa. Te ne fai ha faleʻi fakalaumālie mo poupou ke tokoniʻi ʻa e kau mamahí ke nau ikunaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa fakatupuʻauha ʻo e ngaohikoviá. Te ne toe telefoni foki ki he laine tokoni ʻa e Siasí ki he ngaohikoviá, ʻi he feituʻu ʻoku maʻu aí, ke maʻu ha fakahinohino (vakai, 38.6.18.1).

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku ongoʻi mā pe halaia ai ʻa e kau mamahí. ʻOku ʻikai halaia e kau mamahi ko ʻení ʻi ha angahala. He ʻikai tukuakiʻi ʻe he kau takí ʻa e taha mamahí. Te nau tokoni ke mahino ki he kau mamahí pea mo honau ngaahi fāmilí ‘a e ʻofa ‘a e ʻOtuá pea mo e fakamo‘ui ʻoku maʻu ‘ia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí (vakai, ‘Alamā 15:8; 3 Nīfai 17:9).

Neongo ‘e lava ke fili ʻa e kāingalotú ke vahevahe ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e ngaohikoviá pe fakamālohí, ka ʻoku ʻikai totonu ke tokanga fakaʻauliliki ʻa e kau takí ki he ngaahi fakaikiikí. ʻE lava ke fakatuʻutāmaki ʻeni ki he kau mamahí.

Makehe mei he tokoni fakalaumālie ʻa e kau taki ʻo e Siasí, ʻe ala fie maʻu ʻe he kāingalotú mo honau ngaahi fāmilí ha faleʻi fakapalōfesinale. Ke maʻu ha fakamatala, vakai, 31.3.6.

38.6.18.3

Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Mēmipasipí

ʻE lava ke fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí koeʻuhí ko ha tokotaha kuó ne fakamālohiʻi pe ngaohikovia fakasekisuale ha taha. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ne fakahoko ʻe ha mēmipa ha tohotoho pe moʻua ʻi ha faʻahinga fakamālohi fakasekisuale (vakai, 32.6.1.1).

Kuo pau foki ke fakahoko ha fakataha alēlea koeʻuhí ko ha tōʻonga fakasekisuale mo ha tokotaha lahi ʻoku tākiekinangofua. Ko hono fakaʻaongaʻi ʻi hení, ko ha tokotaha lahi ʻoku tākiekinangofuá ko ha tokotaha he ʻikai ke ne lava ʻo fakangofua e tōʻongá pe ʻikai mahino kiate ia hono natulá, koeʻuhí ko ha ngaahi fakangatangata fakatuʻasino pe fakaeʻatamai.

Ke talanoaʻi e ngaahi founga kehe ʻo e ngaohikovia fakasekisualé, ʻoku totonu ke kolea ʻe he kau takí e fakahinohino ʻa e Laumālié pe ko e meʻa lelei tahá ko ha faleʻi fakafoʻituitui pe ko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.6.2.2 mo e 32.8). ʻI he ngaahi tūkunga mamafá, ʻoku fie maʻu ia ke fai ha fakataha alēlea. ʻE lava ke talanoa ʻa e kau takí mo honau taki lakanga fakataulaʻeiki totonú fekauʻaki mo e meʻa ne hokó.

Kapau ko e ngaahi fakangatangata ki he tuʻunga mēmipasipí ko ha tupu mei he fakataha alēlea naʻe fai koeʻuhí ko ha taha fakamālohi ʻi he ngaohikovia fakasekisualé, ʻoku fakaʻilongaʻi leva e lekooti mēmipasipi ʻo e tokotahá ʻaki ha kiʻi fakamatala.

Ke maʻu e fakamatala fekauʻaki mo e faleʻi ʻi he ngaahi tuʻunga ʻo e ngaohikoviá, vakai, 38.6.2.2. Ke maʻu ha fakamatala fekauʻaki mo e faleʻi ʻo e kau mamahi ʻi ha fakamālohi fakasekisualé, vakai, 38.6.18.2.

38.6.19

Mātuʻa Taautaha ʻOku Feitamá

ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotu taautaha ka ʻoku feitamá, ke nau talanoa mo ʻenau pīsopé. ʻI he ʻIunaiteti Siteití mo Kānata, ‘oku lava ke maʻu ai e Potungāue Tokoni ki he Fāmilí ke:

  • Talatalaifale mo e kau taki ʻo e Siasí.

  • Faleʻi ʻa e mātuʻa taautaha teʻeki malí mo honau ngaahi fāmilí.

ʻOku ʻikai fie maʻu ha tohi mei he pīsopé ki he tokoni ko ʻení. ʻOku ʻikai totongi. Vakai ki he 31.3.6 ki he fakamatala ki he fetuʻutaki mo e Potungāue Tokoni ki he Fāmilí.

ʻI he ngaahi feituʻu kehé, ʻe lava ʻa e kau takí ʻo fetuʻutaki ki he kau ngāue ʻi he Potungāue Tokoni ki he Fāmilí pe pule ki he uelofeá mo e moʻui fakafalala pē kiate kitá ʻi he ʻōfisi fakaʻēliá ki ha faleʻi.

ʻOku ʻoatu foki mo ha fakahinohino ki he faleʻi ʻo e mātu‘a taautaha ʻoku feitamá ʻi he “Unwed Pregnancy” (Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org).

38.6.20

Taonakitá

Ko e moʻui fakamatelié ko ha meʻaʻofa mahuʻinga ia mei he ʻOtuá—ko ha meʻaʻofa ʻoku totonu ke fakamahuʻingaʻi mo maluʻi. ʻOku poupouʻi mālohi ʻe he Siasí ke fakaʻehiʻehi mei he taonakitá. Ke ma‘u ha fakamatala fekauʻaki mo e founga ke tokoniʻi ha taha ‘oku fakakaukau ke taonakita pe ko ha taha kuo uesia ʻe he taonakitá, vakai, suicide.ChurchofJesusChrist.org.

Ko e tokolahi taha ʻo e kakai ʻoku fakakaukau taonakitá ʻoku nau fie maʻu ha nonga mei ha mamahi fakatuʻasino, fakaeʻatamai, fakaeloto, pe fakalaumālie. ʻOku fie maʻu ʻe he niʻihi fakafoʻituitui peheé ha ʻofa, tokoni, mo ha poupou mei he fāmilí, kau taki faka-Siasí, mo ha kau palōfesinale taukei.

ʻE fakahoko ʻe he pīsopé ha tokoni ko e taki fakalotu kapau ʻoku ʻi ai ha mēmipa ʻoku fakakaukau ke taonakita pe feinga ke fakahoko ia. Te ne tokoni ʻi he taimi pē ko iá ke maʻu ʻe he mēmipá ha tokoni fakapalōfesinale. Te ne fakalotolahiʻi kinautolu ʻoku ofi ki he tokotahá ke kumi ha tokoni fakapalōfesinale ʻo ka fie maʻu.

Neongo e ngaahi feinga lelei taha ʻa e ngaahi ʻofaʻangá, kau takí, mo e kau palōfesinalé, ka ʻoku ʻikai mataʻofi maʻu pē ʻa e taonakitá. ʻOkú ne tuku ha loto-mamahi lahi, ngaahi palopalema fakaeloto, mo ha ngaahi fehuʻi ʻoku ʻikai lava ʻo tali maʻá e ngaahi ʻofaʻangá mo e niʻihi kehé. ‘Oku totonu ke faleʻi mo fakafiemālieʻi ʻe he kau takí ʻa e fāmilí. Te nau fai ha fakalotolahi mo ha poupou. ʻE ala fie maʻu foki ʻe he fāmilí ha tokoni fakapalōfesinale mo ha faleʻi.

ʻOku ʻikai totonu ke toʻo ʻe ha taha ʻene moʻui ʻaʻaná. Neongo ia, ka ko e ‘Otuá pē te ne lava ke fakamāuʻi e fakakaukau, tōʻonga, mo e tuʻunga ala fakamāuʻia ʻo ha taha (vakai, 1 Samuela 16:7; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 137:9).

ʻE feongoongoi e fāmilí mo e pīsopé ʻi hono fili ʻa e feituʻu mo e natula ʻo e faʻahinga ouau putu ki he tokotaha taonakitá. ʻE lava ke fili ʻe he fāmilí ke fakaʻaonga‘i ʻa e ngaahi fale ʻo e Siasí. Kapau naʻe ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻa e tokotahá, ʻe lava ke telio pe fakamomofi ia ʻi he teunga fakatemipalé.

‘E lava ke maʻu ‘e kinautolu kuo mole hanau ʻofa‘anga ʻi ha taonakitá ha ʻamanaki lelei mo ha fakamoʻui ʻia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí.

Ko e fakamatala ki he taʻofi ʻo e taonakitá mo e tokoní, vakai, suicide.ChurchofJesusChrist.org.

38.6.21

Tafa Fakangatá (Kau ai e Fakangata ʻo e Kakai Tangatá)

Vakai ki he 38.6.4.

38.6.22

Fakatupu Fānau maʻa ha Kakai Kehe (surrogate motherhood)

Ko e sīpinga ‘o e foaki ‘e he husepānití mo e uaifí ʻa e ngaahi sino maʻá e fānau fakalaumālie ʻa e ʻOtuá ko e tuʻutuʻuni fakalangi ia (vakai, 2.1.3). ‘I he ʻuhinga ko ‘ení, ʻoku ʻikai poupouʻi ai ʻe he Siasí ʻa e feitamaʻi ha fānau maʻa ha kakai kehe (surrogate). Neongo ia, ka ko ha me‘a fakafoʻituitui ʻeni ʻoku tuku tāfataha pē ki he faka‘utoʻuta mo e fakakaukau‘i ʻi he fa‘a lotu ʻe he husepānití mo e uaifí.

Ko e fānau ʻoku fanauʻi ʻe ha faʻē ʻokú ne feitamaʻi ha fānau maʻa ha taha kehé ʻoku ʻikai fanauʻi kinautolu ʻi he fuakavá. Hili honau fanauʻí, ʻe toki lava pē ke sila kinautolu ki he ongomātuʻá ʻi ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí (vakai, 38.4.2.7). ʻE faitohi ʻa e mātuʻá ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí pea ʻoange ia ki he palesiteni fakasiteikí. Kapau te ne poupouʻi ʻa e kolé, te ne fakahū ʻa e tohí fakataha mo ʻene tohi pē ʻaʻaná.

38.6.23

Niʻihi Fakafoʻituitui ʻoku Fakafāfine/Fakatangatá

ʻOku fehangahangai e niʻihi fakafoʻituitui ʻoku fakafāfine/fakatangatá mo ha ngaahi pole faingataʻa. Ko e kāingalotu mo e kakai teʻeki Siasi ʻoku nau fakafāfine/fakatangatá—fakataha mo honau fāmilí mo e kaungāmeʻá—ʻoku totonu ke tokangaʻi fakalelei, ʻi he angaʻofa, manavaʻofa, pea mo ha ʻofa lahi faka-Kalaisi kiate kinautolu. ʻOku talitali lelei ʻa e tokotaha kotoa pē ke kau ʻi he houalotu sākalamēnití, ngaahi fakatahaʻanga kehe ʻo e Sāpaté, mo e ngaahi polokalama fakasōsiale ʻa e Siasí (vakai, 38.1.1).

Ko e tuʻunga tangata pe fefiné ko ha natula mahuʻinga ia ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní ki he fiefiá. Ko e ʻuhinga moʻoni ʻo e tuʻunga tangata pe fefine ʻi he fanongonongo ʻo e fāmilí ko e tuʻunga tangata pe fefine ʻi hono fanauʻí. ʻOku foua ʻe ha kakai ʻe niʻihi ha ongoʻi taʻe-pauʻia ʻi honau tuʻunga tangata pe fefine ʻi honau fanauʻí mo honau tuʻunga tangata pe fefine totonú. Ko hono olá, ʻe ala lau kinautolu ko ha taha kuo fakafāfine/fakatangata. ʻOku ʻikai ha tuʻunga ia ʻo e Siasí ki he ngaahi tupuʻanga ʻo e tala ʻe he kakaí ʻoku nau fakafāfine/fakatangatá.

Ko e lahi taha ʻo e ngaahi ngāue he Siasí mo ha ngaahi ouau lakanga fakataulaʻeiki ʻe niʻihi ʻoku ʻikai fakapatonu ki ha tafaʻaki. ʻE lava ke papitaiso mo hilifakinima ʻa e kakai kuo ʻosi liliu tangata/fefiné hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 38.2.8.9. Te nau toe lava foki ke maʻu ʻa e sākalamēnití mo maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Neongo ia, ka ko e fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi ouau ʻo e temipalé ʻoku maʻu ia ʻo fakatatau mo e tuʻunga tangata pe fefine ʻi he taimi ne fanauʻi aí.

ʻOku faleʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ke ʻoua naʻa fai ha ngāue fakafaitoʻo pe tafa ʻi ha taumuʻa ke liliu ki ha tuʻunga kehe mei he tuʻunga tangata pe fefine totonu naʻe fanauʻi ai ha taha (“liliu e tuʻunga tangatá pe fefiné”). ʻOku faleʻi ʻe he kau takí ʻe hoko hano fai ʻo e ngaahi meʻá ni ko ha tuʻunga ia ke fai ai ha ngaahi fakataputapui ki he tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí.

ʻOku toe faleʻi foki ʻe he kau takí ke ʻoua ʻe fai ha liliu fakasōsiale. ʻOku kau ʻi he liliu fakasōsialé ʻa e liliu ʻi he valá pe teuteú, pe liliu ha hingoa pe fetonginauna, ke fakafōtunga ha taha ke kehe ia mei he tuʻunga tangata pe fefine naʻe fanauʻi ai iá. ʻOku faleʻi ʻe he kau takí ko kinautolu ʻoku nau liliu fakasōsialé te nau foua ha ngaahi fakataputapui ʻi he tuʻunga mēmipasipi he Siasí ʻi he lolotonga ʻo e liliu ko ʻení.

ʻOku kau ʻi he fakataputapuí hano maʻu pe fakaʻaongaʻi e lakanga fakataulaʻeikí, maʻu pe fakaʻaongaʻi ha lekomeni temipale, mo hano maʻu ha ngaahi fatongia faka-Siasi. Neongo ʻoku fakataputapui ha niʻihi ʻo e ngaahi faingamālie mēmipasipi ʻi he Siasí, ka ʻoku kei talitali lelei pē ke kau mai ki ha ngaahi meʻa kehe he Siasí.

Ko e niʻihi fakafāfine/fakatangata fakafoʻituitui ʻoku ʻikai ke nau feinga ke fai ha meʻa fakafaitoʻo, tafa, pe liliu fakasōsiale ki ha tuʻunga kehe ka ʻoku nau tāú, te nau ala maʻu ha ngaahi uiuiʻi faka-Siasi, lekomeni temipale, mo e ngaahi ouau fakatemipale.

ʻOku ʻi ai siʻa fānau, toʻu tupu, mo ha kakai lalahi ʻe niʻihi ʻoku ʻoange ʻe ha taha ngāue fakafaitoʻo fakapalōfesinale kuo ʻosi laiseni ha faitoʻo hōmouni (hormone therapy) kiate kinautolu, ke holoki e tuʻunga hohaʻa ke tangata pe fefiné pe holoki e fakakaukau taonakitá. Kimuʻa pea kamata ʻe ha taha ʻa e faʻahinga meʻa peheé, ʻoku mahuʻinga ke mahino kiate ia (pea mo e mātuʻa ʻa ha taha ʻoku teʻeki taʻu fakalaó) ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki mo e lelei ʻe ala hokó. Kapau ʻoku ʻikai feinga ʻa e kāingalotu ko ʻení ke liliu honau tuʻunga tangata pe fefine pea ʻoku nau moʻui taau, ʻe lava ke nau kei maʻu ha ngaahi uiuiʻi faka-Siasi, lekomeni temipale, mo e ngaahi ouau ʻo e temipalé.

Kapau ʻoku pehē ʻe ha mēmipa ke liliu hono hingoá pe ko e fetonginauna he tuʻasilá, ʻe lava ke fokotuʻu ʻa e hingoa filí ʻi he feituʻu ʻo e hingoa ʻoku loto ke ui ʻakí, ʻi he lekooti mēmipasipí. ʻE lava ke ui ʻaki e tokotahá hono hingoa ʻoku loto ke ui ʻakí ʻi he uōtí.

ʻOku kehekehe pē ngaahi tūkungá mei he ʻiuniti ki he ʻiuniti pea mei he tokotaha ki he tokotaha. ʻE fealēleaʻaki fakataha ʻa e kāingalotú mo e kau takí pea mo e ʻEikí. ʻE tokoni fakapotopoto ʻa e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá ki he kau taki fakalotofonuá ʻi he ngaahi tūkungá taautaha. ʻE feongoongoi ʻa e kau pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí. Kuo pau ke kole faleʻi ʻa e kau palesiteni fakasiteikí mo e kau palesiteni fakamisioná mei he Kau Palesitenisī Fakaʻēliá (vakai, 32.6.3 mo e 32.6.3.1).

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e mahino pea mo hono tokoniʻi ʻo e niʻihi fakafāfine/fakatangatá fakafoʻituitui, vakai ki he “Transgender” ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

38.7

Ngaahi Tuʻutuʻuni ki he Meʻa Fakafaitoʻó mo e Moʻui Leleí

38.7.1

Ngaahi Tafa Sivi Hili e Pekiá

ʻE lava ke fai ha tafa sivi hili e pekiá ʻo kapau ʻe loto ki ai ʻa e fāmili ʻo e tokotaha pekiá pea kapau ʻe fakatatau ʻa e tafa siví ni mo e laó. ‘I he ngaahi meʻa ʻe niʻihi, ʻoku fie maʻu ai ʻe he laó ha tafa sivi.

38.7.2

Telió mo e Fakamomofí

Ko e fāmili ʻo e taha pekiá te nau fili pe ʻe telio pe fakamomofi ʻa e sino ʻo e pekiá. Te nau fakaʻapaʻapaʻi e loto ʻo e tokotahá.

ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi, ʻoku fie maʻu ai ʻe he laó ʻa e fakamomofí. ʻI ha ngaahi meʻa kehe ʻe niʻihi, ʻoku ʻikai lava ia ke fakahoko ha telio pe ʻikai lava ʻe he fāmilí ʻo totongi. Ka ʻi he ngaahi tūkunga kotoa pē, ʻoku totonu ke tokangaʻi e sinó ʻi he fakaʻapaʻapa mo e ʻaʻapa. ‘Oku totonu ke fakapapauʻi ki he kāingalotú ʻoku ʻaonga maʻu pē mālohi ʻo e Toetuʻú (vakai, ʻAlamā 11:42–45).

ʻI he feituʻu ʻe lava aí, ʻoku totonu ke teuteuʻi ʻa e sino ʻo e pekia ne ʻosi maʻu ʻenitaumení, ʻi he teunga fakatemipalé, ʻi he taimi ʻoku telio pe fakamomofi aí (vakai, 38.5.8).

ʻOku ʻomi ʻe ha ouau meʻa-faka‘eiki pe manatu melie, ha faingamālie ke fakataha ai ʻa e ngaahi fāmilí mo paotoloaki ʻa e ngaahi fetu‘utaki fakafāmilí mo e ngaahi meʻa mahu‘ingá (vakai, 29.5.4).

38.7.3

Fānau ʻOku Mate Kimuʻa Hono Fanauʻí (Fā‘eleʻi mai Kuo Mate mo Tama-toó)

‘Oku tofanga siʻi ngaahi mātuʻa ʻoku nau foua e mate ʻo ha fānau ʻoku teʻeki fanauʻí ʻi ha mamahi mo ha mole. ʻE fakahoko ʻe he kau takí, kau mēmipa ʻo e fāmilí, mo e kau tangata mo e fafine ngāue fakaetauhí ha tokoni fakaeloto mo fakalaumālie.

ʻE fili ʻa e mātuʻá pe ʻe fakahoko ha ouau fakamanatu pe ko ha ouau ʻi he veʻe faʻitoká.

ʻE lava ke lekooti ʻe he mātuʻá ʻa e fakamatala ki he pēpeé ʻi he FamilySearch.org. ʻOku ʻoatu e ngaahi fakahinohinó ʻi he uepisaití.

‘Oku ʻikai fiema‘u ʻa e ngaahi ouau fakatemipalé ia ki he fānau ʻoku pekia teʻeki fanauʻí. ʻOku ʻikai fakaʻikaiʻi ʻe he meʻá ni ʻa e faingamālie ʻe lava ke hoko ʻa e fānau ko ʻení ko ha konga ʻo e fāmilí ʻi he taʻengatá. ʻOku poupouʻi ʻa e ngaahi mātuʻá ke nau falala ki he ʻEikí mo kolea ʻEne fakafiemālié.

38.7.4

ʻIufanāsiá

Ko e moʻui fakamatelié ko ha meʻaʻofa mahuʻinga ia mei he ʻOtuá. Ko e ʻiufanāsiá ko hano fakangata ‘iloʻilo-pau ia ʻo e moʻui ʻa ha taha ʻoku faingataʻaʻia ʻi ha mahaki ʻoku ʻikai ke lava ʻo faitoʻo pe ko ha toe tūkunga kehe. Ko ha taha ʻoku kau ʻi he ʻiufanāsiá, kau ai hano tokoniʻi ha taha ke taonakitá, ʻokú ne maumauʻi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá pea ʻe lava ke maumauʻi ai ʻa e ngaahi lao fakalotofonuá.

Ko hono taʻofi pe fakangata ʻa e fakalōloa (life support) ʻo e moʻui ʻa ha taha ʻoku tātāiʻi ʻene moʻuí ʻoku ʻikai lau ia ko e ʻiufanāsia (vakai, 38.7.11).

38.7.5

Vailasi ʻEitisí (HIV) mo e Mahaki ʻEitisí (AIDS)

Ko e kāingalotu ʻoku maʻu ʻe he vailasi ʻeitisi HIV pe ʻoku nau puke ʻi he mahaki ʻeitisí AIDS, ʻoku totonu ke talitali lelei kinautolu ʻi he ngaahi fakatahaʻanga mo e ʻekitivitī ʻa e Siasí. ‘Oku ʻikai fakatuʻutāmaki ki he moʻui lelei ʻa e niʻihi kehé ʻa ʻenau maʻulotú.

38.7.6

Hipinōsisí

Ki ha kakai ʻe niʻihi, ʻe lava ke uesia ʻe he hipinōsisí ʻa e tauʻatāina ke filí. ʻOku ʻikai poupouʻi ʻa e kāingalotú ke nau kau ʻi he hipinōsisí ʻi ha taumuʻa ke fakatātaaʻi pe maʻu ai ha fiefia.

Ko hono ngāue ʻaki ʻo e hipinōsisí ki he faitoʻo ʻo ha mahaki pe palopalema fakaeʻatamai ʻoku totonu ke fakapapauʻi ia ʻi ha feongoongoi mo ha kau palōfesinale fakafaitoʻo falalaʻanga.

38.7.7

Niʻihi Fakafoʻituitui ʻoku ʻIkai Mahino Honau Tuʻunga Tangata pe Fefiné ʻi Honau Fanauʻí

ʻI ha ngaahi meʻa mātuʻaki hāhāmolofia moʻoni, ʻoku fanauʻi ai ha pēpē ʻoku ʻikai mahino hono kupu toputapú pe ko e tangata pe fefine (ambiguous genitalia, sexual ambiguity, pe intersex). Kuo hanga ʻe ha ngaahi mātuʻa pe ko ha niʻihi ʻo fai ha ngaahi fili ke fakafuofuaʻi e tuʻunga tangata pe fefine ʻo ʻenau fānaú ʻi ha fakahinohino ʻa ha kau palōfesinale fakafaitoʻo falalaʻanga. ʻOku faʻa fakahoko e ngaahi fili fekauʻaki mo e ngāue fakafaitoʻo pe tafá ʻi he vahaʻataimi ʻo hono toki fanauʻí mai pē. Ka neongo ia, ʻe lava pē ke toloi kae ʻoua kuo mahino ʻe fie maʻu ke faitoʻó.

ʻOku fie maʻu ha ʻofa mo ha fakapotopoto makehe ʻi he taimi ʻoku foua ai ʻe ha toʻu tupu pe kakai lalahi, naʻe taʻepau honau tuʻunga tangata pe fefiné ʻi honau fanauʻí, ha palopalema fakaeloto fekauʻaki mo e fili ʻi heʻenau kei pēpeé pe kei siʻí pea mo e tuʻunga tangata pe fefine ʻoku nau ʻi aí.

ʻOku totonu ke ʻave e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ngaahi lekooti mēmipasipí, fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí, pea mo e ngaahi ouau fakatemipale ʻo e toʻu tupu pe kakai lalahi naʻe fanauʻi ʻoku ʻikai ke mahino honau tuʻunga tangata pe fefiné, ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí.

38.7.8

Ngāue Fakafaitoʻó mo e Moʻui Leleí

‘Oku fengāueʻaki fakataha ʻa e fekumi ki ha tokoni fakafaitoʻo leleí, tuí, mo e maʻu ha tāpuaki ʻi he lakanga fakataulaʻeikí, ki he fakamoʻuí, ʻo fakatatau mo e finangalo ʻo e ʻEikí.

ʻOku ʻikai totonu ke fakaʻaongaʻi pe tuʻuaki ʻe he kāingalotú ha ngaahi founga fakafaitoʻo pe ngaahi founga ki he moʻui leleí ʻoku fehuʻia hono tuʻunga leleí, tuʻunga fakalaumālié pe tuʻunga fakalaó. Ko kinautolu ‘oku ʻi ai haʻanau ngaahi palopalema fakaemo‘uileleí ʻoku totonu ke nau talanoa mo ha kau palōfesinale fakafaitoʻo falalaʻanga ʻoku laiseni ʻi he ngaahi malaʻe ʻoku nau fakahoko ngāue aí.

Makehe mei he fekumi ki ha tokoni fakafaito‘o falalaʻangá, ‘oku poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau muimui ki he fakahinohino fakalaumālie ʻi he Sēmisi 5:14 ke “ui ki he kaumātu‘a ʻo e Siasí; pea ke nau lotua ia, ‘o tākai ʻaki ia ‘a e loló ʻi he huafa ʻo e ʻEikí.” Ko e ngaahi tāpuaki lakanga fakataulaʻeiki ʻo e fakamoʻuí ʻoku fai ia ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e tuʻunga lakanga fakataulaʻeiki ʻoku fie maʻú. ‘Oku foaki kinautolu ʻo ka kole pea ʻoku ʻikai totongi ia (vakai, 18.13).

‘Oku ʻikai poupou‘i ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau kumi ha faifakamoʻui faimana pe kāfakafa mei ha taha fakafoʻituitui pe kulupu ʻoku taku ʻoku nau maʻu ha ngaahi founga makehe ke maʻu ha mālohi faifakamoʻui ʻoku kehe mei he lotú mo e fakahoko totonu ʻo e ngaahi tāpuaki lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku faʻa ui ʻa e ngaahi meʻá ni ko e “ivi fakamoʻui.” ‘Oku toe fakaʻaonga‘i foki mo ha ngaahi hingoa kehe. Ko e ngaahi palōmesi pehē ki he fakamoʻuí ʻoku faʻa foaki ia kae fetongi ʻaki ha paʻanga.

38.7.9

Maliuana Fakafaito‘ó

‘Oku fakafepakiʻi ‘e he Siasí hono fakaʻaonga‘i ʻo e maliuaná ki he ngaahi taumuʻa ʻoku ʻikai fakafaitoʻó. Vakai, 38.7.14.

Neongo ia, ka ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e maliuaná ki ha ngaahi taumuʻa fakafaitoʻo ʻi he taimi ʻoku feau ai ʻa e ngaahi tuʻunga ko ʻení:

  • ʻOku tuʻutuʻuni fakafaitoʻo ia, ʻe ha toketā kuo ʻosi laiseni pe ko ha taha ngāue fakafaitoʻo kehe kuo fakangofua fakalao, ke fakaʻaongaʻi.

  • ʻE muimui ʻa e tokotahá ki he lahi pea mo e founga hono fakaʻaongaʻí mei ha toketā pe taha ngāue fakafaitoʻo kehe kuo ʻosi fakamafaiʻi. ‘Oku ʻikai fakangofua ‘e he Siasí ʻa e maliuana kehé kae ʻoua kuo fakamafaiʻi ia ʻe he taha ngāue fakafaitoʻó ʻo fakatatau ki hono fiemaʻu fakafaitoʻó.

‘Oku ʻikai fakangofua ‘e he Siasí ʻa e ifi maliuaná, kau ai ki he ngaahi ʻuhinga fakafaitoʻó.

38.7.10

Foaki mo Hono Fetongi ʻo ha Konga ʻi Loto pe Kupu ʻo e Sinó

Ko hono foaki ʻo e ngaahi konga ʻi loto pe kupu ʻo e sinó ko ha ngāue taʻesiokita ia ʻoku faʻa iku ʻo ʻaonga lahi ki he niʻihi fakafoʻituitui ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi palopalema fakafaitoʻó.

Ko e fili ʻe ha taha kei moʻui ke foaki hano ʻōkani ki ha taha kehe pe maʻu ha ʻōkani kuo foaki mai, ʻoku totonu ke fai ia ʻi ha faleʻi fakafaitoʻo falalaʻanga mo fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu.

Ko e tuʻutuʻuni ke fakamafaiʻi ha toʻo ʻo ha ngaahi ʻōkani pe konga mei ha taha pekiá ʻe fai ia ʻe he tokotahá pe ʻe hono fāmilí.

38.7.11

Fakalōloa ‘o e Moʻuí (Kau ai e Tokoniʻi Fakamīsini e Moʻuí)

Ko e taimi ʻoku hoko ai ha puke lahi, ʻoku totonu ke tui ʻa e kāingalotú ki he ʻEikí pea fekumi ki ha tokoni fakafaitoʻo falalaʻanga. Neongo ia, ka ko e taimi ʻe mahino ai e maté, ʻoku totonu ke lau ia ko ha tāpuaki mo ha konga mahuʻinga ʻo e moʻui taʻengatá (vakai, 2 Nīfai 9:6; ʻAlamā 42:8).

ʻOku ʻikai totonu ke ongoʻi haʻisia ʻa e kāingalotú ke fakalōloa ʻa e moʻui fakamatelié, ʻaki ha ngaahi founga ʻoku ʻikai fakapotopoto. ʻOku fakahoko lelei taha ʻa e ngaahi fili ko ʻení ʻe he tokotahá, kapau ʻe lava, pe ʻe he kau mēmipa ʻo e fāmilí. ‘Oku totonu ke nau kumi ha faleʻi fakafaitoʻo falalaʻanga mo ha fakahinohino fakalangi ʻo fou ʻi he lotú.

ʻE fai ʻe he kau takí ha poupou kiate kinautolu ʻoku nau fakakaukauʻi pe ʻe kei hoko atu pe ʻe toʻo ʻa e mīsini fakatolonga moʻui ʻo ha mēmipa ʻo e fāmilí.

38.7.12

Ngaahi Kulupu Tokoni ki he Fakafoʻituituí

ʻOku lahi ha ngaahi kulupu fakafoʻituitui mo ha ngaahi kautaha fakakomēsiale ʻoku ʻi ai ʻenau ngaahi polokalama ʻoku pehē tokua te ne hiki hake hoto tuʻungá, ngeia fakafoʻituituí, tuʻunga fakalaumālié, pe vā fakafāmilí. ʻOku faʻa palōmesi ʻe he ngaahi kulupú ni ha ngaahi founga vave ke solova ʻaki e ngaahi palopalema ʻoku faʻa fie maʻu ha taimi lōloa, lotu, pea mo ha ngāue lahi fakafoʻituitui ke fakaleleiʻí. Neongo ʻe maʻu ʻe kinautolu ʻoku kau aí ha nonga taimi nounou ʻi honau lotó, ka ʻoku faʻa toe foki mai pē ʻa e ngaahi palopalema motuʻá ia, ʻo iku ai ki ha toe loto-mamahi mo e ongoʻi tuēnoa lahi ange.

ʻOku taukaveʻi pe fakangalingali ʻe ha niʻihi ʻo e ngaahi kulupu ko ʻení kuo ʻosi poupouʻi kinautolu ʻe he Siasí pe ko ha Kau Taki Māʻolunga fakafoʻituitui. Neongo ia, ka ʻoku ʻikai moʻoni ʻa e fakamatala ko ʻení.

ʻOku toe fakatokanga foki ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku taukaveʻi ʻe ha niʻihi ʻo e ngaahi kulupu ko ʻení ha ngaahi fakakaukau pea mo fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga ʻe lava ke fakatuʻutāmaki. ʻOku ʻeke foki ʻe ha ngaahi kulupu lahi ha totongi mamafa pea mo feinga ke nau tukupā ʻi ha taimi lōloa. ʻOku tuifio ʻe ha niʻihi ha ngaahi fakakaukau fakamāmani fakataha mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi ha ngaahi founga ʻe lava ke uesia ai ʻa e tuʻunga fakalaumālié mo e tuí.

Kuo pau ke ʻoua naʻa totongi, tuʻuaki, pe poupouʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e faʻahinga kulupu pe tōʻonga peheé. He ʻikai lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fale ʻo e Siasí ki he ngaahi ʻekitivitī ko ʻení.

ʻE lava ha kāingalotu ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi palopalema fakasōsiale pe fakaeloto ke talanoa mo e kau takí ke maʻu ha fakahinohino ke ʻilo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku fenāpasi mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, vakai, 22.3.4.

38.7.13

Ngaahi Huhu Maluʻí

ʻOku maluʻi ʻe he ngaahi huhu maluʻi ʻoku fakahoko ʻe he kau palōfesinale fakafaitoʻo falalaʻangá ʻa e moʻui leleí pea fakatolonga ʻa e moʻuí. ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau maluʻi kinautolu, ko ʻenau fānaú, mo honau tukui koló ʻo fakafou ʻi he huhu maluʻí.

Ko hono aofangatukú, ʻoku fatongia ʻaki ʻe he fakafoʻituituí ke fai ʻenau ngaahi fili pē ʻanautolu fekauʻaki mo e huhu maluʻí. Kapau ʻoku ʻi ai ha hohaʻa ʻa e kāingalotú, ʻoku totonu ke nau talanoa mo ha kau palōfesinale fakafaitoʻo falalaʻanga pea toe kolea foki mo e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.

Ko e kau teuteu ngāue fakafaifekau kuo teʻeki huhu maluʻí ʻoku ngalingali ʻe fakangatangata pē kinautolu ke ngāue ʻi honau fonua tupuʻangá.

38.7.14

Lea ʻo e Potó mo e Ngaahi Tōʻonga Fakatupu Moʻui Leleí

Ko e Lea ʻo e Potó ko ha fekau ia ʻa e ʻOtuá. Na‘á Ne fakahā ia ke ʻaonga fakatuʻasino mo fakalaumālie ki Heʻene fānaú. Kuo fakamahino‘i ʻe he kau palōfitá ‘oku kau ʻi he ngaahi akonaki ‘i he Tokateline mo e Ngaahi Fuakava 89 ʻa e fakaʻehiʻehi mei he tapaká, inu mālohí (ʻolokaholó), mo e inu velá (tií mo e kofí).

Kuo ʻosi toe ako‘i foki ʻe he kau palōfitá ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi meʻa ʻoku fakatuʻutāmaki, taʻe-fakalao, pe fakatupu maʻunimaá pe ʻokú ne uesia e fakakaukau leleí.

‘Oku ʻi ai mo ha ngaahi meʻa mo e tōʻonga fakatuʻutāmaki kehe ʻoku ʻikai fakamahinoʻi ʻi he Lea ʻo e Potó pe ʻe he kau taki ʻo e Siasí. ʻOku totonu ke fakakaukau fakapotopoto mo faʻa lotu ʻa e kāingalotú ʻi heʻenau ngaahi fili ke paotoloaki ʻenau moʻui lelei fakatuʻasinó, fakalaumālié, mo fakaelotó.

Naʻe pehē ʻe he ʻAposetolo ko Paulá: “ʻIkai ʻoku mou ʻilo, ko homou sinó ko e fale tapu ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku ʻiate kimoutolú, ʻa ia ʻoku mou maʻu mei he ʻOtuá, pea ʻoku ʻikai ʻamoutolu ʻa kimoutolu? He kuo fakatau ʻa kimoutolu ʻaki ʻa e totongi: ko ia ke fakaongoongolelei ʻa e ʻOtuá ʻi homou sinó, pea ʻi homou laumālié, ʻa ia ʻoku ʻo e ʻOtuá” (1 Kolinitō 6:19–20).

Naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ha ngaahi tāpuaki fakalaumālie mo fakatu‘asino kiate kinautolu ʻoku talangofua ki he Lea ‘o e Potó mo e fakahinohino ʻa e kau palōfita moʻuí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:18–21).

38.8

Ngaahi Tuʻutuʻuni Fakatakí

38.8.1

Ohí mo e Tauhi Fakataimí

ʻE lava ke tāpuekina ʻa e fānaú mo e ngaahi fāmilí ʻe he ohi fakalaó mo e tauhi fakataimi ʻo e fānaú. ʻE lava ke faʻu ha ngaahi fāmili ʻofa mo taʻengata ʻo fakafou ʻi he ohi fakalaó. Tatau ai pē pe ʻoku omi e fānaú ki ha fāmili ʻo fakafou ʻi ha ohi fakalao pe fāʻeleʻi ki ai, ko ha tāpuaki ʻoku mahuʻinga tatau pē kinautolu.

Ko e kāingalotu ʻoku feinga ke ohi fakalao pe tauhi fakataimi ha fānaú ʻoku totonu ke nau talangofua ki he ngaahi lao fekauʻaki mo iá ʻi honau fonuá pea mo e ngaahi puleʻanga ʻoku kau aí.

ʻOku ʻikai fakahoko ʻe he Siasí ʻa e ngaahi ohi fakalaó. Neongo ia, ka ʻe lava ʻa e kau taki ʻi he ʻIunaiteti Siteití mo Kānatá, ke fakahinohino ʻa e kāingalotú ki he Potungāue Tokoni ki he Fāmilí ko ha maʻuʻanga tokoni faleʻi pē. Ko e fakamatala ki he fetuʻutakí, vakai, 31.3.6.

Ko e fakamatala ki he ngaahi mātuʻa taautaha ʻoku feitamá, vakai, 38.6.19

Ki ha fakamatala lahi ange, vakai, “Adoption” (Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org).

38.8.2

Loto Kākā he Fakatupu Paʻangá (affinity fraud)

ʻOku hoko ʻa e loto kākā ʻi he fakatupu paʻangá ʻi he taimi ʻoku ngāuehala ʻaki ai ʻe ha taha ha falala pe loto ʻo ha taha ke kākaaʻi ia. ʻE lava ke hoko ʻeni ʻi ha taimi ʻoku fakatou kau ai ʻa e ongomeʻá ki ha kulupu tatau, hangē ko e Siasí. ʻE toe lava foki ke hoko ʻaki hano ngāuehala ʻaki ha tuʻunga kaungāmeʻa pe falala, hangē ko ha uiuiʻi faka-Siasi pe fehokotaki fakafāmili. Ko e loto kākā he fakatupu paʻangá ʻoku meimei fakahoko ia ke maʻu ai ha tupu fakapaʻanga.

ʻOku totonu ke faitotonu ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi heʻenau ngaahi fengāueʻakí mo nau angatonu. Ko e loto kākaá ko hano lavakiʻi fakamā ia ʻo e falalá mo e lotó. ʻE ala moʻulaloa ai ʻa kinautolu ʻoku nau fakahokó ke fakaʻilo ʻi he faihia. ʻE toe lava foki ke fehangahangai ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku loto kākaá mo ha ngaahi fakataputapui ʻi honau tuʻunga mēmipasipí pe tuʻusi. Vakai, 32.6.1.3 mo e 32.6.2.3 ki ha fakahinohino fekauʻaki mo e ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí koeʻuhí ko ha ngaahi tōʻonga kākā.

ʻOku ʻikai totonu ke lau ʻe he kāingalotú ko ʻenau ngaahi ngāue fakapisinisí ʻoku fakalele, pe poupouʻi, pe fakafofongaʻi ʻa e Siasí pe ko hono kau takí.

38.8.3

ʻŪ Naunau ki he Fanongó mo e Sió

ʻE lava ke tokoni ʻa e ʻū naunau ki he sió mo e fanongó ke tokoniʻi hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi kalasi mo e ngaahi fakatahaʻanga ʻo e Siasí. ʻOku kau ʻi he ngaahi sīpinga ʻo e ʻū naunau ko ʻení ha ngaahi vitiō, ʻū fakatātā, mo ha ngaahi fasi kuo hiki. ʻOku ʻikai totonu ke teitei hoko hono fakaʻaongaʻi ʻo e ʻū naunau ko ʻení ko ha fakahohaʻa pe ko e tefitoʻi taumuʻa ia ʻo e kalasí pe fakatahaʻangá.

ʻOku ʻikai totonu ke fakaʻaongaʻi ʻe he kāingalotú ʻa e ʻū naunau ki he sió mo e fanongó ʻi he ngaahi houalotu sākalamēnití pe ʻi he fakataha lahi ʻo e konifelenisi fakasiteikí. Neongo ia, ka ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi hiva kuo lekōtí ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ko ʻení ʻo ka fie maʻu ke tā fakataha mo e ngaahi himí.

ʻOku totonu ke talangofua ʻa e kāingalotú ki he ngaahi lao kotoa pē ʻo e maʻu mafai pulusí ʻi he taimi ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻa e ʻū naunau ki he sió mo e fanongó (vakai, 38.8.11). ʻOku totonu ke nau fakaʻaongaʻi pē ʻa e ʻū naunau ʻoku fenāpasi mo e ongoongoleleí mo tokoni ke fakaafeʻi ʻa e Laumālié.

38.8.4

Ngaahi Fakamoʻoni Hingoa mo e ʻŪ Tā ʻo e Kau Taki Māʻolungá, Kau ʻŌfisa Māʻolungá, mo e Kau Fitungofulu Fakaʻēliá

ʻOku ʻikai totonu ke feinga ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke maʻu ha fakamoʻoni hingoa ʻa e Kau Taki Māʻolungá, Kau ʻŌfisa Māʻolungá, pe Kau Fitungofulu Fakaʻēliá. Pe ʻe kole ʻe he kāingalotú ki he kau taki ko ʻení ke nau fakamoʻoni hingoa ʻi heʻenau folofolá, himí, pe ngaahi polokalamá. Ko hono fai ʻení ʻoku ofeʻi ai kinautolu mei honau ngaahi uiuiʻi toputapú mo e laumālie ʻo e ngaahi fakatahaʻangá. ʻE lava foki ke taʻofi ai kinautolu mei haʻanau feʻiloaki mo e toenga ʻo e kāingalotú.

ʻOku ʻikai totonu ke faitaaʻi ʻe he kāingalotú ʻa e kau Taki Māʻolungá, Kau ʻŌfisa Māʻolungá, pe kau Kau Fitungofulu Fakaʻēliá ʻi he loto falelotú.

38.8.5

Ngaahi Pisinisí

He ʻikai fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi ʻapisiasi mo e ngaahi fale kehe ʻo e Siasí, ngaahi fakatahaʻanga mo e ngaahi kalasi ʻa e Siasí, pea mo e ngaahi uepisaiti mo e ngaahi sēnolo mītia fakasōsialé ke tuʻuaki ha faʻahinga pisinisi pe kautaha ʻoku ʻikai ʻo e Siasí.

He ʻikai ʻoange e ngaahi lisi pe ha toe fakamatala fekauʻaki mo e kāingalotu ʻi ha ngaahi kulupu faka-Siasi ki ha pisinisi pe kautaha ʻoku ʻikai ʻo e Siasí. ʻOku kau heni (ka ʻoku ʻikai fakangatangata) ʻa kinautolu ʻoku nau tuʻuaki ʻa e teití, akó, mo e ngaahi faingamālie ngāué. Vakai, 38.8.31.

38.8.6

Kau Ngāue Totongi ʻi he Siasí

Kuo pau ke tauhi ʻe he kau ngāue totongi ʻo e Siasí ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e Siasí ʻi he taimi kotoa pē. Kuo pau foki ke nau toe tauhi ʻa e ngaahi lao fakalotofonua ki he maʻu ngāué.

Ke kamata pe hokohoko atu ʻenau ngāue ʻi he Siasí, kuo pau ke moʻui taau ʻa e kāingalotú ke maʻu ha lekomeni temipale. ʻE fetuʻutaki atu maʻu pē ʻa e kau fakafofonga ʻo e Potungāue Maʻuʻanga Tokoni Fakaetangata ʻa e Siasí ki he kau palesiteni fakasiteikí pe kau pīsopé ke fakapapauʻi ʻoku moʻui taau ki he temipalé ʻa e kau ngāue totongi lolotongá pe niʻihi ʻe ngāue ki he Siasí. ʻOku totonu ke tali vave mai ʻe he kau takí.

38.8.7

Ngaahi Makasini ʻa e Siasí

Ko e ngaahi makasini ʻa e Siasí ʻoku kau ai ʻa e:

‘Oku poupouʻi ‘e he kau Palesitenisī ʻUluakí ‘a e kāingalotu kotoa pē ke nau lau e ngaahi makasini ʻa e Siasí. ‘E lava ke tokoni ʻa e ngaahi makasiní ki he kāingalotú ke nau ako ʻa e ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí, ako e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfitá, ongoʻi ʻoku nau fehokotaki ko ha fāmili fakaemāmani lahi ʻo e Siasí, fepaki mo e ngaahi polé ʻi he tui, mo ʻunu ke ofi ange ki he ‘Otuá.

ʻE tokoniʻi ʻe he kau takí ʻa e kāingalotú ke nau maʻu ʻa e ngaahi makasiní ʻo anga peheni:

  • Tokoni‘i ʻa e kāingalotú ke nau totongi e ngaahi makasini kuo pākí mo fakafoʻou ‘enau totongi makasiní.

  • Fakahinohino ki he kāingalotú e founga ke nau maʻu ai e fakamatala ʻo e makasiní ʻi he ChurchofJesusChrist.org, polokalama Gospel Library, mo e polokalama Gospel Living. ‘Oku taʻetotongi ʻa e fakamatala fakaʻilekitulōnika ko ʻení.

  • ʻI he ʻosi pē papitaiso ʻo e kau mēmipa foʻoú, fakahinohino ange ʻa e founga ke nau maʻu fakaʻilekitulōnika ai e ngaahi makasini ʻo e Siasí. Kapau te nau saiʻia ange pē ʻi he makasini kuo pākí, foaki ange ha ʻota makasini taʻu ʻe taha ʻo fakaʻaongaʻi e paʻanga patiseti ʻa e ʻiunití.

  • Foaki hokohoko ha ngaahi makasini ki he fānau mo e toʻu tupu kotoa ʻoku maʻulotu kae ʻikai kau ai ʻenau mātuʻá pe tauhí. Faka‘aongaʻi ‘a e paʻanga patiseti ‘a e ʻiunití.

‘E lava ke ui ʻe he kau pīsopé ha fakafofonga makasini ke tokoni ke maʻu ʻe he kāingalotú ʻa e ngaahi makasiní. Pe te nau vahe ki he kalake fakauōtí ke tokoni (vakai, 7.3).

ʻE toe lava foki ʻa e fakafofonga makasiní pe sekelitali pulé ʻo tokoni ke tānaki ha ngaahi aʻusia mo ha ngaahi fakamoʻoni langaki ʻo e tuí mei he kāingalotu fakalotofonuá ke vahevahe mo e ngaahi makasiní.

ʻOku lava ke totongi e ngaahi makasini pākí ʻi he store.ChurchofJesusChrist.org, ko e Potungāue Tokoni Fakaemāmani Lahí, mo e Ngaahi Falekoloa Senitā Tufakiʻanga Naunaú. ‘I he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ʻe ʻota ai ʻe he ʻiunití maʻa honau kāingalotú mo tufaki ʻa e ngaahi makasiní ʻi honau ngaahi ʻapisiasí. Ke ma‘u ha fakamatala lahi ange, fetuʻutaki ki he Potungāue Tokoni Fakaemāmani Lahí pe ko ha falekoloa senitā tufakiʻanga naunau.

38.8.8

Hingoa ʻo e Siasí, Fakaʻilonga Leá, mo e Fakaʻilongá

ʻĪmisi
Fakaʻilonga lea mo e fakaʻilonga ʻo e Siasí

Ko e hingoa, fakaʻilonga lea pea mo e fakaʻilonga ʻo e Siasí, ko ha ngaahi meʻa mahuʻinga ia ʻoku ʻilo ʻaki ʻa e Siasí. ʻOku ʻosi lesisita kinautolu ko ha ngaahi fakaʻilonga fefakatauʻaki (trademark) pe ʻoku maluʻi fakalao kinautolu ʻi he funga ʻo e māmaní. ʻOku fakaʻaongaʻi kinautolu ke ʻiloʻi ʻaki e ngaahi tohi, ongoongo, mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko fakaʻofisiale ʻi he Siasí.

Kuo pau ke toki fakaʻaongaʻi pē ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻoku ʻiloʻi ʻaki e Siasí ʻo fakatatau mo e ngaahi fakahinohino ʻoku ʻoatu ʻi laló.

Hingoa ʻo e Siasí kuo tohí. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he ngaahi ʻiuniti fakalotofonuá ʻa e hingoa ʻo e Siasí kuo tohí (ʻikai ko e fakaʻilonga leá pe fakaʻilongá) ʻi he taimi ʻoku kakato kotoa ai ʻa e ngaahi tuʻunga ko ʻení:

  • Ko e ʻekitivitī pe meʻa ʻoku fekauʻaki mo e hingoá, ʻoku fakalele moʻoni ia ʻe he ʻiunití (hangē ko ʻení, ko ha polokalama houalotu sākalamēniti).

  • ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e hingoa ʻo e ʻiuniti fakalotofonuá ʻi muʻa ʻi he hingoa ʻo e Siasí (hangē ko ʻení, Kolo Kemipou Losa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní).

  • ʻOku ʻikai fakatatauʻi ʻe he mataʻi taipé pe faitatau mo e fōtunga hingoa fakaʻofisiale ʻo e Siasí.

Fakaʻilonga leá mo e fakaʻilongá. Kuo pau ke toki fakaʻaongaʻi pē ʻa e fakaʻilonga leá mo e fakaʻilongá (vakai ki he fakatātā ʻi ʻolungá) ʻi hano fakangofua ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. He ʻikai fakaʻaongaʻi kinautolu ko ha ngaahi meʻa teuteu. Pe ʻe fakaʻaongaʻi kinautolu ʻi ha faʻahinga meʻa fakataautaha, fakakomēsiale, pe ʻi ha founga tuʻuaki.

ʻOku totonu ke ʻave ʻa e ngaahi fehuʻí ki he:

Intellectual Property Office

50 East North Temple Street

Salt Lake City, UT 84150-0005

Telefoni: 1-801-240-3959 pe 1-800-453-3860, laine 2-3959

Fekisimilí: 1-801-240-1187

ʻĪmeili: cor-intellectualproperty@ChurchofJesusChrist.org

38.8.9

Ngaahi Fetuʻutaki ki he Kau Palesiteni Fakasiteikí mo e Kau Pīsopé mei he Kau Ngāue Totongi mo e Kau Ngāue Taʻetotongi ʻa e Siasí

Ko e taimi ʻoku fiemaʻu ai ke fetuʻutaki ʻa e kau ngāue totongi mo e kau ngāue taʻetotongi ʻa e Siasí ki ha palesiteni fakasiteikí pe pīsopé, te nau fakahoko fakahangatonu ʻa e fetuʻutakí ki he sekelitali pule ʻa e takí, tukukehe kapau ko e meʻa ko iá ʻoku mātuʻaki fakavavevave pe ʻikai fakahāhāholo. ʻOku fakaʻatā ʻe he meʻá ni ʻa e kau palesiteni fakasiteikí mo e kau pīsopé ke nau tokanga taha pē ki he ngaahi fatongia lahi ko kinautolu pē te nau lava ʻo fakahokó.

ʻOku kau ʻi he kau ngāue totongi mo e kau ngāue taʻetototongi ʻo e Siasí ʻa e kau fakafofonga ʻo e ngaahi potungāue kotoa pē ʻo e Siasí, ngaahi polokalama akó mo e ngaahi ʻapiakó, ngaahi ngāue fakauelofeá mo e moʻui fakafalala pē kiate kitá, mo e ngaahi pisinisi ʻoku fengāueʻaki mo e Siasí.

Ko e taimi ʻoku ʻikai uiuiʻi pe ngāue lelei kakato ai ha sekelitali pule, ʻe lava ke fetuʻutaki hangatonu pē ki he takí.

38.8.10

ʻŪ Komipiutá

Ko e ʻū komipiuta mo e polokalama fakakomipiuta ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he ngaahi ʻapisiasi ʻo e Siasí ʻoku ʻoatu mo tokangaʻi ia ʻe he hetikuota ʻo e Siasí pe ʻōfisi fakaʻēliá. ʻE fakaʻaongaʻi ʻe he kau takí mo e kāingalotú ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ke poupouʻi ʻaki e ngaahi taumuʻa ʻa e Siasí, kau ai e ngāue hisitōlia fakafāmilí.

Ko e polokalama fakakomipiuta kotoa pē ʻi he ʻū komipiuta ko ʻení kuo pau ke laiseni totonu ia ki he Siasí.

ʻE tokangaʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí ʻa e fokotuʻu mo e fakaʻaongaʻi ʻo e ʻū komipiuta ʻi he siteikí, kau ai mo ia ʻi he ngaahi senitā FamilySearch. ʻE fakapapauʻi ʻe he mataotao fakatekinolosia ʻo e siteikí ʻoku fakafoʻou lelei mo tauhi kinautolu ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 33.10

38.8.11

Naunau ʻOku Puleʻi ʻe he Maʻu Mafai Pulusí

Ko e maʻu mafai pulusí ko ha maluʻi ia ʻoku foaki ʻe he laó kiate kinautolu naʻa nau fuofua faʻú ʻa ia ʻoku fakahaaʻi ʻi ha founga ʻoku lava ʻo sio ki ai (kau ai e fakaʻilekitulōniká), ʻo peheni:

  • Ngaahi meʻa fakalaukongá mo e tohí, fakamūsika, fakatulama, mo e fakafaivá.

  • Ngaahi ngāue fakaʻātí, fakafaitaá, mo e tā-tongitongí.

  • Ngaahi ngāue ki he ongó mo e sió (hangē ko e heleʻuhilá mo e vitioó, CD, mo e DVD).

  • Ngaahi polokalama pe vaʻinga fakakomipiutá.

  • ʻInitanetí mo e ngaahi tauhiʻanga fakamatala kehé.

Ko e ngaahi lao ʻokú ne puleʻi ʻa e ngaahi ngāue foʻoú mo honau fakangofua ke fakaʻaongaʻi, ʻe kehe mei he fonua ki he fonua. Ko e ngaahi tuʻutuʻuni faka-Siasi ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi he konga ko ʻení ʻoku fenāpasi pē ia mo e ngaahi talite fakavahaʻapuleʻanga ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi ha ngaahi fonua lahi. Koeʻuhí ke mahinongofua, ʻoku fakamatala ʻa e konga ko ʻení ki he ngaahi totonu ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ko e “maʻu mafai pulusi.” Ka neongo ia, ʻe lava ke ʻiloa ha niʻihi ʻo e ngaahi totonu ko ʻení ʻi ha ngaahi fonua ʻe niʻihi, ʻaki ha ngaahi hingoa kehe.

ʻOku totonu ke fai pau ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ki he ngaahi lao kotoa ʻo e maʻu mafai pulusí. Ko e angamahení, ko kinautolu pē ʻoku nau maʻu ʻa e mafai pulusí te nau lava ʻo fakamafaiʻi ʻa e ngaahi founga fakaʻaongaʻi ko ʻeni ʻo ʻenau ngāué:

  • Hiki tataú (ʻai ʻo ha tataú)

  • Tufakí

  • Fakahoko ʻi he kakaí

  • Fakaʻaliʻali ki he kakaí

  • Faʻu hano filioʻi ʻo e koloa/ngāue ko iá

Ko hano fakaʻaongaʻi ʻo ha ngāue ʻi ha taha ʻo e ngaahi founga ko ʻení taʻe fakamafaiʻi mei he tokotaha maʻu mafai pulusí ʻoku fehangahangai ia mo e tuʻutuʻuni ʻa e Siasí. Ko e faʻahinga fakaʻaongaʻi peheé ʻe lava foki ke haʻisia ai ʻa e Siasí ki ha moʻua fakalao.

ʻOku totonu ke fakakaukau ʻe ha taha pē ʻokú ne fakaʻaongaʻi ha polokalama, ʻoku maluʻi ia ʻe he maʻu mafai pulusí. ʻOku meimei ke kau ʻi he ngaahi meʻa ʻoku pulusí ha fakatokanga ʻa e maʻu mafai pulusí, hangē ko e “© 1959 ʻe John Doe.” (Ko e fakaʻilonga ʻi he ngaahi lekooti ʻo e ongó ko e ℗.) Ka neongo ia, ʻoku ʻikai fie maʻu ha fakatokanga ia ʻo e maʻu mafai pulusí ki ha maluʻi fakalao. Ko e meʻa tatau pē, ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa e ʻikai toe pulusi ha faʻahinga tohi pe fokotuʻu ʻi he ʻinitanetí ke ʻikai puleʻi ʻe he maʻu mafai pulusí. Pe ʻe fakatonuhiaʻi ai hono hiki tatau, tufaki, fakaʻaongaʻi, fakaʻaliʻali, pe fai hano filioʻi taʻe maʻu ha ngofua.

ʻOku tokoni ʻa e Intellectual Property Office (IPO) ʻa e Siasí, ʻi hono fakahoko ʻo e ngaahi kole ki hano fakaʻaongaʻi ʻa e ʻū naunau pe polokalama ʻa e Siasí ʻoku puleʻi ʻe he maʻu mafai pulusí, kau ai ʻa e ʻū naunau ʻoku maʻu mafai pulusi ʻe he Intellectual Reserve, Inc. (IRI). Ko e IRI ko ha kautaha mavahe ia ʻoku ʻikai fakatupu paʻanga, ʻoku ʻaʻana ʻa e ʻū naunau fakaʻatamai ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he Siasí. Ki ha fakamatala ki hono kole ke fakaʻaongaʻi e ʻū naunau ʻa e Siasí, vakai, “Terms of Use” ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi fehuʻi mo e ngaahi tali ko ʻení ke mahino ki he kāingalotú mo nau talangofua ki he ngaahi lao ʻo e maʻu mafai pulusí ʻi he taimi ʻoku nau fakaʻaongaʻi ai ʻa e ʻū naunau ʻoku puleʻi ʻe he maʻu mafai pulusí ʻi he lotú pea ʻi honau ʻapí. Ka ʻi ai ha fehuʻi ʻa e kāingalotú ʻoku ʻikai tali atu ʻi he ngaahi fakahinohinó ni, te nau lava ʻo fetuʻutaki ki he IPO:

Intellectual Property Office

50 East North Temple Street

Salt Lake City, UT 84150-0005

Telefoni: 1-801-240-3959 pe 1-800-453-3860, laine 2-3959

Fekisimilí: 1-801-240-1187

ʻĪmeili: cor-intellectualproperty@ChurchofJesusChrist.org

ʻE lava nai ke u hiki ha tatau ʻo e ʻū naunau ʻa e Siasí kuo pulusí? Tukukehe ʻo ka toki fakahā atu, ʻe lava ke hiki ha tatau ʻo e ʻū naunau ʻa e Siasí ke fakaʻaongaʻi ki ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fakakomēsiale ʻi he Siasí, ʻapí, mo e fāmilí. ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi tuʻutuʻuni ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e uepisaiti pe app ʻa e Siasí ʻa e founga ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e fakamatala ʻi he ngaahi uepisaiti mo e apps ko ʻení. He ʻikai fakaʻaongaʻi fakakomēsiale ha nāunau ʻa e Siasí taʻe-tomuʻa maʻu ha tohi fakangofua mei he IPO.

ʻE lava nai ke u hiki ha tatau ʻo e meʻa fakamūsiká? ʻOku ʻi ai ha ngaahi lao maʻu mafai pulusi makehe ki he meʻa fakamūsiká. ʻE lava ke hiki tatau ʻe ha taha ʻa e meʻa fakamūsika mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení, ke fakaʻaongaʻi ʻe he Siasí, ʻapí, mo e fāmilí ʻi ha meʻa ʻoku ʻikai fakakomēsiale tuku kehe kapau ʻoku fokotuʻu ʻi ha himi pe foʻi hiva ha fakataputapui:

Ko hono paaki ha tatau pe fasi ne ʻosi lekooti taʻe-maʻu ha fakangofua mei he tokotaha maʻu mafai pulusí, ʻoku fehangahangai ia mo e tuʻutuʻuni ʻa e Siasí.

ʻE lava nai ke u hiki ha tatau ʻo e naunau ʻoku ʻikai ʻo e Siasí? Ko hono fakalūkufuá, ʻikai. ʻOku puleʻi ʻe he lao maʻu mafai pulusí ʻa hono fakaʻaongaʻi ʻo e nāunau ʻoku puleʻi fakafoʻituituí. Ko e angamahení, ʻoku ʻi ai ha ngaahi fakangatangata ʻokú ne ʻomi ʻa e ngaahi tuʻunga ke muimui ki ai ʻa e kakaí kimuʻa pea nau toki hiki ha tatau ʻo ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ʻo e Siasí. Ko e ngaahi fakangatangata ko ʻení ʻoku faʻa hiki ia ʻo ofi ki he kamataʻanga ʻo ha tohi. ʻOku totonu ke fai pau ʻa e kāingalotú ki he ngaahi lao kotoa ʻo e maʻu mafai pulusí.

ʻE lava nai ke u fakaʻaliʻali ha ngaahi koloa tuʻuaki fakakomēsiale ʻo e sió mo e fanongó, ʻi ha ngaahi polokalama ʻa e Siasí ʻoku fai? Ko hono fakalūkufuá, ʻikai. ʻOku ʻikai totonu ke maumauʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e ngaahi fakatokanga mo e ngaahi fakataputapui ʻoku fokotuʻu ʻi he ʻū koloa fakakomēsiale ki he fanongó mo e sió. ʻOku kau heni ʻa e ngaahi heleʻuhilá, ngaahi vitiō kehé, mo e mūsiká. Ko hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi meʻa fakakomēsiale ko ʻeni ki he fanongó mo e sió ʻi he ngaahi polokalama ʻa e Siasí ʻoku meimei ke fie maʻu ai ha fakangofua meiate kinautolu ko e kau maʻu mafai pulusí.

ʻE lava nai ke u hiki mei he ʻinitanetí pe ʻai ha tatau ʻo ha polokalama fakakomipiuta mo ha ngaahi polokalama kehe ke fakaʻaongaʻi he Siasí? Ko hono fakalūkufuá, ʻikai. He ʻikai hiki ha tatau ʻo e ngaahi polokalama fakakomipiutá pe ha toe polokalama kehe pe hiki mei he ʻinitanetí kae ʻoua kuo fakatau mai ʻa e laiseni kotoa pē ʻi he founga totonú.

Ko e hā ha fakangofua ʻoku fie maʻu, kae fakahoko ha ngaahi hiva mo ha ngaahi tulama? ʻE lava ke fakahoko ʻa e ngaahi tulama ʻoku ʻo e Siasí pe IRI ʻi he ngaahi fakataha ʻa e Siasí taʻe-tomuʻa maʻu ha fakangofua mei he hetikuota ʻo e Siasí. Kapau ʻoku ʻi ai ha tulama ʻoku puleʻi ʻe he maʻu mafai pulusí ka ʻoku ʻikai ʻo e Siasí, kuo pau ke kole ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ha ngofua ke fakahoko kakato pe fakakonga ia ʻi ha polokalama ʻa e Siasí. ʻOku meimei ke faʻa fie maʻu ʻe he maʻu mafai pulusí ha totongi pe paʻanga neongo kapau ʻoku ʻikai fai ha totongi ki hono fakahoko ʻo e tulamá. Ko e ngaahi fakaʻaliʻali kotoa pē ʻoku totonu ke fakangofua ia ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeiki fakalotofonuá.

38.8.12

ʻŪ Naunau Fakalēsoní

ʻOku ʻomi ʻe he Siasí ha ʻū naunau ke tokoni ki he kāingalotú ke nau ako mo moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku kau heni ʻa e ngaahi folofolá, ngaahi pōpoaki ʻo e konifelenisi lahí, makasiní, tohi lēsoní, ʻū tohí, mo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe. ʻE poupouʻi ʻe he kau takí ʻa e kāingalotú ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e folofolá mo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe ʻo ka fiemaʻu ke ako ʻa e ongoongoleleí ʻi ʻapi.

ʻOku totonu ke nofotaha hono ako mo e akoʻi ʻo e ongoongoleleí ʻi he Fakamoʻuí mo ʻEne tokāteliné. Ke tokoni ke pukepuke ʻa e tokanga ko ʻení ʻi he ngaahi kalasi ʻa e Siasí, ʻe fakapapauʻi ʻe he kau takí ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he kau faiakó ʻa e naunau kuo ʻosi fakangofuá. Ki ha fakamatala fekauʻaki mo e ʻū naunau kuo fakangofuá, vakai, Ngaahi Fakahinohino ki he Naunau Fakalēsoní.

38.8.13

Ngaahi Tohi Tuʻasilá

ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotú mo e kau takí ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tohi tuʻasila ʻo e mēmipá ʻoku ʻoatu ʻe he Siasí. ʻOku maʻu ʻa e ngaahi tuʻasila ko ʻení ʻi he Tohi Tuʻasila mo e Mape ʻo e Uōtí ʻi he ChurchofJesusChrist.org pea ʻi he polokalama Member Tools. ʻOku nau ʻoatu ha fakamatala mahino ki he fetuʻutaki ki he kāingalotú. ʻE lava ʻa e kau taki ʻo e siteikí mo e uōtí ke ʻilo ai ha fakamatala lahi ange ʻe ʻaonga ki honau ngaahi uiuiʻí. ʻE lava foki ke maʻu ʻe he kau takí ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi he Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ki he Takí mo e Kalaké.

ʻE lava ke fakangatangata ʻe he kāingalotú ha lava ke sio ki honau fakamatala fetuʻutaki fakaʻilekitulōniká. Te nau lava ʻo fai ʻeni ʻaki haʻanau fili e tuʻunga ʻo e totonu fakafoʻituitui ki he fakamatala ʻo honau fāmilí.

ʻOku totonu ke fakaʻapaʻapaʻi ʻe he kau taki ʻo e siteikí mo e uōtí ʻa e tuʻunga ki he totonu fakafoʻituitui ʻoku fili ʻe he kāingalotú. ʻE toe fakapapauʻi foki ʻe he kau taki ko ʻení ʻoku fakaʻaongaʻi ʻa e fakamatalá ki he ngaahi taumuʻa pē ʻa e Siasí kuo fakangofuá.

ʻOku ʻikai faʻa fiemaʻu ʻa e ngaahi tohi tuʻasila ia ʻa e siteikí mo e uōtí kuo pākí. Kapau ʻe pehē ʻe he kau takí ʻoku ʻi ai ha fiemaʻu moʻoni, pea ʻe lava ke paaki ha ngaahi tohi tuʻasila ʻaki hano fakaʻaongaʻi e Tohi Tuʻasila mo e Mape ʻo e Uōtí ʻi he ChurchofJesusChrist.org. ʻOku ʻikai kau ʻi he ngaahi tohi tuʻasila ko ʻení ia ʻa e tuʻunga tangata pe fefiné, taʻu motuʻá, pe ʻaho fāʻeleʻi ʻo e kāingalotú.

ʻOku ʻikai totonu ke paaki ha ngaahi lisi ʻo e kāingalotú ki ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ʻo e Siasí.

38.8.14

Valá mo e Fōtungá

ʻOku fakatupu ʻa e tangatá mo e fefiné ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá (vakai, Sēnesi 1:26–27; ʻĒpalahame 4:27). Ko e ngaahi sino fakamatelié ko ha meʻaʻofa toputapu.

‘Oku poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e sinó ʻi heʻenau ngaahi fili fekauʻaki mo e vala ʻoku tāú mo honau fōtungá. Ko e meʻa ʻoku tāú ʻoku kehekehe pē ʻi he ngaahi anga fakafonuá pea ʻi ha ngaahi meʻa kehekehe. Hangē ko ‘ení, ʻi he sākalamēnití, ʻe tui ʻe he kakai fakafoʻituituí honau vala lelei taha ki he Sāpaté ke fakahaaʻi ʻenau fakaʻapaʻapa ki he ouau sākalamēnití (vakai, 18.9.3). ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni tatau ko ʻení ʻi he ō ki he temipalé (vakai, 27.1.5). ‘E ʻiloʻi ʻe he kau ākonga ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e teunga mo e teuteu lelei taha maʻanautolú.

ʻOku ʻikai totonu ke fakamāuʻi ʻe he kāingalotú mo e kau takí ʻa e niʻihi kehé ʻo makatuʻunga ʻi honau teungá mo e fōtungá. ‘Oku totonu ke nau ʻofa ‘i he kakai kotoa pē, hangē ko e fekau ʻe he Fakamoʻuí (vakai, Mātiu 22:39; Sione 13:34–35). ‘Oku totonu ke talitali lelei ʻa e taha kotoa pē ʻi he ngaahi fakatahaʻanga mo e ʻekitivitī ʻa e Siasí (vakai, 38.1.1).

Ko e taimi ʻoku foaki ai e ngaahi lekomeni temipalé pea mo e ngaahi uiuiʻi fakauōtí mo fakasiteikí, ʻe fakakaukauʻi ʻe he kau takí honau tuʻunga moʻui tāú pea mo e fakahinohino ʻa e Laumālié (vakai, 26.3, 30.1.1, mo e 31.1.1).

38.8.15

Fuʻu Tōtuʻa e Teuteú pe Feinga ke Moʻuí (Survivalism)

ʻOku poupouʻi ʻe he Siasí ʻa e moʻui fakafalala pē kiate kitá. ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotú ke nau mateuteu fakalaumālie mo fakatuʻasino ki he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí. Vakai, 22.1.

Neongo ia, ka kuo ʻosi faleʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ke ʻoua naʻa fuʻu tōtuʻa pe hulutuʻa ʻa e teuteu ki he ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki ʻe ala hokó. ʻOku faʻa ui ʻa e faʻahinga ngāue peheé ko e maʻunimā ʻi he feinga ke moʻuí. ʻOku totonu ke fakatupu ʻa e ngaahi feinga ke teuteú ʻe he tuí, kae ʻikai ʻe he ilifiá.

Kuo ʻosi faleʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e kāingalotú ke ʻoua te nau fakamoʻua ke fokotuʻu ha tauhiʻanga meʻakai. Ka, ʻoku totonu ke fokotuʻu ʻe he kāingalotú ha meʻakai feʻunga ʻi ʻapi mo ha paʻanga talifaki ʻi ha vahaʻataimi. Vakai, 22.1.4 mo e “Food Storage” (Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org).

38.8.16

ʻAho ʻAukaí

ʻE lava ke ʻaukai ʻa e kāingalotú ʻi ha faʻahinga taimi pē. Ka neongo ia, ʻoku nau faʻa fakaʻaongaʻi ʻa e ʻuluaki Sāpate ʻo e māhiná ko ha ʻaho ʻaukai.

Ko e ʻaho ʻaukaí ʻoku meimei ke kau ai ha lotu, ʻikai kai pe inu ʻi ha houa ʻe 24 (kapau ʻoku malava fakatuʻasino), mo fai ha foaki ʻaukai ʻoku lahí. Ko e foaki ʻaukaí ko ha foaki ia ke tokoni kiate kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá (vakai, 22.2.2).

Ko e taimi ʻe niʻihi, ʻoku fakahoko ʻa e ngaahi fakataha fakaemāmani lahi pe fakalotofonua ʻa e Siasí ʻi he ʻuluaki Sāpate ʻo e māhiná. Ko e taimi ʻoku hoko ai ʻení, ʻe fili ʻe he kau palesitenisī fakasiteikí ha Sāpate kehe ki he ʻaho ʻaukaí.

38.8.17

Vaʻinga Kumi Monūʻiá mo e Lulú

ʻOku fakafepakiʻi mo faleʻi ʻe he Siasí ke taʻofi ha faʻahinga tuʻunga pē ʻo e vaʻinga kumi monūʻiá. ʻOku kau heni ʻa e peti paʻanga he sipotí mo e ngaahi lulu ʻoku fakalele ʻe he puleʻangá.

38.8.18

Kau Lea Fakalāngilangi pe Kau Faifakahinohino

Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakataha mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí, ko e kau leá mo e kau faifakahinohinó ʻoku totonu ko ha kau mēmipa ʻo e uooti pe siteiki ʻo e feituʻu ko iá.

Ko ha taha lea pe faifakahinohino fakalāngilangí, ko ha taha ia ʻoku ʻikai kau ki he uōtí pe siteikí. ʻE fie maʻu ha fakangofua ʻa e pīsopé kimuʻa pea toki fakaafeʻi ha taha lea fakalāngilangi ki ha fakatahaʻanga pe ʻekitivitī ʻa e uōtí. ʻE fie maʻu ha fakangofua ʻa e palesiteni fakasiteikí ke fakaafeʻi ha kau lea fakalāngilangi ki he ngaahi fakataha pe ngaahi ʻekitivitī fakasiteikí.

ʻE vakaiʻi fakalelei ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e kau lea pe kau faifakahinohino fakalāngilangí. ʻE lava ke kau heni haʻane fetuʻutaki ki he pīsope ʻa e tokotahá.

ʻE fakapapauʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí:

  • ʻE fenāpasi ʻa e ngaahi leá mo e tokāteline ʻo e Siasí.

  • ʻE ʻikai kau ʻi he fakamatalá ha ngaahi tefito ʻoku fakamahamahalo (ʻoku totonu ke fenāpasi ʻa e ngaahi tefitó mo e ngaahi tefito ʻoku lea ʻaki ʻi he konifelenisi lahí).

  • ʻOku ʻikai totongi ʻa e kau lea fakalāngilangí pe kau faifakahinohinó, ʻoku ʻikai ke nau toe kole mai mo ha kakai kehe ke nau kau, pea ʻoku ʻikai ke nau feinga ke maʻu haʻanau kakai.

  • ʻOku ʻikai totongi ʻa e ngaahi fakamole fefonongaʻaki ʻa e tokotahá ʻaki e patiseti ʻa e ʻiuniti fakalotofonuá pe ko ha ngaahi foaki fakafoʻituitui.

  • ʻE talangofua ʻa e polokalamá ki he ngaahi fakahinohino ʻo hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi ʻapi Siasí (vakai, 35.5).

38.8.19

Hikifonuá

ʻOku faʻa maʻu ʻe he kāingalotu ʻoku nofo ʻi honau fonua tupuʻangá ha ngaahi faingamālie ke langa hake mo fakamālohia ʻa e Siasí ʻi ai. Neongo ia, ka ko e hikifonua ki ha fonua ʻe tahá ko ha fili fakafoʻituitui ia.

ʻOku totonu ke talangofua ʻa e kāingalotu ʻoku hiki ki ha fonua kehé ki he ngaahi lao kotoa pē ʻoku fie maʻú (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:21).

ʻOku ʻikai totonu ke vilitaki ʻe he kau faifekaú ke nau fakapaʻanga ʻa e hikifonua ʻa ha niʻihi kehe. Pe te nau kole ki heʻenau mātuʻá, kāingá, pe ha niʻihi kehe ke nau fai ia.

ʻOku ʻikai ke siponisā ʻe he Siasí ʻa e hikifonuá ʻo fakafou ʻi he ngāue ʻa e Siasí.

ʻOku foaki ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí honau taimí, ngaahi talēnití, mo e anga fakakaumeʻá ke talitali lelei e kau hikifonuá mo e kau kumi hūfangá ko e kau mēmipa ʻo honau tukui koló (vakai, Mātiu 25:35; vakai foki, 38.8.35 ʻi he tohi tuʻutuʻuni ko ʻení).

38.8.20

ʻInitanetí

38.8.20.1

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Fakaʻofisiale ʻa e Siasí ʻi he ʻInitanetí

ʻOku tauhi ʻe he Siasí ha ngaahi uepisaiti, blogs, mo ha ngaahi ʻakauni mītia fakasōsiale. ʻOku ʻiloʻi lelei e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ʻoku fakaʻofisiale ʻi he fakaʻaongaʻi ʻo e fakaʻilonga lea pe fakaʻilonga ʻo e Siasí (vakai, 38.8.8). ʻOku nau toe fenāpasi foki mo e ngaahi fiemaʻu fakalaó pea mo e ngaahi tuʻutuʻuni ki he koloa mo e totonu fakafoʻituitui ʻa e Siasí.

38.8.20.2

Ko Hono Fakaʻaongaʻi ʻe he Kāingalotú ʻa e ʻInitanetí ʻi he Ngaahi Uiuiʻi Faka-Siasí

ʻOku ʻikai totonu ke fokotuʻu ʻe he kāingalotú ha ngaahi uepisaiti, blogs, pe ngaahi fakamatala mītia fakasōsiale ʻo fakafofongaʻi ʻa e Siasí pe fakafofongaʻi fakaʻofisiale ʻa e Siasí mo ʻene ngaahi fakakaukaú, tokāteliné, ngaahi tuʻutuʻuní, mo e ngaahi founga ngāué. Neongo ia, ka te nau lava ke fokotuʻu ha uepisaiti, blogs, pe fakamatala mītia fakasōsiale ke tokoni ki honau ngaahi uiuiʻí. ʻI hono fai iá, ʻoku totonu ke muimui ʻa e kāingalotú ki he ngaahi fakahinohino ko ʻení:

  • Ko hono fokotuʻu ʻo ha uepisaiti, blogs, pe ʻakauni mītia fakasōsiale kuo pau ke ʻuluaki fakangofua mei he palesiteni fakasiteikí (ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakasiteikí) pe pīsopé (ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakauōtí).

  • He ʻikai fakaʻaongaʻi pe faʻifaʻitakiʻi ʻa e fakaʻilonga lea pe fakaʻilonga ʻo e Siasí (vakai, 38.8.8).

  • Ko e maʻuʻanga tokoni he ʻinitanetí kuo pau ke ʻi ai hano ʻuhinga mo hano taumuʻa pea fakahingoa ʻo fakatatau ki ai. ʻE lava ke kau ʻi he hingoá ha hingoa ʻo ha uooti pe siteiki. Neongo ia, ka he ʻikai ke kau ai e hingoa fakaʻofisiale ʻo e Siasí.

  • He ʻikai ke pehē ai ʻe he kāingalotú pe taku ko e maʻuʻanga fakamatala he ʻinitanetí, ngaahi ʻīmisí, pe ko ha toe naunau kehe, tokua ʻoku fakapaʻanga pe poupouʻi ʻe he Siasí pe te ne fakafofongaʻi fakaʻofisiale ʻa e Siasí ʻi ha faʻahinga founga. Ka, ʻoku totonu ke fakakau ha fakamahino ʻo pehē ʻoku ʻikai ko ha meʻa fakaʻofisiale ia ʻoku fakalele ʻe he Siasí.

  • Ko e meʻa kotoa pē ai ʻoku totonu ke fekauʻaki mo e kakai ʻoku fakataumuʻa ki aí pea ʻoku totonu ke tokangaʻi maʻu pē.

  • ʻOku totonu ke kau ʻi he maʻuʻanga tokoni ʻi he ʻinitanetí ʻa e fakamatala ki he fetuʻutakí.

  • ʻOku totonu ke fatongia ʻaki ʻe ha kau pule ʻe toko ua pe lahi ange ʻa e maʻuʻanga fakamatala he ʻinitanetí. ʻE lava ke kei hoko atu e foungá ni ʻi he taimi ʻoku liliu ai e uiuiʻi pe ngāue ʻa ha taha. Te ne taʻofi foki ai ha taha mei haʻane mafasia ʻi hono fakatonutonu mo tokangaʻi e maʻuʻanga fakamatalá.

  • ʻOku ʻikai totonu ke fokotuʻu ʻa e ngaahi ngāue fakaʻaati, vītiō, hiva, mo e ʻū naunau kehe ʻa e Siasí tuku kehe kapau ʻoku fakamafaiʻi mahino ʻe he Terms of Use ʻo ha uepisaiti fakaʻofisiale ʻa e Siasí pe ʻŌfisi ʻo e Inellectual Property ʻa e Siasí. ʻOku ʻikai totonu ke fakaʻaongaʻi ha ngaahi fakamatala maʻu mafai pulusi mei ha ngaahi maʻuʻanga fakamatala kehe tuku kehe kapau naʻe ʻosi fakangofua ʻe he taha naʻá ne faʻú ʻi ha tohi fakangofua. Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e fakaʻaongaʻi ʻo e fakamatala maʻu mafai pulusí, vakai, 38.8.11.

  • Ko e taimi ʻoku fakaʻaongaʻi ai ha ngaahi ʻīmisi, vitiō, pe fakamatala fakatāutahá, ʻe fie maʻu leva ke loto ki ai ʻa e taha ʻoku ʻaʻaná pe niʻihi fakafoʻituitui ne kau aí. ʻE lava ke maʻu ʻa e fakangofuá ʻi ha foomu tukuange, ko ha fanongonongo ki he kakaí, ko ha fakaʻilonga kuo ʻosi fokotuʻu ki ha meʻa pau ʻe hoko, pe tohi fakangofua ʻi hano fie maʻu. ʻOku totonu ke muimui ki he ngaahi lao ʻa e fonuá ki he totonu fakafoʻituituí.

  • ʻOku ʻikai totonu ke ʻasi tuʻo ua ʻi he ngaahi maʻuʻanga fakamatala he ʻinitanetí ha meʻangāue mo ha ngaahi meʻa kehe kuo ʻosi ʻi he ChurchofJesusChrist.org, ko e Member Tools, pe ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe ʻa e Siasí.

  • ʻOku totonu ke fakafekauʻaki ʻe he kau takí mo e kau faifekaú ke taʻofi ha toe fetuʻutaki tuʻo ua.

  • ʻOku totonu ke fakangata ‘a e ngaahi maʻuʻanga fakamatala ʻi he ʻinitanetí ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke toe fiemaʻu aí. Ko e ngaahi mītia mahuʻingá (hangē ko e ʻū taá mo e vitioó) ʻoku totonu ke tauhi ʻi he hisitōlia ʻo e uōtí pe siteikí.

Ke maʻu ha ngaahi fakahinohino lahi ange, vakai, internet.ChurchofJesusChrist.org.

38.8.20.3

Fakaʻaongaʻi ʻo e ʻInitaneti Fakatāutahá mo e Mītia Fakasōsialé

ʻOku lahi ha ngaahi fakaʻaongaʻi lelei ʻo e ʻinitanetí mo e mītia fakasōsialé. ʻOku kau ʻi he ngaahi meʻá ni ʻa e ngaahi faingamālie ke vahevahe ʻa e ngaahi fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongolelei kuo fakafoki maí. ʻOku fakaʻatā ʻe he blogs, mītia fakasōsialé, mo e ngaahi tekinolosia fakaʻinitaneti kehé ʻa e kāingalotú ke nau tuʻuaki ʻa e ngaahi pōpoaki ʻo e melinó, ʻamanaki leleí, mo e fiefia ʻoku fetākinima mo e tui kia Kalaisí.

ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotú ke nau vahevahe ʻa e ngaahi meʻa ʻoku langaki moʻuí. ʻOku totonu foki ke nau fakafōtunga ʻa e anga fakaʻapaʻapá ʻi he ngaahi fengāueʻaki kotoa ʻi he ʻinitanetí, kau ai ʻa e mītia fakasōsialé. ʻOku totonu ke nau fakaʻehiʻehi mei he fakakikihí (vakai, 3 Nīfai 11:29–30; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:23).

ʻOku totonu ke fakaʻehiʻehi ʻa e kāingalotú mei he ngaahi fakamatala loto-fakamaau kotoa ki he niʻihi kehé (vakai, 38.6.14). Te nau feinga ke anga faka-Kalaisi ki he niʻihi kehé ʻi he taimi kotoa pē, kau ai ʻa e ʻinitanetí, pea mo fakafōtunga atu ha fakaʻapaʻapa ki he kotoa e fānau ʻa e ʻOtuá.

ʻOku ʻikai totonu ke fakaʻaongaʻi ʻe he kāingalotú ha lea pe ngaahi ʻīmisi fakamanamana, fakamālohi, tukuhifo, fefeka, pe lea kovi ʻi he ʻinitanetí. Kapau ʻoku hoko ha ngaahi fakamanamana ʻi he ʻinitanetí ki ha ngaahi ngāue taʻefakalao, ʻoku totonu ke fetuʻutaki leva ki he kau polisi.

ʻOku ʻikai totonu ke ʻai ʻe he kāingalotú ke pehē ʻoku fakafofongaʻi pe poupouʻi ʻenau ngaahi pōpoakí ʻe he Siasí.

38.8.21

Naunau Faka-ʻInitanetí, Satelaité, mo Fakavitioó

Ko e ʻinitaneti, satelaite, mo e naunau fakavitiō ʻa e Siasí kuo pau ke toki fakaʻaongaʻi pē ki he ngaahi taumuʻa ʻa e Siasí ʻoku ʻikai fakakomēsiale. Kuo pau ke fakamafaiʻi hano faʻahinga fakaʻaongaʻi pē mei he kau palesitenisī fakasiteikí pe kau pīsopelikí.

He ʻikai fakaʻaongaʻi ʻa e naunau ko ʻení ke hū ai pe lekooti ha ngaahi polokalama ʻoku ʻikai fakalele ʻe he Siasí. Pe ʻe fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻa e Siasí, hangē ko e ngaahi fehokotakiʻanga fakaʻinitanetí, ke hū ai pe lekooti ha ngaahi polokalama pehē.

Ko e kakai pē kuo ʻosi akoʻi ke nau fakaʻaongaʻi e meʻangāué te nau fakahoko ʻení. ʻOku totonu ke lokaʻi malu ʻi he taimi ʻoku ʻikai fakaʻaongaʻi aí. He ʻikai ngofua ke ʻave ʻa e meʻangāué mei he falé ke fakaʻaongaʻi fakafoʻituitui.

38.8.22

Ngaahi Lao ʻo e Fonuá

ʻOku totonu ke talangofua, fakaʻapaʻapaʻi, mo poupouʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e lao ʻo ha faʻahinga fonua pē ʻoku nau nofo pe folau ki ai (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:21–22; Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:12). ʻOku kau heni ʻa e ngaahi lao ʻokú ne taʻofi ʻa e malanga fakauluí.

38.8.23

Faleʻi Fakalao ki he Ngaahi Meʻa Faka-Siasí

Ko e taimi ʻoku fie maʻu ai ha tokoni fakalao ki he ngaahi meʻa faka-Siasí, ʻoku totonu ke fetuʻutaki ʻa e kau takí ki he faleʻi fakalao ʻa e Siasí. ʻI he ʻIunaiteti Siteití mo Kānatá, ʻe fetuʻutaki ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he ʻŌfisi Faleʻi Fakalūkufua ʻo e Siasí:

1-800-453-3860, laine 2-6301

1-801-240-6301

Mavahe mei he ʻIunaiteti Siteití mo Kānatá, ʻe fetuʻutaki ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he faleʻi fakalao ʻi he ʻōfisi fakaʻēliá.

38.8.23.1

Fakakau pe Ngaahi Tohi ʻi he Ngāue Fakalaó

ʻOku ʻikai totonu ke kau ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻi ha ngaahi meʻa fakalao pe hopo hia ʻa ha kāingalotu ʻi honau ngaahi ʻiunití taʻe-tomuʻa feongoongoi mo e faleʻi fakalao ʻa e Siasí. ‘Oku fakaʻaongaʻi ʻa e tuʻutuʻuni tatau ko ʻení ki ha talanoa pe fetohiʻaki mo ha kau loea pe kau ngāue ʻi he fakamāuʻangá, kau ai e ʻīmeilí.

ʻOku totonu ke talanoa ʻa e kau takí mo e faleʻi fakalao ʻo e Siasí kapau, ko e fakahoko honau ngaahi fatongia he Siasí, te nau:

  • Tui ʻoku totonu ke nau fakamoʻoni pe fetuʻutaki ʻi ha meʻa fakalao.

  • ʻOku fie maʻu ʻi he ngāue fakalaó ke nau fakamoʻoni pe fetuʻutaki ʻi ha meʻa fakalao.

  • ‘Oku tuʻutuʻuni fakalao ke nau ʻomi ha fakamoʻoni.

  • Kole ke nau ʻoange tauʻatāina ha ʻū tohi pe fakamatala.

  • ʻOku kole ke nau fetuʻutaki mo ha kau loea pe maʻu mafai fakapuleʻanga fekauʻaki mo ha ngaahi ngāue fakalao, ʻo kau ai hano tautea pe maluʻi angalelei ʻi he hopó.

Neongo pe ko e hā ha ʻuhinga lelei, ka ʻe lava ke ʻave halaʻi pea mo fakatuʻutāmaki ki he kau taki ʻo e Siasí ʻa hono vahevahe ha fakamatala ʻi ha ngāue fakalao. ʻE lava ke mātuʻaki fakatuʻutāmaki ha faʻahinga fakamatala pehē ki he kau mamahí mo honau ngaahi fāmilí. ʻOku tokoni foki ʻa e muimui ki he tuʻutuʻuni ʻa e Siasí ke maluʻi ʻa e Siasí mei hano tukuakiʻi taʻetotonu ʻi ha ngaahi meʻa fakalao.

38.8.23.2

Fakamoʻoni ʻi he Ngaahi Meʻa Fakalaó

He ʻikai ke fakamoʻoni ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻo fakafofongaʻi ʻa e Siasí ʻi ha faʻahinga meʻa fakalao taʻe-tomuʻa maʻu ha fakangofua mei he ʻŌfisi ʻo e Faleʻi Māʻolungá. ʻOku toe fakaʻaongaʻi foki ʻa e tuʻutuʻuni ko ʻení ki ha tautea mo ha hopo maluʻi angalelei. He ʻikai tuku atu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha fakamatala ngutu pe faitohi ha fakamoʻoni ʻi honau tuʻunga fakatakimuʻá taʻe-tomuʻa maʻu ʻa e fakangofua ko ʻení.

ʻOku ʻikai totonu ke fokotuʻu pe fakaʻuhingaʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha faʻahinga fakamoʻoni ʻoku nau fai ʻi ha meʻa fakalao ke pehē ʻoku nau fakafofongaʻi e tuʻunga ʻo e Siasí.

ʻOku ʻikai totonu ke fakalotoʻi ʻe he kau takí ʻa e fakamoʻoni ʻa ha taha fakamoʻoni (witness) ʻi ha faʻahinga meʻa fakalao.

‘Oku ʻoatu ‘a e fakamatala fetuʻutaki ki he faleʻi fakalao ‘a e Siasí ʻi he 38.8.23.

38.8.24

Fakaʻaongaʻi ʻo e Puha Meilí

ʻI ha ngaahi fonua lahi, ko hono mono ha faʻahinga meʻa ʻoku ʻikai fakasitapaʻi ki ha puha meili ʻi he ngaahi ʻapi nofoʻangá ko hano maumauʻi ia ʻo e ngaahi tuʻutuʻuni fakapositi ʻōfisí. Ko e fakataputapui ko ʻení ʻoku fakaʻaongaʻi ia ki ha faʻahinga naunau pē ʻoku fekauʻaki mo e Siasí, hangē ko ha ʻū laʻipepa tufa, ʻū tohi fanongonongo, pe ngaahi fanongonongo. ʻOku totonu ke fakahinohinoʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e kāingalotú mo e kau faifekaú ke ʻoua te nau tuku ha faʻahinga meʻa ki loto pe ʻi he funga puha meilí.

38.8.25

Fetuʻutaki ʻa e Kāingalotú mo e Hetikouta ʻo e Siasí

ʻOku ʻikai poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau telefoni, ʻīmeili, pe faitohi ki he Kau Taki Māʻolungá fekauʻaki mo ha ngaahi fehuʻi fakatokāteline, ngaahi faingataʻaʻia fakataautaha, pe ngaahi kole. Ko hono fai ha tali fakafoʻituituí te ne ʻai ke faingataʻa ai ki he Kau Taki Māʻolngá ke fakahoko honau ngaahi fatongiá. ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotú ke nau kumi tokoni ki honau kau taki fakalotofonuá, kau ai ʻenau palesiteni Fineʻofá pe palesiteni ʻo e kōlomu e kaumātuʻá, ʻi heʻenau fekumi ki ha fakahinohino fakalaumālié (vakai, 31.3).

ʻI ha ngaahi tūkunga lahi, ko e ʻū tohi ʻa e kāingalotú ki he Kau Taki Māʻolungá ʻe toe fakafoki atu ia ki he kau taki fakalotofonuá. ʻE lava ʻe ha palesiteni fakasiteiki ʻokú ne fie maʻu ha fakamahino fekauʻaki mo ha meʻa fakatokāteline pe ngaahi meʻa kehe faka-Siasi ʻo faitohi ʻo fakafofongaʻi ʻa e kāingalotú ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

38.8.26

Ngāue Maʻuʻanga Moʻui ʻa e Kāingalotú

ʻOku totonu ke kumi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ha ngāue maʻuʻanga moʻui ʻoku fenāpasi mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí pea mo ia te nau lava ʻo kole ai ʻi he konisēnisi tauʻatāina ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí. Ko ha meʻa fakafoʻituitui ʻeni ʻe iku tuku pē ki he fakakaukau lelei ʻa e mēmipá mo ne fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu.

38.8.27

Kāingalotu ʻOku Faingataʻaʻia Fakatuʻasinó

‘Oku poupouʻi ʻa e kau takí mo e kāingalotú ke nau faitokonia e ngaahi fiemaʻu ʻa e taha kotoa ʻoku nofo ʻi honau ʻiunití. ‘Oku fakamahuʻingaʻi ʻa e kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó pea te nau lava ʻo foaki ʻi ha ngaahi founga ʻoku ʻuhingamālié. Ko e ngaahi faingata‘aʻiá ‘e lava pē ke fakaeʻatamai, fakasōsiale, fakaeloto, pe fakatuʻasino ia.

ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau muimui ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻo foaki ha ʻamanaki lelei, mahino, mo ha ʻofa kiate kinautolu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó. ʻOku totonu ke feinga ʻa e kau takí ke nau ʻiloʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó mo fakahaaʻi ʻoku nau mahuʻingaʻia mo tokanga moʻoni kiate kinautolu.

ʻE kumi foki ʻe he kau takí ʻa e kāingalotu te nau ala fie maʻu ha tokanga makehé koeʻuhí ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasino ʻa e mātuʻá, malí, fānaú pe ngaahi tokouá, tuofāfiné, tuongaʻané. ʻE lava pē ke fakafiefia mo faingataʻa ʻa hono tauhi ha mēmipa ʻo e fāmilí ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasino.

ʻE kumi mo ngāue fakaetauhi ʻa e kau takí ki he kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasino ʻoku nofo ʻi ha ngaahi ʻapi fakatokolahi ʻoku mavahe mei he kau mēmipa ʻo e fāmilí.

38.8.27.1

Fakatupulaki ʻo e ʻIló mo e Mahinó

ʻE feinga ʻa e kau takí, kau faiakó, mo e kāingalotu kehé ke mahino ʻa e fakafoʻituitui takitaha ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó mo hono ngaahi mālohingá mo e ngaahi fiemaʻú. Te nau lava ʻo fakalahi ʻenau mahinó ʻaki haʻanau talanoa mo e tokotahá pea mo e kau mēmipa ʻo hono fāmilí. ʻE maʻu ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoní ʻi he disability.ChurchofJesusChrist.org.

38.8.27.2

Fakahoko ʻo e Tokoní

ʻE fakafuofuaʻi ʻe he kau takí ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó pea mo honau kau tauhí. ʻE fakafuofuaʻi ʻe he kau taki ko ʻení ʻa e founga ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakauōtí pe fakasiteikí ke feau e ngaahi fiemaʻú ʻi ha founga ʻoku tāú. ʻE poupouʻi ʻe he kau takí ʻa e kāingalotú ke nau fai ha tokoni mo ala atu ʻi he ʻofa mo e anga fakakaumeʻa.

ʻE lava ke uiuiʻi ʻe he kau pīsopelikí pe kau palesitenisī fakasiteikí ha mataotao fakauooti pe fakasiteiki ki he faingataʻaʻia fakatuʻasinó ke tokoni ki he fakafoʻituituí, ngaahi fāmilí, kau faiakó, mo e kau taki kehé (vakai, 38.8.27.9).

ʻE lava foki ke kumi ʻe he kau takí ha ngaahi maʻuʻanga tokoni fakakolo feʻunga ʻe lava ʻo tokoni ki he niʻihi ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó pea mo honau ngaahi fāmilí.

Ki ha fakamatala lahi ange ki hono tokoni‘i ʻo e kakai ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó, vakai, disability.ChurchofJesusChrist.org. ʻE lava foki ke fetuʻutaki ʻa e kau takí ki he Potungāue Tokoni ki he Fāmilí (ʻi he feituʻu ʻoku maʻu aí; vakai, 31.3.6 ki he fakamatala fetuʻutakí).

ʻOku ʻikai totonu ke feinga ʻa e kau takí mo e kāingalotú ke fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasino ai ha taha pe ʻuhinga ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasino ai ha fānau ʻi ha fāmili. ʻOku ʻikai totonu ke nau fokotuʻu ko e faingataʻaʻia fakatuʻasinó ko ha tautea mei he ʻOtuá (vakai, Sione 9:2–3) pe ko ha faingamālie mahuʻinga.

38.8.27.3

Ko e Fakahoko ʻo e Ngaahi Ouaú

Vakai, 38.2.4.

38.8.27.4

Ko e Foaki ha Ngaahi Faingamālie ke Tokoni mo Kaú

ʻE lava ke ngāue ha kāingalotu tokolahi ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasino, ʻi ha meimei faʻahinga fatongia pē ʻi he Siasí. ʻE fakakaukauʻi ʻe he kau takí ʻi he faʻa lotu ʻa e ngaahi meʻa ʻe lava, ngaahi tūkunga, mo e fakaʻānaua ʻa e tokotaha takitaha pea toki ʻoange ha ngaahi faingamālie ʻoku taau ke nau ngāue ai. ʻE fealēleaʻaki foki ʻa e kau takí mo e fakafoʻituituí pea mo hono fāmilí. Te nau fakakaukauʻi ʻa e ngaahi ʻaonga ʻo ha uiuiʻi faka-Siasi ki he tokotahá pea mo hono fāmilí pe tokotaha tauhí. (Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:15.)

Ko e taimi ʻe fakakaukauʻi ai ha ngaahi ngāue pe uiuiʻi faka-Siasi ki he kau tauhi ʻo e kakai ʻoku nau faingataʻaʻia fakatuʻasinó, ʻe fakakaukauʻi fakalelei ʻe he kau takí ʻa e ngaahi tūkunga ʻo e kau tauhí.

ʻOku totonu ke fakakau kakato ʻe he kau takí mo e kau faiakó ʻa e kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó ʻi he ngaahi fakatahaʻangá, ngaahi kalasí, mo e ngaahi ʻekitivitií, ki he lahi taha ʻe lavá. ʻOku totonu ke fakafenāpasi ʻa e ngaahi lēsoní, ngaahi malangá, mo e ngaahi founga fakafaiakó ke ne feau e ngaahi fiemaʻu ʻa e tokotaha takitaha. Ki ha fakamatala fekauʻaki mo e fakafenāpasi ʻo e ngaahi lēsoní, vakai disability.ChurchofJesusChrist.org.

ʻE lava ke fakaafeʻi ʻe he kau pīsopelikí ha mēmipa ʻo e uōtí, ʻi ha fakataha pe ʻekitivitī, ke tokoni ki ha taha ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasino. ʻE lava ke ui ʻe he kau pīsopelikí ha kau faiako tokolahi ki ha kalasi ʻoku ʻi ai ha kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasino. ʻE ngāue fakataha ʻa e kau faiakó ke feau e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau mēmipa kotoa ʻo e kalasí.

Kapau he ʻikai ke lava ha taha ʻo kau ʻi ha fakataha, kalasi, pe ʻekitivitī, ʻe lava ke talanoa ʻa e kau takí mo e kau faiakó pea mo e mēmipá mo hono fāmilí fekauʻaki mo ha founga ke feau ai e ngaahi fiemaʻu ʻa e mēmipá. ʻE lava ke fakangofua ʻe he palesiteni fakasiteikí pe pīsopé hano fokotuʻu ha ngaahi kalasi pe ngaahi polokalama makehe maʻá e kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakaesinó (vakai, 38.8.27.5). Kapau ʻoku ʻikai lava ha taha ʻo maʻu e ngaahi houalotu ʻo e Siasí, ʻe lava ke ʻoange ʻe he kau takí mo e kau faiakó ha ʻū naunau fakalēsoni, ngaahi meʻa kuo lekooti, pe fakamafola hangatonu.

Ko e fakamafola ʻo e ngaahi meʻa ʻoku hokó, kau ai e ngaahi houalotu sākalamēnití mo e ngaahi meʻa-fakaʻeikí, ʻoku fakataumuʻa pē ia maʻanautolu ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo ʻi ai tonú (vakai, 29.7). Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo hono maʻu ʻo e sākalamēnití, vakai, 18.9.3.

ʻE poupouʻi ʻe he kau takí ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó ke nau kau ʻi he ngaahi ouaú ʻi ha taimi ʻe tāú. ʻE kamata ʻi he Sānuali ʻo e taʻu ʻe hoko ai honau taʻu 12, ko e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki mo e kau finemui moʻui taau kuo papitaiso mo hilifakinimá ʻe malava ke nau papitaiso mo hilifakinima maʻá e kau pekiá ʻi he temipalé. Ko e ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e maʻu ʻe he kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó ʻa honau ngaahi ouau fakatemipalé, vakai, 27.2.13 mo e 27.3.1.2.

38.8.27.5

Ko e Fokotuʻu ha Ngaahi Kalasi, Ngaahi Polokalama, pe Ngaahi ʻIuniti Makehé

ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻoku ʻi ai hanau faingataʻaʻia fakatuʻasino pe ngaahi fiemaʻu makehé ke nau maʻu e ngaahi houalotu ʻo e Sāpaté ʻi honau ngaahi uōtí tuku kehe kapau ʻoku nau nofo ʻi ha feituʻu ʻoku tauhi ai kinautolu, pe polokalama ʻoku nau nofo ai ke faitoʻo, ʻa ia kuo ʻosi fokotuʻu ai e ngaahi polokalama ʻa e Siasí (vakai, 37.6).

Ngaahi ʻiunití mo e ngaahi kulupú. ʻE lava ke fokotuʻu ha ngaahi uooti pe kolo maʻá e kāingalotu ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi fiemaʻu makehe, hangē ko kinautolu ʻoku tuli pe fakaʻaongaʻi e talanoa fakaʻilonga nimá (vakai, 37.1). Ko hono fakangofuá ʻe toki fai pē ia ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

ʻE lava ke kole ki ha uooti ke ne tokangaʻi ha kulupu maʻanautolu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó, hangē ko kinautolu ʻoku nau fakaʻaongaʻi ʻa e talanoa fakaʻilonga nimá. Ki ha fakamatala fekauʻaki mo e lekooti mēmipasipi ʻo kinautolu ʻoku maʻulotu ʻi he ngaahi ʻiuniti pe kulupu peheé, vakai 33.6.11.

Ko e kāingalotu ʻoku tuli ʻoku ʻikai ke nau nofo ofi feʻunga ki ha ʻiuniti ʻo e kakai tulí, te nau lava ʻo maʻulotu ai ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e komipiutá (virtual). ʻOku totonu ke nau maʻu ha ngofua mei he kau taki ʻo e ʻiuniti ko iá. ʻE fakapapauʻi ʻe he kau taki fakalotofonua ʻo e uōtí ʻoku tokangaʻi mo maʻu ʻe he kāingalotu ʻoku tulí ʻa e faingamālie ke maʻu maʻu pē ʻa e sākalamēnití.

Ngaahi kalasí. ʻE ō ʻa e kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó ki he ngaahi kalasi ʻo e Sāpaté mo e kāingalotu ʻo honau uōtí. Neongo ia, ka ko e taimi ʻe fie maʻu ke feau ai e ngaahi fiemaʻu ʻa e kakai lalahi pe toʻu tupu ʻoku faitatau honau faingataʻaʻia fakatuʻasinó, ʻe lava ke fokotuʻu ʻe ha uooti pe siteiki ha ngaahi kalasi Lautohi Faka-Sāpate makehe (vakai, 13.3.2).

Ngaahi polokalama ʻekitivitī ʻa e faingataʻaʻia fakatuʻasinó. Ko e taimi ʻe fie maʻu ke feau ai e ngaahi fiemaʻu ʻa e kāingalotu lalahi ʻoku faingataʻaʻia fakaeʻatamaí, ʻe lava ke fokotuʻu ʻe ha uooti, kulupu ʻo ha ngaahi uooti, siteiki, pe kulupu ʻo ha ngaahi siteiki, ha polokalama ʻekitivitī ki he kau faingataʻaʻia fakatuʻasinó. ʻOku tokoniʻi ʻe he polokalamá ni ʻa e ngāue fakaetauhí, ngaahi houalotu ʻa e Siasí he Sāpaté, mo e ngaahi ʻekitivitī ʻi he ʻiuniti fakalotofonuá.

Ko ha polokalama ʻekitivitī maʻá e faingataʻaʻia fakatuʻasinó ʻoku meimei ke ne tokoniʻi ʻa e niʻihi fakafoʻituitui ʻoku taʻu 18 pe motuʻa angé. ʻOku totonu ke fai ʻa e meʻa kotoa pē ke feohi ai ʻa e kāingalotu siʻi hifo ʻi he taʻu 18 ʻi honau ngaahi uōtí mo e siteikí. ʻI ha ngaahi tūkunga hāhāmolofia ʻe niʻihi, ʻe lava ke fakahoko ai ʻe he kau takí ha ngaahi ʻekitivitī maʻá e toʻu tupú ʻo kamata ʻi he taʻu ʻoku hoko ai honau taʻu 12.

Ko e taimi ʻoku kau fakataha ai ha ngaahi uooti ʻi ha polokalama ʻekitivitī maʻá e faingataʻaʻiá, ʻe vahe ʻe he palesiteni fakasiteikí ha pīsope fakafofonga ke ne tokangaʻi. Ko e taimi ʻoku kau fakataha ai ha ngaahi siteiki kehekehé, ʻe vahe ʻe he Kau Palesitenisī Fakaʻēliá ha palesiteni fakasiteiki fakafofonga ke ne tokangaʻi ia.

ʻE feongoongoi ʻa e pīsope fakafofongá pe palesiteni siteiki fakafofongá mo e kau pīsope pe kau palesiteni fakasiteiki ʻoku kaú ke fakapapauʻi pe ʻe fakapaʻanga fēfē ʻa e ngaahi polokalama ko ʻení.

Kau taki ʻekitivitī ki he faingataʻaʻia fakatuʻasinó. ʻE lava ke ui ha kāingalotu lalahi ko ha kau taki ʻekitivitī ki he faingataʻaʻia fakatuʻasinó. ʻE palani mo fakahoko ʻe he kau taki ko ʻení ʻa e polokalama ʻekitivitī ki he faingataʻaʻia fakatuʻasinó. Te nau feongoongoi mo e kau mataotao fakauooti mo fakasiteiki ki he faingataʻaʻia fakaesinó (vakai, 38.8.27.9) ke fakaafeʻi ʻa e kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakaesinó ke nau kau mai. ʻOku nau fealēleaʻaki fakataha fekauʻaki mo e founga ke feau ai e ngaahi fiemaʻu ʻa e kāingalotu ko iá.

ʻOku uiuiʻi mo vaheʻi ʻa e kau taki ʻekitivitī ki he faingataʻaʻia fakatuʻasinó ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e pīsope fakafofongá pe palesiteni fakasiteiki fakafofongá. ʻE toe lava foki ʻe ha palesiteni fakasiteiki ʻo vahe ha aleaʻanga māʻolunga ke hoko ko ha taki ʻekitivitī ki he faingataʻaʻia fakatuʻasinó.

Ko e kau taki ʻoku nau tokoni ki ha faʻahinga toʻu pē ʻo e kau faingataʻaʻia fakatuʻasinó, te nau fakakakato ʻa e ako ʻi he ProtectingChildren.ChurchofJesusChrist.org. Ki ha ngaahi fiemaʻu lahi ange ki he malu ʻa e kau takí, vakai, Ngaahi ʻEkitivitī maʻá e Kāingalotu ʻoku Faingataʻaʻia Fakatuʻasinó.

Ka fakaafeʻi, ʻe lava ke kau atu ʻa e kau taki ʻekitivitī ki he faingataʻaʻia fakatuʻasinó ki he ngaahi fakataha fakatakimuʻa ʻa e siteikí pe uōtí.

Ngaahi fakahinohino ki he ngaahi polokalama ʻekitivitī ʻa e faingataʻaʻia fakatuʻasinó. ʻOku fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi polokalama ʻekitivitī maʻá e faingataʻaʻia fakatuʻasinó ke tokoniʻi kinautolu ʻoku kaú ke nau tupulaki fakalaumālie, fakasōsiale, fakatuʻasino, mo fakaeʻatamai (vakai, Luke 2:52). ʻE fakakaukauʻi ʻe he kau takí ʻa e tuʻo lahi ʻo e ngaahi ʻekitivitií. Te nau fakakaukauʻi ʻa e tokolahi ʻo kinautolu ʻe kaú, mamaʻo ʻo e fefonongaʻakí, pea mo ha ngaahi tūkunga kehe.

Mahalo naʻa ʻikai lava ha kakai ʻe niʻihi ʻo kau koeʻuhí ko ha ngaahi tūkunga fakafaitoʻo, fakatuʻasino, fakaeʻatamai, pe fakaeʻulungaanga ʻoku faingataʻa. ʻOku kumi ʻe he kau takí ha ngaahi founga kehe ke tokoniʻi ai ʻenau ngaahi fiemaʻú.

Ngaahi tuʻunga ʻo e kaú mo e malú. Kuo pau ke ʻoua naʻa toe siʻi hifo ʻi he toko uá ʻa e kakai lalahi falalaʻanga ʻi he ngaahi ʻekitivitī kotoa pē. Ko e kakai lalahi ko iá ʻe lava pē ko ha ongo tangata, ongo fafine, pe ko ha ongomātuʻa mali. Ko e angamahení, ʻoku fie maʻu ha kakai lalahi tokolahi ange ke nau tokangaʻi ʻa e ngaahi ʻekitivitī ʻa e kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó ʻo laka ange ʻi he tokolahi ʻoku fie maʻu ki he ngaahi ʻekitivitī kehé.

ʻE fakakakato ʻe he kakai lalahi ʻoku nau tokoni ʻi he ngaahi ʻekitivitií ʻa e ako ʻoku ʻi he ProtectingChildren.ChurchofJesusChrist.org. Kuo pau ke nau maʻu ha fakangofua mei heʻenau pīsopé kimuʻa pea nau toki kau. Ki ha ngaahi fie maʻu lahi ange ki he malú, vakai, “Ngaahi ʻEkitivitī maʻá e Kāingalotu ʻoku Faingataʻaʻia Fakatuʻasinó.”

Kapau ʻoku hoko ha ngaahi tōʻonga taʻefeʻunga, ko e ʻuluaki fatongia vave taha ʻo e kau takí ke maluʻi mo tokoniʻi ʻa e tokotaha ʻoku uesiangofuá. Ke maʻu ha fakamatala fekauʻaki mo e meʻa ke fai ʻi ha ngaohikovia ʻoku mahaloʻi, vakai ki he 38.6.2.1 mo e abuse.ChurchofJesusChrist.org.

38.8.27.6

Kau Fakatonulea ki he Kāingalotu ʻOku Tuli pe ʻIkai Lelei ʻEnau Fanongó

ʻE kamata ngāue ʻa e kāingalotu ʻoku tuli pe ʻikai lelei ʻenau fanongó ke ngāue mo e kau takí ke feau ʻenau ngaahi fiemaʻu fakafetuʻutakí. ʻE ngāue fakataha ʻa e kāingalotú mo e kau takí ke fakapapauʻi ʻoku ʻi ai ha kau fakatonulea.

ʻOku totonu ke tuʻu ʻa e kau fakatonuleá ʻi ha feituʻu ʻe lava ke sio ki ai ʻa e kāingalotú pea mo e tangata ʻoku leá.

ʻI he lolotonga ʻo ha ouau pe ʻinitaviu, ʻe tangutu pe tuʻu pē ʻa e taha fakatonuleá ʻo ofi ki he tokotaha ʻokú ne fakahoko ʻa e ouaú pe fakahoko ʻa e ʻinitaviú. Ke maʻu ha fakamatala lahi ange ki hono fakatonuleaʻi ʻo e ngaahi ouaú mo e ngaahi tāpuakí, vakai, 38.2.1.

Kapau ʻoku tokolahi feʻunga e kau fakatonuleá, te nau fetongitongi ʻi he meimei miniti ʻe 30 kotoa ke ʻoua te nau ongosia.

ʻI he teuteu ko ia ki he ngaahi meʻa pelepelengesi hangē ko e ngaahi ʻinitaviu fakatāutahá pe ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí, ʻe talatalaifale ʻa e kau takí mo e mēmipa ʻoku tulí. Ka fiemaʻu ʻe he mēmipá, ʻe kumi leva ʻe he kau takí ha taha fakatonulea ʻoku ʻikai ko ha mēmipa ʻo e fāmilí ke maluʻi ʻa e tuʻunga ʻikai fakahāhāholó.

ʻOku toe fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki he kāingalotu ʻoku tuli pe ʻikai lelei ʻenau fanongó pea ʻoku ʻikai ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e talanoa fakaʻilonga nimá ka ʻoku nau fie maʻu ha taha fakatonulea ʻoku leá ke tokoni ke nau lau e fakamatala hono ngutú.

ʻE lava ke fokotuʻu ʻe he kau takí ha ngaahi kalasi fakauooti pe fakasiteiki ke akoʻi ʻa e talanoa fakaʻilonga nima ko ē ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi honau feituʻú. Ko ha maʻuʻanga tokoni ʻaonga ʻa e Dictionary of Sign Language Terms for The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints.

38.8.27.7

Totonu Fakafoʻituituí

ʻOku totonu ke fakaʻapaʻapaʻi ʻe he kau takí ʻa e totonu fakafoʻituitui ʻa e kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó ʻi he lolotonga pea ʻi he ʻosi ʻo e ngaahi fakataha fakatakimuʻa ʻa ia ʻoku aleaʻi ai ʻa e ngaahi fiemaʻú. He ʻikai vahevahe ʻe he kau takí ʻa hono sivi pe ha toe fakamatala fakataautaha kehe, taʻe te nau maʻu ha ngofua.

38.8.27.8

Fanga Monumanu Tokoni

ʻE lava ke fakapapauʻi ʻe he kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí pe ʻe fakaʻatā ʻa e kakai ‘oku faingataʻa‘ia fakatuʻasinó ke nau fakaʻaonga‘i ʻa e fanga kulī tokoni kuo akoʻí ‘i he ngaahi ʻapisiasí. Ko hono fakalūkufuá, ʻoku ʻikai fakangofua ʻa e fanga monumanú, kau ai ʻa e fanga monumanu tokoni fakaelotó (fanga monumanu pusiakiʻi ki he fakafiemālié), ʻi he ngaahi ʻapisiasí pe ngaahi polokalama ʻoku fakahoko ʻe he Siasí, tukukehe kapau ʻoku tuʻutuʻuni pau ʻe he laó. (‘I hono fakalūkufua ʻi he ‘Iunaiteti Siteití, ʻoku ‘ikai haʻisia fakalao ʻa e Siasí ke fakangofua ʻa e fanga kulī tokoní pe fanga monumanu tokoni fakaelotó ki he ngaahi fale ‘o e moihuú.) Ko e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ʻoku nau fai e ngaahi tuʻutuʻuni fakalotofonuá. Te nau fakakaukauʻi e ngaahi fiemaʻu ʻa e kakai faingataʻaʻia fakatuʻasinó mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e kakai kehe ʻi he haʻofangá.

Ke maʻu ha ngaahi fakahinohino ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e fanga monumanu tokoní ʻi he ngaahi fale ʻo e Siasí, vakai ki he 27.1.3 mo e disability.ChurchofJesusChrist.org.

38.8.27.9

Mataotao ki he Faingataʻaʻia Fakatuʻasinó

ʻE lava ke ui ʻe he kau pīsopelikí pe kau palesitenisī fakasiteikí ha mataotao fakauooti pe fakasiteiki ki he faingataʻaʻia fakatuʻasinó. ʻE tokoni ʻa e mataotaó ki he kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó pea mo honau kau tauhí ke nau kau ʻi he ngaahi fakataha mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí pea mo ongoʻi ʻoku fakakau kinautolu.

ʻE tokoni ʻa e mataotaó ki he kāingalotú mo e kau takí ʻi he ngaahi founga ko ʻení:

  • Feinga ke maheni mo e niʻihi fakafoʻituitui ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó pea mo honau ngaahi fāmilí.

  • Tokoni ke tali e ngaahi fehuʻi mo e ngaahi loto-hohaʻa fekauʻaki mo e faingataʻaʻia fakatuʻasinó ʻoku ʻomi mei he kau tauhí, kau takí, mo ha niʻihi kehe.

  • Tokoniʻi e fakafoʻituituí ke ne maʻu e ʻū naunau, ngaahi fakataha mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí. ʻE lava ke hoko ʻeni ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻo e tekinolosiá mo ha ngaahi founga kehe (vakai, 38.8.27.10).

  • Kumi ha ngaahi faingamālie ʻaonga ke ngāue tokoni ai ʻa e kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó.

  • ʻAi ke ʻiloʻi e ngaahi fiemaʻu mahinó pea, ʻi he feituʻu ʻe taau aí, ʻai ke ʻilo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻi he tukui koló, uōtí, mo e siteikí.

ʻE lava ke tokoni ʻa e mataotaó ki he kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó mo honau kau tauhí ke vahevahe ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e faingataʻaʻia fakatuʻasinó mo e niʻihi kehé.

38.8.27.10

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoní

Ko e ngaahi maʻuʻanga tokoni ki he kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó, ki honau ngaahi fāmilí mo e kau tauhí, pea ki he kau takí mo e kau faiakó, ʻoku maʻu ia ʻi he disability.ChurchofJesusChrist.org. ʻOku ʻoatu ʻe he uepisaiti ko ʻení ʻa e:

  • Fakamatala ke tokoni ʻi hono fakalahi e mahino ki he ngaahi palopalema ʻoku fehangahangai mo kinautolu ʻoku ʻi ai hanau ngaahi faingataʻaʻia fakatuʻasinó.

  • Ngaahi maʻuʻanga tokoni ke tokoni ki he kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó mo honau ngaahi fāmilí ke nau maʻu ha fakafiemālie ʻi he ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí.

  • Lisi ‘o ha ʻū naunau ʻa e Siasí ʻi ha ngaahi fōtunga ʻoku lava ke maʻungofua ʻe he kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó (vakai foki, store.ChurchofJesusChrist.org).

ʻE lava ke ʻave ʻa e ngaahi fehuʻí ki he:

Members with Disabilities

50 East North Temple Street

Salt Lake City, UT 84150-0024

Telefoní: 1-801-240-2477 pe 1-800-453-3860, laine 2-2477

ʻĪmeili: disablity@ChurchofJesusChrist.org

38.8.28

Ko e Ngāue Fakaetauhi ki he Kāingalotu ʻOku Uesia ʻe he Faihiá mo e Ngāue Pōpulá

ʻOku poupouʻi ʻa e kau taki ʻo e Siasí ke nau muimui ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻo foaki ha ʻamanaki lelei, mahino, mo ha ʻofa kiate kinautolu ʻoku uesia ʻe he faihiá mo kinautolu ʻoku ngāue pōpulá (vakai, Mātiu 25:34–36, 40).

Ko e kau palesiteni fakasiteikí ʻoku nau tataki ʻa e ngāue fakaetauhi ki he pilīsoné. ʻOku kau ʻi he ngaahi ngāue ko ʻení ʻa hono poupouʻi ʻo e kakai lalahi mo e toʻu tupu ʻoku tuku pōpula pe toki tukuange kimuí ni mei pilīsoné pe fale fakapōpulá. ʻOku kau foki ʻi he ngāue ko ʻení ʻa hono tokangaʻi ʻo e ngaahi fāmilí mo e fānau ʻoku ʻi ai haʻanau mātuʻa pe ʻofaʻanga ʻoku tuku pōpula.

ʻOku totonu ke fakahoko ʻe he kau taki ʻoku ʻi ai ha pilīsone pe fale fakapōpula ʻi loto ʻi he ngaahi ngataʻanga ʻo honau ʻiunití, ha ngaahi meʻa ke nau ʻilo ai ha ngaahi faingamālie pea mo ha ngaahi fiemaʻu ke ngāue fakaetauhi. Ke maʻu ha ngaahi maʻuʻanga tokoni mo ha fakahinohino, ʻe lava ke fetuʻutaki ʻa e kau takí ki he Vaʻa Ngāue Fakaetauhi ʻa e Siasí ki he Fale Fakapōpula:

ʻĪmeili: PrisonMinistry@ChurchofJesusChrist.org

Telefoní: 1-801-240-2644 pe 1-800-453-3860, laine 2-2644

38.8.29

Ngaahi Tui Fakalotu Kehé

ʻOku lahi ha ngaahi meʻa ʻoku fakalaumālie, fakaʻeiʻeiki, mo taau ke fakaʻapaʻapaʻi, ʻoku maʻu ʻi he ngaahi tui fakalotu kehé. Kuo pau ke fakaalaala mo fakaʻapaʻapa ʻa e kau faifekau mo e kāingalotu ʻo e Siasí ki he ngaahi tui fakalotu mo e ngaahi tukufakaholo ʻa e niʻihi kehé. Kuo pau foki ke nau fakaʻehiʻehi mei he fakatupu ha ʻitá.

ʻOku totonu ke fetuʻutaki ʻa e kau palesiteni fakasiteiki mo e fakamisiona ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi fehuʻi ʻi he fengāueʻaki mo e ngaahi tui fakalotu kehé ki he Kau Palesitenisī Fakaʻēliá. Ko e kau taki fakalotofonua kehe ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi fehuʻi peheé ʻoku totonu ke nau fetuʻutaki ki he palesiteni fakasiteikí pe fakamisioná.

38.8.30

ʻEkitivitī Fakapolitikale mo Fakapuleʻangá

ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau kau ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé mo fakapuleʻangá. ʻI ha ngaahi fonua lahi, ʻe lava ke kau ʻeni ai:

  • Filí.

  • Kau pe ngāue ʻi ha ngaahi faʻahi fakapolitikale.

  • Fai ha tokoni fakapaʻanga.

  • Fetuʻutaki mo e kau ʻōfisa mo e kau kanititeiti ʻo e faʻahí.

  • Kau ʻi he ngaahi fakahāhāloto melino mo fakalaó.

  • Ngāue ʻi ha ngaahi lakanga kuo fili pe fokotuʻu ʻi he puleʻanga fakalotofonuá mo fakafonuá.

ʻOku toe poupouʻi foki ʻa e kāingalotú ke nau kau ʻi ha ngaahi ngāue ʻaonga ke ngaohi honau tukui koló ke hoko ko ha ngaahi feituʻu lelei ke nofo mo ohi hake ai e ngaahi fāmilí.

ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotú ke nau lesisita ke fili pea mo sivisiviʻi fakalelei ʻa e ngaahi palopalemá pea mo e kau kanititeití, ʻo fakatatau mo e ngaahi lao fakalotofonuá. ʻE lava ke maʻu e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku fenāpasi mo e ongoongoleleí ʻi ha ngaahi faʻahi fakapolitikale kehekehe. ʻOku ʻi ai ha fatongia makehe ʻa e Kāingalotú ke nau kumi mo poupouʻi ha kau taki ʻoku faitotonu, lelei, mo fakapotopotó (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98:10).

ʻOku ʻikai kau ʻa e Siasí ki ha tafaʻaki ʻi he ngaahi faʻahi fakapolitikalé, ngaahi tui fakapolitikalé, mo e kau kanititeiti ki ha ngaahi tuʻunga fakapolitikalé. ʻOku ʻikai ke poupouʻi ʻe he Siasí ha paati pe kanititeiti fakapolitikale. Pe te ne faleʻi ʻa e kāingalotú he founga ke fai ʻaki ʻenau filí.

ʻI ha ngaahi meʻa hāhāmolofia, ko e taimi ʻoku fekauʻaki ai mo e ngaahi meʻa fakaeangamaʻá pe ngaahi founga ngāue ʻa e Siasí, ʻe lava ke ʻi ai ha tuʻunga ʻo e Siasí ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé. ʻI he ngaahi meʻa peheé, ʻe lava ke kau ʻa e Siasí ʻi ha ngaahi alea fakapolitikale ke fakafofongaʻi ʻene ngaahi fakakaukaú. Ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí pē te nau lava ʻo fakamafaiʻi ha:

  • Fakamatalaʻi e tuʻunga ʻo e Siasí ʻi ha ngaahi meʻa fakaeangamaʻa.

  • Tukupā ʻa e Siasí ke poupouʻi pe fakafepakiʻi ha kupuʻi lao pau.

  • Fakamatalaʻi e vakai ʻa e Siasí ʻi he ngaahi meʻa ki he fakamaauʻangá.

ʻOku ʻikai totonu ke fokotuʻutuʻu ʻe he kau taki fakalotofonua ʻo e Siasí ʻa e kāingalotú ke nau kau ʻi ha ngaahi meʻa fakapolitikale. Pe ʻe feinga ʻa e kau takí ke fakalotoʻi e founga ke kau ai ʻa e kāingalotú.

ʻOku ʻikai totonu ke ʻai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku nau feinga ki ha tuʻunga fakapuleʻanga ʻoku fili pe fokotuʻú ke pehē ʻoku poupouʻi kinautolu ʻe he Siasí pe ko hono kau takí. ʻOku totonu foki ke fakaʻehiʻehi ʻa e kau taki mo e kāingalotu ʻo e Siasí mei ha fakamatala pe tōʻonga ʻe ala fakaʻuhingaʻi ko ha poupouʻi ʻe he Siasí ha faʻahi fakapolitikale, tuʻutuʻuni, pe kanititeiti.

Naʻa mo e taimi ʻoku fakamahinoʻi ai ha tuʻunga ʻi ha meʻa fakapolitikalé, he ʻikai kole ʻa e Siasí ki he kau ʻōfisa naʻe filí ke nau fili ʻi ha faʻahinga founga pe ke nau kau ki ha faʻahinga tafaʻaki. ʻE fakahoko ʻe he kāingalotu kuo fili ko e kau ʻōfisá ʻa ʻenau fakakaukau pē ʻanautolú. Mahalo he ʻikai felotoi ʻa e kau ʻōfisa ko ʻení mo e niʻihi kehé pe ko ha tuʻunga ʻo e Siasí kuo fanongonongo ki he kakaí. ʻOku ʻikai ke nau fakafofongaʻi ʻa e Siasí.

ʻOku ʻikai totonu ke hoko ʻa e ngaahi fili fakapolitikalé mo e fengāueʻaki fakapolitikalé ko ha kaveinga ia ʻo ha ngaahi akoʻi pe taukaveʻi ʻi ha ngaahi feituʻu ʻo e Siasí. ʻE fakapapauʻi ʻe he kau takí ʻoku nofotaha ʻa e ngaahi fakataha mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí ʻi he Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí.

ʻOku ʻikai totonu ke fefakamaauʻaki ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé. ʻE lava ke kau ʻa e Kāingalotu faivelengá ki ha ngaahi faʻahi fakapolitikale kehekehe mo fili ʻi ha kau kanititeiti kehekehe. ʻOku totonu ke ongoʻi ʻe he taha kotoa ʻoku talitali lelei kinautolu ʻi he ngaahi feituʻu ʻo e Siasí.

He ʻikai ke fakaʻaongaʻi ki ha ngaahi taumuʻa fakapolitikale ʻa e ʻū lekooti, tuʻasila, pea mo e ʻū naunau pehē ʻa e Siasí.

He ʻikai fakaʻaongaʻi ʻa e ʻū fale ʻo e Siasí ki ha ngaahi taumuʻa fakapolitikale. Neongo ia, ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi ʻapi siasí ki he filí mo e lesisita ki he filí ʻi he feituʻu ʻoku ʻikai toe maʻu ai ha feituʻu kehé (vakai, 35.5.6.3).

38.8.31

Totonu Fakafoʻituitui ʻa e Kāingalotú

ʻOku haʻisia ʻa e kau taki ʻo e Siasí ke maluʻi ʻa e totonu fakafoʻituitui ʻa e kāingalotú. He ʻikai ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi lekooti, tuʻasila, pea mo e ʻū naunau pehē ʻa e Siasí ki ha ngaahi taumuʻa fakataautaha, fakakomēsiale, pe fakapolitikale (vakai foki, 38.8.13).

ʻOku ʻikai totonu ke tauhi pe vahevahe ʻe he kau taki ʻo e uōtí mo e siteikí ha fakamatala ʻa e Siasí ʻoku ʻikai fakahāhāholo, ʻo mavahe mei he ngaahi founga, polokalama, pe ʻinitaneti kuo ʻomi ʻe he Siasí. ʻOku kau ʻi he ngaahi sīpinga ʻo e fakamatala ʻa e Siasí ʻoku ʻikai fakahāhāholo ʻa e:

  • Tuʻunga ʻo e mēmipasipí.

  • Ngaahi fiemaʻu fakatuʻasinó.

  • Ngaahi fakamatala fakataautaha kehe ʻoku ʻikai fakaʻatā ki he kakaí.

Ko e ngaahi fetuʻutaki mei ha niʻihi fakafoʻituitui pe ngaahi ʻōfisi fakapuleʻanga fekauʻaki mo e fakamatala ki he ngaahi lao ʻo e totonu fakafoʻituituí ʻoku totonu ke fakahoko leva ia ki he Church Data Privacy Office.

ʻĪmeilí: DataPrivacyOfficer@ChurchofJesusChrist.org.

ʻOku ʻikai totonu ke tali ʻe he kau taki fakauōtí mo fakasiteikí ʻa e ngaahi kole ko ʻení.

Ko e fakatokanga ʻa e Siasí ki he totonu fakafoʻituituí, vakai, “Privacy Notice” ʻi he ChurchofJesusChrist.org. ʻE lava foki ke kole ʻe he kāingalotú ki he kau taki ʻo e siteikí pe uōtí ke nau tokoni ange ke nau maʻu ʻa e tuʻutuʻuní.

38.8.32

Ngaahi Tohi Pulusi Fakafoʻituituí

ʻOku ʻikai totonu ke kole ʻe he kāingalotú ki he Kau Taki Māʻolungá pe Kau Fitungofulu Fakaʻēliá ke nau kaungā-faʻu pe poupouʻi ha ʻū tohi faka-Siasi pe ko ha ngaahi tohi kehe pē ʻi he Siasí.

38.8.33

Ko hono Lekooti, Taipeʻi, pe Fakamafola Fakahangatonu ʻo ha Ngaahi Pōpoaki mei he Kau Taki Māʻolunga, Kau ʻŌfisa Māʻolunga, mo e Kau Fitungofulu Fakaʻēliá

ʻOku ʻikai totonu ke lekooti, taipeʻi, pe fakamafola fakahangatonu ʻe he kāingalotú ha ngaahi pōpoaki mei he Kau Taki Māʻolungá, Kau ʻŌfisa Māʻolungá, mo e Kau Fitungofulu Fakaʻēliá. Neongo ia, ka ko e ngaahi fakatahaʻanga ʻe niʻihi ʻoku lea ai ʻa e kau taki ko ʻení ʻe lava ke fakamafola ia ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí. Ke maʻu ha fakamatala, vakai ki he 29.7.

ʻE lava ke lekooti ʻe he kāingalotú ʻa e ngaahi fakamafola ʻo e konifelenisi lahí ʻi ha meʻangāue ʻi ʻapi ke fakaʻaongaʻi fakafoʻituitui, mo ʻikai fakakomēsiale.

38.8.34

Fekauʻaki mo e Siasí mo Hono Kāingalotú

Ko e hingoa ʻo e Siasí naʻe foaki ia ʻi he fakahā ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he 1838: “He ʻe ui peheʻi ʻa hoku siasí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻio, ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:4). Ko e lave ko ia ki he Siasí mo hono kāingalotú ʻi he ngaahi founga ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi laló ʻokú ne tala ai e fetuʻutaki ʻia Sīsū Kalaisi mo e kāingalotu ʻo Hono Siasí.

Ko e lave ki he Siasí ʻoku totonu ke kau ai hono hingoa kakató ʻi ha taimi pē ʻe lava ai. Ka hili hano ʻuluaki fakaʻaongaʻi ʻo e hingoa kakató, kapau ʻe fie maʻu ha fakanounou, ko e ngaahi lea ʻeni ʻoku totonú pea mo poupouʻí:

  • Ko e Siasí

  • Ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí

  • Ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí

Ko e taimi ʻoku lave ai ki he kāingalotu ʻo e Siasí, ko e ngaahi lea ʻeni ʻoku tonu mo lelei angé:

  • Kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní

  • Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní (ko ha hingoa ʻeni naʻe foaki ʻe he ʻEikí ki Hono kakai fuakavá ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní)

  • Kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí

Ko hono ui ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻaki ha ngaahi hingoa kehé, hangē ko e “Kau Māmongá” pe “LDS,” ʻoku ʻikai poupouʻi ia.

Ko e foʻi lea Molomoná ʻoku fakaʻaongaʻi totonu ia ʻi ha hingoa hangē ko e Tohi ʻa Molomoná. ʻOku toe fakaʻaongaʻi totonu foki ia ko ha hoanauna ʻi he ngaahi fakamatala fakahisitōlia hangē ko e “Hala Māmongá.”

Ko e foʻi lea tui faka-Māmongá ʻoku ‘ikai totonu pea ʻoku ʻikai poupouʻi hono ngāue ʻakí. Ko e taimi ʻoku fakamatalaʻi ai hano fakatahaʻi ʻo e tokāteliné, anga fakafonuá, mo e tōʻonga moʻui ʻoku makehe ki he Siasí, ʻoku tonu leva mo lelei ange ʻa e kupuʻi lea “ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí.”

38.8.35

Kau Kumi-hūfangá

Kuo hola ha kakai tokolahi mei honau ngaahi ʻapí ʻo kumi ki ha fakafiemālie mei he fetāʻakí, taú, fakatanga fakalotú, mo e ngaahi tūkunga fakatuʻutāmaki ki he moʻuí. Ko e konga ʻo e fatongia ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke tokangaʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá (vakai, Mōsaia 4:26), ʻoku nau foaki honau taimí, ngaahi talēnití, mo e anga fakakaumeʻá ke talitali lelei ʻa e kau kumi hūfangá ko ha kau mēmipa ʻo honau tukui koló. Vakai, Mātiu 25:35; ChurchofJesusChrist.org/refugees.

38.8.36

Ngaahi Kole ki ha Tokoni Fakapaʻanga mei he Siasí

Ko e ngaahi polokalama ʻa e Siasí kuo ʻosi fokotuʻú, ʻokú ne fakahoko ha tokoni fakapaʻanga ki he kakai ʻoku faingataʻaʻiá pea ki ha ngaahi ngāue ʻoku tāú.

Ko e tokoni ʻa e Siasí ki he kāingalotu faingataʻaʻiá ʻoku fakahoko ia ʻe he kau pīsopé (vakai, 22.3.2). ʻE muimui ʻa e kau pīsopé ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tuʻutuʻuni kuo ʻosi fokotuʻú ke fakapapauʻi ʻoku ngāue ʻaki totonu e paʻanga ʻa e Siasí (vakai, 22.4 mo e 22.5).

ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻoku faingataʻaʻiá ke nau talanoa mo ʻenau pīsopé kae ʻoua te nau fetuʻutaki ki he hetikuota ʻo e Siasí pe kole ha paʻanga mei he kau taki kehe ʻo e Siasí pe kāingalotú. ʻOku angamaheni ke kole ʻe he pīsopé ki he kau taki ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá pe Fineʻofá ke nau tokoni ʻi hono fakafuofuaʻi e ngaahi fiemaʻú.

38.8.37

Fakatotolo ʻi he Siasí

Ko e taumuʻa ʻo e fakatotolo ʻa e Siasí ke tānaki ha fakamatala falalaʻanga ke poupou ki he fealeaʻaki ʻa e kau taki māʻolunga ʻo e Siasí. Ko e Vaʻa Fakatotolo Fakafekauʻakí (CRD) ko e vaʻa fakatotolo pē ia ʻe taha kuo fakamafaiʻi ʻo e Siasí. ʻE lava foki ke aleapau ʻa e CRD mo ha ngaahi kautaha kehe ke nau fakahoko ʻa e fakatotoló.

Ko e taimi ʻe fetuʻutaki ai ʻa e kau fakatotolo ʻo e Siasí kuo fakamafaiʻí ki he kāingalotú pe kau takí, te nau ʻoange ʻa e fakamatala ʻo e taha ngāue he CRD. ʻE lava ke tali ʻe he tokotaha ngāue ko ʻení ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e fakatotoló.

ʻE feinga ʻa e CRD ke maluʻi ʻa e tuʻunga mo e tali ʻa kinautolu ʻoku kau ʻi he fakatotoló. ʻE lava ke fakafisinga ʻe he kakaí ke ʻoua te nau kau ʻi ha faʻahinga taimi pē. ʻE lava ke nau fili ke ʻoua te nau tali ha fehuʻi pe ngaahi fehuʻí kotoa.

Ko e ngaahi mātuʻá pe kau tauhí kuo pau ke fakahā ʻoku nau loto kimuʻa pea toki fakaafeʻi ha fānau siʻi hifo ʻi he taʻu 18, ke nau kau ʻi ha fakatotolo.

ʻOku ʻikai totonu ke fakangofua ʻe he kau taki fakalotofonuá ha faʻahinga fakatotolo fekauʻaki mo e Siasí. ʻOku kau heni hano fakaʻaongaʻi ʻo e kāingalotú ko ha ngaahi taumuʻa ʻo e fakatotoló.

ʻE fai pau ʻa e CRD ki he fakamatala ʻo e ngaahi lao kotoa ʻo e totonu fakafoʻituituí. ʻOku totonu foki ke talangofua mo e kau taki fakalotofonuá ki he ngaahi lao ko ʻení pea ʻoku totonu ke ʻoua naʻa nau ʻoange ʻa e fakamatala fakafoʻituitui ʻo e kāingalotú ki ha kau fakatotolo mo ha ngaahi kautaha fakatotolo naʻe ʻikai fakamafaiʻi.

ʻOku fie maʻu ʻi ha ngaahi fakatotolo ʻe niʻihi ke tānaki e fakamatalá ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Siasí. ʻOku hoko moʻoni ʻeni kapau ko e fakatahaʻangá ʻoku fakatefito ki ai e fakatotoló. ʻI he ngaahi meʻa peheé, ʻe ngāue ʻa e CRD mo e kau taki fakalotofonuá ke fakapapauʻi ʻoku ʻikai uesia ʻa e ngaahi fakatahá ʻe he ʻi ai ʻa e kau fakatotoló.

Ke fakapapauʻi ha faʻahinga kole fakatotolo, fetuʻutaki ki he Vaʻa Fakatotolo Fakafekauʻakí:

Telefoní: 1-801-240-2727 pe 1-800-453-3860, laine 2-2727

ʻĪmeili: research@ChurchofJesusChrist.org

38.8.38

Ko e Fakaʻapaʻapaʻi e Ngaahi Fakataputapui Fakalotofonua ki hono Vahevahe ʻo e Ongoongoleleí

ʻOku ngāue ʻa e Siasí ke fakahoko e fekau ʻa Sīsū Kalaisi ke ʻave ʻa e ongoongoleleí ki māmani kotoá (vakai, Mātiu 28:19). ʻOku toki ngāue pē ʻa e kau faifekaú ʻi he ngaahi fonua ʻoku nau tali fakaʻofisialé pea mo talitali lelei kinautolu ʻe he ngaahi puleʻanga fakalotofonuá.

ʻOku fakaʻapaʻapaʻi ʻe he Siasí mo hono kāingalotú ʻa e ngaahi lao mo e ngaahi fiemaʻu kotoa pē fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekaú. Hangē ko ʻení, ʻoku ʻi ai ha ngaahi feituʻu ʻi māmani ʻoku ʻave ki ai ʻa e kau faifekaú ke nau ngāue tokoni ʻofa fakaetangata pe ko ha ngaahi ngāue fakafaifekau pau. Ko e kau faifekau ko iá ʻoku ʻikai ke nau malanga fakaului. ʻOku ʻikai ʻave ʻe he Siasí ha kau faifekau ki ha ngaahi fonua ʻe niʻihi.

38.8.39

Malu ʻi he Ngaahi Ngāueʻanga Fakauelofea mo e Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kita ʻa e Siasí

ʻOku lahi ha ngaahi ngāue fakauelofea mo e moʻui fakafalala pē kiate kita ʻa e Siasí, ʻoku ʻi ai haʻanau ʻū meʻangāue mo e mīsini te ne lava ʻo fakatupu ha lavea kapau he ʻikai fakaʻaongaʻi totonu. ʻOku totonu ke fakapapauʻi ʻe he kau palesiteni fakasiteiki fakafofongá (pe ko kinautolu ne nau vahe ki aí) pea mo e kau pule ngāué ʻoku malu ʻa e kau ngāue totongí mo e kau ngāue tokoní.

ʻOku totonu ke fakahinohinoʻi maʻu pē ʻa e kau ngāué ʻi he ngaahi tōʻonga ngāue ʻoku malú. ʻOku totonu ke toutou sivi maʻu pē ʻa e feituʻu ʻoku fai ai e ngāué. ʻOku totonu ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakatuʻutāmaki ki he moʻuí mo e tuʻunga malú. ʻOku totonu ke tokangaʻi lelei maʻu pē ke fakapapauʻi ʻoku muimui e kau ngāué ki he ngaahi fakahinohinó, fakaʻaongaʻi totonu e ʻū meʻangāué mo e naunaú, pea fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tōʻonga ʻoku fakatuʻutāmakí.

Ko e angamahení, ko kinautolu ʻoku ngāue ʻi he ngaahi ngāueʻanga ko ʻení ʻoku totonu ke nau ʻosi taʻu 16 pe motuʻa ange. Ko kinautolu ʻoku nau fakaʻuli ʻi he mīsini ngāué ʻoku totonu ke nau fakapotopoto, ʻosi akoʻi mo fakahinohinoʻi lelei, mo nau taukei ʻi hono ngāue ʻakí. Ko e kakai lalahí pē ʻoku totonu ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e ʻū meʻangāue fakamīsiní.

Kapau ʻe hoko ha fakatuʻutāmaki, ʻe lipooti ia ʻe he pule ngāué ki he niʻihi ko ʻení:

  • Potungāue Uelofeá mo e Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kitá: 1-801-240-3001 pe 1-800-453-3860, laine 2-3001

  • Ko e Risk Management Division ʻi he hetikuota ʻo e Siasí (vakai, 20.7.6.3 ki he fakamatala ki he fetuʻutakí)

38.8.40

Ngaahi Folofolá

38.8.40.1

Ngaahi Tatau ʻo e Tohi Tapu Māʻoniʻoní

ʻOku fakamahinoʻi mai ʻe he Siasí ha ngaahi tatau ʻo e Tohi Tapú ʻoku fenāpasi lelei mo e tokāteline ʻa e ʻEikí ʻi he Tohi ʻa Molomoná mo e fakahā fakaonopōní (vakai, Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:8). Kuo fili ai ha tatau ʻo e Tohi Tapu ʻoku fie maʻú, ʻi he ngaahi lea fakafonua lahi ʻoku lea ʻaki ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí.

ʻI ha ngaahi lea fakafonua ʻe niʻihi, ʻoku pulusi ai ʻe he Siasí ʻa ʻene tatau ʻo e Tohi Tapú. ʻOku fakatefito e ngaahi tohi kuo pulusi ʻe he Siasí ʻi he ngaahi fakamatala angamaheni mei he Tohi Tapú. ʻOku kau ʻi he ngaahi sīpingá ʻa e:

  • Liliu ʻa e Tuʻi ko Sēmisí ʻi he lea faka-Pilitāniá.

  • Ko e Reina-Valera (2009) ʻi he lea faka-Sipeiní.

  • Ko e Almeida (2015) ʻi he lea faka-Potukalí.

ʻOku kau ʻi he ngaahi tohi kuo pulusi ʻe he Siasí ʻo e Tohi Tapú ha ngaahi futinouti, fakahokohoko fakamotuʻalea ʻo e kaveingá, mo ha ngaahi tokoni fakaako kehe.

Ko e taimi ʻe lava aí, ʻoku totonu ke fakaʻaongaʻi ʻe he kāingalotú ha Tohi Tapu ʻoku leleí pe pulusi ʻe he Siasí ʻi he ngaahi kalasi mo e fakatahaʻanga ʻa e Siasí. ʻOku tokoni ʻeni ke pukepuke ʻa e mahinó ʻi he fealēleaʻakí mo mahino maʻu pē ʻa e tokāteliné. ʻE lava ke ʻaonga ha ngaahi tatau kehe ʻo e Tohi Tapú ki he ako fakatāutahá pe fakaʻekatēmiká.

38.8.40.2

Liliu ʻo e Folofolá

Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻEne kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló ke maluʻi ʻa e ngaahi folofolá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:56). ʻOku tokangaʻi lelei ʻe he Fakataha Alēlea ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa hono liliu ʻo e ngaahi folofola ʻo e Siasí. ʻOku tokoni hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi founga kuo fakangofuá ke fakapapauʻi ʻoku tonu fakatokāteline mo pukepuke ʻa e fakamoʻoni ki he tupuʻanga ʻo e fakamatalá.

ʻOku fakahū ʻe he Kau Palesitenisī Fakaʻēliá ha kole fakaʻofisiale ki ha liliu foʻou ʻo e folofolá ki he Potungāue Fakafekauʻaki ʻa e Siasí.

38.8.40.3

Ngaahi Folofola ʻi he Lea Fakaonopōní

Kuo teʻeki ai fakamafaiʻi ʻe he Fakataha Alēlea ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha ngāue ke liliu pe toe hiki foʻou ʻa e folofolá ki ha lea fakaeonopooni pe fakafaingofuaʻi. ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e faleʻi ko ʻení ki he ngaahi tohi kuo pulusi ʻe he Siasí maʻá e fānaú.

38.8.40.4

Ko Hono Sivisiviʻi ʻo e Folofolá

ʻOku ʻi ai ha ngaahi tatau ʻo e folofolá kuo ʻosi paaki, kau ai mo ha ngaahi tatau ʻo e Tohi Tapu kuo fakangofuá, ʻi he Potungāue Tufakiʻanga Naunau ʻa e Siasí. ʻE lava foki ke maʻu e ngaahi tatau ʻo e Tohi Tapú kuo fakangofuá ʻi he ngaahi fakatauʻanga tohi fakalotofonuá, ʻinitanetí, pea ʻi he ngaahi polokalama Tohi Tapu he meʻangāue toʻotoʻó. ʻOku lava ke maʻu ha tatau fakaʻilekitulōnika mo e ongo kuo hiki tepi ʻo e ngaahi tatau kuo pulusi ʻe he Siasí pea mo ha ngaahi pulusinga ʻe niʻihi ʻoku fie maʻú ʻi he polokalama Gospel Library ʻi he scriptures.ChurchofJesusChrist.org. ʻOku ʻomi foki ʻe he ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ha lisi ʻo e ngaahi folofolá ʻoku maʻu ʻi he lea fakafonuá.

38.8.41

Fekumi ki ha Fakamatala mei ha Maʻuʻanga Tokoni Falala‘anga

Ko e māmani ʻo e ʻaho ní, ʻoku faingofua ai ke maʻu mo vahevahe ʻa e fakamatalá. ‘E lava ke hoko ʻeni ko ha tāpuaki ma‘ongoʻonga kiate kinautolu ‘oku fekumi ke ako mo ʻiló. Ka neongo ia, ko ha konga lahi ʻo e ngaahi maʻuʻanga fakamatalá ʻoku ʻikai falalaʻanga mo ʻikai langaki moʻui. ʻOku feinga ha ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻe niʻihi ke fakaʻaiʻai ʻa e ʻitá, keé, ilifiá, pe ngaahi fakakaukau fakafepaki ʻoku ʻikai hano makatuʻunga (vakai, 3 Nīfai 11:30; Mōsaia 2:32). Ko ia, ‘oku mahuʻinga ke fakapotopoto ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi heʻenau fekumi ki he moʻoní.

‘Oku totonu ke kumi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí pea mo vahevahe ʻa e ngaahi maʻuʻanga fakamatala ʻoku totonu, falalaʻanga, mo moʻoní. ‘Oku totonu ke nau fakaʻehi‘ehi mei he ngaahi maʻu‘anga fakamatala fakamahamahaló pe maʻu ʻi ha talanoa faʻú. ‘E lava ke tokoni e fakahinohino ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní, fakataha mo hano vakaiʻi fakalelei, ke ʻiloʻi ʻe he kāingalotú ʻa e moʻoní mo e loí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11:12; 45:57). ‘I he ngaahi meʻa fakatokāteliné mo e tuʻutuʻuni faka-Siasí, ko e ngaahi maʻuʻanga tokoni mālohi tahá ko e ngaahi folofolá, ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita moʻuí, pea mo e Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá.

38.8.42

Ngaahi Seminā mo e Ngaahi Feohiʻanga Peheé

ʻOku fakatokanga ʻa e Siasí ki he kāingalotú fekauʻaki mo e ngaahi seminaá mo e ngaahi fakataha pehē ʻoku kau ai ha ngaahi fakamatala ʻoku:

  • Fakaangaʻi, manukiʻi, pe taʻetaau ʻenau meʻa ʻoku fai ki he ngaahi meʻa toputapú.

  • Lava ke uesia ʻa e Siasí, fakamaʻamaʻaʻi hono misioná, pe uesia e tuʻunga lelei ʻo hono kāingalotú pe kau takí.

ʻOku ʻikai totonu ke tuku ʻe he kāingalotú honau lakangá pe ko honau tuʻunga ʻi he Siasí ke fakaʻaongaʻi ki hano tuʻuaki pe ʻai ke pehē ʻoku poupouʻi ʻa e ngaahi fakatahaʻanga peheé.

Ki ha fakamatala lahi ange, vakai, 35.5, 38.6.12, mo e 38.7.8. Vakai foki ki he Sēkope 6:12

38.8.43

Tokoni ki he Kāingalotu ʻoku ʻi Falemahakí mo e Ngaahi Feituʻu Tauhiʻanga Kakai Kehé

ʻE fakahoko ʻe he kau takí ha tokoni ki he kāingalotu ʻi he ngaahi falemahakí mo e ngaahi senitā tauhiʻanga ʻi honau ngaahi ʻiunití. Te nau muimui ʻi he ngaahi fakahinohino kuo fokotuʻu ʻe he ngaahi falé.

Ko e fakamatala ki hono tāpuakiʻi mo e tufa ʻo e sākalamēnití ki he kāingalotu ʻi he ngaahi falemahakí mo e ngaahi senitā tauhiʻangá, vakai, 18.9.1. Ki ha fakamatala fekauʻaki mo hono fokotuʻu ʻo ha uooti pe koló, vakai, 37.6.

38.8.44

Ngaahi ʻEkitivitī ʻOku Ala Tukuhauʻí

ʻOku totonu ke fakapapauʻi ʻe he kau taki ʻo e uōtí mo e siteikí ʻoku ʻikai uesia ʻe he ngaahi ʻekitivitī fakalotofonua ʻa e Siasí, ʻa hono tuʻunga ʻoku fakaʻatā ai mei he totongi tukuhaú. Ke maʻu ha ngaahi fakahinohino, vakai, 34.8.1.

38.8.45

Ngaahi Tukuhaú

Kuo pau ke talangofua ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ki he ngaahi lao tukuhau ʻo e puleʻanga ʻoku nau nofo aí (vakai, Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:12; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:5). ʻE lava ke poleʻi ʻe he kāingalotu ʻoku ʻikai ke nau tui ki he ngaahi lao tukuhaú, ʻa e meʻá ni ʻo fakatatau mo e ngaahi lao ʻoku fakangofua ʻi honau ngaahi fonuá.

ʻOku fepaki ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí mo e laó pea mo e ngaahi akonaki ʻo e Siasí kapau te nau:

  • Fakataumuʻa ke taʻetotongi pe taʻeloto ke totongi ʻa e tukuhau ʻoku fie maʻú.

  • Fakahoko ha ngaahi fakafekiki fakalao laulaunoa ke hao mei hano totongi ʻo e tukuhaú.

  • Fakafisi ke talangofua ki he fakamaau aofangatuku ʻi ha hopo tukuhau ʻoku fie maʻu ai ke nau totongi ʻa e tukuhaú.

ʻE lava pē ke ʻikai maʻu ai ʻe he kāingalotu ko ʻení ha lekomeni temipale. ʻOku ʻikai totonu ke ui kinautolu ki ha ngaahi tuʻunga fakatakimuʻa ʻi he Siasí.

ʻE fie maʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻe moʻua ha mēmipa ʻi ha hia matea ʻi hono maumauʻi ʻo e ngaahi lao tukuhaú (vakai, 32.6.1.5).

38.8.46

Ngaahi Tuʻutuʻuni ki he Fefonongaʻakí

ʻOku ʻikai totonu ke fononga toko ua pē ha tangata mo ha fefine ki ha ngaahi ʻekitivitī, ngaahi fakataha, pe ngaahi ngāue ʻa e Siasí tuku kehe kapau kuó na ʻosi mali ʻiate kinaua pe ʻokú na fakatou taautaha. Ko e ngaahi tuʻutuʻuni kehe ki he fefonongaʻakí, vakai, 20.7.7.

38.9

Fengāueʻaki Fakakautaú mo e Faifekau Fakakautaú

ʻE tokoni e kau palesiteni fakasiteikí mo e kau pīsopé ke maʻu ʻe he kāingalotu ngāue fakakautaú ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e kau ki he Siasí. ʻOku kau ʻi he ngaahi polokalama fetuʻutaki fakakautau mo e faifekau fakakautau ʻo e Siasí ʻa e:

  • Poupou mei he ngaahi siteikí mo e ngaahi uōtí.

  • Fakataukeiʻi ʻe he Siasí ʻa e kāingalotu ʻoku hū ki he ngāue fakakautaú.

  • Fokotuʻu ʻo ha ngaahi uooti, ngaahi kolo, pe ngaahi kulupu kāingalotu ngāue fakakautau ʻo e Siasí.

  • Poupou mo e tokoni mei he kau faifekau fakakautau ʻo e Siasí.

  • Fakamatala ki he founga hono tui ʻo e kāmení ʻi he ngāue fakakautaú.

  • Poupou mei he kau faifekau mali matuʻotuʻa naʻe vahe ki ha ngaahi ʻapitanga fakakautau kuo fili.

38.9.1

Tuʻunga Fakatakimuʻa he Siteikí ʻi he Fengāueʻaki Fakakautaú

Kapau ʻoku ʻi ai ha ʻū ʻapitanga fakakautau pe kāingalotu ʻoku ngāue fakakautau ʻoku nau ʻi ha siteiki, ʻoku ʻo e kau palesitenisī fakasiteikí ʻa e ngaahi fatongia ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi he konga ko ʻení. Kapau ko e ngaahi ʻapi fakakautau ko ʻení ʻoku ʻi ha misiona kae ʻikai ʻi ha siteiki, ko e palesiteni fakamisioná leva te ne fakahoko e ngaahi fatongiá ni.

ʻE tokangaʻi ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakasiteikí ʻa hono fakataukeiʻi ʻo e kau ngāue fakakautau ʻi he siteikí ki he polokalama ʻa e Siasí ʻoku ʻatā maʻá e kau ngāue fakakautaú, kimuʻa pea nau toki huú. Te ne fakapapauʻi ʻoku fakahoko ʻa e fakataukeí ki he kāingalotu kotoa pē ʻoku hū ki he ngāue fakakautaú. ʻE lava ke fai ʻe he sekelitali pule ʻo e siteikí ʻa hono fakafekauʻaki ʻo e fakataukei ko ʻení. (Vakai, 38.9.3.)

38.9.1.1

Ngaahi Houalotu ʻa e Siasí ʻi he Ngaahi ʻApitanga Fakakautaú

Kapau ʻoku fakahoko e ngaahi houalotu ʻa e Siasí ʻi he ʻapitanga fakakautaú, ʻe fokotuʻu leva ʻe he palesiteni siteiki ʻo e ʻēlia ʻoku tuʻu ai ʻa e ʻapitanga fakakautaú ha taha ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení ki he kau ngāue fakakautaú mo honau ngaahi fāmilí (vakai, 38.9.4):

  • Ko ha uooti mo ha kau pīsopeliki (ʻi hano fakamafaiʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí)

  • Ko ha kolo mo ha kau palesitenisī fakakolo

  • Ko ha kulupu kāingalotu ngāue fakakautau mo ha taki fakakulupu ʻo e kāingalotu ngāue fakakautaú mo ha ongo ʻasisiteni

ʻE ui, vaheʻi, mo tokangaʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí ʻa e kau taki ʻo e ngaahi ʻiuniti ko ʻení. Te ne ʻoange e fakamatala fetuʻutaki ki he kau taki ko ʻení ki he Vaʻa Fetuʻutaki Fakakautau mo e Vaʻa Faifekau Fakakauta ʻa e Siasí. Te ne lava ʻo vahe ki ha uooti ke ne tokangaʻi e kulupu kāingalotu ngāue fakakautau takitaha.

ʻE ngāue ʻa e palesiteni fakasiteikí mo e Vaʻa Ngāue Fakakautaú mo e Faifekau Fakakautaú ke ʻoange ha tohi ʻo e fokotuʻú ki he pīsope, palesiteni fakakolo, pe taki fakakulupu takitaha. ʻE fakamatalaʻi ʻe he tohi ko ʻení hono ngaahi fatongiá mo fakamafaiʻi ia ke ne tokangaʻi ʻa e ʻiunití mo fakahoko ʻa e ngaahi fakatahá. ʻOku totonu ke ʻoange ha tatau ʻo e tohí ki he faifekau ʻo e ʻapitanga taú.

ʻOku tuʻutuʻuni ʻe he ngāue fakakautau ʻa e ʻIunaiteti Siteití ke fakahoko ʻe ha faifekau fakakautau hano tokangaʻi fakapule ki ha faʻahinga ngāue fakalotu pē ʻoku fakahoko ʻi ha ʻapitanga tau. Kapau ʻoku ʻi ai ha faifekau fakakautau Siasi ʻi he ʻapitanga fakakautaú, ʻoku meimei ke ne fakahoko ʻa e faʻahinga tokangaʻi ko iá ki ha ʻiuniti ʻo e Siasí ʻoku lotu ai. ʻOku ʻikai puleʻi ʻe he faifekau fakakautaú ʻa e ngaahi houalotú tuku kehe kapau ko ia ʻoku pīsopé, palesiteni fakakoló, pe taki fakakulupú. Ka neongo ia, ʻoku fie maʻu ke ne ʻi ai mo kau ki ai.

ʻE fakafekauʻaki ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesienisī fakasiteikí mo e faifekau fakakautau pule ʻi he ʻapitanga fakakautau takitaha ʻi he siteikí. Te ne fakapapauʻi ʻoku fakahoko ʻa e meʻa tatau ʻe he kau pīsope ʻo e ngaahi uooti ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi ʻapitanga fakakautaú. ʻE fakahoko ʻe he kau taki ko ʻení ki he faifekau fakakautaú ʻa e taimi-tēpile ʻo e fakataha ʻa e uōtí, feituʻu ʻo e fakatahá, mo e tokotaha ke fetuʻutaki ki aí. ʻE lava ke ʻoange ʻe he faifekau fakakautaú ʻa e fakamatala ko ʻení ki he kāingalotu ʻi he ʻapitanga taú.

38.9.1.2

Faifekau Fakakautau ʻa e Siasí ʻi he Ngaahi Siteikí

ʻE ʻinitaviu fakataʻu ʻe he palesiteni fakasiteikí ʻa e faifekau fakakautau takitaha ʻo e Siasí ʻoku nofo ʻi he siteikí. Te ne fakapapauʻi ʻa e tuʻunga lelei mo e moʻui taau ʻa e faifekau fakakautaú ke ngāué. ʻE toe ʻinitaviu mavahevahe pē foki ʻe he palesiteni fakasiteikí ʻa e mali ʻo e faifekau fakakautau takitaha ʻi he taʻu.

ʻOku totonu ke ʻi ai ha ngaahi fatongia fakauooti pe fakasiteiki ʻo e kau faifekau fakakautau ʻo e Siasí mo honau ngaahi malí. ʻE lava ke ngāue ha faifekau fakakautau ʻokú ne maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻi ha ngaahi uiuiʻi fakatakimuʻa, hangē ko e fakataha alēleaʻanga māʻolungá pe tokangaʻi ha uooti, kolo, pe kulupu ʻo ha kāingalotu ngāue fakakautau. Ka neongo ia, he ʻikai ke fepaki ʻa e uiuiʻi ko ʻení mo hono ngaahi fatongia fakakautaú.

ʻE lava ke tokoni ʻa e kau faifekau fakakautaú ki he palesiteni fakasiteikí ʻi he ngaahi founga ko ʻení:

  • Lipooti ʻi he ngaahi fakataha alēlea fakasiteikí ʻa e fakataha ʻa e ngaahi ʻiuniti ʻo e Siasí ʻi he ngaahi ʻapitanga fakakautaú. ʻOku totonu ke kau ʻi he ngaahi lipooti ko ʻení ha fakamatala fekauʻaki mo ha kāingalotu foʻou mo kinautolu ʻoku foki maí.

  • Hoko ko ha fehokotakiʻanga ʻi he kau taki fakakautaú mo e palesiteni fakasiteikí.

  • Tokoni ki he palesiteni fakasiteikí ke ne ʻilo ʻa e kāingalotu ʻi he ngāue fakakautaú ke ui ko ha kau taki ʻi he kulupu kāingalotu ngāue fakakautaú.

  • Tokoni ʻi he ngaahi ngāue ki hono fakamālohia ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he ngāue fakakautaú ʻoku foʻou mo foki maí.

  • Tokoni ke teuteuʻi ʻa e kāingalotu ʻi he ngāue fakakautaú ke nau maʻu ʻa e ngaahi ouau toputapú mo tauhi ʻenau ngaahi fuakavá.

38.9.2

Tuʻunga Fakatakimuʻa ʻi ha Uooti Ngāue Fakakautau

ʻE fakataha ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí mo e kāingalotu ʻo e uōtí kimuʻa pea nau toki ō ki he ngāue fakakautaú. Te ne fakapapauʻi ʻoku nau maʻu ha faingamālie ke kau ki he fakataukei ʻa e Siasí kimuʻa ʻi he ngāue fakakautaú (vakai, 38.9.3).

Ke maʻu ha fakamatala fekauʻaki mo e ʻū lekooti mēmipasipi ʻo ha mēmipa ʻoku hū ki he ngāue fakakautaú, vakai ki he 33.6.9. ʻOku vahe ha kāingalotu ʻe niʻihi ki ha feituʻu mamaʻo pe tuʻu mavahe pe ʻoku tuku ki ha malaʻe tau. ʻI he ngaahi meʻa pehení, ʻe fetuʻutaki ʻa e pīsopé ki he Vaʻa Ngāue Fakakautaú mo e Ngāue ʻa e Faifekau Fakakautau ʻa e Siasí ke maʻu ha fakahinohino fekauʻaki mo e ngaahi lekooti mēmipasipí (vakai, 38.9.10).

ʻOku totonu ke fetuʻutaki maʻu pē e kau taki ʻi he uooti totonú ki he mēmipa taki taha ʻo e uōtí ʻoku ʻi he ngāue fakakautaú.

ʻE fakafekauʻaki ʻe he pīsopé mo e faifekau fakakautau pule ʻi he ʻapitanga tau takitaha ʻi he uōtí.

38.9.3

Fakataukeiʻi ʻe he Siasí Kimuʻa ʻi he Ngāue Fakakautaú

ʻOku tokoni ʻa e fakataukei ʻa e Siasí kimuʻa ʻi he ngāue fakakautaú ki he kāingalotu ʻoku hū ki he ngāue fakakautaú ke nau ʻilo ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu fekauʻaki mo e ngaahi ngāue mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí ʻi he ngāue fakakautaú. ʻE lava ke fakahoko fakasiteiki pe fakauooti ʻa e fakataukeí.

ʻE ui ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakasiteikí pe kau pīsopelikí ha faifakahinohino kimuʻa ʻi he ngāue fakakautaú, pea ke ne fakahoko ʻa e fakataukeí. Ko e lelei tahá kapau ʻoku maʻu ʻe he faifakahinohinó ni ha taukei ngāue fakakautau kimuí ni mai. Kapau ʻoku ʻikai maʻu ha faifakahinohino feʻunga, ʻe fetuʻutaki leva ʻa e palesiteni fakasiteikí pe pīsopé ki he Vaʻa Ngāue Fakakautaú mo e Ngāue ʻa e Faifekau Fakakautaú ke maʻu ha fakahinohino.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, vakai, “Pre–Military Service Church Orientation” ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

38.9.4

Ngaahi ʻIuniti ʻo e Siasí maʻá e Kāingalotu Ngāue Fakakautaú

ʻOku meimei ke kau ʻa e kāingalotu ngāue fakakautaú ki ha ngaahi uooti pe kolo ʻo e Siasí ʻoku ofi ki honau ʻapitanga taú. Ka neongo ia, ʻe lava ke fokotuʻu ʻe he palesiteni fakasiteikí pe palesiteni fakamisioná ha uooti, kolo, pe kulupu kāingalotu fakakautau maʻá e kau ngāue fakakautaú mo honau ngaahi fāmilí ʻi he ʻapitanga fakakautaú ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení:

  • ʻOku ʻikai ha uooti ʻi loto ʻi ha feituʻu ofi ki he ʻapitanga taú.

  • ʻOku ʻikai mahino ki he kau ngāue fakakautaú ʻa e lea fakafonua ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he uooti fakalotofonuá.

  • ʻOku ʻikai lava ʻa e kau ngāue fakakautaú ʻo mavahe mei he ʻapitanga-taú koeʻuhí ko ha ngaahi fiemaʻu ki he ako ngāué pe ko ha toe ngaahi fakangatangata kehe.

  • ʻE ʻave ʻa e ʻiuniti fakakautau ʻa e kāingalotú ki ha feituʻu ʻoku hoko ai ha taha ʻo e ngaahi meʻa ko ení:

    • ʻOku teʻeki fokotuʻu ai ʻa e Siasí.

    • He ʻikai lava ʻe he ʻiuniti fakalotofonua ʻo e Siasí ʻo tokoniʻi ʻa e kāingalotú koeʻuhí ko ha lea fakafonua kehe.

    • He ʻikai lava ke fai ha maʻulotu ʻi he ngaahi houalotu fakafeituʻú.

  • ʻOku kau e kāingalotú ki he Talifakí pe Kaʻate Fakafonuá pea kau ʻi he ngaahi ako he fakaʻosinga ʻo e uiké pe akoako fakataʻú.

ʻOku fokotuʻu ʻa e ngaahi uooti mo e ngaahi kolo ʻi he ngaahi ʻapi fakakautaú ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi founga ʻoku fakamatalaʻi ʻi he vahe 37.

ʻOku faʻa fokotuʻu maʻu pē ʻa e ngaahi uōtí mo e ngaahi koló ke poupouʻi ʻa e kāingalotu fakakautaú mo honau ngaahi fāmilí fakatouʻosi. ʻE lava foki ke fokotuʻu ha uooti pe kolo maʻá e kāingalotu ngāue fakakautaú ʻo ʻikai kau ai honau ngaahi fāmilí. ʻE lava ke fokotuʻu ʻa e ngaahi ʻiuniti peheé maʻá e kāingalotu ʻoku toki kamata akó pe ako māʻolunga angé, pe ʻi ha ngāue mamaʻo. ʻOku ʻikai ke faʻa fakangofua ʻe he ngāue fakakautaú ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku ʻikai fengāueʻaki mo e ngāue fakakautaú ke nau kau ʻi ha uooti pe kolo ʻokú ne fakaʻaongaʻi ʻa e ʻū ʻapitanga fakakautaú.

Kapau ʻoku ʻikai lava ʻe he tokolahi ʻo e kāingalotú pe ngaahi tūkunga kehe ke fakatonuhiaʻi hano fokotuʻu ʻo ha uooti pe kolo ʻi ha ʻapitanga tau, ʻe fokotuʻu leva ʻe he palesiteni fakasiteikí pe fakamisioná ha kulupu kāingalotu fakakautau. Ko e kulupu kāingalotu fakakautaú ko ha kiʻi ʻiuniti siʻisiʻi ia ʻo e Siasí ʻoku nau fakahoko e ngaahi houalotu ʻa e Siasí mo tokangaʻi e kāingalotú. ʻOku ʻikai maʻu ʻe he taki fakakulupú ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Koeʻuhí ko e meʻá ni, ʻoku ʻikai fakamafaiʻi ai ia ke ne tali ʻa e vahehongofulú mo e ngaahi foakí, faleʻi ʻa e kāingalotú fekauʻaki mo ha ngaahi angahala mamafa, fakangatangata ʻa e ngaahi faingamālie ki he tuʻunga mēmipasipí, pe fakahoko ha ngaahi fatongia kehe ʻe fie maʻu ki ai ha ngaahi kī (vakai, 37.7). Ke maʻu ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi kulupu mēmipa ngāue fakakautaú, vakai ki he “Service Member Groups and Responsibilities of Group Leaders” ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

Ko e taimi ʻoku fokotuʻu ai ha ʻiuniti ʻo e Siasí ʻi ha ʻapitanga tau, ʻe fakafekauʻaki ʻe he taki ʻo e ʻiunití mo e faifekau fakakautau pule ʻo e ʻapitanga taú ke fokotuʻutuʻu ʻa e taimi lotú mo e fakaʻaongaʻi ʻo e ʻapitanga taú. Kapau naʻe ʻikai vahe ha faifekau fakakautau ki he ʻapitangá, ʻe feongoongoi ʻa e palesiteni fakasiteikí mo e ʻōfisa pulé.

38.9.5

Kau Taki Fakakulupu ʻi he Ngaahi Feituʻu Mamaʻó pe Malaʻe Taú

ʻOku angamaheni ʻaki ke uiuiʻi mo vaheʻi ʻe he kau palesiteni fakasiteikí pe fakamisioná ʻa e kau taki fakakulupu ʻo e kāingalotu ngāue fakakautaú. Ka neongo ia, mahalo he ʻikai malava ʻeni ʻi ha ngaahi feituʻu mamaʻo pe ngaahi malaʻe taú. Koeʻuhí ʻoku ʻikai foaki ki ha taki fakakulupu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí fakataha mo hono fatongiá, ʻoku fakangofua ai ke fokotuʻu pē ia kae ʻikai vaheʻi. ʻE lava ke fokotuʻu ʻe he taki lakanga fakataulaʻeiki ʻokú ne tokangaʻi ʻa e feituʻú ha taha maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki moʻui taau ke hoko ko e taki fakakulupu. Te ne ʻuluaki fakapapauʻi e tuʻunga moʻui taau ʻo e tangatá mo e pīsope mo e palesiteni fakasiteiki [ʻa e tangatá]. Kapau ʻoku ʻi ai ha faifekau fakakautau Siasi ʻi he feituʻú, ʻe lava ke fakamafaiʻi ia ʻe he taki lakanga fakataulaʻeikí ke ne ui mo vaheʻi ha taki fakakulupu.

ʻE lava ke maʻu ʻe he kau taki fakakulupu ʻo e kāingalotu ngāue fakakautau ʻi he ngaahi feituʻu mamaʻó ha naunau mo e ngaahi meʻa faka-Siasí ʻaki haʻane fetuʻutaki ki he Vaʻa Fetuʻutaki Fakakautau mo e Faifekau Fakakautau ʻa e Siasí (vakai, 38.9.10).

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku vahe ha mēmipa ngāue fakakautau ki ha feituʻu ʻoku mamaʻo mei he kāingalotu kehe ʻo e Siasí. Kapau ʻoku maʻu ʻe he mēmipa ngāue fakakautaú ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí pe ʻokú ne hoko ko ha taulaʻeiki ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, ʻe lava ke fakamafaiʻi ia ʻe heʻene pīsopé ke ne fakahoko mo maʻu ʻa e sākalamēnití. Kapau ʻoku toko ua pe tokolahi ange ʻa e kau mēmipá ʻi he feituʻú, ʻoku totonu leva ke ui ha taki fakakulupu.

ʻOku totonu ke fakahā ki he Vaʻa Fetuʻutaki Fakakautau mo e Faifekau Fakakautau ʻa e Siasí ʻi he taimi ʻoku uiuiʻi ai ha taki fakakulupu. ʻE ʻoatu kiate ia ha tohi ʻo hono fokotuʻu iá (vakai, 38.9.1.1).

38.9.6

Fatongia ki he Ngāue Fakafaifekaú mo e Ngāue Fakakautaú

Ko e ngaahi fonua ʻoku pau ke nau ngāue fakakautaú, kuo pau ke meimei fakakakato ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻenau ngāue fakakautaú kimuʻa pea nau toki lava ʻo ngāue fakafaifekau. ʻE lava ke fakangofua ʻe ha ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻa e ngāue fakakautaú ke toloi kae ʻoua kuo ʻosi ʻa e ngāue fakafaifekaú. ʻOku totonu ke maheni ʻa e kau palesiteni fakasiteikí mo e kau pīsopé mo e ngaahi fiemaʻu ʻa honau fonuá koeʻuhí ke nau lava ʻo faleʻi ʻa e kāingalotú ʻi he founga totonú. Ko kinautolu ʻi he ngaahi ʻiuniti ʻo e Vaʻa Talifakí pe Kaʻate Fakafonuá te nau lava ʻo ngāue fakafaifekau ʻi he hili ʻenau ʻuluaki ako teuteú mo e ako māʻolunga angé.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, vakai, “Missionary Service and Military Obligations” ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

38.9.7

Kau Faifekau Fakakautau ʻo e Siasí

ʻOku ʻoatu fakahangatonu ʻe he Vaʻa Fetuʻutaki Fakakautau mo e Faifekau Fakakautau ʻa e Siasí ʻa e fakaongoongolelei ki he kau faifekau fakakautau tangata mo fafine ʻoku ngāue ʻi ha ngaahi vaʻa kehekehe ʻi he puleʻangá mo ʻikai fakapuleʻangá. ʻOku kau ʻi he ngaahi feituʻú ni ʻa e:

  • Ngāue Fakakautaú.

  • Ngaahi Falemahakí.

  • Ngaahi kautaha tauhiʻanga kakaí (hospice).

  • Ngaahi Pilīsoné.

  • Ngaahi senitā tautea fakataimí (detention).

  • Potungāue polisí mo e tāmate afí.

  • Polisi kauʻāfonuá.

  • Ngaahi kautaha fakapuleʻanga mo e sōtia mālōloó.

  • Ngaahi kolisí mo e ʻunivēsití.

ʻOku fokotuʻu ʻe he vaʻa takitaha ʻa ʻenau ngaahi fiemaʻu fakaako mo fakapotungāue ki he kau faifekau fakakautaú. Ko e lahi taha ʻo e faʻungá ʻoku nau fiemaʻu ha fakaongoongolelei ʻa e Siasí kimuʻa pea toki lava ha taha ke hoko ko ha faifekau fakakautau ʻo e Siasí. ʻOku ʻoatu ʻe he Vaʻa Fetuʻutaki Fakakautau mo e Faifekau Fakakautau ʻa e Siasí ha fakaongoongolelei ki he kau faifekau fakakautau kotoa pē ʻo e Siasí. ʻOku ʻikai feʻunga ʻa e ngaahi tohi fakaongoongolelei pē mei he kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí pea ʻoku ʻikai totonu ke fakahoko.

Ko e kau faifekau fakakautau ʻo e Siasí:

  • ʻOku nau tokoni ki he kakai ʻo e tui fakalotu kotoa pē, kau ai mo e Kāingalotu ʻo e Siasí.

  • Fakapapauʻi ʻoku foaki ki he fakafoʻituituí ʻa e tauʻatāina fakalotú.

  • Tokoni ke fakafaingofuaʻi pe feau e ngaahi fiemaʻu fakalotu ʻa kinautolu ʻoku nau tokoniʻí.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, vakai, “Latter-day Saint Chaplains” ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

38.9.8

Tui ʻo e Kāmení ʻi he Ngāue Fakakautaú

Vakai ki he 38.5.6.

38.9.9

Ngaahi Mātuʻa Mali Faifekau Matuʻotuʻá

ʻE lava ke uiuiʻi ʻa e ngaahi hoa mali fakakautau kuo maʻu vāhenga mālōloó ke nau hoko ko ha kau faifekau fakakautau ʻi ha ngaahi ʻapitanga fakakautau kuo fili. Te nau tokoni ki he kau taki lakanga fakataulaʻeiki fakalotofonuá ʻi hono fakamālohia ʻo e kāingalotu foʻoú mo kinautolu ʻoku foki maí. ʻOku nau toe poupou foki ki he ngaahi fāmili ʻo e kāingalotu he malaʻe taú ʻi he lolotonga e vahaʻataimi ʻo e mavahevahe ʻa e fāmilí.

38.9.10

Ngaahi Fakamatala Kehé

Ko e fakamatala fekauʻaki mo e lekooti mēmipasipi ʻo e kāingalotu ngāue fakakautaú, vakai, 33.6.9.

Ko e fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki fakapēteliake ʻo e kāingalotu ngāue fakakautaú, vakai, 38.2.10.3.

Ko e fakamatala fekauʻaki mo hono fakanofo ʻo e kāingalotu ngāue fakakautau ʻi he ngaahi feituʻu mamaʻó, vakai, 38.2.9.6.

Ko e fakamatala ki hono foaki e ngaahi lekomeni temipale ʻi he ngaahi feituʻu mamaʻó, vakai, 26.3.2.

Kapau ʻoku ʻi ai ha fehuʻi ʻa e kau taki ʻo e Siasí fekauʻaki mo e fengāueʻaki fakakautaú, te nau lava ʻo fetuʻutaki ki he:

Vaʻa ki he Ngāue Fakakautaú mo e Ngāue ʻa e Faifekau Fakakautaú

50 East North Temple Street, Room 2411

Salt Lake City, UT 84150-0024

Telefoní: 1-801-240-2286

ʻĪmeili: pst-military@ChurchofJesusChrist.org