Seminelí
Fakataukei Fakatokateline: ʻAlamā 7:11–13—“Pea Te Ne Hāʻele Atu, ʻo Kātakiʻi ʻa e Ngaahi Mamahi mo e Ngaahi Faingataʻá pea mo e Ngaahi ʻAhiʻahi Kehekehe Kotoa Pē”


“Fakataukei Fakatokāteliné: ʻAlamā 7:11–13—ʻPea Te Ne Hāʻele Atu, ʻo Kātakiʻi ʻa e Ngaahi Mamahi mo e Ngaahi Faingataʻá pea mo e Ngaahi ʻAhiʻahi Kehekehe Kotoa Pē,’” Tohi ʻa Molomoná – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó (2024).

“Fakataukei Fakatokāteliné: ʻAlamā 7:11:-13,” Tohi ʻa Molomoná – Tohi Lēsoni ʻa e Faiakó

Fakataukei Fakatokāteliné: ʻAlamā 7:11–13

“Pea Te Ne Hāʻele Atu, ʻo Kātakiʻi ʻa e Ngaahi Mamahi mo e Ngaahi Faingataʻá pea mo e Ngaahi ʻAhiʻahi Kehekehe Kotoa Pē”

ʻĪmisi
ko e faingataʻaʻia ʻa e Fakamoʻuí ʻi Ketisemaní

ʻI hoʻo ako ʻa e ʻAlamā 7:1–13, naʻá ke ako ai kau ki ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa naʻe mamahi ai ʻa e Fakamoʻuí ko ha konga ʻo ʻEne Fakaleleí koeʻuhí “ke ne ʻafioʻi ʻo fakatatau ki he kakanó ʻa e founga ke tokoniʻi ai ʻa hono kakaí” (ʻAlamā 7:12). ʻE lava ke tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ke ke ako maʻuloto ai ʻa e potufolofola fakataukei fakatokāteline mo e kupuʻi lea fakafolofola mahuʻinga ki he ʻAlamā 7:11–13, fakamatalaʻi ʻa e tokāteline ʻoku akoʻi ʻi he potufolofolá ni, pea fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ki hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié ʻi ha tūkunga moʻoni ʻo e moʻuí.

Tokoni ki he kau akó ke nau fatongia ʻaki ʻenau akó. Ko e ako ʻo e ongoongoleleí ʻoku fakatau ki he uluí ʻoku fiemaʻu ia ke ngāue ʻaki ʻe he kau akó ʻa e tuí mo ha feinga lahi. Tokoniʻi ke mahino ki he kau akó ko ʻenau aʻusia ʻi he seminelí ʻoku makatuʻunga lahi pē ia ʻiate kinautolu. Poupouʻi e kau akó ke nau fatongia ʻaki ʻenau akó, ʻoange ha ngaahi faingamālie ke nau fakahoko ia, pea fakahaaʻi hoʻo loto-falala te nau lavameʻá.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakakaukau ke fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakalaulauloto ʻi he faʻa lotu ki he meʻa te nau lava ʻo fai ke maʻu ai ʻa e tokoni mo e mālohi ʻoku ʻomi ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi Heʻene Fakaleleí.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

ʻOku fokotuʻutuʻu ʻa e lēsoni fakataukei fakatokāteline ko ʻení ke akoʻi ia ʻi he hili ʻa e lēsoni “ʻAlamā 7:1–13,” ʻa ia ko e lēsoni puipuituʻa ki he potufolofola fakataukei fakatokāteline ʻAlamā 7:11–13. Kapau ʻoku fiemaʻu ke ʻunuakiʻi e lēsoni fakataukei fakatokāteline ko ʻení ki ha uike kehe, fakapapauʻi ke akoʻi foki mo e lēsoni puipuituʻa fekauʻaki mo iá ʻi he lolotonga e uike ko iá.

Ako maʻuloto pea fakamatalaʻi

Ko e kupuʻi lea folofola mahuʻinga ki he ʻAlamā 7:11–13 ko e “Pea te naʻe hāʻele atu, ʻo kātakiʻi ʻa e ngaahi mamahi mo e ngaahi faingataʻá pea mo e ngaahi ʻahiʻahi kehekehe kotoa pē.” Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e kupuʻi lea ko ʻení kapau kuo teʻeki ke ke fai ia.

Ke tokoni ki he kau akó ke ako maʻuloto ʻa e potufolofolá mo e kupuʻi lea mahuʻinga ʻo e folofolá, fakakaukau ke fakaafeʻi kinautolu ke toutou lau ia mo hanau hoa kae ʻoua kuo faingofua ke nau toutou lau maʻuloto ia.

ʻE lava leva ke fakaʻaongaʻi e naunau ko ʻení ke ʻoange ki he kau akó ha faingamālie ke fakamatalaʻi e tokāteline ʻi he potufolofola ko ʻení.

Naʻá ke ako ʻi ha lēsoni kimuʻa mei he ʻAlamā 7:11–13 naʻe mamahi ʻa Sīsū Kalaisi ke fakamoʻui koe mei he angahalá mo e maté pea mo tokoniʻi koe ʻi he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakamatelié.

Tau pehē pē naʻe text atu ha kaungāmeʻa fekauʻaki mo ha meʻa faingataʻa ʻokú ne foua. ʻOkú ke pehē ʻe ʻaonga e pōpoaki ʻi he ʻAlamā 7:11–13 ki ho kaungāmeʻá ka ʻokú ke hohaʻa he ʻikai ke ne lau ia kapau te ke ʻoange pē ʻa e potufolofolá kiate ia.

  • Te ke fakamatalaʻi fakanounou fēfē ʻa e ʻAlamā 7:11–13 ʻi ha founga ʻe ala tokoni ki ho kaungāmeʻá ʻi heʻene faingataʻaʻiá?

Fakakaukau ke ʻoange ha taimi ki he kau akó ke hiki ʻenau ngaahi tali ki he fehuʻi kimuʻá. ʻI heʻenau ʻosí, fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe e meʻa naʻa nau tohí. ʻE lava foki ke vahevahe ʻe he kau akó ʻenau ngaahi talí mo hanau hoa pe ʻi ha fanga kiʻi kulupu iiki.

Akoako hono fakaʻaongaʻí

ʻEke ki he kau akó pe ʻoku nau manatuʻi e tefitoʻi moʻoni ʻe tolu ʻo hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié. Kapau ʻoku ʻikai ke nau manatuʻi, fakaafeʻi ke nau muimui ki he ngaahi fakahinohino ʻi he palakalafi hokó.

Kumi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié ʻi he konga “Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālié” ʻi he Fakamatala ki he ʻElito ʻo e Fakataukei Fakatokāteliné (2022). Hiki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ko ha ngaahi ʻuluʻi tohi ʻi hoʻo tohinoa akó, pea fakaʻatā ha feituʻu ʻi he vahaʻa ʻo e tefitoʻi moʻoni takitaha ke ke lava ʻo tali ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo kinautolu ʻamui ange ʻi he lēsoní.

Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke tokoni ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ki hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié mo e tokāteline ʻoku akoʻi ʻi he ʻAlamā 7:11–13 ʻi he tūkunga ko ʻení.

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e tūkunga ko ʻení ke lava ʻa e kau akó ʻo vakai ki ai ʻi he toenga ʻo e lēsoní. Kapau ʻe fiemaʻu, fakakaukau ke liliu e tūkungá ke fakakau ai e ngaahi tūkunga ʻoku mahuʻinga taha ki hoʻo kau akó.

Talu mei he vete mali ʻa e ongomātuʻa ʻa Pitá ʻi he ngaahi taʻu siʻi kuohilí, mo ʻene ongoʻi hangē kuo fakaʻau ke faingataʻa ange ʻene moʻuí. Kuó ne faingataʻaʻia ʻi he akó, pea ʻoku ʻi ai ha niʻihi ʻo hono ngaahi kaungāmeʻá ʻoku hangē ʻoku ʻikai ke nau fakakau ia ʻo hangē ko ia naʻa nau faʻa fakahokó. Kuo tātaaitaha foki ke toe ʻalu ʻa Pita ki he lotú, lau ʻene folofolá, mo lotu ki he ʻOtuá. ʻI ha ʻaho ʻe taha, naʻe vahevahe tauʻatāina ai ʻe Pita ki ha taha ʻo hono ngaahi kaungāmeʻá fekauʻaki mo ʻene ngaahi faingataʻaʻiá. Naʻá ne pehē, “ʻOku ou fiemaʻu e ngaahi tūkungá ke lelei ange, ka ʻoku ʻikai ke u ʻilo pe te u tafokí ki fē. ʻOku ou ongoʻi tuenoa ʻaupito mo fihia ʻi hoku tūkungá.”

Fakakaukauloto ko koe ʻa e kaungāmeʻa naʻe lea ki ai ʻa Pitá pea naʻá ne toe kole atu foki ha faleʻi fekauʻaki mo e founga ke ikunaʻi ai hono tūkunga faingataʻá. Fakaʻaongaʻi e ngaahi akonaki ʻi he ʻAlamā 7:11–13 mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ki hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié ke tokoni kia Pita mo ʻene faingataʻaʻiá.

ʻOku lahi ha ngaahi founga ʻe lava ke fakakakato ai ʻe he kau akó ʻa e ʻekitivitī fakaangaanga ko ʻení. Ko e founga ʻe taha ko hono ako ʻa e ʻAlamā 7:11–13 mo e palakalafi 5–8, 11–12 ʻi he konga “Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālié” ʻi he Fakamatala ki he ʻElito ʻo e Fakataukei Fakatokāteliné, ʻo kumi e ngaahi akonaki ʻe ala tokoni kia Pitá. ʻE lava leva ke vahevahe ʻe he kau akó ha ngaahi fakakaukau mo e kalasí, ʻi ha ngaahi hoa, pe ʻi ha fanga kiʻi kulupu iiki.

ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi fehuʻi mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ʻi heʻenau fealēleaʻakí. ʻOku ʻikai fiemaʻu ke ke fakaʻaongaʻi kotoa e ngaahi maʻuʻanga tokoni mo e ngaahi fehuʻi ko ʻení; ko ha ngaahi sīpinga kinautolu ʻo e ngaahi meʻa ʻe ala fakakaukau ki ai e kau akó ʻi heʻenau ngāue ʻi he tūkunga ko ʻení.

Ngāue ʻi he tuí

Lau ʻa e palakalafi 5–7 ʻi he konga “Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālie” ʻi he Fakamatala ki he ʻElito ʻo e Fakataukei Fakatokāteliné. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻu ʻoku ngali ʻaongá.

  • Ko e hā te ke lava ʻo akoʻi kia Pita fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí ʻa ia ʻe ala tokoni kia Pita ke ngāue ʻi he tuí?

  • Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe Pita ke maʻu ai e tokoni ʻe lava ke foaki ʻe Sīsū Kalaisí?

Sivisiviʻi ʻa e ngaahi fakakaukaú pe ngaahi fehuʻí ʻaki ha fakakaukau ʻoku taʻengatá

Lau ʻa e palakalafi 8 ʻi he konga “Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālié” ʻi he Fakamatala ki he ʻElito ʻo e Fakataukei Fakatokāteliné Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻu ʻoku ngali ʻaongá.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e founga ʻe finangalo e Tamai Hēvaní ke fakakaukau ai ʻa Pita ki hono tūkungá?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe ala tokoni ai kia Pita ke vakai ki hono tūkungá ʻaki ha fakakaukau ʻoku taʻengatá?

Fekumi ki ha mahino lahi ange ʻo fakafou ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni kuo fokotuʻu fakalangí

  • Ko e hā ʻa e faʻahinga maʻuʻanga tokoni kuo fokotuʻu fakalangi te ke lava ʻo fakahinohino kia Pita ʻa ia te ne lava ʻo ʻoange kiate ia ʻa e tokoni ʻokú ne fiemaʻú?

Ko ha maʻuʻanga tokoni fakalangi mahuʻinga ʻe lava ke tokoni ʻi he tūkunga ko ʻení ko e ʻAlamā 7:11–13. Toe lau e ngaahi veesi ko ʻení, ʻo kumi e ngaahi akonaki ʻe ala tokoni kia Pitá.

  • Ko e hā te ke fiemaʻu ke mahino mo ongoʻi ʻe Pita mei he ngaahi veesi ko ʻení?

  • Te ke lava nai ʻo fakakaukau ki ha ngaahi potufolofola kehe ʻokú ne akoʻi ʻa e meʻa ʻoku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke ʻilo ʻe Pitá?

ʻI he ʻosi [e ngāue] ʻa e kau akó, fakakaukau ke fakaafeʻi ke nau fakakaukau ki honau ngaahi tūkunga ʻoku nau fiemaʻu ai e tokoni ʻa e Fakamoʻuí. Te ke lava ʻo kole ange ke nau fakakaukau ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié mo e tokāteline ʻoku akoʻi ʻi he ʻAlamā 7:11–13 ke nau maʻu e tokoni ʻa e Fakamoʻuí ʻi heʻenau moʻuí. ʻE lava ke hiki ʻe he kau akó ʻa e ngaahi fakakaukau ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa akó.

Toe vakaiʻi ʻo e fakataukei fakatokāteliné

‘Oku totonu ke fakaʻaongaʻi e ʻekitivitī toe vakaiʻi ko ʻení ʻi ha lēsoni ʻe vave hano akoʻi hili e lēsoni ko ʻení.

Fakakaukau ke fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau toutou lau mo hanau hoa ʻa e potufolofola mo e kupuʻi lea fakafolofola mahuʻinga ʻo e “ʻAlamā 7:11–13: ʻPea te ne hāʻele atu, ʻo kātakiʻi ʻa e ngaahi mamahí mo e ngaahi faingataʻá pea mo e ngaahi ʻahiʻahi kehekehe kotoa pē’” kae ʻoua kuo faingofua ke na toutou lau maʻuloto ia.