2010
Handel ma le Meaalofa o le Messiah
Tesema 2010


Handel ma le Meaalofa o le Messiah

I le iuga o o tatou aso faauuina paia, talosia ia mafai ona tatou faailoa atu, faatasi ma Handel, na asia i tatou e le Atua.

Ata
Elder Spencer J. Condie

E foliga na fanau mai George Frideric Handel o se tagata musika. Ao avea o ia ma se tama talavou i Siamani, sa talenia i le vaiolini ma le okeni. Ina ua maea le fatuina o lana uluai pese faamatala [opera] i Siamani, sa siitia atu o ia i Italia, o le aai sili ona tautaua i pese faamatala i le lalolagi, e faataitai ai lona lima i mea tau fatuga o musika faaItalia. O iina na ia ausia ai ni nai faamanuiaga i le fatuina o pese faamatala ma musika faalogologo.

I le tausaga 1711, i le 26 o ona tausaga, na filifili ai Handel e siitia atu i Egelani, i le mea lea na taliaina muamua ai ana pese faamatala ma pese lotu faamatala. Ae peitai, e oo atu i le taufaaiuga o le vaitausaga 1730, ua tau le fiafia tagata Peretania e faalogologo i pese faamatala e usuina i le faaSiamani ma le faaItalia; nai lo lena, na latou fiafia i faafiafiaga malie e pei o le The Beggar’s Opera. O lea na tauivi ai Handel, mo le tele o tausaga ina ia tuliesea luko—o e na aitalafu ai—mai le faitotoa.

I le tausaga 1737, ina ua mavae lana taumafaiga i le mea e gata ai lona malosi faaletino e fatu ni pese faamatala se fa i totonu o le 12 masina, na oso ai se ma’i o le fatupese ua 52-tausaga, ma pe ai lona lima taumatau mo se vaitaimi. Na ta’u atu e le fomai i le failautusi faamaoni a Handel: “Atonu e mafai ona matou laveaiina le tagata—ao le tomai faamusika ua leiloa e faavavau. E foliga mai ua faamanu’aina tumau lona faiai.”1

Na tetee le fatu pese i le faaiuga. I le aluga o taimi na iu ai lava ina talia e lona tino togafitiga i vaipuna vevela i Aix-la-Chapelle (Aachen, Siamani), ma na toe faafoisia mai lona malosi faaletino. Ina ua uma ona faataitai lona malosi e ta ai le okeni i se falesa lata ane, sa ia faasilasila atu ma le manumalo, “Ua ou foi mai Seoli.”2

Ina ua toe foi o ia i Lonetona ma toe amata le fatuina o pese faamatala, e lei tali leleia lana galuega, ma sa toe amata ona osofaia o ia e tagata o loo aitalafu ai. I le loloto o le faanoanoa, na amata ona ia mafaufau, “Aisea na faatagaina ai e le Atua lo’u toetu mai, pe tau ina ia faatagaina ai tagata e toe tanu au?”3 Ia Aperila 1741 na fai ai e Handel se konaseti na ia manatu o le a avea ma se konaseti faamavae. Na faaaoga uma lona atamai fatufatu ma le sogasoga. Na tusia e se tusitala: “E lei i ai se mea na amata pe na faaiu ai. Na feagai Handel ma le leai o se faamoemoe.”4

I se tasi o afiafi ia Aokuso i le tausaga lava lena, na foi mai ai Handel mai se savaliga umi ma le lelava ae iloa ai sa tuu e Charles Jennens, o se fatusolo ma se paaga tuai, se tusiga mo ia. O nei upu na sii sao mai lava i tusitusiga paia, ae maise lava upu a Isaia, na valoia ai le fanau mai o Iesu Keriso ma faamatalaina Lana galuega talai, Faasatauroga, ma le Toetu. O le tusiga e tatau ona usu faamatala. Ona o tulaga le manuia na i ai muamua, na popole ai Handel ao ia amata faitauina ia anotusi.

“Comfort Ye,” [Ia Faamafanafanaina Oe] o upu muamua ia o le tusiga, na foliga e oso mai fafo o le laupepa. Na faaitiitia e na upu le ao pogisa na ufitia ai Handel mo se taimi umi lava. Na mou atu lona faavauvau ma na faamafanafanaina ona lagona mai le fia iloa i le fiafia tele ao ia faaauau le faitauina o le folafolaga faaagelu o le fanau mai o le Faaola ma valoaga a Isaia i le Mesia, o lē o le a afio mai i le lalolagi ina ia fanau mai e pei lava o isi pepe faaletino. Na faatumuina lona mafaufau i se fati e masani ai na fatuina muamua e Handel ao ia faitauina le “For unto Us a Child Is Born.” [Aua ua Fanau mai mo i Tatou le Tama] Na sili atu le saoasaoa ona manino le sau o nota i le mafaufau o Handel nai lo lona tusiina i le laupepa ao ia pueina foliga o le Leoleo Mamoe Lelei agaalofa i le solo e faaautuina “He Shall Feed His Flock.” [O Le a Ia Fafagaina Lana Lafu] Ona oo mai lea o le olioli le taofiofia na atagia mai le “Hallelujah Chorus,” [Aleluia Faatasi] ae mulimuli mai ai le molimau malu, faalelagi o le “I Know That My Redeemer Liveth.” [Ua ou Iloa o loo Soifua Lo’u Faaola] Na faaiuina matagofie le galuega i le “Worthy Is the Lamb.” [E Taua le Mamoe]

I musika uma lava na ia fatuina i lona olaga atoa, o le a iloaina lava Handel i le lalolagi atoa mo lenei fatuga faapitoa e tasi, Messiah, se galuega tele na fatuina i le na o le tolu vaiaso i le faaiuga o le taumafanafana o le 1741. I le faaiuga o lana fatuga, na ia faailoa mai ma le lotomaualalo, “Na asiasi mai le Atua ia te au.”5 Na ioeina e i latou o e na lagona le pa’i mai o le Agaga Paia ao latou aafia i le molimau faagaeetia a le Messiah a Handel.

I le au lagolago o le uluai faaaliga o le pese faalelotu, na muai fuafuaina e Handel o tupe mama mai lenei faaaliga o le Messiah “o le a foaiina i pagota, tamaiti e leai ni aiga, ma tagata mamai. Sa avea lava au ma se tagata ma’i, ma ua manuia,” o lana tala lea. “Sa avea au ma se pagota, ma ua faasaolotoina.”6

Ina ua mavae le uluai faaaliga o le Messiah i Lonetona, sa faamalo atu se tagata maimoa ia Handel i le “faafiafiaga” matagofie.

“Lou alii e, e tatau ona ou faanoanoa pe afai sa na ona ou faafiafiaina o i latou,” o le tali lotomaualalo lea a Handel. “Ou te manao e faamalolosia i latou.”7

Na iu lava ina faamaloloina o ia mai lana sailiiliga le mautonu mo le lauiloa, mauoa, ma le viia e tagata lautele—ae faatoa maua lava ina ua maea le fatuina o lana galuega sili mo se faatasiga e aofia ai i latou e le ni ō lenei lalolagi. O mea sa sili le taua ua le toe i ai se malosiaga i mea na itiiti le taua. O Handel, le fatu pese le mautonu, ua malolo nei.

O Lesona mai le Olaga o Handel

O a ni lesona atonu tatou te aoaoina mai le olaga o George Frideric Handel ma le fatuina o se galuega faamusika lea ua avea ma se tulaga logologoā faaleagaga?

  1. E tatau ona tatou atiina ae le talitonuga i o tatou malosiaga ma aoao e talia faitioga o a tatou galuega. I upu a le fatusolo o Rudyard Kipling: “Ia faatuatua ia te oe lava ia pe afai o masalosalo tagata uma ia te oe, ae ia talia foi o latou masalosaloga.”8

  2. E le mafai ona suitulaga le aofaiga mo le tulaga lelei ma le eseese o ituaiga. Ua matua galo uma lava pese fatu muamua a Handel. O a latou mamanu fuafuaina, faatulagaga na mautinoa lava le le faamanuiaina e uunaia tagata; na tutusa lava le fatuga o pese faamatala taitasi.

  3. Pe a tatou galulue ona o se musumusuga, ua tatou faia le galuega a le lagi. E le mafai ona tatou faamalosia le Agaga, ae a oo mai musumusuga ma faaaliga, e tatau ona tatou faalogo ma galulue e ala i uunaiga. Na folafola mai e le Alii “o le mana o lo’u Agaga e faaolaolaina mea uma” (MFF 33:16).

  4. E tatau ona tatou taliaina lo tatou faapogai o musumusuga ma faaaliga. Ua na o i tatou o ni meafaigaluega i le galuega o loo tatou faia e faamanuia ai isi. E tatau ona tatou iloaina, e pei ona faia e Handel ina ua ia teena le mamalu na tuuina atu i lona faamanuiaina, o le “Atua na asiasi mai ia i [tatou].”

  5. E le tatau lava ona tatou manatu faatauvaa i le mana o le upu. E i ai le mana i le afioga a le Atua lea e sili atu i tala a tusitala talenia o lenei lalolagi (tagai Alema 31:5).

  6. O le faauigaga moni faaleagaga o se galuega e faailoa atu lea i le molimau a le Agaga Paia. “Pe a [tautala pe pese se tagata] i le mana o le Agaga Paia, e moliooina ai i le mana o le Agaga Paia i loto o le fanauga a tagata” (2 Nifae 33:1).

  7. O le mana e i le Atua ma Lana galuega, e le o a tatou upu. I le ta’ua ai o polofesa o mea taulotu o na ona po, na fetalai atu ai le Faaola ia Iosefa Samita, “Latou te faalatalata mai ia te au i o latou laugutu, a o o latou loto ua taumamao mai ia te au, … peiseai ua amioatua, a o le mana o i lea mea ua latou teena” (Talafaasolopito—Iosefa Samita 2:19). Na fatuina e Handel isi pese fatu e i ai mau faatusipaia, ae o le agaga o lana musika e lei tutusa ma le mana o mau—o valoaga maoae a Isaia i le fanau mai o le Faaola ma lana galuega po o le faataunuuina o na valoaga e pei ona maua i le Faaaliga ma Talalelei a Luka ma Ioane. I le Messiah, a Handel, tatou te maua uma ai le tulaga o le amioatua ma le mana. I le Messiah, ua faalatalata atu ai laugutu ma loto i le lagi.

O i tatou taitoatasi, faapei o George Frideric Handel, o loo galulue i se gaoioiga foafoa faaleagaga i lenei olaga. O le faafaileleina faaletino o le olaga faaletino ma le ola amiotonu i o tatou aso i luga o le fogaeleele o ni taunuuga faaleagaga ia. Ou te tatalo ina ia tatou nofouta i musumusuga mai luga, ina ia musuia i tatou i se auala faapitoa e mafai ai e fua o a tatou galuega ona musuia isi. A o tatou saili e laveai isi, talosia tatou te le o saisaitia i mamanu ua faatulagaina i taimi ma vaaiga faaletagata na e taofia lo tatou sogasoga faaleagaga ma tapunia ai faaaliga.

I lana solo tautaua, Aurora Leigh, na faaalia ai e Elizabeth Barrett Browning le manatu maoae lea:

Ua tumu le lalolagi i aafiaga faalelagi,

Ma o vao masani uma ua mumu ua i ai le Atua;

Ae ua na o lē e vaai na te aveese ona seevae;

O isi e nonofo faataamilo ai ma tau vine ai.9

Talosia ia tatou tatalaina o tatou seevae ma fai a tatou galuega i le agaga o le lagi, ma talosia e leai se tasi o i tatou e maua mai o tau vine ai ae o loo i ai se galuega e sili atu le taua, maualuga e tatau ona fai.

Ma i le iuga o o tatou aso faauuina paia, talosia o le a mafai ona tatou faailoa, faatasi ma Handel, na asiasi mai le Atua ia i tatou ia tatou galuega.

Faamatalaga

  1. I le Stefan Zweig, The Tide of Fortune: Twelve Historical Miniatures (1940), 104.

  2. I le The Tide of Fortune, 107.

  3. I le The Tide of Fortune, 108.

  4. I le The Tide of Fortune, 110.

  5. I le The Tide of Fortune, 121.

  6. I le The Tide of Fortune, 122.

  7. I le Donald Burrows, Handel: Messiah (1991), 28; tagai foi “A Tribute to Handel,” Improvement Era, Me 1929, 574.

  8. Rudyard Kipling, “If—,” i le The Best Loved Poems of the American People, fil. Hazel Felleman (1936), 65.

  9. Elizabeth Barrett Browning, i le John Bartlett, tuuf., Familiar Quotations, lom. lona 14. (1968), 619.

Ata tusi o Handel teuina i le Balthasar Denner © Getty Images; ata pue o le vaiolini na saunia e Matthew Reier; ata na tusia e Jed Clark © IRI

O Le Fanau mai o Iesu, saunia e Carl Heinrich Bloch, faaaogaina i le faatagaga a le National Historic Museum i Frederiksborg i Hillerød, Tenimaka; O Keriso o loo Aoaoina Maria ma Mareta, saunia e Soren Edsberg, e le mafai ona kopiina; O Keriso o loo Faamaloloina le Tauaso, saunia e Carl Heinrich Bloch, faaaogaina i le faatagaga a le National Historic Museum i Frederiksborg i HillerØd, Tenimaka, e le mafai ona kopiina; ata pue na saunia e Richard M. Romney

Faafiti a Peteru, saunia e Carl Heinrich Bloch, ata pue a Charlie Baird o ata muamua i le National Historic Museum i le Frederiksborg i HillerØd, Tenimaka; O Maria e Toatolu i le Tuugamau © SuperStock, e le mafai ona kopiina; ata na tusia e Matthew Reier, Craig Dimond, Christina Smith, John Luke, ma Hyun-Gyu Lee