“Ko Koe ʻa e Mo‘ungaʻi Tangata Hoʻo Talanoá,” Ki Hono Fakamālohia ‘o e Toʻu Tupú, Fēpueli 2021, 8–11.
Ko Koe ‘a e Moʻunga‘i Tangata Ho‘o Talanoá
Laʻitā mei he Getty Images
‘I heʻeku fakakaukau ki he toʻu tupú mo e kakai lalahi kei talavou ‘o e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí, ‘oku ou ongoʻi ha loto ‘ofa moʻoni kiate kimoutolu. ‘I heʻeku fakakaukau atu kiate kimoutolú, ‘oku ou hangē pē ko kimoutolú!
‘I heʻeku kei talavoú, na‘á ku tuʻu ‘i ha ʻā ‘o ha malaʻe vakapuna fakavaha‘apuleʻanga ʻo sio ki he ngaahi vakapuna faka‘ofoʻofá.1 Ko ha meʻa fakaofo e tō mo e puna ʻa e vakapuná. Ko ha meʻa ia naʻá ne ueʻi hoku lotó! Ne u fakaʻamu moʻoni ke u pailate ʻi ha taha ʻo e ngaahi vakapuna fakaofo ko iá mo ongo‘i ʻa e fiefia ‘o e mavahe hake mei he kelekelé, fakalaka hake he ʻaó, pea fononga atu ki ha ngaahi feituʻu foʻou.
Ka ʻe lava nai ʻa e fakaʻamu ko iá? Na‘e ʻikai ke fanauʻi au ʻi ha fāmili koloaʻia. Ne tu‘o ua e kumi hūfanga hoku fāmilí, ʻo ‘ave pē ʻa e meʻa ne mau lava ʻo toʻó. Na‘e faʻa lau ʻe ha kakai ʻe niʻihi ko ha kehe au. ʻI he taimi ne vaʻinga holo ai e fānau kehé mo honau ngaahi kaungāmeʻá, ne u fakaʻaongaʻi hoku taimi he hoʻataá mo e fakaʻosinga ʻo e uiké ke ngāue heʻemau pisinisi fale fō fakafāmilí, ko ha tamasi‘i fetuku fō.
‘Oku ou lea ʻaki ‘eni koeʻuhí ko ha ni‘ihi ʻo kimoutolu ‘oku mou fifili pe ʻe hoko nai ho‘omou fakaʻamú. ʻOku ou ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku mou ongoʻí. Kapau ne u lava ʻo toe fakafoki ʻa e taimí ʻo talanoa ki he ki‘i talavou ko ia naʻe tu‘u ʻi he tafa‘aki ʻe taha ‘o e ʻaá mo fakaʻamu ki ha kaha‘u lelei angé, te u pehē:
“He ʻikai ke faingofua, ka te ke lava ‘o fai ia. Te ke sai pē. ʻE fonu faingataʻa e fonongá, Tieta. Ka ʻe liliu koe ʻe he faingataʻá ki he tokotaha ‘okú ke fie aʻusiá. Ngāue mālohi. ʻAi ke fakahoko tatau maʻu pē. Tokanga taha ki he ngaahi me‘a te ke lava ‘o liliú, kae ʻikai ko e ngaahi meʻa he ʻikai te ke lava ʻo liliú. Maʻu ha tui. Maʻu ʻa e ʻamanaki lelei. Falala ki he ʻOtuá. ʻIloʻi kapau te ke fakahoko ho tafaʻakí, ‘e iku lelei pē.”
Ko ‘eku faleʻi foki ʻeni kiate kimoutolu he ‘aho ní.
Ko Koe ‘a e Moʻunga‘i Tangata Ho‘o Talanoá
Si‘oku ngaahi kaungāmeʻa ‘ofeina, talu pē ʻeku kei si‘i mo ʻeku manako he ngaahi talanoa ki he fonongá. Ko e lahi taha ‘o e ngaahi talanoa ko iá ʻoku kamata ʻaki ha taha ʻoku ‘i ai ha meʻa ʻoku faingataʻaʻia ai. Ko e lahi ange ‘a e faingataʻá, ko e mālie ange ia ʻa e talanoá. Ko e meʻa ʻoku ʻikai ke ʻilo ʻe he tokotaha he talanoá ko e fakaʻau ke toe kovi ange ‘a e faingataʻá! Ko hono moʻoní, ʻe fakaʻau ke kovi ʻaupito pea kamata ke ongoʻi ʻe he moʻungaʻi tangatá he ʻikai ke ne matuʻuaki e ngaahi faingataʻá.
Kae ʻoua kuo hoko ha me‘a makehe ʻi he‘enau moʻuí, hangē ko e ʻi ai ha taha falalaʻanga pe ko ha maʻuʻanga poto ke tokoniʻi kinautolu ke nau maʻu ha ‘ilo mo ha fakakaukau feʻunga ki hono fa‘u ha palani foʻou. ‘Oku fakamatala leva e toenga ʻo e talanoá ki he anga e muimui ʻa e moʻungaʻi tangatá ‘i he palaní ʻo ikunaʻi ai e ngaahi faingata‘a ʻoku fehangahangai mo iá.
Ne u lea ʻi ha konifelenisi lahi kimuʻa ʻo kau kia Bilbo Baggins—ko ha kiʻi tangata (hobbit) angamaheni, naʻá ne fononga ke tamate‘i ha fu‘u talākoni. Ko Gandalf ʻa ʻene maʻuʻanga ʻo e potó mo e tokoní. Pe fakakaukau kia Obi-Wan Kenobi, naʻá ne tokoniʻi ʻa Luke Skywalker ke ne ako ke mapuleʻi e Force pea tamateʻi ʻa e Death Star. Ko Marilla mo Mātiu naʻá na ʻofa mo tataki ʻa Anne ‘o e Green Gable ʻi heʻene ʻalu mei he tokotaha paea ne ‘ikai fie maʻu ʻe ha tahá ʻo hoko ko ha tokotaha ako tuʻukimuʻa mo ha kaungāmeʻa mamae. Ne ʻi ai ha kau faiako loto tokanga ʻa Hermione Granger mo Harry Potter ʻi he Hogwarts School of Witchcraft mo e Wizardry ʻo tokoniʻi kinaua ke na ako e meʻa ʻoku fie maʻu ke na fai ke ikunaʻi ai ʻa e “He-Who-Must-Not-Be-Named.”
Pea ko ʻeni, ʻoku ou haʻu leva kiate kimoutolu. Tatau ai pē pe ‘okú ke ongoʻi pehē pe ʻikai, ka ko ha moʻungaʻi tangata koe! Ko koe ‘a e moʻungaʻi tangata ʻi he talanoa hoʻo mo‘uí! Mahalo ‘okú ke tuʻu ʻi ha ʻā pē ʻaʻau ʻo fakaʻānaua ki ha me‘a ʻokú ke fie a‘usia. Mahalo ʻe ʻi ai e taimi ‘e niʻihi, te ke ongo‘i tuenoa—ka ʻoku ‘ikai te ke tuenoa.
Ko e fānau koe ʻa e ʻOtuá. Ko Ia ʻa hoʻo Tamai Hēvaní. ʻOkú Ne ʻofeina koe pea ʻoku ofi maʻu pē ia. ʻOkú ke ma‘u ʻa Sīsū Kalaisi. ‘Oku faingamālie maʻu pē ʻa e ola ʻo ʻEne Fakaleleí ke ne toʻo ‘a e mamahi mo e taʻelata ‘i he ngaahi fehalākí. ʻOku ʻi ai hoʻo kau pīsope mo e kau taki kehe ‘o e Siasí ʻoku tokanga atu pea pehē ki ho fāmili ʻi he uōtí te nau lava ʻo tataki mo tokoniʻi koe.
Falala ʻe Tataki ʻe he ‘Otuá Hoʻo Ngaahi Laká
ʻE tatau ai pē pe te ke ongoʻi ʻoku mamaʻo ho iku‘angá, ʻilo‘i ʻeni: he ‘ikai te ke lava ʻo aʻu ki he feitu‘u ʻokú ke fakataumuʻa ki aí ʻi ha ʻaho pe uike pe naʻa mo ha taʻu pē ‘e taha. Ka ‘o kapau ʻe hokohoko atu pē ho‘o laká mo feinga he ʻaho kotoa ke muimuiʻi ho‘o palaní, ʻe lava ke iku lelei pea te ke aʻusia hoʻo ngaahi taumu‘á. Te ke aʻusia moʻoni ha ngaahi faingataʻa fakatuʻupakē mo taʻeʻamanekina ʻi hoʻo fonongá, ka ko e ngaahi faʻunga ia ʻo e talanoa ʻoku lavameʻá—ʻa e talanoa ki ho‘o moʻuí! Pea tautautefito, ke ke manatuʻi, kapau te ke falala ki he ʻEikí, ako meiate Ia, tui kiate Ia, te Ne tataki ho halá.2
Si‘oku ngaahi kaungāmeʻa ‘ofeina, kaungā-fononga ʻi he hala ‘o e fononga maʻongo‘onga ko ʻeni ‘o e moʻui fakamatelié, ‘oua ʻe loto-fo‘i. ʻOua naʻá ke foʻi. ʻOku hā fakaʻofoʻofa ʻa e kahaʻú! ʻE ʻi ai ha ʻaho, te ke toe sio kimui ʻi he angaʻofa mo e manavaʻofa ki he tuʻunga ko ia ‘okú ke lolotonga aʻusiá, pea te ke ‘iloʻi leva ko e ngaahi foʻi laka ʻokú ke fai he ʻaho ní te ne teuteuʻi koe ke ke hoko ko e tokotaha lelei ʻoku fie maʻu ke ke aʻusiá.