Fakataha Lotu Fakamāmani Lahi
Ko Hono Fakafeʻungaʻi Hotau Lotó ki he Leʻo ʻo e Laumālié


Ko Hono Fakafeʻungaʻi Hotau Lotó ki he Leʻo ʻo e Laumālié

Fakataha Lotu ʻa e CES ki he Kakai Lalahi kei Talavoú • 2Māʻasi 2014 • ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí–ʻAitahō

Ko ha tāpuaki ke fakataha mo kimoutolu heni. Kuó u lotua ʻe faitāpuekina kimoutolu ʻe he ʻEikí ke mou fanongo ki ha meʻa ʻe fakatupulaki ai hoʻo malavake ʻiloʻi e leʻo ʻo e Laumālié. Mahalo kuó ke ʻosi ongoʻi ha pōpoaki maʻau ki he hiva fakaʻofoʻofa kuo tau fanongoá.

ʻI he meimei taʻu ʻe 41 kuohilí, ne u ʻalu ai ki ha fakataha lotu ʻa e kakai lalahi kei talavoú ne fai ʻi he Temipale Sikueá. Naʻe siviʻi ʻeku tuí ʻe ha fuʻu afā sinou ne tō takutaku he hoʻatā ko iá. Ka koeʻuhí ne kole mai ke u kau ange, ko ia ne u ʻalu loto momou pē ke fakahoko hoku fatongiá. Kuo taʻu lahi ʻeku fakamoʻoniʻi ha vahevahe ne fai ʻe Palesiteni Eyring: “He ʻikai lava ʻe ha taha ʻo foaki ha konga mā ki he ʻOtuá, taʻe te ne maʻu atu ha foʻi mā.”1Ko hoku husepāniti leleí ʻa e “foʻi mā” ne u maʻu he “konga mā” ʻo ʻeku kau ki aí! Ko e fakataha lotu ia ne u fetaulaki ai mo iá. Naʻe kau ia he kuaeá pea naʻe ʻikai mā heʻene haʻu ʻo fakafeʻiloaki mai ia kiate au he ʻosi ʻa e fakatahá. ʻOku ou houngaʻia heʻeku ongoʻi ko hoku tufakanga ke u haʻu he pō ko iá pea naʻe tali ʻe heʻetau Tamai Hēvani ʻofá ʻeku feinga loto momou ke ʻi he feituʻu ne totonu ke u ʻi aí.

ʻOku ou fiefia ke ʻi heni mo e konga ʻema fānaú mo homa mokopouna fefine lahi tahá he pooni. ʻOku poto ʻa Mikaela hono tā ʻa e violá. Naʻe kamata ʻene ako tā violiní ʻi hono taʻu 3, pea ʻi hono taʻu 16 he taimi ní, ko ha tokotaha tā meʻalea lelei moʻoni ia. Te u lea pehē atu pē au he ko ʻeni kui fefiné au, pea ʻoku ʻikai loi e ngaahi kui fefiné ia! Meʻa fakafiefia moʻoni ʻete vakai ki heʻene fakalakalaká, mo ʻene ako ke fakaʻaongaʻi ʻa e meʻaleá ke faitāpuekina ʻaki ʻene moʻuí kae pehē ki ha niʻihi tokolahi kehe. Kuó ne ako ke ʻilo hono fakatonutonu ʻene meʻaleá, kae pehē ki heʻene ako mālohi ke tā iá pea mo ʻene fiefia ʻi hono fakaʻaongaʻi fakataha ia mo e meʻalea ʻa e niʻihi kehé.

Lolotonga ʻeku ngāue fakafaifekau mo hoku husepānití he ngaahi taʻu siʻi kuohilí, ne u ako ai ki hono lau ʻo e ngaahi fakaʻilongá pea mo leaʻaki ʻa e ʻalafapeni faka-Kōleá. Ne u ako ha fanga kiʻi lea fakafeʻiloaki maʻamaʻa, kupuʻi lea ʻe niʻihi, mo ha ngaahi lea he ongoongoleleí pea naʻe lava ke u fakafaikehekeheʻi ʻa e lea faka-Kōleá mei he ngaahi lea kehé. Ne u ako maʻuloto he lea faka-Kōleá ha niʻihi ʻo e ngaahi himi mo e hiva Palaimeli ʻoku ou manako taha aí. Ka naʻe fakangatangata pē ʻeku malava ke u lea mo mahinoʻi ha konga lahi ʻo e lea fakaʻofoʻofa ko iá.

Ko e hā ʻoku ou vahevahe atu ai ha sīpinga ʻo ha meʻa hangē ʻoku ʻikai fekauʻaki ia mo kimoutolú? Koeʻuhí he ʻoku ou fakaʻamu ke u lea atu ʻo kau ki hono ako e lea fakafonua ʻo e Laumālié—ʻa e founga ʻokú Ne lea mai ai kiate kitautolú pea mo e founga ke fakalakalaka ai ʻetau malava ke fanongo ki Hono leʻó. Hangē ko ʻetau ako ko ia ke tā ha meʻaleá pe ko ha lea fakafonuá, ʻoku pehē pē mo ʻetau ako ko ia ki he lea fakafonua ʻo e Laumālié, ʻa ia ʻoku matuʻaki mahuʻinga ke tau takitaha ako, ʻo tatau ai pē ne tau toki papi mai pe fuoloa ʻetau kau ki he Siasí.

Naʻe akoʻi mai ʻe he Fakamoʻuí ʻi he Tohi ʻa Molomoná naʻe “papitaiso ʻaki ʻa e afi mo e Laumālie Māʻoniʻoni, ka naʻe ʻikai te nau ʻiloʻi ia”2ʻe he kau Leimaná” ʻOku ou fakaʻamu ke tau fakatupulaki ʻetau malava ke fanongo mo mahinoʻi e ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié pea ngāueʻi e ngaahi ueʻi ʻoku tau maʻu mei ha Laumālie Māʻoniʻoní. Ke fai iá, kuo pau ke tau tomuʻa ako ke ʻiloʻi Hono leʻó.

Tau kiʻi vakaiʻi angé ʻetau aʻusiá. Koeʻuhí ʻoku mou fuʻu tokolahi pea kau mai foki mo ha tokolahi he funga māmaní, ʻoku ou fie fakaafeʻi kimoutolu ke mou fai ha meʻa foʻou. Hanga muʻa ʻo vahevahe atu hoʻo ngaahi aʻusiá ki he niʻihi kehé ʻi he Twitter? Ka ʻi ai hao kiʻi taimi peá ke “tweet” hoʻo talí ki he #cesdevo.

Ko e fehuʻi ʻeni ke ke tali ki aí: Te tau ʻilo fēfē kuo tau fanongo ki he leʻo ʻo e Laumālié?:

Te tau lava lava pē ʻo ʻekea ʻia kitautolu ha ngaahi fehuʻi makehe ʻi he taimi ʻoku tau fakakaukauloto ai ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

• Kuó u aʻusia nai ʻa e ongoʻi ʻofá, fiefiá, nongá, kātakí, angamaluú, angavaivaí, tuí, ʻamanaki leleí mo e fiemālié?

• ʻOku ou ʻilo koā ko e fakakaukau pe ongo ʻoku ou maʻú ko e haʻu mei he ʻEikí, kae ʻikai meiate au pē?

• Kuó u fanongo ki ha moʻoni kuó u leaʻaki ka naʻe teʻeki ke tomuʻa palani e meʻa ke u leaʻakí?

• Kuó u aʻusia nai hano fakatupulekina ʻeku ngaahi taukeí mo e meʻa te u malavá?

• Kuó u ongoʻi nai hano tataki mo maluʻi au mei hano kākaaʻi?

• Kuó u fakatokangaʻi nai e angahalá heʻeku moʻuí peá u fakaʻamu ke fakatonutonu ia?

• Kuó u fakatokangaʻi nai e angahalá heʻeku moʻuí peá u fakaʻamu ke fakatonutonu ia? 3

Kapau naʻá ke tali “ʻio” ki ha taha ʻo e ngaahi fehuʻí ni, ta kuó ke ʻosi ongoʻi e Laumālie ʻo e ʻEikí ʻi hoʻo moʻuí. Ka ko e fehuʻi mahuʻinga tahá ʻoku peheni, “ʻOkú ke lava ʻo ongoʻi nai ia he taimí ni?”4

Naʻe akonaki ʻa e palōfita ko Molomoná ʻo fekauʻaki mo e taimi te tau muimui ai ki he Maama ʻo Kalaisí te ne lava ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Naʻe pehē ʻe Molomona:

“He vakai, ʻoku foaki ʻa e Laumālie ʻo Kalaisí ki he tangata kotoa pē, koeʻuhi ke ne ʻiloʻi ʻa e leleí mei he koví; ko ia, ʻoku ou fakahā kiate kimoutolu ʻa e founga ke fakamāú; he ko e meʻa kotoa pē ʻoku fakaafeʻi ke faileleí, pea ʻoku fakalotoʻi ke tui ia Kalaisí, ʻoku ʻomai ia ʻi he mālohi mo e foaki ʻa Kalaisí; ko ia te mou faʻa ʻiloʻi ai ʻi ha ʻilo haohaoa ʻoku tupu ia mei he ʻOtuá. 

“Ka ko e meʻa kotoa pē ʻoku fakalotoʻi ʻa e tangatá ke faikoví, ʻo ʻikai tui kia Kalaisí, pea fakaʻikaiʻi iá, pea ʻikai tauhi ki he ʻOtuá, ʻoku mou faʻa ʻiloʻi ai ʻi ha ʻilo haohaoa ʻoku tupu ia mei he tēvoló; he ko hono anga ʻeni ʻo e ngāue ʻa e tēvoló, he ʻoku ʻikai te ne fakalotoʻi ha tangata ʻe taha ke failelei, ʻikai, ʻoku ʻikai ha taha; pea ʻoku ʻikai foki ke fai pehē mo ʻene kau ʻāngeló; pea ʻoku ʻikai ke fai pehē mo kinautolu ʻoku fakavaivaiʻi ʻa kinautolu kiate iá.” 5

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Gordon B. Hinckley: “Ko e siví ia, ʻi he hili ʻa e meʻa kotoa pē kuo leaʻaki mo fakahokó. ʻOkú ne fakalotoa nai ha taha ke fai lelei, ke tuʻu hake ʻo fai aʻ e meʻa ʻoku totonú, ke angaʻofa mo manavaʻofa? Ka ko e Laumālie ia ʻo e ʻOtuá.” 6

Ko e hā ʻoku ngali fuʻu faingataʻa ai ke ʻiloʻi e ngaahi fanafana ʻa e Laumālié? Mahalo ko e ʻuhinga ʻe taha ko e fetuʻutaki ko ia e Laumālié ki hotau ʻatamaí mo hotau lotó fakatouʻosi. ʻI hono ako e lea ʻo e Laumālié, taimi ʻe niʻihi ʻoku tau faʻa fetoʻoaki ʻetau ngaahi fakakaukau pē ʻatautolú mo hotau lotó, ʻo pehē ko e ngaahi ueʻi ia ʻa e Laumālié. Ko e ʻuhinga ʻe taha, ko hono ʻiloʻi ko ia ʻo e Laumālié ko ha meʻafoaki ia ʻo e Laumālié. Hangē ko e faingofua ko ia ki ha niʻihi kae faingataʻa ki ha niʻihi ke nau ako ha lea fakafonuá, ʻoku pehē pē ʻa e malava ke tau mahinoʻi e ngaahi fanafana ʻa e Laumālié. Ko e taimi lahi, ʻoku fie maʻu ha ngāue lahi ia ka te ako ke tā ha meʻalea pe lea fakafonua, ʻo fie maʻu ki ai ke toutou akoako fakahoko pea taimi ʻe niʻihi ʻoku tau faʻa fehalaaki. ʻOku pehē pē mo e founga hono ako e lea ʻo e Laumālié.

ʻE tokoni nai kapau te ke ʻiloʻi ko e fakahā fakafoʻituituí ko ha founga ia ʻoku hoko mei he ʻotu lea ki he ʻotu lea, mo e akonaki ki he akonaki, naʻe pau ke ako e kau palōfitá, kau tangata kikité mo e kau tangata maʻu fakahaá ke mahino kiate kinautolu? Ko e sīpinga ʻeni mei he moʻui ʻa Elder Jeffrey R. Holland.

“Taimi ʻe niʻihi ko e founga pē ke aʻu ai mei A kia F ko e fou ʻia E.”

“Heʻeku tupu hake he fakatonga ʻo ʻIutaá mo fiefia hono fakaʻofoʻofá mo e tokelau ʻo ʻAlisoná, ne u loto ke fakafeʻiloaki ki ai hoku fohá mo fakaʻaliʻali ange e ngaahi feituʻu ne u saiʻia ai heʻeku kei siʻí. Ko ia ne faʻo ʻe heʻene faʻeé ʻene kaihoʻataá peá ma heka he loli ʻene kuí ʻo huʻu fakatonga ki he feituʻu ne mau ui ko e Arizona Strip.

“Heʻema fakatokangaʻi atu kuo taaitō e laʻaá, ne ma pehē kuo taimi ke ma foki. Ka ne ma haʻu ki ha foʻi manga-hala, kuo ʻikai ke ma toe ʻilo ʻe kimaua ia e halá. Ne u kole ki hoku fohá ke ne lotua pe ko e fē hala ke ma ʻalu aí pea naʻá ne ongoʻi mālohi ke ma afe mataʻu pea ne ma fai ia ka naʻe ngata pē halá ia. Ne ma lele atu ʻi ha ʻiate ʻe nimangeau pe onongeau nai pea ngata e halá ia, mahino pē ne ʻikai ko e halá ia.

“Ne ma tafoki mai ʻo ʻalu he hala ʻe tahá. Ne mahino ai ko e hala totonú ʻa e afe ki hemá.

“ʻI heʻema kei lele he halá naʻe pehē mai ʻa Mātiu, ʻTeti, ko e hā ne ta ongoʻi ai he ʻosi ʻa e lotú ko e hala tonú ʻa e afe mataʻú, ka naʻe ʻikaíʻ Ne u pehē ange, ʻʻOku ou tui ko e finangalo ʻo e ʻEikí ke fai mo ta aʻu ki he hala totonú pea ko e mahino ia ne ta maʻú pea ke ʻoua naʻá ta toe hohaʻa ki ai. Pea ʻi he meʻá ni, ko e founga faingofua tahá ke ma lele ʻi ha ʻiate ʻe 400 pe 500 he hala naʻe ʻikai totonú pea tuai-e-kemo kuó ma ʻiloʻi fakapapau naʻe ʻikai ko e hala totonú ia pea ʻi he loto fakapapau tatau pē, ke ma ʻiloʻi ko e hala ʻe tahá ko e hala totonú ia.ʻ

ʻOku ou ʻilo fakapapau mo haohaoa ʻoku ʻofeina kitautolu ʻe he ʻOtuá. Ko e ʻOtua lelei. Ko Ia ʻetau Tamaí pea ʻokú Ne finangalo ke tau lotu mo falala mo tui pea ʻoua ʻe foʻi mo loto hohaʻa mo tafoki mo hola he taimi ʻoku ʻikai kei tonu ai ha meʻa ʻoku hoko. ʻOku tau nofo maʻu, ngāue fakakūkafi, tui mālohi, falala ke moʻoni pea mo muimui he hala tatau pē pea te tau moʻui ai ke ala mai Hono toʻukupú ʻo puke atu kitautolu pea te Ne folofola, ʻNe u talaatu te ke sai pē, ne u talaatu ʻe lelei e meʻa kotoa pē.ʻ” 7

Ne u aʻusia ha meʻa tatau mo Elder Holland, ʻi hono teuteu ʻeku lea ki he pōní. Ne u kamata teuteu ha tefito kehe, fekumi mo hiki ʻeku fakakaukaú ke u lea atu ai, ka ne ʻikai ke u ongoʻi fiemālie. Ne u ongoʻi naʻe ʻi ai ha meʻa kehe ne totonu ke u lea ai. Ko e taimi ia ne u manatuʻi ai ha meʻa ne hoko he taʻu ʻe ua kuohilí. ʻI hono fuofua ui au ke u hoko ko e palesiteni lahi ʻo e Fineʻofá, ne ʻi ai ha pō ʻe niʻihi ne ʻikai ke u mamohe ai. ʻI ha taha ʻo e ngaahi pō ko iá, ne hū mai ha ngaahi fakakaukau lahi ki hoku ʻatamaí ʻo toka ʻi hoku lotó. Ne u hiki kinautolu pea tuku fakalelei peá u toki manatuʻi ia he ngaahi uike siʻi kuohilí, ʻi he taimi ne u ongoʻi taʻefiemālie ai ki heʻeku ʻuluaki tefitó. Ne tuku ʻe he Tamai Hēvaní ke u fononga he hala kehé ʻi ha kiʻi taimi, ka naʻá Ne fakafoki mai au ki he hala ko ʻení ʻo fakafou ʻi ha ongo vaivai ʻi hoku lotó pea fakaake mo ʻeku manatú ʻi he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tau ongoʻi lelei ange ai e leʻo ʻo e Laumālié? ʻE lava ke tau kamata ʻaki ʻetau ʻiloʻi ʻoku fie fetuʻutaki ʻetau Tamai Hēvaní mo kitautolu. ʻOku tau ʻilo ʻeni he kuo akoʻi mai ʻe he kau palōfita kotoa ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní, ʻa e tokāteline ʻo e fakahā fakafoʻituituí. Fakakaukau ki ha ngaahi tāpuaki lahi kehe kuo foaki mai ʻe he ʻEikí ke tau lava ʻo fetuʻutaki ai mo Ia mo maʻu ʻEne ngaahi leá: ʻa e folofolá, tāpuaki fakapēteliaké, lotú, ngaahi ouaú, kau taki fakalaumālié mo e mātuʻá pea mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻOku tau kamata nai ʻi fē ʻi heʻetau feinga ke toe ofi ange ki he ʻOtuá mo fanongo ki Heʻene folofola mai kiate kitautolú? ʻOku tau kamata he kamataʻangá. ʻOku tau fai e fanga kiʻi meʻa iiki mo faingofua ʻoku hā ai ʻetau fakamuʻomuʻa Ia heʻetau moiʻuí pea ʻoku tau fie maʻu ha fakahā meiate Ia. ʻI heʻeku ʻaʻahi ki ʻAfilika Hihifó, ne u ako ai ha kupuʻi lea ne u manako ai, ʻoku ngali kautonu ki he founga ʻo e maʻu fakahā fakafoʻituituí: “ʻi he māmālie, mo e siʻisiʻi.” Ko e hā ha fanga kiʻi meʻa iiki ʻe lava ke tau fakahoko māmālie”?

Fika 1: Lotu fakamātoato mo fakatōkilalo

Ne ongo ki hoku lotó he ngaahi taʻu lahi ʻeku mamata ki hono fakahaaʻi ʻe heʻeku fānaú mo e makapuná ʻenau tuí ʻi heʻenau lotua fakatōkilalo mo fakamaatoato e tokoni ʻa e ʻEikí ki heʻenau fanga kiʻi palopalema īkí. ʻOku ʻi ai ha manatu melie homau fāmilí ki he meʻá ni.

Ko e lahi taha ʻema fānaú ʻa homa fohá. ʻOku toko nima hono tuofāfine pea ʻikai hano tehina. Kimuʻa pea fāʻeleʻi homa ʻofefine fika tolú, naʻe palōmesi ange hoku husepānití ki homa fohá ʻe ʻomi haʻane kiʻi kulī kapau te u fāʻele ko e taʻahine. ʻI he taimi naʻe fāʻeleʻi ai ʻema pēpē fefiné, naʻe tauhi ʻe hoku husepānití ʻene palōmesí. Naʻe hoko ʻa e kiʻi kulií ko e kaumeʻa mamae taha ia ʻo hona fohá. Naʻá ne ʻofa he kiʻi kulií. Ka ʻi he ʻaho ʻe taha, naʻe mole ai e kulií. Ne mau kumi tavale holo ka naʻe ʻikai pē maʻu. Ne mau tā ki he ʻōfisa ʻokú ne tokangaʻi e fanga monumanú. Naʻe ʻikai ha ʻamanaki lelei he ʻoku mau fuʻu nofo ʻo ofi ki he hala lahí. Naʻe pehē ʻe he ʻōfisá mahalo naʻe hē kulií ia ki he hala lahí pea tuiʻi ai ʻe ha meʻalele.

Ne ma fai homa lelei tahá ke fakafiemālieʻi homa fohá heʻema talaange meʻa ne talamaí, ka naʻá ne fuʻu loto mamahi. ʻOku ou manatuʻi ʻeku fakaafeʻi ia ke lotu ki he Tamai Hēvaní ke ne maʻu ha fiemālie. Ne sio mai hoku fohá kiate au mo pehē mai, “Fineʻeiki, kuo tā tuʻo lahi ʻeku toutou lotu.”

Hili ha ʻaho ʻe ua mei ai. ʻI ha pongipongi ʻe taha ne tukituki mai ha taha he matapaá. Ne fakaava hake ʻe ha taha ʻo e fānaú peá ne lele mai kiate au. Ne u hohaʻa heku fakatokangaʻi atu ha meʻalele ʻi tuʻa ʻoku tohiʻi e kupuʻi lea “Animal Control” he tafaʻakí. Ne sio mai e tangata he matapaá kiate au mo ne pehē mai, “Mrs. Burton, ʻoku ou tui pē ʻoku ʻi heʻeku kaá ha meʻa ho fohá.”

Ne tō hifo hoku lotó. ʻOku ou manatuʻi ʻeku hohaʻa pe naʻá ne maʻu ʻemau kiʻi kulií kuo mate pe lavea lahi. Ka ki heʻeku fiefiá, ko ʻemau kulií ʻeni he sea muí—ʻoku moʻui lelei mo fiefia ke fai mo hifo mai mei he kā ʻo fāʻofua ʻi homa fohá.

Ne u ʻeke ange ki he tangatá pe naʻá ne maʻu ʻi fē ʻa e kulií. Naʻá ne pehē mai: “Meʻa faikehe ia ne hoko ʻaneuhu ʻi heʻeku mavahe mei ʻapí. Ne ʻi muʻa homau ʻapí ha kiʻi kulī fōtunga tatau pē mo ia ne ke fakamatalaʻi mai he telefoní. Naʻe lele mai e kulií heʻeku ui hono hingoá. Ko ia ne u ʻomi ai ki ho ʻapí ke siʻi fiemālie ho fohá kimuʻa pea toki ʻalu ki he akó.”

ʻOku ou ʻilo ʻoku tali ʻe he ʻEikí ʻa e lotu ʻoku fai fakamātoato, angavaivai ʻo hangē ko e lotu ʻa e fānaú. ʻOku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke ʻiloʻi ʻe he fānaú ʻokú Ne ʻi heʻenau moʻuí ke hokohoko atu ʻenau falala kiate Ia heʻenau tupu hake ʻo lalahí. Koeʻuhí ʻoku loto fakatōkilalo pē fānaú ia, ʻoku nau taau ai mo e talaʻofa ʻa e Tamai Hēvaní ʻoku hā he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá: “Ke ke loto fakatōkilalo; pea ʻe tataki nima koe ʻe he ʻEiki ko ho ʻOtuá pea foaki kiate koe ʻa e tali ki hoʻo ngaahi lotú.”8

ʻI heʻeku vahevahe e ngaahi fehuʻi ko ʻení ne fai ʻe Palesiteni Spencer W. Kimball ki ha falukunga kakai hangē ko kitautolú, fakakaukau angé ki he fakatōkilalo mo e fakamatoato hoʻo ngaahi lotu ʻaʻaú. “ʻOkú ke fie maʻu ha tataki? Kuó ke lotu ki he ʻEikí ke maʻu ha tataki? ʻOku ke loto ke fai e meʻa totonú pe ʻokú ke fie fai pē meʻa ʻokú ke loto ki aí tatau ai pē pe ʻoku tonu pe hala? ʻOkú ke fie maʻu ʻa e meʻa ʻe lelei taha kiate koe he kahaʻú pe ko e meʻa ʻoku fakamānako he taimi ní? Kuó ke lotu? Ko e hā e lahi ʻo e lotu kuó ke faí? Kuó ke lotu hangē ko ia ne fai ʻe he Fakamoʻuí … pe naʻá ke kole pē ʻe koe meʻa ʻokú ke fie maʻú tatau ai pē pe ʻoku tonu pe hala?”

Naʻe hoko atu ʻa Palesiteni Kimipolo ʻo pehē: “ʻOkú ke lotu ʻo pehē: ʻKe fai pē ho finangalóʻ? Pe naʻá ke pehē ange, ʻTamai Hēvani, kapau te ke ueʻi mo tataki au ke fai e meʻa ʻoku totonú, te u fai ʻa ia ʻoku totonúʻ? ...Naʻá ke pehē, ʻTamai Hēvani, ʻoku ou ʻofa atu, ʻokuou falala atu pea ʻoku ou ʻiloʻi ʻokú ke ʻafioʻi e meʻa kotoa. ʻOku ou faitotonu. ʻOku ou fakaʻamu fakamātoato ke fai ʻa ia ʻoku totonú. ʻOku ou ʻilo ʻoku lava ke ke ʻafio ki he ngataʻangá mei he kamataʻangá. ʻOkú ke ʻafioʻi ʻa e kahaʻú. ʻOkú ke ʻafioʻi he tuʻunga lolotongá pe te u maʻu ʻa e nongá pe maveuveú, fiefiá pe mamahí, lavameʻá pe tōnounoú.Tala mai muʻa Tamai Hēvani pea ʻoku ou palōmesi atu te u fai ha meʻa pē te ke tala mai.ʻ Kuó ke lotu pehē nai? ʻIkai ʻoku ngali fakapotopoto nai ia? ʻOkú ke lototoʻa feʻunga nai ke fai ha lotu pehē?”9

Ko ha founga ʻe taha ke lotu fakamātoato aí, ko e ako ke fai ha ngaahi fehuʻi fakamātoato mo ongo ki he lotó pea ʻoatu ia he loto fakatōkilalo ki he ʻEikí. Fakakaukau angé ki he ngaahi fehuʻi ʻa Siosefa Sāmitá: “Ko e hā ha meʻa ʻe fai? Ko hai ʻi he ngaahi faʻahi ko ʻení kotoa pē ʻoku totonú; pe, naʻa kuo nau hala kotoa pē? Kapau ʻoku moʻoni ha faʻahi ʻe taha ʻiate kinautolu, ko e fē ia, pea te u ʻiloʻi fēfē ia?”10 Meʻamālie naʻá ne tafoki ki he folofolá, ko e tupuʻanga ʻo e moʻoni fakalangí, ʻo tupu ai ʻene “fifili fakamāoato” pea mo ʻene “loto fakapapau ke ʻole ki he ʻOtuá,”11ʻi he loto tui ʻe tali mai ʻene lotú.

ʻOku ʻuhinga ʻa e lotu fakamātoató ke tau ngāueʻi ʻa e tali ʻoku tau maʻú. ʻI he lotu fakamātoato ʻa Siosefa he Vaoʻakau Tapú, naʻá ne pehē ai, “Ko ʻeku taumuʻa ʻi heʻeku ʻalú ke fehuʻi ki he ʻEikí ke u ʻiloʻi pe ko e fē ʻa e siasi ʻi he ngaahi siasí kotoa pē ʻoku moʻoní, koeʻuhí ke u ʻiloʻi ʻa e siasi ke u kau ki aí.”12 ʻOku mahino naʻe fakataumuʻa pē ʻa Siosefa ia ke ne fai ha faʻahinga meʻa pē ʻe fakahā mai kiate ia ʻe he ʻEikí. Neongo ia, kimuʻa peá ne fai ʻa e fehuʻi faingofuá, naʻe lahi ange meʻa ia naʻá ne maʻú he meʻa ne ʻamanaki ki aí. Naʻe foaki kiate ia e faingamālie fungani ko e mamata ki heʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ʻOfaʻanga ko Sīsū Kalaisí! ʻOku ou fiefia ʻi he tali nāunauʻia ko ʻeni ki ha holi fakamātoato ke maʻu ʻa e ʻiló ʻe he palōfita kei talavou ko Siosefa Sāmitá!

Fika 2: Ngāue leva ki he ngaahi ueʻi fakalaumālié.

ʻOku hanga ʻe ha meʻa ne hoko he moʻui hotau palōfita ʻofeina ko Palesiteni Thomas S. Monson, ʻo fakahaaʻi mai ʻa hono mahuʻinga ʻo e ngāue leva ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié.

Narrator: ʻI he matuʻotuʻa ange ʻa Pīsope Monisoni ʻi hono fatongiá, naʻá ne ako ha ngaahi lēsoni lahi ʻo kau ai ʻa e mahuʻinga ʻo e muimui ki he Laumālié mo e falala ki he ʻEikí.

“ʻI ha pō ʻe taha lolotonga ha fakataha taki lakanga fakataulaʻeiki ʻa e siteikí, naʻá ne ongoʻi mālohi ne totonu ke ne mavahe leva mei he fakatahá ʻo ʻalu ki ha falemahaki ʻo e kau sōtia tutukú ʻi Sōleki Siti. Kimuʻa peá ne mavahe mei ʻapi he pō ko iá, naʻá ne maʻu ha telefoni ʻo fakahā ange naʻe puke lahi ha mēmipa ʻo hono uōtí pea fakatokoto ʻi falemahaki. Naʻe kole mai e tokotaha he telefoní pe ʻe lava nai e pīsopé ʻo afe ange ʻi falemahaki ʻo faingāue? Naʻe talaange ʻe he pīsope femoʻuekina ko ʻení ʻe ʻalu ki haf akataha pea te ne toki fou mai ʻi falemahaki he tukú. Naʻe toe mālohi ange ongo naʻá ne maʻú: ʻTuku e fakatahá kae fai mo ke ʻalu ki falemahaki.”ʻ

Naʻe vakai atu ʻa Pīsope Monisoni ki he tuʻunga malangá. Naʻe kei lea e palesiteni fakasiteikí! Naʻá ne momou ke tuʻu hake he lolotonga ʻene leá ʻo hū ki tuʻa he naʻe fonu ʻa e seá. Naʻá ne tali loto mamahi ai pē ki he fakaʻosiʻosi e lea ʻa e palesiteni fakasiteikí kimuʻa he lotu tukú ke ne hū kituʻa. Naʻá ne lele pē he fakafaletolo ʻo e fungavaka fā ʻo e falemahakí ʻo vakai atu ki ha longoaʻa ʻi tuʻa he loki ne ʻalu ki aí.

Naʻe afe mai ha neesi ʻo pehē ange, “Ko Pīsope Monisoni koe?”

Naʻá ne tali ange, “ʻIo.”

Naʻe taliange ʻe he nēsí, “Fakamolemole, naʻe ui pē ʻe he mahakí ho hingoá kimuʻa pea siʻi mālōloó.”

“Naʻe tangi pē ʻa Pīsope Monisoni mo ne hū ki tuʻa he pō ko iá. Naʻá ne fakapapauʻi he momeniti ko iá, he ʻikai ʻaupito ke ne toe fakatoloi haʻane ngāue leva ki ha ueʻi mei he ʻEikí. Te ne muimui leva ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié neongo pe ko e fē ha feituʻu ʻe tataki ia ki aí.”

Elder Jeffrey R. Holland: He ʻikai mahino ʻa Palesiteni Thomas S. Monson ia ki ha taha kapau ʻoku ʻikai mahino kiate kitautolu e lahi mo e hokohoko ʻo e ngaahi ueʻi fakalaumālie pehē ʻi heʻene moʻuí, pea mo ʻene tali kakato mo ngāue mateaki ki aí.”13

Fika 3: Fekumi fakaʻaho ʻi he folofolá.

Naʻe akonaki ʻa Elder Robert D. Hales ʻo pehē: “ʻOku tau lotu he taimi ʻoku tau fie lea ai ki he ʻOtuá. Pea ko e taimi ʻoku tau loto ai ke Ne folofola maí, ʻoku tau fekumi ʻi he folofolá; he ʻoku fakafou mai ʻEne folofolá ʻi Heʻene kau palōfitá.” 14

ʻI hoku taʻu 20, ne u fefaʻuhi ai mo ha fili faingataʻa pea hangē ne ʻikai maʻu mai ha tali ia ki heʻeku ngaahi lotu fakamātoató. ʻI ha pō ʻe taha, naʻe foki poʻuli mai ʻeku tamaí mei ha fakataha faka-Siasi ʻo ne fakatokangaʻi mai e kei ulo hoku lokí. Naʻá ne tangutu hoku veʻe mohengá ʻo ʻeke mai pe te ne lava ʻo fai mai ha tokoni, he naʻá ne ongoʻi ʻeku faingataʻaʻiá. Ne u lilingi ange hoku lotó kiate ia. Naá ne fokotuʻu mai ke u kumi ki he folofolá ke maʻu mei ai ha fakahinohino ki heʻeku filí, peá ne ʻomi mo ha ngaahi potu folofola makehe ke u fakalaulauloto mo lotua. Ne u muimui ki heʻene faleʻi fakalaumālié peá u fekumi ʻi he folofolá. Hili ha taimi lahi mo ha fekumi fakamātoato, ne faitāpuekina au ʻaki ʻa e tali mahino ki heʻeku lotú. Kuó u ʻave ki he ʻEikí ʻeku fakakaukau mo e fili lelei tahá pea kole ange ke Ne fakapapauʻi mai e fili ko iá pea ne u ongoʻi ha nonga mo ha fakapapau ʻi hoku lotó.

ʻOku tau ako he folofolá naʻe maʻu ʻe he ngaahi foha anga-māʻoniʻoni ʻo Hilamaní, ʻa ia ko Līhai mo Nīfai, ha ngaahi “fakahā lahi ʻi he ʻaho taki tahá.”15 ʻI heʻetau keinanga faaʻaho ʻi he folofola ʻa Kalaisí ʻoku hā he ngaahi tohi folofolá peatau fakalaulauloto ki he ngaahi meʻa ʻoku tau laú, ʻe lava foki ke tau aʻusia fakaʻaho ʻa e fakahaá ʻo fakafou ʻi he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, tautautefito ki he taimi ʻoku tau hikifakalelei ai ʻa e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ʻoku tau maʻú.

Fika 4: Moʻuiʻaki ʻa e fono ʻo e ʻaukaí.

ʻE lelei ke tau ʻaukai he houa ʻe 24 ʻi he Sāpate ʻaukaí mo foaki tauʻatāina ha paʻanga ʻaukai ʻoku lahí, ke tokoni ki he kau faingataʻaʻiá, kae lava ke tau fakatupulaki ʻetau lava ʻo fanongo ki he leʻo ʻo e Laumālié. Naʻe naʻinaʻi mai ʻa Palesiteni Harold B. Lee: “Naʻe folofola ʻa e ʻEikí kia ʻĪsaia, ko kinautolu ʻe ʻaukai mo foaki ʻenau maá ki he fiekaiá, te nau ui pea ʻe tali mai ʻe he ʻEikí, te nau tangi pea ʻe folofola mai ʻa e ʻEikí, ʻKo au ʻeni.ʻ [Vakai, ʻĪsaia 58:6–9Ko e founga ia ʻe taha ke tau fefolofolai ai mo e ʻEikí. ʻAhiʻahi fai ia he taʻú ni. Moʻui haohaoa ʻaki e fono ʻo e ʻaukaí.”16

ʻOku tau ako he tohi ʻa ʻAlamaá naʻe hanga ʻe he ngaahi foha ʻo Mōsaiá “ka kuo nau nau faʻa lotu, mo aʻaukai lahi; ko ia naʻa nau maʻu ʻa e mālohi ʻo e kikité, pea mo e laumālie ʻo e fakahaá, pea ʻo ka nau ka akonaki ʻoku nau akonaki ʻi he mālohi mo e mafai mei e ʻOtuá”17 Ko e kupuʻi lea ko ia “ka kuo nau” ko e ʻuhinga ia ke fakalaulauloto ka tau vakavakaiʻi ʻetau feinga moʻoni ke ʻaukaí.

Fika 5: Moʻui taau pea mōihū he temipalé.

Fakatatau mo e lea ʻa Palesiteni Siaosi ʻAlipate Sāmitá, “ʻOku takitaha maʻu e totonu ki he ueʻi ʻa e ʻEikí ʻo fakatatau mo ʻetau tōʻonga moʻui faka-ʻOtuá.”18 Kātaki fakatokangaʻi ange naʻe ʻikai ke ne pehē mai kuo pau ke tau haohaoa ke maʻu ha ueʻi. Ka ʻoku fie maʻu ke fai hotau lelei tahá ke tau moʻui taau.

Manatu peá ke ako mei he sīpinga kovi ʻa e kakai ʻo Limihaí ʻi he Tohi ʻa Molomoná: “Naʻe fakatuotuai ʻe he ʻEikí ke ʻafio ki heʻenau tangí koeʻuhi ko ʻenau ngaahi angahalá.”19

Ko e moʻui tāú ko ha kiʻi feilaulau pē ia ʻoku tau fai kae lava ke fakaava mai ʻa e ngaahi matapā ʻo e langí. ʻI heʻetau tauhi ʻetau ngaahi fuakavá mo maʻu moʻui taau ʻa e sākalamēnití, ʻoku talaʻofa mai ai ʻe hoko maʻu pē ʻa e Laumālié ko hotau takaua.20Ka ʻoku hoko mai ia hili ʻetau palōmesi ke tauhi ʻa e fuakava e tau manatuʻi maʻu pē ʻa e Fakamoʻuí! ʻIkai ngata aí, ʻoku hanga ʻe hono tukutaha ʻetau tokangá mo e moʻui taau ke toutou hū he temipalé, ʻo kapau ʻe lavá, ʻo fakafeʻungaʻi kitautolu ke tau “tupu hake ʻi [he ʻEikí], ʻo maʻu ʻa hono kakato ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.”21

Fika 6: “ʻOua te ke vaʻinga ʻaki ʻa e ngaahi meʻa toputapú.”22

ʻIloʻi ko e fakahā mei he ʻEikí ko ha falala toputapu ia. Naʻe akonaki mai ʻa Elder Richard G. Scott ʻoku hanga ʻe hono “hiki fakalelei ʻo e ngaahi ueʻi fakalaumālie ʻoku tau maʻú, ʻo fakahaaʻi ki he ʻOtuá ʻa e toputapu ʻo ʻEne fetuʻutaki mai kiate kitautolú. … ʻOku totonu ke maluʻi e faʻahinga lekooti ko iá … ke ʻoua naʻa mole pe sio noaʻia ai e niʻihi kehé.”23

ʻOku maʻu e fakamoʻoni hono ua ki he akonaki ko iá, mei he meʻa ne hoko kia Palesiteni Harold B. Lee, ʻa ia naʻá ne pehē: “Taimi ʻe niʻihi ʻi he tuʻuapoó, kuó u ʻā hake pea ʻikai malava ke u toe foki ʻo mohe, kae ʻoua kuó u tuʻu mei he mohengá ʻo hiki ʻi ha pepa ʻa e meʻa kuó u fefaʻuhi mo iá. Ka ʻoku fie maʻu ha lototoʻa lahi ke ngāue ʻi he taimi ʻoku ʻomi ai e tali ki he ngaahi lotú.”24

Fika 7: Mateuteu pea laka atu ʻi he tui.

ʻI heʻeku kei fakamaʻu mo hoku hoá ke ma malí, ne ma faʻa talanoa lōloa ki homa kahaʻú. ʻE fēfē ʻema akó? Ko e fē taimi ke ma fanau aí? Ko e hā ʻema ngāue ʻe fai ke feau ʻaki e fie maʻu homa fāmilí peá ma kei lava pē ʻo tokoni ʻi he Siasí? Koeʻuhí ne ma tui ki he naʻinaʻi ne fai ʻe he palōfita moʻuí, ʻo ne akoʻi mai ʻe lava ke ma maʻu ha fānau mo ma kei ako mo ngāue pē he taimi tataú, ne ma laka atu ai ʻi he tui.

-Naʻe ʻikai faingofua. Ne iku ngāue tolu hoku husepānití mo kei ako pē kae lava ke u hoko ko ha faʻē mo tokoni ʻi ʻapi. Naʻe fepaki ʻaupito ia mo e fakakaukau ʻa e māmaní, he taimi ko iá. ʻI heʻema fakakaukau atu ki aí, ʻokú ma vakai ai ki hono hangaʻe heʻema laka atu ko ia ʻi he tuí ʻo ʻomi ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengatá, ʻa ia ne mei mole kapau ne ʻikai ke ma muimui ki he leʻo ʻo e Laumālié ʻo fakafou he palōfita ʻa e ʻEikí.

Ke toe fakamahino angé, fakakaukau ki he meʻa ne aʻusia ʻe Elder Robert D. Hales. Naʻe vahe ia ke tokoni kia Palesiteni Ezra Taft Benson ʻi ha konifelenisi fakasiteiki naʻe teu ke uiuiʻi ai ha palesiteni fakasiteiki foʻou. Naʻá ne vahevahe ʻa e meʻa ko ʻení: “Hili ʻema lotu, fakahoko e ʻinitaviú, ako mo toe fai ʻa e lotú, naʻe ʻeke mai ʻe Elder Penisoni pe kuó u ʻiloʻi ko hai ʻe hoko ko e palesiteni fakasiteiki foʻoú. Ne u talaange teʻeki ai ke u maʻu e foʻi fakahā ko iá. Naʻá ne sio fakamamaʻu mai peá ne pehē mai naʻe tatau pē mo ia. Ka naʻe ueʻi kimaua ke ma fehuʻi ki ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻe tolu ke nau lea ʻi he fakataha konifelenisi ʻo e efiafi Tokonakí. Hili e kamata ʻa e lea fika tolú, naʻe ueʻi au ʻe he Laumālié ko e tokotaha ʻeni naʻe totonu ke hoko ko e palesiteni fakasiteiki foʻoú. Ne u vakai atu kia Palesiteni Benson ʻoku lelenoa pē hono loʻimatá. Kuo ʻomi kiate kimaua fakatouʻosi ha fakahā—ka naʻe hoko pē ia hili ʻema toutou feinga ke ʻiloʻi e finangalo ʻo e Tamai Hēvaní ʻi heʻema laka atu ʻi he tuí.”25

Fika 8: Tuku ki he ʻEikí ke Ne faʻiteliha pe ko e hā te Ne fakahā maí mo e taimi ʻokú Ne fingangalo ke fakahā mai aí.

ʻOku kautonu ki heni ʻa e vakai ʻa e tangata faʻu tohi ko Corrie Ten Boom: “Ko e meʻa kotoa pē ʻoku ʻomi ʻe he ʻOtuá ke tau aʻusia, ko e tokotaha kotoa pē ʻokú Ne ʻomi ki heʻetau moʻuí, ko hono teuteuʻi ia kitautolu ki he kahaʻu ko Ia tokotaha pē ʻokú Ne ʻafioʻí.”26

Mahalo ne mou aʻusia ha meʻa tatau mo ia kuo aʻusia ʻe heʻema fānau ʻe toko onó ʻi heʻenau fekumi ki honau ngaahi hoa taau ki he taʻengatá. Koeʻuhí ʻoku lelei e meʻa ko e moʻui manatu, ʻoku nau lava leva he taimí ni ʻo tala naʻe fie maʻu ke nau aʻusia ha ngaahi meʻa pau kae lava ke nau ʻiloʻi hono tataki kinautolu ʻe he toʻukupu ʻo e ʻEikí ki honau hoa taʻengatá. Ne fie maʻu ki ai ha tatali ʻi ha laui taʻu pea laka atu ʻi he tuí. Pea taimi ʻe niʻihi hangē pē ne ʻikai maʻu mai ha tali iá. Ko e taimi ʻoku fepaki ai ʻetau fakaʻamú mo e taimi ʻa e ʻEikí, falala pē koe ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke tau foua ha ngaahi meʻa kimuʻa pea toki tali mai ʻetau lotú.

Naʻe akonaki ʻa Elder Dallin H. Oaks ʻo pehē:

“ʻOku totonu ke tau ʻiloʻi ʻe folofola mai e ʻEikí kiate kitautolu ʻo fakafou ʻi he Laumālié ʻi Heʻene founga pē ʻAʻana. ʻOku ʻikai mahino e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki ha tokolahi. ʻOku tau tui ko e taimi pē kuo nau maau mo faingamālie aí, te nau lava ʻo ui ki he ʻEikí peá Ne tali mai leva, ʻi he founga tonu pē ʻoku nau fie maʻú. ʻOku ʻikai hoko pehē mai e fakahaá ia.

… He ʻikai ke tau lava ʻo fakamālohiʻi e ngaahi meʻa fakalaumālié.”27

ʻI he meimei taʻu ʻe 15 kuohilí, ne kui ai ʻeku faʻeé. Naʻá ne faingataʻaʻia he meʻá ni ʻi ha ngaahi māhina lahi.Naʻá ne maʻu ha fiemālie ʻi heʻene lotu fakamātoato ke mahino kiate ia ha foʻi maau faingofua naʻá ne manakoai. Naʻe toki lau kimuí ni ʻe Palesiteni Monisoni.

ʻOku ʻikai ke u ʻilo kotoa e foungá,

Ka ʻoku ou ʻilo ʻeni, ʻoku tali ʻe he ʻOtua e lotú.

ʻOku ou ʻilo kuó Ne ʻomi ʻEne Folofolá,

Ke fakahā mai ʻoku fanongoa maʻu pē ʻa e lotú,

Pea ʻe tali mai, vave pe tuaí,

Ko ia ʻoku ou lotu mo tatali fiemālie.

ʻOku ʻikai ke u ʻilo pe ko e tāpuaki ne kumí

ʻE hoko mai he founga ʻoku ou fakaʻamu ki aí;

Ka te u tuku kiate Ia ʻeku ngaahi lotú,

He lahi ange hono potó ʻi haʻakú,

He kou ʻilo pau te Ne tali ʻeku kolé,

Pe ʻomi ha tali ʻoku lelei angé.”28

Hangē ko e tokolahi ʻo kitautolu, ʻoku kei feinga pē ʻeku faʻeé ke falala ki Hono finangaló mo ʻEne taimí. ʻI heʻetau fai iá, ʻoku totonu ke tau manatuʻi e akonaki ko ʻeni meia Elder Richard G. Scott: “Ko e hā ʻokú ke fai hili hoʻo teuteu lelei, lotu fakamātoato, tatali ʻi ha taimi lahi ki ha talí kae ʻikai pē ke ke ongoʻi ʻoku tali maí? Mahalo te ke fie fakamālō kapau ʻe hoko ia, he ko ha fakamoʻoni ia ʻo e falala ʻa e [Tamai Hēvaní]. ʻI he taimi ʻokú ke moʻui taau ai pea fenāpasi hoʻo ngaahi filí mo e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí pea fie maʻu ke ke ngāue levá, fai ia ʻi he loto falala. ʻI hoʻo ongoʻingofua e ueʻi ʻa e Laumālié, kuo pau ke hoko mai ha meʻa ʻe taha pe ua ʻi he taimi totonú: mahalo ʻe hoko mai ha ongoʻi fakatoupīkoi, ke fakahaaʻi ʻoku hala hoʻo filí, pe ko haʻo ongoʻi ha loto nonga pe māfana, ke fakapapauʻi atu ʻoku tonu hoʻo filí. ʻI he taimi ʻokú ke moʻui angatonu ai mo ngāue ʻi he loto falalá, he ʻikai tuku ʻe he ʻOtuá ke heva atu hoʻo laká taʻe te ne ʻoatu ha fakatokanga ʻoku hala e fili naʻá ke faí.”29

ʻOku faʻa hoko mai e leʻo fakatokanga ko ia ʻo e Laumālié ʻo fakafou ʻi he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí, pea ʻoku tau hoko ai ki he konga hokó:

Fika 9: Muimui ki he ngaahi fakatokanga ʻa e palōfitá

Fakakaukau lelei angé ki ha ngaahi fakatokanga fakapalōfita kuo ʻomi ʻi hotau kuongá. ʻUluakí, ko ha niʻihi eni meia Palesiteni Boyd K. Packer:

“Ko ha fakatokanga ʻeni! ʻOku ʻi ai ha mūsika ʻe niʻihi ʻoku fakaʻauha faklaaumālie. …” ʻOku hanga ʻe hono ongó, leʻó mo e tōʻonga moʻui ʻa kinautolu ʻoku nau hivaʻi iá, ʻo tuli ʻa e Laumālié. ʻOku fakatuʻutāmaki ia ʻo mahulu ange he anga hoʻo fakakaukaú, he te ne lava ʻo fakafulutāmakiaʻi hoʻo ngaahi ongo fakalaumālié.”

Ko ha fakatokanga ʻe taha

“ʻE lava ke hoko mai ha ngaahi fakahā loi, ko e ueʻi ʻe he tēvoló, mo e ʻahiʻahí! …

Kapau ʻe ʻi ai ha taimi te ke maʻu ai ha ueʻi ke fai he meʻa ʻokú ke ongoʻi taʻefiemālie ki ai, ha meʻa ʻokú ke ʻiloʻi ʻi ho ʻatamaí ʻoku hala pea fepaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻui māʻoniʻoní, ʻoua naʻá ke fai ia!”

Pea ko e taha ʻeni “Kapau ʻe loto fakamaau mo loto ʻita ha taha, ʻe mavahe atu e Laumālié ia.” 30

Pea naʻe toki fai mai leva ʻe hotau palōfita ʻofeina ko Palesiteni Tōmasi S. Monisoní ha fakatokanga ʻi heʻene pehē, “Tokanga telia naʻa hanga ʻe ha faʻahinga meʻa ʻo kaihaʻasi meiate koe ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e taʻengatá.”31

Ko e hā ʻoku fakafeʻungaʻi ai hotau lotó ki he leʻo ʻo e Laumālié?

Ko e hā e ngaahi tāpuaki ʻoku tau maʻu heʻetau fai iá? Ne u toki foki mai mei he ʻOtu Filipainí, pea ne u mamata ai ki he fakalilifu e maumau ne fai ʻe he afā ko Haiyan. Ne u ongona e ngaahi meʻa ne hoko ki hotau kāinga ʻi he ʻOtu Filipainí ʻi heʻenau fakamoʻoni ki hono tataki kinautolu ʻe he Laumālié he momeniti ʻo e faingataʻá ke nau ʻilo e meʻa ke faí mo e feituʻu ke ō ki aí. Ne u fanongo ki heʻenau talanoa ki heʻenau laka atu he tuí ʻi he taimi naʻe taʻemahino ai e halá. Ne u ongona ha ngaahi talanoa ki he kau faifekau kei talavou, kau sisitā mo e kau ʻēletā, ʻi heʻenau muimui ki he ngaahi ueʻi ne nau iku malu ai ʻi he uhouhonga ʻo ha māmani ne ʻauha pē ʻi honau tafaʻakí. ʻOku ou fakafetaʻi koeʻuhí ko e “meʻa-foaki taʻe-mafakamatalaʻi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní,"32ʻokú ne fakatoanga, fakahinohinoʻi, fakafiemālieʻi mo tataki ʻa kinautolu ʻoku moʻui tāú.

ʻI he kotoa e ngaahi meʻafoaki ne mei lava ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻo foaki maʻa Hono ngaahi fohá mo e ʻofefiné ʻi heʻetau tuʻu hake mei he vai ʻo e papitaisó, naʻá Ne fili ke foaki mai e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

“ʻOku ngāue ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi he uouongataha haohaoa pea mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi. …

ʻOkú Ne ‘faamoʻoniʻi ʻa e Tamaí mo e ʻAló’ (2 Nīfai 31:18) mo fakahāpea akoʻi mai ʻa e ʻmoʻoni ʻo e meʻa kotoa pē.’ (Molonai 10:5) Te tau lava ʻo maʻu ha fakamoʻoni pau ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi, ʻo fakafou pē ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku pau ange ʻene fetuʻutaki mai ki hotau laumālié, ʻi ha faʻahinga fetuʻutaki ʻe lava ke tau maʻu ʻi hotau ngaahi ongo fakanatulá.”33

ʻE kāinga, hangē ko ia ʻoku mou meaʻí, ʻoku ʻākilotoa kitautolu ʻe he fuʻu fale lahi mo ʻatā naʻe fonu ai ʻa e niʻihi ne taukei mo tuhutuhu loto manuki maí. ʻOku leʻolahi, taʻeufi, fakalotoʻi mo taʻeʻunua e leʻo ʻo e māmaní. Ka ʻikai ke tau fakaongo hotau lotó ki he leʻo ʻo e Laumālié mo fakafoʻou ʻetau malava ke fekumi, maʻu mo ngāueʻi e fakahā fakafoʻituituí, ʻe kei tuʻu taʻepau ai pē ʻetau moʻuí. ʻOku tau fie maʻu e leʻo ʻo e Laumālié ke ne tataki kitautolu mei he meʻa kotoa pē ʻoku ʻulí, fakavalevalé, taʻefeʻungá, fekainakí, siokita mo mohu angahalá. ʻOku tau fie maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke ne tataki kitautolu ki he meʻa kotoa pē ʻoku “māʻoniʻoni, fakaʻfoʻofa, pe ongoongo lelei pe feʻunga mo hono vīkivikiʻí”34pea ke ne tokoni foki ke tanumaki ʻiate kitautolu ha loto holi kihe ngaahi meʻa ko iá kae lava ke tau matuʻuaki e mālohi ʻo e māmaní.

Ko e taha e ngaahi tāpuaki fungani taha ʻe lava ke tau maʻú ʻi heʻetau ako ke fakafanongo ki he leʻo ʻo e Laumālié, ko ʻetau malava ko ia ke vakai kiate kitautolu ʻo hangē ko e ʻafio mai ʻa e Tamai Hēvaní pea hoko “māmālie mo fakakongokonga” ko e lelei taha te tau lava ʻo aʻusiá.

Fakakauakau ki he pōpoaki fakaʻofoʻofa ko ʻeni mei ha ʻAposetolo lolotonga. Naʻá ne pehē “ʻOku hanga ʻe he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻo … fakavaveʻi ʻa e fakakaukau kotoa pē, mo fakatupulaki, fakalahi mo fakamaʻa ʻa e ngaahi holi mo e ongo fakanatula kotoa pē; pea fulihi kinautolu ʻi he meʻafoaki ʻo e potó ke fakaʻaongaʻi ʻi he founga totonú. ʻOkú ne fakalotoa, fakatupulaki, tanumaki mo fakaaʻu ʻa e ngaahi ongo, fiefia, manako, ongoʻi mo e ʻofa fakatokoua kotoa pē ʻo hotau natula. ʻOkú ne fakalotoa ʻa e anga māʻoniʻoní, angaʻofá, angavaivaí mo e ʻofa faka-Kalaisí. ʻOkú ne fakatupulaki ʻa e hoihoifua, fōtunga mo e natula ʻo ha taha. ʻOku iku ia ki he moʻui leleí, longomoʻuí mo e feohi lelei mo e niʻihi kehe. ʻOkú ne ʻai ke longomoʻui ʻa e sino mo e ʻatamai ʻo e tangatá. ʻOkú ne fakamālohia, fakafōtunga lelei ʻa e sinó. Ko hono fakanounoú, ʻoku hoko ia ko e uho ki he ngaahi huí, fiefia ki he lotó, maama ki he matá mo e moʻui ki he sinó kotoa.”35

ʻE lava ke fai fakaesino, fakalaumālie, fakaeloto mo fakaeʻatamai kiate kitautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní

ʻIkai te mou tui tatau mo au ko e moʻui taau mo e faʻahinga tāpuaki ko iá, ʻoku mahuʻinga ange ia ʻi ha toe faʻahinga meʻa, neongo kapau ʻoku fie maʻu ki ai ha feilaulau lahi? Ko e “foʻi mā” ia ʻoku tau maʻu mei heʻetau “kihiʻi” feinga ʻoku faí. ʻOku ou fakaafeʻi kotoa kimoutolu ke mou kamata he pooni ke fakaongo hotau lotó ki he leʻo ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

Naʻe ʻikai hokonoa pē hono fokotuʻu ʻe he ʻEikí ʻa Palesiteni Thomas S. Monson ko ʻEne palōfita moʻui ke tataki kitautolu he kuonga fakaʻosí ni. Ko Palesiteni Monisoní ko ha tangata kuó ne ʻilo lelei ʻa e fakafanongo mo ngāue leva ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié. ʻE lelei ke tau muimui ki heʻene sīpingá.

ʻOku ou fakamoʻoni ko e fakafofonga ia ʻo e ʻEikí ʻi hotau kuongá. ʻOku ou fakamoʻoni foki ʻoku finangalo ʻetau Tamai Hēvaní ke tau toe foki ki Hono ʻaó pea kuó Ne ʻomi e founga ke tau fai ai iá ʻaki ʻEne ʻomi Hono ʻAlo Tofu pē Taha naʻe Fakatupú pea mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku mahuʻinga ʻetau feinga kotoa pē ke maʻu pea paotoloaki ʻa e meʻafoaki taʻe-hano-tatau ko iá, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

© 2014 by Intellectual Reserve, Inc. All rights reserved. English approval: 1/14. Translation approval: 1/14. Translation of Tuning Our Hearts to the Voice of the Spirit. Tongan. PD10050686 900

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Melvin J. Ballard, in Henry B. Eyring, “Opportunities to Do Good,” Ensign or Liahona, May 2011, 25.

  2. 3 Nīfai 9:20.

  3. Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú (2004),103–20.

  4. ʻAlamā 5:26.

  5. Molonai 7:16–17.

  6. Teachings of Gordon B. Hinckley (1997),260.

  7. Jeffrey R. Holland, “Wrong Roads,” Mormon Messages video: lds.org/media-library/video.

  8. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 112:10; toki tānaki atu hono fakamamafaʻí.

  9. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo (2006), 301–02.

  10. Hisitōlia—Siosefa Sāmita 1:10.

  11. Hisitōlia—Siosefa Sāmita 1:8, 13.

  12. Hisitōlia—Siosefa Sāmita 1:18.

  13. Mei he On the Lordʻs Errand: The Life of Thomas S. Monson; lds.org/media-library/video

  14. Robert D. Hales, “Holy Scriptures: The Power of God unto Our Salvation,” Ensign pe Liahona, Nov. 2006, 26–27.

  15. Hilamani 11:23.

  16. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Hāloti B. Lī (2000), 65–66.

  17. ʻAlamā 17:3; toki tānaki atu hono fakamamafaʻí.

  18. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siaosi ʻAlipate Sāmita (2010), 125.

  19. Mosaia 21:15.

  20. vakai, Molonai 4:3.

  21. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:15; toki tānaki atu hono fakamamafaʻí.

  22. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 6:12.

  23. Richard G. Scott, “Founga Hono Maʻu ʻo e Fakahā mo e Tataki Fakalaumālie ki Hoʻo Moʻui Fakatāutahá,” Ensign pe Liahona, Mē 2012, 46.

  24. Teachings: Harold B. Lee (2000) , 54.

  25. Robert D. Hales, “Fakahā Fakatāutahá: Ko e Ngaahi Akonaki mo e Faʻifaʻitakiʻanga ʻa e Kau Palōfitá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2007, 87–88.

  26. Corrie ten Boom, with Elizabeth and John Sherrill, The Hiding Place (2006) , 12.

  27. Dallin H. Oaks, “In His Own Time, in His Own Way,” Ensign, Aug. 2013, 22, 24.

  28. Eliza M. Hickok, “Prayer,” in James Gilchrist Lawson, ed., The Best Loved Religious Poems (1933), 160.

  29. Richard G. Scott, “Ko Hono Fakaʻaongaʻi e Meʻafoaki Fakalangi ʻo e Lotú,” Ensign pe Liahona, Mē 2007, 10.

  30. Boyd K. Packer, “Personal Revelation: the Gift, the Test and the Promise,” Ensign, Nov. 1994, 61.

  31. Thomas S. Monson, “Ke ke Maʻu ha Lototoʻa,” Ensign pe Liahona, Mē 2009, 125.

  32. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:26.

  33. Gospel Topics, “Holy Ghost”;LDS.org.

  34. Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:13

  35. Parley P. Pratt, Key to the Science of Theology, 5th ed. (1965), 101.