Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 17 Hoko Atu ʻi he Founga Maʻongoʻonga ʻo e Akó


Vahe 17

Hoko Atu ʻi he Founga Maʻongoʻonga ʻo e Akó

“Kuo pau ke tau kei tupulaki pē. Kuo pau ke ʻoua naʻa tuku ʻetau akó. Ko ha fekau fakalangi ia kuo ʻomi ke tau hoko atu hono fakalahi ʻetau ʻiló.

Mei he Moʻui ʻa Kōtoni B. Hingikelií

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī, “ʻOku ou manako ke ako.” “ʻOku ou fiefia ʻi ha faʻahinga faingamālie pē ke maʻu ai e ʻiló. ʻIo, ʻoku ou tui pea kuó u poupouʻi fefeka ʻi heʻeku moʻuí kotoa, ʻa e fekumi fakaakó—maʻaku pea mo e niʻihi kehé. … Ko e anga ʻo ʻeku fakakaukaú, ko e akó ko ha meʻa ʻoku malava pea mo fakalaumālie fakatouʻosi.”1

Naʻe fakatumutumu ʻa e kaungā ngāue ʻo Palesiteni Hingikelī ʻi he kau taki e Siasí ʻi heʻene meʻafoaki ki hono tānaki e ʻiló mo fakaʻaongaʻi ʻi heʻene ngāué. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Kuo teʻeki ai ke u fetaulaki mo ha taha ʻe lava ke ʻilo lahi fau ʻi he laukongá pea ʻi he fetuʻutaki mo e kakaí. Ko e taimi ʻoku talanoa ai ʻi ha efiafi maʻumeʻatokoni mo ha taha, ʻi heʻene mavahé, ʻokú ne ʻilo ha faʻahinga meʻa kau ki he taukei ʻa e tokotaha ko iá.” Naʻe pehē ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuele ʻo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá: “Ko e meʻa ʻokú ne ʻai ʻa Palesiteni Hingikelī ke makehé ko ʻene manatuʻi ʻa e meʻa naʻá ne laú mo ʻene toʻo e meʻa ʻokú ne fie tauhí. Ko ha tokotaha mohu-ʻatamai ia. Te ne lava ʻo ngāue ʻaki e meʻa ʻokú ne ʻiló ke fai ha ngaahi tuʻutuʻuni fakapotopoto.”2

Naʻe muimui ʻa Palesiteni Hingikelī ʻi he sīpinga ʻa ʻene ongomātuʻá ʻi heʻene fāifeinga ʻi heʻene moʻuí ke ako mo fakalakalaká. Naʻá ne fai e fakamatala ko ʻení ki he lotoʻaki ʻe heʻene tangataʻeiki ko Palaieni S. Hingikelií ʻa e akó.

“Ko e taimi naʻá ne ʻi he taʻu ai ko eni ʻoku ou ʻi aí, naʻá ne ʻosi maʻu vāhenga mālōlō kakato. Ka naʻá ne longomoʻui. Naʻe nofo ʻi ha kiʻi ʻapi naʻe ʻikai fuʻu fēfē ka naʻe fakafiemālie, ʻi ha feituʻu ki ʻuta. Naʻe ʻi ai haʻane ngoue fuaʻiʻakau pea naʻe fiefia he tufa ʻo e fuaʻiʻakaú. Naʻe kau ʻi he lotoʻataʻatā ʻi hono ʻapí ha konga ki muʻa mo ha ʻuluʻakau iiki mo ha ʻuluʻakau lalahi. Naʻe ʻaaʻi maka fute ua hono maʻolungá ʻo vahevahe ʻaki. Ko e taimi pē naʻe sai ai ʻa e ʻeá, naʻá ne hekeheka ʻi he funga ʻaá, tui mo ha tatā motuʻa ke fakamalumalu hono fofongá mei he laʻaá. Ko e taimi naʻa mau ō ai ke ʻaʻahi ki aí, naʻá ku tangutu ʻi hono tafaʻakí. Naʻe talanoa ki he moʻuí ʻi hano kiʻi kamataʻi atu pē. …

“Ko ha taha faiako. Ko ha tangata pisinisi lelei. Naʻá ne tokangaʻi e siteiki tokolahi taha ʻi he Siasí ʻo ha kāingalotu ʻe toko 15,000 tupu. Naʻe hoko ko ha palesiteni fakamisiona pea ʻi ha ngaahi toe ngaahi fatongia kehekehe. Ka kuo vāhenga mālōlō ʻeni, ʻo tangutu ʻi he funga ʻaá. Ko ha tokotaha laukonga lelei ia ʻoku ʻi ai hono laipeli fakaʻofoʻofa. Ko ha tokotaha lea mo fatutohi lelei ʻaupito. Naʻá ne lau mo tohi pea mo fakakaukau ki he ʻilo naʻá ne maʻú ʻi he ofiofi ki heʻene maté, meimei hoko hono taʻu 94.

“Naʻá ku toki ʻilo ko e taimi naʻe hekeheka ai ʻi he ʻaá, ʻo meimei lauhoua ʻi ha ʻaho māfaná, naʻá ne fakalaulauloto ki he ngaahi meʻa kuó ne lau ʻi heʻene laipelí.

“Te u pehē naʻe hoholo lelei mo fakaʻofoʻofa heʻene fakaʻau ke motuʻá. Naʻe ʻi ai ʻene ngaahi tohi naʻe ʻi ai e ngaahi koloa mahuʻinga ʻo e fakakaukau ʻa ha kau tangata mo ha kau fafine maʻongoʻonga ʻo e ngaahi kuonga kotoa ʻo e hisitōliá. Naʻe ʻikai teitei tuku ʻene akó, pea ʻi heʻene hekeheka ʻi he funga ʻaá naʻe fakakaukau lahi ki he meʻa naʻá ne lau ʻi he pō kimuʻá. …

“… Ko e hā ʻoku ou fakamatala atu ai kau ki he tangataʻeiki toulekeleká pea mo e ʻā naʻe hekeheka aí? ʻOku ou fakamatala atú he ʻoku ou tui ʻoku ʻi ai ha meʻa ai ke tau ako takitaha. Kuo pau ke ʻoua naʻa teitei tuku ʻetau akó. ʻOku tau tui ki he fakalakalaka taʻengatá pea ko e moʻuí ni ko ha konga ia ʻo ʻitāniti ke moʻui ʻaonga ʻaki ʻo aʻu ki he ngataʻangá.”3

ʻĪmisi
woman reading scriptures

“Fekumi ki he ʻiló, ʻio, ʻi he ako pea ʻi he tui foki” (T&F 88:118).

Ngaahi Akonaki ʻa Kōtoni B. Hingikelií

1

ʻOku finangalo ʻa e ʻEikí ke tau akoʻi kitautolu ka tau lava ʻo fakalakalaka fakafoʻituitui mo tokoni ki he sosaietí.

ʻOku mou kau ki ha siasi ʻokú ne akoʻi e mahuʻinga ʻo e akó. Kuo mou maʻu ha fekau mei he ʻEikí ke akoʻi homou ʻatamaí mo homou lotó pea mo homou nimá. Kuo ʻosi folofola ʻa e ʻEikí, “Ke mou [ako] faivelenga … [ʻa e] ngaahi meʻa ʻoku ʻi he langí pea ʻi he māmaní fakatouʻosi, pea ʻi he lalo māmaní; ʻa e ngaahi meʻa kuo ʻi ai, ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻi ai, ʻa e ngaahi meʻa kuo pau ke vave ʻene hokó; ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻi homou fonuá, ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻi muli; ko e ngaahi taú mo e ngaahi faingataʻaʻia ʻo e ngaahi puleʻangá, pea mo e ngaahi tautea ʻoku ʻi he fonuá; pea mo ha ʻilo foki ki he ngaahi fonuá mo e ngaahi puleʻangá” (T&F 88:78–80).4

Kuo fai kiate kitautolu ʻo e Siasi ko ʻení ha talaʻofa fakaʻofoʻofa ʻe he ʻEikí. Naʻá Ne folofola: “Ko e meʻa ko ia ʻoku mei he ʻOtuá, ko e māmá ia; pea ko ia ia ʻokú ne maʻu ʻa e māmá, pea fai atu ai pē ʻi he ʻOtuá, te ne maʻu ʻa e maama lahi ange; pea ʻe tupulaki ʻa e maama ko iá ʻo ngingila ange kae ʻoua ke aʻu ki he ʻaho haohaoá.” (T&F 50:24).

Ko ha lea faka’ofo’ofa moʻoni. Ko e taha ia ‘o e ngaahi veesi ʻoku ou manako taha ai he folofolá. ʻOku fakamatala kau ki he tupulakí, ki he fakalakalaká, ki he fononga ʻoku fakatau ki he tuʻunga fakaʻotuá. ʻOku fetākinima ia mo e fakamatala maʻongoʻonga ko ʻení: “Ko e nāunau ʻo e ʻOtuá ko e ʻatamai poto, pe, ko hono ʻai ʻe tahá, ko e maama mo e moʻoni” (T&F 93:36); “Pea kapau ʻe maʻu ʻe ha tokotaha ʻi heʻene faivelenga mo e talangofuá ha ʻilo mo e poto lahi ange ʻi ha tokotaha kehe, te ne maʻu ha tuʻunga māʻolunga lahi ange pehē ʻi he maama kahaʻú” (T&F 130:19). …

Ko ha tukupā kāfakafa ia ʻoku maʻu ʻi he ongo fakamatala fakaʻofoʻofá ni. Kuo pau ke tau kei tupulaki pē. Kuo pau ke ʻoua naʻa tuku ʻetau akó. Ko ha fekau fakalangi ia kuo ʻomi ke tau hoko atu ʻi he fakalahi ʻetau ʻiló. …

… Kuo folofola ʻa e ʻEikí kiate koe pea mo au: “Mou fekumi mei he ngaahi tohi lelei tahá ʻa e ngaahi lea ʻo e potó; mou fekumi ki he ʻiló, ʻio, ʻi he akó pea ʻi he tuí foki. … Fokotuʻutuʻu ʻa kimoutolu. (T&F 88:118–119, 124).5

ʻOku finangalo ʻa e ʻEikí ke ke akoʻi ho ʻatamaí mo ho nimá, pe ko e hā pē malaʻe te ke filí. Tatau ai pē pe ko e ngaohi ʻaisi, pe hoko ko ha taha faitafa mataotao, kuo pau ke ke akoʻi koe. Feinga ki he ako lelei taha ʻoku maʻú. Hoko ko ha tangata ngāue fakaʻeiʻeiki ʻi māmani ʻa ia ʻoku tali mai kiate koé. … Te ke ʻomi ai ʻa e lāngilangi ki he Siasí pea ʻe tāpuekina lahi fau koe koeʻuhí ko e ako ko iá.

He ʻikai ʻaupito ha toe veiveiua ia ki hono ʻaonga ʻo e akó. ʻOua ʻe fakangata taimi hala hoʻo moʻuí. Kapau te mou fai pehē, te mou fakaʻiseʻisa taʻetuku ai.6

ʻOku ʻikai feʻunga ʻa e moʻuí ʻataʻatā pē, ʻo koloa pē ke moʻui. Kuo pau ke tau takitaha teuteu ke fai ha faʻahinga meʻa ʻaonga ʻi he sosaietí—ke maʻu ha maama lahi ange fau, koeʻuhí ke lava ʻetau maama fakafoʻituituí ʻo tokoni ke fakamaama ha māmani kuo fakapoʻuli. Pea ʻoku lava ʻo fakahoko ʻeni ʻi he akó, ʻi he akoʻi kitautolú, ʻi he fakalakalaka mo e tupulekina fakaʻatamai mo fakalaumālie foki.7

ʻĪmisi
woman reading to child

“Kamata hono fakaʻali ange e ngaahi tohí ki he fānaú heʻenau kei īkí.”

2

ʻE lava ʻa e mātuʻá ke fakatupu ha ʻātakai ʻo e ako ʻi honau ngaahi ʻapí, ʻaki e palani mo e mapuleʻi kita.

Ko ha meʻa fakaʻofoʻofa mo mālie ke mamata ʻi he tupulaki mo e fakamālohia e fanga kiʻi ʻatamai kei īkí. Ko ha taha au ʻoku ou fakahoungaʻi lahi ʻa e meʻa ʻoku lava maʻu pē ʻe he televīsoné ʻo faí. Ka ko ha toe taha foki au ʻoku ou fakahalaki e maumauʻi ʻo e taimí mo e faingamālié ʻi he mamata e fānau ʻi ha ngaahi ʻapi ʻe niʻihi, ʻo laulau houa, ʻi he meʻa ʻoku ʻikai fakamaama pe fakamālohiá.

Naʻa mau nofo ʻi he taimi naʻá ku kei siʻi aí ʻi ha fuʻu fale motuʻa. Naʻe ui ʻa e loki ʻe taha ko e laipeli. Naʻe ʻi ai ha tēpile fefeka mo ha maama lelei, sea molū ʻe tolu pe fā mo ha maama, pea mo ha ngaahi tohi ʻi ha ngaahi laupapa naʻe tuʻu he holisí. Naʻe lahi ʻa e ngaahi tohí—ko e tānaki heʻeku tangataʻeikí mo e fineʻeikí ʻi ha ngaahi taʻu lahi.

Naʻe ʻikai teitei fakamālohiʻi kimautolu ke mau lautohi, ka naʻe tuku kinautolu ʻi ha feituʻu ke maʻungofua aí pea mo e feituʻu te mau toʻo mai ai ʻi ha taimi pē te mau fie maʻu ai.

Naʻe lōngonoa ʻa e loki ko iá. Naʻe mahino ko e feituʻu ia ke ako ai.

Naʻe ʻi ai foki mo ha ngaahi makasini—ngaahi makasini ʻa e Siasí pea mo ha makasini lelei kehe ʻe ua pe tolu. Naʻe ʻi ai ha ngaahi tohi hisitōlia mo e tohi talanoa, ngaahi tohi ʻi he meʻa fakatekinikalé, ngaahi tikisinali, seti ʻenisaikolopītia, pea mo ha tohi mape ʻo e māmaní. Naʻe ʻikai foki ke ʻi ai ha televīsone ia he taimi ko iá. Naʻe toki kamata ʻa e letioó ʻi he lolotonga ʻeku tupu haké. Ka naʻe ʻi ai ha ʻātakai, ha ʻātakai ʻo e ako. ʻOku ʻikai ko ʻeku feinga ke mou pehē ne mau hoko ko ha kau ako ʻatamaiʻia. Ka naʻe fakafaingamālieʻi kimautolu ki he ngaahi tohi lelei, ngaahi fakakaukau lelei mei he kau mohu ʻatamaí, pea mo e ngaahi lea ʻa e kau tangata mo fafine naʻe fakakaukau loloto mo fatu-tohi lelei.

Ko e lahi ʻo hotau ngaahi ʻapí he ʻikai lava ke ʻi ai ha laipeli pehē. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fāmilí ʻoku ʻikai maʻu ha feituʻu ʻatā. Ka ʻi he palaní, ʻe ʻi ai pē ha tuliki, ʻe lava pē ke ʻi ai ha feituʻu ʻe lava ʻo hoko ko ha faʻahinga haoʻanga mei he longoaʻa ʻoku tau ʻi aí, ʻe lava ke tangutu ai ha taha ʻo laukonga mo fakakaukau. Ko ha meʻa lelei ke ʻi ai ha tesi pe tēpile, neongo kapau ko ha kiʻi tēpile pē, ʻoku ʻi ai e ngaahi folofola ʻoku ngāue ʻaki ʻe he Siasí, ha ngaahi tohi siʻi kehe, ngaahi makasini ʻoku ʻoatu ʻe he Siasí, pea mo ha ngaahi meʻa taau kehe ke lau.

Kamata kei iiki hake e fakataukeiʻi e fānaú ki he ngaahi tohí. Ko e faʻē ʻoku ʻikai ke laukonga ki heʻene fānaú ʻokú ne faihala kiate kinautolu mo ia foki. ʻIo, ʻoku fie maʻu ha taimi, ha taimi lahi. ʻOku fie maʻu ai ʻa e mapuleʻi kitá. ʻOku fie maʻu ai ke fokotuʻutuʻu mo patisetiʻi ʻa e miniti mo e houa kotoa ʻo e ʻahó. Ka he ʻikai teitei taʻeoli ʻa e taimi te ke sio ai ki he fanga kiʻi ʻatamai kei īkí ʻi heʻenau ʻiloʻi ʻa e ngaahi mataʻitohí, ngaahi leá, mo e ngaahi fakakaukaú. ʻE lava ʻa e laukonga leleí ke hoko ko ha meʻa fakamānako, ʻo ʻaonga lelei ange ia ʻi he ngaahi ʻekitivitī taimi lōloa ʻoku fakamoleki ai ʻe he fānaú honau taimí. …

Ngaahi mātuʻa, … tuku hoʻomou fānaú ke nau ʻilo ki he kau mohu-ʻatamaí, ngaahi fakakaukau maʻongoʻongá, moʻoni taʻengatá, mo e ngaahi meʻa te ne langaki mo fakaʻaiʻai ki he leleí. … Feinga ke fokotuʻu ʻi homou ʻapí ha ʻātakai ʻo e ako pea mo e tupulaki koē ʻe maʻu aí.8

3

ʻOku fakaava ʻe he akó ʻa e matapā ʻo e faingamālié ki he toʻu tupú mo e kakai lalahi kei talavoú.

Ko e kuonga maʻongoʻonga ʻeni ʻo e faingamālié kiate kimoutolu kakai kei talavou, ko e taimi fakaʻofoʻofa ʻeni ke ʻi he funga ai ʻo e māmaní. ʻOku mou ʻi he tumuʻaki ʻo e kuonga kotoa pē kuo hokó. ʻOku mou maʻu faingamālie ki he kotoa ʻo e ʻilo ʻa kinautolu kuo ʻosi moʻui ʻi he māmaní, ʻa e ʻilo kuo ʻosi fakatahatahaʻi ko ha ngaahi lēsoni te ke lava ʻo maʻu ai e ʻiló ʻi ha kiʻi taimi nounou, ʻa e ʻilo ne tō-mo-humu ai ʻa e kakaí hono ako he ngaahi senituli kotoa kuo hilí. ʻOua naʻa mou fakasiʻia e meʻa te mou malavá. ʻOua naʻa fakamoleki homou faingamālie maʻongoʻongá. Kamata leva ai, ngāueʻi, ako mālohi.9

ʻOku fuʻu mahuʻinga ke maʻu ʻe kimoutolu kau talavoú mo e kau finemuí ʻa e ako kotoa te mou lavá. … Ko e akó ko e kī ia te ne fakaava ʻa e matapā ʻo e faingamālié kiate koé. ʻOku ʻaonga ke feilaulau ke maʻu. ʻOku mahuʻinga ke ngāueʻi, pea kapau te ke akoʻi ho ʻatamaí mo ho nimá, te ke lava ʻo fai ha tokoni maʻongoʻonga ki he sosaieti ʻokú ke kau ki aí, pea te ke lava ke fakahoʻata fakaʻeiʻeiki atu ʻa e Siasi ʻokú ke mēmipa aí. ʻE hoku kāinga kei talavou, ngāue ʻaonga ʻaki ʻa e faingamālie ako kotoa pē te ke lava ke maʻú, pea ko kimoutolu ngaahi tamai mo e ngaahi faʻē, poupouʻi hoʻomou fānau tangatá mo e fānau fefiné ke nau ako he te ne tāpuekina ʻenau moʻuí.10

Mahalo ʻoku ʻikai ke ke maʻu e paʻanga ke fakaai kotoa e ako te ke fie maʻú. Ako ki he lahi taha te ke lavá ʻaki e paʻanga ʻokú ke maʻú, pea ngāue ʻaonga ʻaki e ngaahi sikolasipí, ngaahi paʻanga tokoní, mo e ngaahi noó ʻo fakatatau mo e meʻa te ke lava ʻo totongi fakafokí.11

ʻOku ʻikai ke u tokanga au pe ʻokú ke fie hoko ko ha hā, kehe pē ke fakaʻeiʻeiki. Ko ha makēniki meʻalele, taha fakatoka piliki, taha ngāue fakaʻuhila, toketā, loea, taha fefakatauʻaki koloa, kae ʻikai ko ha taha kaihaʻa. Kae tatau ai pē pe ko e hā koe, tuku ha faingamālie ke ako ki ai pea fakaʻaongaʻi ki he lelei taha e faingamālie ko iá. ʻE totongi koe ʻe he sosaietí ʻo fakatatau mo ho mahuʻingá ʻi he anga ʻo ʻenau vakaí. Ko e kuonga lelei ʻeni ʻo e teuteú kiate kimoutolu takitaha. Kapau ʻoku fie maʻu ke feilaulau, peá ke feilaulau. ʻE hoko e feilaulau ko iá ko e pisinisi lelei taha kuo faifaiangé peá ke fakahoko, he te ke utu ha meʻa lahi mei ai ʻi he ngaahi ʻaho kotoa hoʻo moʻuí.12

ʻOku ou tapou kiate kimoutolu kau finemui ke mou ako ki he lahi taha te mou lavá. Te mou fie maʻu ia ʻi he māmani te mou hū atu ki aí. ʻOku fakaʻau ʻa e moʻuí ke feʻauʻauhi lahi ange. … ʻOku liliu ʻa e māmaní, pea ʻoku fuʻu mātuʻaki mahuʻinga ke tau teuteuʻi kitautolu ke ngaʻunu mo e liliú. Ka ʻoku ʻi ai ha tafaʻaki lelei ʻi he kotoa e ngaahi meʻa ko ʻení. Kuo teʻeki ai ha toe toʻu tangata ʻi he kotoa ʻo e hisitōliá kuó ne ʻoange ki he houʻeiki fafiné ha ngaahi faingamālie lahi pehē. ʻOku totonu ko hoʻo ʻuluaki taumuʻá ko ha nofomali fiefia, ʻosi silaʻi ʻi he temipale ʻo e ʻEikí, pea hoko mai ai hono ohi hake ʻo ha fāmili lelei. ʻE lava ʻe he akó ʻo teuteuʻi lelei ange koe ke fakahoko e ngaahi fakakaukau ko iá.13

ʻOku ʻi ai ha ngaahi fatongia kāfakafa ki he kakai fefine ʻo e Siasí pea pehē ʻi he ngaahi kolo ʻoku fenāpasi mo tali lelei ai ʻa e nofomalí, tuʻunga fakafaʻeé, pea mo hono ohi hake ha fānau lelei mo lavameʻá.14

ʻOku ʻatā he taimí ni ʻa e kotoa e faingamālie ki he faʻahinga ʻo e tangatá ki he kakai fefiné. ʻOku ʻikai ha meʻa ia te ke taʻelava ʻo fai kapau ʻe tuku ki ai hoʻo fakakaukaú. Te ke lava ʻo fakakau ʻi hoʻo fakaʻamú ʻa e fefine te ke fie maʻu ke hoko ko e ʻata ʻo ha taha ʻoku taau ke ngāue ʻi he fineʻofá mo tokoni lahi ki he māmani ʻe kau ki aí.15

ʻOku ou fakamālō ʻi he foaki ki he kakai fefine ʻo e ʻaho ní ʻa e faingamālie tatau [hangē ko e kakai tangatá] ke ako ʻa e saienisí, ki he ngāue maʻuʻanga moʻuí, pea mo e tapa kotoa pē ʻo e ʻilo ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku ʻi ai hoʻomou totonu hangē ko e kakai tangatá, ki he Laumālie ʻo Kalaisí, ʻa ia ʻokú ne fakamaama ʻa e tangata mo e fefine kotoa ʻoku haʻu ki he māmaní. (Vakai, T&F 84:46.) Fokotuʻutuʻu e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga taha kiate koé hangē ko e malí mo e fāmilí, kae toe feinga foki ʻi he ngaahi polokalama ako ʻa ia ʻe fakaiku ki ha ngāue fakafiemālie mo ha ngāue maʻuʻanga moʻui telia naʻa ʻikai ke ke mali, pe ke ke ongoʻi malu mo lavameʻa kapau te ke mali.16

Te mou [kau talavoú] fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa lalahi ʻoku toka mei muʻá. ‘Oku mou aʻu mai ‘eni ki ha māmani ‘oku feʻauʻauhi lahi ‘aupito. Kuo pau ke mou feinga ke maʻu ‘a e tuʻunga fakaako kotoa pē te mou lava ‘o aʻusiá. Kuo fakahinohinoʻi kitautolu ‘e he ‘Eikí ‘o kau ki hono mahuʻinga ‘o e akó. Te ne fakafeʻungaʻi kimoutolu ki ha ngaahi faingamālie mahuʻinga ange. Te ne fakateunga kimoutolu ke mou fai ha faʻahinga meʻa mahuʻinga ʻi he māmani ʻo e faingamālie ʻoku toka mei muʻá. Kapau te ke lava ʻo hū ki ha ʻunivēsiti pea ko ho lotó ia, fai ia. Kapau ʻoku ʻikai ke ke fie hū ki he ʻunivēsití, peá ke hū ki ha akoʻanga ngāue pe pisinisi ke fakaleleiʻi ho ngaahi pōtoʻi ngāué pea mo fakalahi e meʻa ʻokú ke lavá.17

ʻOku ou fakatauange ʻe lau ʻe kimoutolu [kakai kei talavoú] ʻa e faingamālie fakaako ʻokú ke maʻú ko ha tāpuaki lahi. ʻOku ou ʻilo ko ha ngāue lahi. ʻOku ou ʻilo ʻoku faingataʻa. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku mou lotofoʻi he taimi ʻe niʻihi. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku mou fifili he taimi ʻe niʻihi pe ko e hā ʻoku mou fai ai iá. Kae fai pē, tukituki pē, mo ako pē. He ʻikai ke ke teitei fakaʻiseʻisa ai ʻi hoʻo moʻuí ka te ke lau ia ko ha tāpuaki lahi.18

4

ʻOku mahuʻinga tatau pē hono akoʻi ʻo e laumālié, pea ka ʻikai ʻoku toe mahuʻinga ange ia, ʻi he akoʻi ʻo e ʻatamaí.

ʻOku ou ʻaʻapa ʻi he ngaahi ivi maʻongoʻonga ʻo e ʻiló ʻoku fakafōtunga ʻi hotau kuongá. Kuo teʻeki ai ʻi ha taimi ʻi muʻa ke tokolahi pehē fau kuo akoʻi ʻi he ʻilo ʻo e māmaní. Hono ʻikai ko ha meʻa lelei lahi—ʻa e ako fakamātoato ʻa ha pēseti lahi ʻo e toʻu tupu ʻo e māmaní, ʻoku nau fakataha fakaʻaho ʻi he veʻe vaʻe ʻo ha kau faiako ke maʻu e ʻilo mei he ngaahi kuonga kotoa ʻo e tangatá.

Ko e māokupu ʻo e ʻilo ko iá ʻoku fakaofo. ʻOkú ne fālute ʻa e ngaahi fetuʻu ʻo e ʻunivēsí, ʻa e sioloki ʻo e māmaní, ʻa e hisitōlia ʻo e ngaahi puleʻangá, ʻa e anga mo e lea fakafonua ʻa e kakaí, ʻa e fakalele ʻo e ngaahi puleʻangá, ʻa e ngaahi lao ʻo e meʻa fakakomēsialé, ʻa e natula ʻo e ʻātomí, ʻa e ngaahi ngāue ʻa e sinó, pea mo e ngaahi meʻa fakaofo ʻo e ʻatamaí.

ʻI he lahi fau pehē ʻa e ʻiló, ʻe ala fakakaukau ai ha taha kuo ala ofi ʻa māmani ki ha tuʻunga haohaoa. Ka ʻoku toutou fakamanatu mai kiate kitautolu ʻi he tafaʻaki ʻe tahá—ʻa e fokoutua ʻo e sosaietí, ʻa e fekeʻikeʻi mo e faingataʻa ʻokú ne ʻomi ʻa e mamahí ki he moʻui ʻa ha lauimiliona.

ʻOku fakamanatuʻi lelei mai ʻi he ʻaho kotoa pē ʻa e foʻi moʻoni ko e moʻuí ʻoku mahulu hake ʻi he saienisí mo e fiká, mahulu hake ʻi he hisitōliá mo e ngaahi tohí. ʻOku fie maʻu ha toe ako ʻe taha, he ka ʻikai ia, ʻe fakaiku pē uho ʻo e ako fakatuʻasinó ki he fakaʻauha. ʻOku ou ʻuhinga ki he akoʻi ʻo e lotó, ʻo e konisēnisí, ʻo e ʻulungāngá, ʻo e laumālié—ʻoku fakapapauʻi ʻe he ngaahi tafaʻaki ko ʻeni ʻoku faingataʻa ke fakamatalaʻi ʻa hotau ʻulungāngá mo ia ʻoku tau fai ʻi heʻetau ngaahi fetuʻutakí.

… Lolotonga ʻeku hoko ko e faifekau ʻi ʻIngilaní, naʻá ku ʻalu ki he YMCA ʻi Loto Lonitoní. ʻOku ou mahalo kuo ʻosi holo e fale motuʻa ko iá, ka he ʻikai lava ʻo ngalo ʻiate au ʻa e ngaahi foʻi lea naʻe fanongoa ʻe he kau ʻaʻahí ʻi he loki talitalí ʻi he taimi kotoa pē naʻa nau hū atu aí. Ko e ngaahi lea ia ʻa Solomone: “ʻI he meʻa kotoa pē ʻokú ke maʻú, ke ke maʻu mo e ʻiló.” (Lea Fakatātā 4:7.)

ʻIlo ʻo e hā? ʻIlo kiate kitautolu, ki he ngaahi taumuʻa ʻo e moʻuí, ki heʻetau fetuʻutaki mo e ʻOtuá, ʻa ia ko ʻetau Tamaí, ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni fakalangi kuo foaki mai ʻi ha lauisenituli ʻo ne ʻomi e mālohi totonu ʻo e fakalakalaka moʻoni ʻa e tangatá! …

ʻI heʻetau fakahoko ʻetau ako fakaemāmaní, tau toe tānaki atu ki heʻetau moʻuí hono tanumaki ʻo e Laumālié. Kapau te tau fai ia, ʻe tāpuakiʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻaki ha nonga pea mo e ngaahi tāpuaki ko ia ʻoku maʻu pē meiate Iá.19

ʻĪmisi
Jesus Christ

“ʻOku fie maʻu, neongo ʻetau ngaahi akó kotoa, ke tau feinga ke ʻilo ʻa e ʻEikí.”

Naʻe folofola ʻa Sīsū: “Ako ʻiate au. … He ʻoku faingofua pē ʻeku haʻamongá, pea ʻoku maʻamaʻa ʻeku kavengá.” (Mātiu 11:29–30.)

ʻOku ou fie fokotuʻu atu ke tau muimui ki he kole kuo fai ʻe he ʻAlo ʻo e ʻOtuá. ʻI he meʻa kotoa ʻoku tau akó, tau toe ako foki kiate Ia. ʻOku fie maʻu, neongo ʻetau ngaahi akó kotoa, ke tau feinga ke ʻilo ʻa e ʻEikí.” ʻE tokoniʻi ʻe he ʻilo ko iá ʻi ha founga fakaʻofoʻofa ʻa ʻetau ako fakatuʻasinó mo ne ʻomi kiate kitautolu ha natula mo ha moʻui kakato he ʻikai ke lava ʻo maʻu ʻi ha toe founga kehe.20

ʻOku ou fakatukupaaʻi kimoutolu ke ʻoua naʻa teitei ngalo ʻoku mahuʻinga tatau pē hono fakaakoʻi ʻo e laumālié, pea ka ʻikai ʻoku toe mahuʻinga ange ia, ʻi hono fakaakoʻi ʻo e ʻatamaí.21

ʻOku ʻunu pē kimuʻa ʻetau polokalama lelei ʻo e ako ʻa e Siasí. Ko e ngāue ki he akoʻi e fānau akó ʻi he polokalama seminelí mo e ʻinisititiutí ʻoku fakalahi maʻu pē. … ʻOku ʻilo ʻe kimoutolu kuo mou ʻosi kau ʻi he polokalama ko ʻení ʻa e lahi fau hono mahuʻingá. ʻOku mau tapou atu kiate kinautolu ʻoku ʻatā ki aí ke nau ngāue ʻaonga ʻaki ia. ʻOku ʻikai ke mau momou ke palōmesi atu ko hoʻomou ʻilo ki he ongoongoleleí ʻe tupulaki, ʻe fakamālohia hoʻomou tuí, pea te mou fakatupulaki ha feohi fakaʻofoʻofa.22

Tau toʻo muʻa kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo e ʻEikí pea laka atu ʻi he tuí ke vahevahe ʻa ia te ne tokoniʻi e moʻui ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mo ʻomi ha nonga mo e fiefia ki he māmaní. ʻOku fie maʻu ʻe he māmaní ha toʻu tangata ʻo ha kakai tangata mo fafine poto mo ivi lahi te nau lava ʻo tuʻu ʻo fakahaaʻi ʻi he loto fakamātoato mo ʻikai momou, ʻoku moʻui ʻa e ʻOtuá pea ko Sīsū ʻa e Kalaisí.23

5

Te tau lava ʻo maʻu ha ʻilo, tānaki ha poto, mo kei tupulaki, tatau ai pē pe ko e hā hotau motuʻá.

Ko ha meʻa fakaʻofoʻofa ʻa e akó, ʻa e founga hono tānaki ʻo e ʻilo he kotoa ʻo e hisitōliá, kuo fakamatalaʻi nounou mo sivisiviʻi koeʻuhí ke tau lava ʻi ha taimi nounou pē ʻo ako ʻa e meʻa naʻe fuofua ʻilo pē ʻi ha ngaahi fakatotolo lōloa mo e ʻahiʻahi pea mo e fehālaaki.

Ko e akó ko e founga liliu maʻongoʻonga ia ʻoku hoko ʻi he taimi ʻoku hoko ai ha ʻilo naʻe tapukupuku ko ha ngāue ʻaonga mo ola lelei. Ko ha meʻa ia ʻoku ʻikai fie maʻu ke teitei tuku. Te tau lava ʻo maʻu e ʻiló mo fakaʻaongaʻi ia ʻo tatau ai pē pe ko e hā hotau motuʻá. Te tau lava ʻo tānaki ʻa e potó pea maʻu ha tupu mei ai. Te tau lava ʻo fiefia ʻi he mana ʻo e laukongá mo e ʻilo ki he ʻātí pea mo tānaki ki he tāpuaki mo e lavameʻa ʻo e moʻuí. ʻI heʻeku fakaʻau ke motuʻa angé, ko e lahi ange ia ʻeku fiefia ʻi he ngaahi lea ʻa ha kau faʻu tohi mohu fakakaukau, ʻo e kuonga muʻá mo onopooni, pea mo fiefia ʻi he meʻa kuo nau tohí.24

ʻOku hala ha taha ʻiate kitautolu … ʻe feʻunga ʻene ʻiló. Ko e akó ko ha ngāue ʻoku ʻikai hano ngataʻanga. Kuo pau ke tau laukonga, kuo pau ke tau talangofua, kuo pau ke tau ako, pea kuo pau ke tau fakalaulauloto ki he meʻa ʻoku tau fakahū ki hotau ʻatamaí.” … ʻOku ou tui ki he fakalakalaká. ʻOku ou tui ki he tupulakí. …

ʻE hoku kāinga, mou feinga ke tupulaki maʻu pē, tatau ai pē pe ʻokú ke taʻu tolungofulu pe taʻu fitungofulu. Ko hoʻomou faivelenga ʻi hono fai iá, te ne fakatupu ke vave ange fakalau atu ʻa e taʻú ʻi he meʻa te ke ala fakaʻamuá, ka ʻe fakafonu ʻaki ha ongoʻi fiefia mo lelei ʻa ia te ne tānaki ha fiefia ki hoʻo moʻuí mo ha mālohi ki hoʻo akonakí.25

ʻOku ʻi he tafaʻaki fakahahake pē ʻo e [ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí ʻi Polovo, ʻIutā] ha moʻunga. ʻOku ou tui, ko ha [tokolahi] kuo nau hanga hake ki he moʻungá mo fakakaukau, “Kapau te u lava ʻo kaka ki he tumuʻakí, ʻe fakaʻofoʻofa ke te vakai hifo ki he teleʻa he tafaʻaki ʻe tahá.” Ka ko kimoutolu ko ia kuo mou ʻosi kaka aí, kuo mou ʻiloʻi ko e teleʻá ko ha kiʻi luo siʻisiʻi pē mo mamaha, pea hoko atu ai ha ngaahi moʻunga māʻolunga kehe ke toe kaka ai.

Ko ia, ʻoku ou fakatauange ke pehē mo kimoutolu. … Te mou fakatokangaʻi neongo ko hoʻomou aʻusia fakaakó [mahalo] naʻe lelei, ka ʻoku ʻi ai ha ngaahi faingamālie lelei ange pea mo ha ngaahi faingataʻa ʻi muʻa. Tānaki atu ki hoʻo tānakiʻanga fakamatalá, fakalahi hoʻo ʻiló, hokohoko atu ʻi he founga maʻongoʻonga ʻo e akó.26

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻi

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ke “maʻu ha maama lahi ange fau” ʻi he akó? (Vakai ki he konga 1.) ʻE founga fēfē hano tokoniʻi kitautolu ʻe he akó ke tau fakalakalaka fakafoʻituitui? ʻE founga fēfē hano tokoniʻi kitautolu ʻe he akó ke tau “fakamāmaʻi ha māmani fakapoʻuli”?

  • Toe fakamanatu e fakamatala ʻa Palesiteni Hingikelī ki he founga hono fokotuʻu ʻe heʻene ongomātuʻá e ʻātakai ʻo e akó ʻi honau ʻapí (vakai ki he konga 2). ʻE founga fēfē haʻatau lava ʻo tokoni ke fakatupulaki ʻe he fānaú ha manako ke ako? ʻE founga fēfē haʻatau lava ʻo tokoniʻi e fānaú ke nau holi ke ako mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku fakamaama mo fakaʻaiʻai ki he leleí?

  • ʻOku “fakaava fēfē [ʻe he akó] ʻa e matapā ʻo e faingamālié” ki he toʻu tupú mo e kakai lalahi kei talavoú? (Vakai ki he konga 3.) ʻE lava fēfē nai ke fonu ʻilo e toʻu tupú mo e kakai lalahi kei talavoú ʻi heʻenau fakaʻaongaʻi lelei e ngaahi faingamālie ke akó?

  • ʻE founga fēfē haʻo fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea “ko e fakaakoʻi ʻo e laumālié”? (Vakai ki he vahe 4.) ʻE founga fēfē haʻatau lava ʻo akoʻi ʻa e lotó, ʻulungāngá, mo e laumālié? Kuo fetokoniʻaki fēfē ʻa e ako fakalaumālié mo e ako fakatuʻasinó ʻi hoʻo moʻuí?

  • Ko e hā e ʻuhinga ʻoku totonu ai ke tau kei ako ʻi he kotoa ʻo ʻetau moʻuí? (Vakai ki he konga 5.) ʻE founga fēfē haʻatau lava ʻo paotoloaki ha manako ke ako he kotoa ʻo e moʻuí? Ko e hā ha meʻa ne ke toki akó ni kuo mātuʻaki mahuʻinga kiate koe?

Ngaahi Potufolofola Fekauʻaki

Lea Fakatātā 1:5; 2 Pita 1:1–8; 2 Nīfai 9:28–29; 28:29–30; T&F 6:7; 90:15; 131:6; 136:32–33

Tokoni Fakafaiako

Ko ha foʻi fakakaukau ʻe taha ke ne fakaʻaiʻai e fealēleaʻaki ki he ngaahi akonaki ʻa Palesiteni Hingikelií ko e kole kiate kinautolu ʻoku kaú ke nau vahevahe ʻa e meʻa kuo nau ako mei heʻenau ako fakafoʻituitui ʻo e vahé (vakai, peesi viii–x ʻi he tohi ko ʻení ke maʻu ha ngaahi fakakaukau kehe).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Standing for Something: Ten Neglected Virtues That Will Heal Our Hearts and Homes (2000), 59.

  2. ʻI he Sheri L. Dew, Go Forth with Faith: The Biography of Gordon B. Hinckley (1996), 449–50.

  3. Discourses of President Gordon B. Hinckley, Volume 1: 1995–1999 (2005), 406–7.

  4. “A Prophet’s Counsel and Prayer for Youth,” Ensign, Apr. 2001, 4–5.

  5. “A Conversation with Single Adults,” Ensign, Mar. 1997, 62.

  6. “A Prophet’s Counsel and Prayer for Youth,” 7.

  7. Standing for Something, 67.

  8. “The Environment of Our Homes,” Ensign, June 1985, 4–5.

  9. Teachings of Gordon B. Hinckley (1997), 171–72.

  10. “Inspirational Thoughts,” Ensign, June 1999, 4.

  11. “Stay on the High Road,” Ensign, pe Liahona, May 2004, 113.

  12. Teachings of Gordon B. Hinckley 172–73.

  13. “Stand True and Faithful,” Ensign, May 1996, 92.

  14. “Youth Is the Season,” New Era, Sept. 1988, 47.

  15. “How Can I Become the Woman of Whom I Dream?” Ensign, May 2001, 95.

  16. “Ten Gifts from the Lord,” Ensign, Nov. 1985, 89.

  17. “Converts and Young Men,” Ensign, May 1997, 49–50.

  18. Discourses of President Gordon B. Hinckley, Volume 1, 370.

  19. “With All Thy Getting Get Understanding,” Ensign, Aug. 1988, 2, 5.

  20. “With All Thy Getting Get Understanding,” 5.

  21. ʻI he “President Hinckley Visits New Zealand, Australia, and Mexico,” Ensign, Aug. 1997, 77.

  22. “The Miracle Made Possible by Faith,” Ensign, May 1984, 47.

  23. “With All Thy Getting Get Understanding,” 5.

  24. “I Believe,” Ensign, Aug. 1992, 4.

  25. Teachings of Gordon B. Hinckley 298–99.

  26. Teachings of Gordon B. Hinckley 299.