Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 16: Ko Hono Fakamolemole‘i ‘o e Ni‘ihi Kehé


Vahe 16

Ko Hono Fakamolemole‘i ‘o e Ni‘ihi Kehé

‘Oku ‘omi ‘e he fakamolemole‘i ‘o e ni‘ihi kehé ha nonga mo ha fiefia ki he‘etau mo‘uí.

Mei he Mo‘ui ‘a Hiipa J. Kalānité

Na‘e tohi ‘e Lusi, ko ha ‘ofefine ‘o Palesiteni Hiipa J. Kalānite, ‘o pehē: “Ko e taha ‘o e ngaahi tefito‘i ‘ulungāanga ‘o [‘eku tamaí] ‘oku meimei ke faka-Kalaisi mo‘oni kiate aú ‘a ‘ene malava ko ia ke fa‘a fakamolemolé, ke fai lelei kiate kinautolu ‘oku nau fai kovi kiate iá. Kuo tā-tu‘olahi ha‘ane tokoni‘i ha tangata faingata‘a‘ia na‘á ne fakaanga‘i takai ia ki mu‘a, mo ne lau‘i kovi‘i hono hingoá mo ‘ikai mo‘ui ‘i he tu‘unga mo‘ui tatau mo ‘eku tamaí. ‘Okú ne kātekina mo ‘ūkuma ‘a kinautolu ko ē ‘oku nau fakali‘eli‘aki honau Siasí pea tafoki mei he tui fakalotu ‘a ‘enau ngaahi tamaí. Hangē ‘oku ‘ikai ke teitei ‘iate ia ha loto tāufehi‘á. ‘Oku mālohi ‘a ‘ene lea fakafepaki‘i ‘o e faiangahalá, ka ‘oku mātu‘aki anga‘ofa ki he taha faiangahalá.”1

Na‘e fakatupulaki māmālie ‘e Hiipa J. Kalānite ‘a e ‘ulungāanga ko ‘ení, ‘o ako mei he folofolá, mei ha kau faiako fakalaumālie, pea mei he ngaahi me‘a ne hoko tonu kiate iá, kae ‘oua kuó ne lava ‘o pehē, “ ‘Oku ‘ikai haku fa‘ahinga loto ‘e taha ki ha taha mo‘ui.”2 ‘I ha malanga na‘á ne fai ‘i he konifelenisi lahi ‘o ‘Okatopa 1920, na‘á ne fakamatala ai ha me‘a ne hoko ki ai ‘o ne tokoni‘i ia ke ne fakatupulaki ha loto fa‘a fakamolemole ‘i he‘ene mo‘uí. Ko e lahi taha ‘o e ngaahi akonaki ‘oku hoko haké ne to‘o ia mei he malanga ko iá.

Ngaahi Akonaki ‘a Hiipa J. Kalānité

Ko e ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí ko e ongoongolelei ‘o e fa‘a-fakamolemole.

‘Ofa ke tokoni‘i ‘e he ‘Otuá kitautolu fakatāutaha kotoa pē ke tau manatu‘i ke ‘oua na‘a hoko ‘a e ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí ko ha ongoongolelei pē ‘o e ului, ka ko ha ongoongolelei ‘o e fa‘a- fakamolemole. Kuo tohi ‘o pehē neongo ka kula ‘aho‘aho ‘a e ngaahi angahala ‘a ha tangata, kapau ‘e fakatomala, ‘e hinehina ‘o hangē ha ‘uha hinaekiakí [vakai, ‘Īsaia 1:18]. ‘Oku ou fiefia ‘i he fakahā faka‘ofo‘ofa ko ia ‘oku pehē:

“Ko au ko e ‘Eikí, te u fakamolemole‘i ‘a ia ‘oku ou loto ke fakamolemole‘í, ka ‘oku ‘eke‘i meiate kimoutolu ‘a ho‘omou fakamolemole‘i ‘a e kakai kotoa pē.” [T&F 64:10.]3

Kuó u fai ha akonaki lahi ki he Kāingalotu ‘o e Siasí ‘i he‘eku mo‘uí, pea ko e taha ‘o e ngaahi tefito‘i me‘a mahu‘ingá ke ‘oua na‘a nau teitei fakaanga‘i ha taha ka ko kitautolu pē. ‘Oku ou tui au ki he fakaanga mei he pongipongí ‘o a‘u ki he efiafí, ka te fakaanga‘i pē ‘e kita ‘a kita.4

‘Oku ‘ikai ha me‘a ia te ne lava ke ‘omi lahi ange ‘a e Laumālie ‘o e ‘Otuá kiate kitautolu ka ko ha‘ate… anga‘ofa, faka‘atu‘i, ‘ofa faka-Kalaisi, kātaki fuoloa mo fa‘a-fakamolemole. He ‘ikai ha me‘a ia te ne ‘omi ha fiefia lahi ange kiate kitautolu ka ko ha‘atau mateuteu mo loto fie fakamolemole‘i ‘a e ngaahi fehālaaki mai ‘a hotau kaungā‘apí, pea ‘oku ‘ikai ha me‘a ia te ne ‘omi ha fakamala‘ia lahi ange kiate kitautolu ka ko hono fakafefeka hotau lotó pea tāufehi‘a mo loto sāuni kiate kinautolu ‘oku nau nofo takatakai ‘iate kitautolú.5

‘I he vahe 64:8–13, ‘o e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, ‘oku tau ma‘u ai ‘eni:

“Na‘e fekumi‘aki ‘e he‘eku kau ākongá ‘i he ngaahi ‘aho fuoloá, ha ngaahi faingamālie ke fetukuaki‘i‘aki, ‘o ‘ikai te nau fefakamolemole‘aki ‘i honau lotó; pea na‘e fakamamahi‘i mo tautea‘i ‘o lahi ‘aupito ‘a kinautolu koe‘uhí ko e angahalá ni:

“Ko ia, ‘oku ou pehē kiate kimoutolu, ‘oku totonu ke mou fefakamolemole‘aki; he ko ia ia ‘oku ‘ikai te ne fakamolemole‘i hono tokouá ‘i he‘ene ngaahi angahalá ‘oku halaia ia ‘i he ‘ao ‘o e ‘Eikí; he ‘oku nofo ‘iate ia ‘a e angahala lahi ange.

“Ko au ko e ‘Eikí, te u fakamolemole‘i ‘a ia ‘oku ou loto ke fakamolemole‘í, ka ‘oku ‘eke‘i meiate kimoutolu ‘a ho‘omou fakamolemole‘i ‘a e kakaí kotoa pē;

“Pea ‘oku totonu ke mou pehē ‘i homou lotó, tuku ke fakamaau [‘a e] ‘Otuá ‘i hota vaha‘a mo koé, pea totongi kiate koe ‘o fakatatau ki ho‘o ngaahi ngāué.

“Pea ko ia ia ‘oku ‘ikai te ne fakatomala mei he‘ene ngaahi angahalá ‘o ‘ikai te ne vete iá, ke mou ‘omi ia ki he ‘ao ‘o e siasí, pea fai kiate ia ‘o hangē ko e me‘a ‘oku fakahā kiate kimoutolu ‘e he folofolá, pe ‘i he fekau, pe ‘i he fakahā.

“Pea ke mou fai ‘eni koe‘uhí ke fakaongoongolelei‘i ‘a e ‘Otuá, ‘o ‘ikai koe‘uhí ‘oku mou ta‘e fakamolemole‘i, ko e me‘a ‘i he ‘ikai ma‘u ‘a e loto ‘ofá, ka koe‘uhí ke mou tonuhia ‘i he ‘ao ‘o e fonó, koe‘uhí ke ‘oua na‘a mou fakatupu houhau kiate ia ‘a ia ‘okú ne foaki ho‘omou fonó.”

Pea ‘i he vahe 121:45, 46, ‘oku tau lau ai ‘o pehē:

“Tuku foki ke fonu ‘a ho lotó ‘i he manava‘ofa ki he kakai fulipē, pea ki he fale ‘o e tuí, pea tuku ke ngaohi ke faka‘ofo‘ofa ma‘u ai pē ‘e he anga-ma‘á ‘a ho‘o ngaahi fakakaukaú; pea ‘e ‘āsili mālohi ‘a ho‘o falalá ‘i he ‘ao ‘o e ‘Otuá; pea ko e akonaki ‘o e lakanga taula‘eikí ‘e mokulu ia ki ho laumālié ‘o hangē ko e ngaahi hahau mei he langí.

“ ‘E hoko ‘a e Laumālie Mā‘oni‘oní ko ho takaua ma‘u ai pē, pea ko ho tokotokó ko e tokotoko ta‘e-fa‘aliliu ‘o e mā‘oni‘oni mo e mo‘oni; pea ko ho‘o pulé ‘e hoko ia ko e pule ta‘engata, pea ‘e tafe mai ia kiate koe ta‘e ‘i ai ha fakamālohi‘i ‘o ta‘engata pea ta‘engata.”

‘Oku ou faka‘apa‘apa‘i lahi mo‘oni ‘a e kupu‘i lea ko ‘eni mei he … Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.

‘Oku hoko mai ‘a e laumālie ‘o e fiefiá mo e melinó ‘i he houa ‘o ‘etau fakamolemolé.

‘I he ngaahi ta‘u kuo hilí ne tu‘usi ai ha tangata ‘iloa mei he Siasí. ‘I ha ngaahi ta‘u ki mui ange ai, na‘á ne kole ke toe papitaiso. Na‘e fakahū mai heni ‘e Palesiteni Sione Teila ‘a e fehu‘i fekau‘aki mo hono papitaisó ki he kau ‘aposetoló, mo pehē [‘i he tohí] kapau te mau loto taha ke toe papi, pea ‘e toki lava ke papitaiso, ka ‘o kapau ‘e ‘i ai ha taha ‘e ta‘e loto, ‘oku ‘ikai totonu ke fakafoki mai ia ki he Siasí. ‘I he‘eku manatu‘i ‘a e hikinima ko ‘ení, na‘e loto ‘a e toko nima ke papitaiso kae ta‘e loto ‘a e toko fitu. Hili ha toe ta‘u nai ‘e taha mei ai kuo toe ‘o hake ‘a e fehu‘í ni pea loto ‘a e toko valu ke papitaiso kae ta‘e loto ‘a e toko fā. Na‘e toe ‘ohake ki mui mai ai pea loto ‘a e toko hongofulu kae ta‘e loto ‘a e toko ua. Fāifai pea loto kotoa ‘a e Fakataha Alēlea ‘o e Kau ‘Aposetoló, tuku kehe pē ho‘omou tamaio‘eikí toko taha, ke papitaiso ‘a e tangatá ni, ka ‘i he taimi ko iá ko e fika ua au ki he fakamuimui taha ne toki fakanofo he kōlomú. Ki mui mai aí, ne u ‘i he ‘ōfisi ‘o e palesitení pea pehē mai ia:

“Hiipa, ‘oku mahino kiate au kuo loto ha toko hongofulu mā taha ‘o e kau ‘aposetoló ke papitaiso ‘a hotau Tokoua ko Me‘á, ” ‘o ne ‘ai mai e hingoa ‘o e tangatá, “pea ko koe tokotaha pē ‘oku ta‘e lotó. Ko e hā ha‘o ongo‘i kapau te ke a‘u atu ki he tafa‘aki ‘e tahá ‘o ke ‘ilo ai ne kole ‘a e tangatá ni ke papitaiso pea ko koe pē na‘á ke ta‘ofi ia ke hū fakataha mai mo kinautolu kuo nau fakatomala mei he‘enau ngaahi angahalá ‘o ma‘u ha palé?”

Na‘á ku tala ange leva, “Palesiteni Sione Teila, te u lava pē au ‘o sio fakahangatonu ki he fofonga ‘o e ‘Eikí, ‘o kapau te ne fai mai kiate au ‘a e fehu‘i ko iá, ‘o tala ange na‘á ku fai ‘a e me‘a ko ē ne u pehē ko e lelei taha ia ki hono pule‘angá. … Te u lava pē au ‘o tala ange ki he ‘Eikí ne fakamaa‘i lahi ‘e he tangatá ‘a e Siasí ni, pea ‘oku ‘ikai ke u loto au ke fakangofua ke foki mai ha taha pehē ki he loto Siasí.”

Na‘e pehē mai leva ‘a Palesiteni Teila, “Sai pē, ‘e hoku foha, ‘oku sai pē ia, fai pē ho lotó, tu‘u ma‘u pē ai.”

Na‘á ku tala ange leva, “ ‘E Palesiteni Teila, na‘e pehē ‘i ho‘o tohí ke hikinima ‘a e tokotaha kotoa pē ‘o e kau ‘aposetoló ‘o fakatatau mo e ongo‘i ‘a hono lotó. Kapau ko ho lotó ke liliu ‘a e anga hoku lotó, te u fiefia pē ke fai ia; te u fie loto pē ke foki mai ‘a e tangatá ni, ka ‘i he‘eku kei mo‘uí ‘oku ‘ikai te u tui te u loto ki ai, ‘o kapau ‘e tuku mai ki he anga ‘o ‘eku fakakaukaú. Na‘e tukuaki‘i ‘a e tangata ko ‘ení ‘i he ‘ao ‘o e kau ‘aposetoló he ngaahi ta‘u kuo hilí pea na‘e tu‘u ‘o loi mo tala na‘e tonuhia, pea na‘e fakamo‘oni‘i ‘e he ‘Eikí kiate au ‘oku loi, ka na‘e ‘ikai ke u lava ‘o fakahalaki ia koe‘uhí ko e me‘a ko iá. Na‘á ku tū‘ulutui ‘i he pō ko iá ‘o lotu ki he ‘Otuá ke ne ‘omi ha ivi ke ‘oua na‘á ku fakamatala‘i ‘a e tangatá, he na‘á ku ‘ilo na‘e loi ka na‘e ‘ikai ke ‘i ai ha fakamo‘oni, tuku kehe pē ‘a e fakamo‘oni ‘a e ki‘i ta‘ahine na‘á ne fakatauele‘í. Pea na‘á ku lotu ai ki he ‘Eikí ke hokosia ha ‘aho ‘e ma‘u ai ha toe ngaahi fakamo‘oni lahi ange, pea na‘e hoko, ‘o tau tu‘usi ai ia. Pea kapau ‘oku lava ha tangata ‘o loi ki he kau ‘aposetoló pea halaia ka ‘okú ne tala pē kuó ne fakatomala mei he‘ene angahalá, te u pehē kuo fakamaa‘i lahi ‘a e Siasí pea ‘oua te tau teitei fakafoki mai ia ki he loto Siasí.”

Na‘e toe pehē mai pē ‘a Palesiteni Teila, “Sai pē, ‘e hoku foha, ‘oua pē te ke teitei loto koe ki ai he lolotonga ho‘o mo‘uí, pea ‘i ho‘o kei ma‘u ‘a e ngaahi fakakaukau ko ‘ená, tu‘u ma‘u pē ai.”

Na‘á ku foki heni mei he ‘ōfisi ‘o e palesitení. Na‘á ku foki ki ‘api. … pea na‘á ku lolotonga lau ‘a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ‘o mahalo ko e tu‘o tolú pe faá ‘aki ia, pea ‘i ai ‘eku me‘a faka‘ilonga tohí, ka ‘i he‘eku to‘o hake iá, na‘e ‘ikai ke u fakaava ki he me‘a na‘e ‘i ai ‘eku me‘a faka‘ilonga tohí, kae mafola tonu pē ia ki heni:

““Ko au ko e ‘Eikí, te u fakamolemole‘i ‘a ia ‘oku ou loto ke fakamolemole‘í, ka ‘oku ‘eke‘i meiate kimoutolu ‘a ho‘omou fakamolemole‘i ‘a e kakai kotoa pē; ka ko ia ia ‘oku ‘ikai te ne fakamolemole‘i hono tokouá ‘i he‘ene ngaahi angahalá ‘oku halaia ia ‘i he ‘ao ‘o e ‘Eikí.”

Na‘á ku tāpuni‘i leva ‘a e tohí mo u pehē: “Ka kole mai ‘a e tēvoló ke papitaiso, mo pehē kuó ne ‘osi fakatomala, te u papitaiso ia.” Hili pē ma‘u-me‘atokoni ho‘ataá, ne u foki leva ki he ‘ōfisi ‘o Palesiteni Teilá ‘o tala ange, “ ‘E Palesiteni Teila, kuo liliu hoku lotó. ‘I he houa ‘e taha ki mu‘á ne u pehē ai, ‘i he lolotonga ‘o ‘eku mo‘uí, ‘oku ‘ikai ke u tui te u teitei loto ‘oku totonu ke toe papitaiso ‘a hotau Tokoua ko Me‘á, ka kuó u ha‘ú ke fakahā atu ‘e lava pē ke toe papitaiso, ‘o fakatatau mo e anga hoku lotó.”

Na‘e anga‘aki foki ‘e Palesiteni Teila, ‘o tautautefito ki he taimi ‘oku loto ai ki ha me‘a pe fiefiá, ‘ene tangutu hangatonu pea kata ‘o hangē hono sinó ha niu afāningá, ko na‘e toki kata peá ne pehē mai, “ ‘E hoku foha, ‘oku fakafokifā ‘a e liliú, mātu‘aki fakafokifā. Ka ‘oku ou fie fai atu ha fehu‘i. Ko e hā ‘a e ongo na‘á ke ma‘u ‘i ho‘o mavahe atu mei ‘ōfisí ni ‘i he houa ‘e taha ki mu‘á? Na‘á ke loto ke ke tuki‘i ‘a e tangatá ‘i hono vaha‘a kemó ke tō ki lalo?”

Ne u tala ange leva, “Ko e ongo tonu pē ‘ena na‘á ku ma‘ú.”

Na‘a ne fehu‘i mai leva, “Ka ko e hā ho lotó he taimí ni?”

“Ka u tala atu mo‘oni pē, Palesiteni Teila, ‘oku ou fakatauange pē ‘e fakamolemole‘i ‘e he ‘Eikí ‘a e taha faiangahalá.”

Na‘á ne tala mai leva, “ ‘Okú ke fiefia, ‘ikai ko ia, ‘i hono fakafehoanaki koe ki mu‘á. Na‘á ke ma‘u ha loto ‘ita, na‘á ke ma‘u ha loto tāufehi‘a ki he tangatá, koe‘uhí ko ‘ene angahalá pea ‘i he fakamā kuó ne fai ki he Siasí. Ka ko ‘eni kuó ke ma‘u ha loto fakamolemole pea ‘okú ke ongo‘i fiefia mo‘oni, ‘ikai ko ia?”

Na‘á ku pehē ange leva, “ ‘Io, ‘oku pehē; na‘á ku loto ‘ita mo tāufehi‘a ka kuó u fiefia he taimí ni.”

Na‘á ne pehē mai leva: “ ‘Okú ke ‘ilo ‘a e ‘uhinga ne u fai atu ai ‘a e tohi ko iá?”

Na‘á ku pehē ange: “ ‘Ikai, tangata‘eiki.”

“Na‘á ku fai atu ia koe‘uhí ke ke ako mo ha ni‘ihi ‘o e kau ‘aposetolo kei fo‘oú ko e fa‘a- fakamolemolé ‘oku mu‘omu‘a ia ‘i he fakamaau totonú, ka ‘i ai ha fakatomala, pea ‘i homou lotó ha loto fie fakamolemole pea to‘o mei homou lotó ‘a e loto tāufehi‘á mo e ‘itá, ‘e hoko mai leva ha melino mo ha fiefia; ‘oku ‘omi ‘e he ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí ‘a e nēkeneká, melinó, pea mo e fiefiá ki he taha kotoa pē ‘okú ne mo‘ui ‘aki ia mo muimui ki hono ngaahi akonakí.”

Pea hoko atu ai ‘ene fakamatalá. ‘Oku ‘ikai ke u manatu‘i kotoa ‘a e ngaahi akonakí, ka na‘e meimei peheni ‘ene fakamatalá, ‘o ne tala mai na‘e ‘ikai ke ne mei lava ‘e ia ‘o ‘ai ke hoko ‘a e me‘á ni kiate au, he ‘ikai ke ne lava ‘o foaki mai kiate au ha fakamo‘oni ki he ongoongoleleí; kuo pau ke u ma‘u ia ‘iate au pē; pea kuo pau ke hū ki hoku lotó ‘a e laumālie totonú ka u toki ongo‘i ia—‘a e laumālie ‘o e fa‘a fakamolemolé, ‘a e laumālie ‘o e kātaki fuoloá mo e ‘ofa faka-Kalaisí—ki mu‘a pea toki lava ke hoko mai ha lelei kiate au fakatāutaha; kapau ne u tukulolo pē ki hono lotó, ‘o loto ke papitaiso ‘a e tangatá, ne mei ‘ikai ke u teitei ‘ilo ‘oku hoko mai ‘a e laumālie ‘o e fiefiá mo e melinó ‘i he houa ‘o e fakamolemolé, mo e taimi ‘oku fonu ai hotau lotó ‘i he ‘ofa faka-Kalaisí mo fa‘a kātaki‘i ‘a kinautolu ‘oku ‘i ai ‘enau ngaahi fehālākí. Talu mei he ‘aho ko iá ‘o a‘u mai ki he ‘ahó ni mo ‘eku manatu‘i ‘a e ngaahi akonaki ko iá.

Na‘e pehē ‘e he Palōfita ‘a e ‘Eikí [Palesiteni Teila]:

“ ‘E hoku foha, ‘oua na‘a teitei ngalo ko e taimi ‘okú ke fakahoko totonu ai ho fatongiá, ‘e fakafonu ‘aki ho lotó ‘a e ‘ofa mo e fa‘a fakamolemole, ki he tokotaha faiangahala kuo fakatomalá, pea ko e taimi te ke hē ai mei hono fakahoko totonu ho fatongiá mo pehē ke fai pē me‘a ‘okú ke fakakaukau ‘oku lelei mo totonú, taimi lahi, ‘oku ‘ikai ke ke fiefia ai. Te ke lava pē ke tala ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí mei he laumālie ‘o e filí, pea ko e taimi te ke fakatokanga‘i ai ‘okú ke fiefia mo fiemālié, ‘okú ke ‘ofa ‘i ho kāingá, ‘okú ke tokanga ke nau ‘i ha tu‘unga leleí; te ke lava ‘o tala mei ai ‘a e taimi ‘oku ‘ikai ke ke ma‘u ai ‘a e Laumālié, he ‘e fonu ho lotó ‘i he ‘itá mo ke loto ke ke tuki‘i ha taha ke tō ki lalo.”

Ko e fa‘a fakamolemolé ko hano fakahaa‘i ia ‘o e ‘ofa faka-Kalaisi mo‘oní.

‘Oku ou manatu ai ki he taha ‘o e ngaahi vahe lelei taha ‘i he Tohi Tapú (1 Kolinitō 13):

“Ka ne ko ‘eku lea ‘aki ‘a e ‘elelo ‘o e kau tangatá mo e kau ‘āngeló, ka ‘oku ‘ikai te u ma‘u ‘a e ‘ofá, kuó u tatau mo e ukamea pakihi mo e simipale tatangi.

“Pea kapau te u fa‘a kikite, peá u ‘ilo ‘a e ngaahi me‘a fakalilolilo kotoa pē, mo e ‘ilo kotoa pē; pea kapau te u ma‘u ‘a e tui kotoa pē, te u fa‘a hiki ai ‘a e ngaahi mo‘ungá, pea ‘ikai te u ma‘u mo e ‘ofá, ko e me‘a noa pē au.

“Pea kapau te u ‘atu ‘eku ngaahi me‘a kotoa pē ke fafanga ‘aki ‘a e masivá, pea kapau te u foaki hoku sinó ke tutu, pea ‘ikai te u ma‘u mo e ‘ofá, ‘oku ‘ikai hano ‘aonga kiate au.

“ ‘Oku kātaki fuoloa ‘a e ‘ofá pea ‘oku anga-lelei ia; ‘oku ‘ikai meheka ‘a e ‘ofá; ‘oku ‘ikai fielahi ‘a e ‘ofá pe fakafuofua lahi ia,

“ ‘Oku ‘ikai ke fai ta‘engali ha me‘a, ‘oku ‘ikai ke kumi ‘ene me‘a ‘a‘aná, ‘oku ‘ikai ke ‘itangofua, ‘oku ‘ikai ke mahalo kovi;

“ ‘Oku ‘ikai ke fiefia ‘i he angahalá, ka ‘oku fiefia ia ‘i he mo‘oní:

“ ‘Okú ne ‘ufi‘ufi ‘a e me‘a kotoa pē, ‘oku tui ia ki he me‘a kotoa pē, ‘oku ‘amanaki lelei ki he ngaahi me‘a kotoa pē, ‘oku kātaki ‘a e me‘a kotoa pē.

“ ‘Oku ‘ikai faka‘au ‘o ngata ‘a e ‘ofá; ka ko e ngaahi kikité ‘e ngata ia, pe ko e ngaahi leá ‘e ngata ia; pe ko e ‘ilo me‘á ‘e mole atu ia.

“He ‘oku tau ‘ilo fakakonga pē, pea kikite fakakonga pē.

“Pea ‘o ka hokosia ‘a ia ‘oku haohaoá, ‘e mole atu ‘a ia ‘oku fakakonga peé.

“ ‘I he‘eku kei si‘í, ne u lea fakatamasi‘i, peá u ‘ilo fakatamasi‘i; peá u mahalo fakatamasi‘i: ka ‘i he‘eku hoko ko e tangatá, ne u tukuange ‘a e ngaahi me‘a fakatamasi‘í.

“He ko ‘eni ‘oku tau fakaasiasi ‘i he sio‘ata fakapo‘upo‘uli, ka ‘e ‘i ai ‘a e mata ki he mata: ‘oku ou ‘ilo fakakonga ‘eni; ka te u ‘ilo ai, ‘io, ‘o hangē ko hono ‘ilo‘i aú.

“Pea ko ‘eni, ‘oku ai ‘a e tui, mo e ‘amanaki lelei, mo e ‘ofa, ko e tolú ni; ka ko ia ‘oku lahi hake ‘i aí ko e ‘ofá.”

‘Oku pehē ‘e ha kakai tokolahi ko e ‘ofá ke foaki atu ha pa‘anga ‘e taha ki ha taha; ka ko e ‘ofa faka-Kalaisi mo‘oní ko e ‘ofa mo e loto‘ofa, he ko e fa‘ahinga ‘ofa ia ne lau ki ai ‘a e kau ‘aposetoló ‘i he vahe 13 ko ‘eni ‘o e ‘Uluaki Kolinitoó.

‘Oku ou manatu‘i ‘a e hili ko ia ‘o e akonaki ne fai mai kiate au ‘e he Palesiteni ‘o e Siasí ‘i he‘eku kei talavoú, ko hono mo‘oní foki ne u kei si‘i pē, ko ia ne u lau meimei tu‘o taha ‘a e vahé ni ‘i he uike kotoa pē ‘o fuofuoloa, hili ia peá u lau tu‘o-taha ia ‘i he māhina ‘i ha ngaahi māhina lahi. Na‘á ku pehē ‘oku ou fie ma‘u ia ‘i he‘eku ngāué, ‘o fakatatau mo ‘eku fakakaukaú; ko e taha ia ‘o e ngaahi me‘a na‘e mahu‘inga ki he‘eku fakalakalaká.

‘Oua te tau tukuaki‘i ‘a e kakai kehé, ka ‘oku totonu ke tau feinga ke lelei ange.

‘Oku ou manatu‘i ‘a e konifelenisi ‘i he ta‘u ‘e taha kuo hilí, ne u lau ai ha fo‘i hiva mātu‘aki mālie mo‘oni, ko ha konga ‘o hono kupú na‘e peheni:

Tuku ke ako ‘e he tangata takitaha ke ne ‘ilo ia,

Pea tuku ke ngāue ‘o ka ne ma‘u ‘a e ‘ilo ko iá,

‘O fakalelei‘i ‘a e ngaahi loto ‘okú ne ma‘ú

Ke ‘oua te ne tukuaki‘i hono kaungā‘api ma‘ú.

[Vakai, “Let Each Man Learn to Know Himself, ”Hymns (1948), fika 91]

… Ne u toe lau foki mo e veesi ‘e fā mei he‘etau himí [‘oku ui ko e ““ ‘Oua Te ke Fakamaau”] ‘a ia ‘oku peheni hano konga:

‘Oua te ke fakamaau ‘a e kovi ‘a e kakaí,

Kae vakai ki ho lotó, [pe] ‘oku ‘i ai ha‘o kovi,

‘A ho‘o angafaí mo ho ngaahi ‘alungá,

He ‘oku ‘ikai te ke haohaoa.

[Vakai, Ngahi Himi (1985), fika 140]

Na‘e ‘ikai ke u teitei lavelave‘iloa ‘i he taimi na‘á ku lau ai mei he māú ni, te u toe fie lau mei ai ‘i he ‘ahó ni; ka ‘i he‘eku vakai ki he mala‘ia pea mo e fa‘ahinga laumālie, ‘o e ‘ita, mo e tāufehi‘a ‘oku hangē ‘oku hā mei ha ni‘ihi ‘o e Kāingalotu ‘o e Siasí he lolotongá ni, ‘o fekau‘aki mo e ngaahi me‘a fakapisinisí mo e ngaahi me‘a fakapolitikalé, ‘oku ou toe fie fakamamafa‘i ai, ‘aki ‘a e mālohi kotoa ‘oku ou ma‘ú, ‘a e kupu fakamuimui ‘o e ki‘i fo‘i himí ni … :

‘Oua te ke fakamahamahalo peé,

He ‘oku ala hoko ‘a e koví he fakavavevavé,

He ko kinautolu ‘oku fa‘a fai ki ai ‘etau fakakaukau ta‘e‘ofá

‘Oku nau fa‘a hoko he taimi lahi ko hotau kaume‘a lelei tahá.

[Vakai, Ngaahi Himi (1985), fika 140]. …

‘Oku ou toe fie lau atu ‘a e kupu faka‘osi ‘o [ha] himi faka‘ofo‘ofa mo‘oni, na‘á ku ‘ilo he ta‘u ‘e tolungofulu mā nima pe fāngofulu kuo hilí, ‘i hano fuofua hiva‘i mai ia ‘e Falanisisi M. Laimeni [‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá] kiate au. Na‘á ku hiki ia ‘i he pō pē ko iá, peá u ako ia ‘i he ‘aho pē hono hokó. ‘Oku ou loto ke mo‘ui‘aki ‘e he Kāingalotu kotoa pē ‘o e Siasí ‘a e ngaahi akonaki ‘o e kupu faka‘ofo‘ofa ko ‘ení ‘i he‘enau mo‘uí, pea kapau te tau fai ia ‘oku ou tui te tau tupulaki ‘i he ‘ofá mo e ‘ofa faka-Kalaisí; pea ke hoko mai ki he Kāingalotu kotoa pē ‘a e laumālie ko ia ‘o e nongá ne tala‘ofa mai ‘e Palesiteni Teila kiate au ‘i he‘eku ma‘u ‘a e loto fakapapau ke ta‘ofi ha tangata mei he Siasí, kae pehē foki ki he laumālie ‘o e fiefia mo e nonga ko ia ne ha‘u kiate au ‘i he hili hono liliu hoku lotó:

Pea kapau te ke fakatokanga‘i ‘i ho‘o fakamāu‘i koé

‘Oku lelei ange ho‘o tō‘ongá ki he kakai kehé,

Ta kuo fai ‘ofa ‘a e Fungani ‘Alo‘ofá kiate koe,

‘O hangē ko ia ‘oku tonu ke ke fai ki he mā‘ulalo angé.

‘Oku tā ‘e he sīpinga leleí ha huelo faka‘ofo‘ofa

‘O ha maama, ‘e ala faka‘aonga‘i ‘e ha tangata,

Ko ia, tomu‘a fakalelei‘i mu‘a koe he ‘ahó ni

Pea toki fakalelei‘i ho ngaahi kaume‘á ‘apongipongi

[Vakai, Hymns (1948), no. 91].

‘Oku ou kole heni ki he Kāingalotu kotoa pē ‘o e Siasí ‘i he Ngaahi ‘Aho Kimui Ní ke nau tanumaki mu‘a ha loto ‘ofa faka-Kalaisi, ‘o e kātaki fuoloa, mo e ‘ofa fakatokoua.6

Ngaahi Fokotu‘u ki Hono Akó mo Hono Alea‘í

  • Ko e hā ha ngaahi founga ‘oku hoko ai ‘a e ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí ko ha ongoongolelei ‘o e fa‘a fakamolemole?

  • Ko e hā ‘oku fie ma‘u ai ke tau fakamolemole‘i ‘a e kakai kehé? Ko e hā ha ni‘ihi ‘o e ngaahi nunu‘a ‘o e ta‘e fie fakamolemolé?

  • Ko e hā ‘oku faingata‘a ai ‘i he taimi ‘e ni‘ihi ke tau fakamole-mole‘i ha tahá? Ko e hā te tau lava ‘o fai ke tau ikuna‘i ai ‘a e ngaahi faingata‘a ko ‘ení?

  • Ko e hā ha founga ‘e lava ai ‘e he loto fie fakamolemole ‘a ha taha ke ne tokoni‘i kinautolu ‘oku fakamolemole‘í?

  • Ko e hā ha founga ‘oku hoko ai ‘a e fa‘a fakamolemolé ko hano fakafōtunga ‘o e ‘ofa faka-Kalaisí?

Ma‘u‘anga fakamatalá

  1. “A Father Who Is Loved and Honored, ” Improvement Era, Nōvema 1936, 682.

  2. ‘I he Conference Report, ‘Okatopa 1937, 131.

  3. ‘I he Conference Report, ‘Epeleli 1936, 12.

  4. Gospel Standards, comp. G. Homer Durham (1941), 47.

  5. ‘I he Brian H. Stuy, comp., Collected Discourses Delivered by President Wilford Woodruff, His Two Counselors, the Twelve Apostles, and Others, voliume 5 (1987–92), 3:194.

  6. ‘I he Conference Report, ‘Okatopa 1920, 4–10; ne liliu ‘a e fakapalakalafí.

ʻĪmisi
prodigal son

Hangē ko ia ‘oku fakafōtunga atu ‘i he tā-valivali ko ‘eni ‘o hono talitali lelei ‘e he tamaí ‘a e foki mai ‘a e foha maumau koloá, “ ‘oku hoko mai ‘a e laumālie ‘o e fiefiá mo e melinó ‘i he houa ‘o e fakamolemolé, mo e taimi ‘oku fonu ai hotau lotó ‘i he ‘ofa faka-Kalaisí mo fa‘a kātaki‘i ‘a kinautolu ‘oku ‘i ai ‘enau ngaahi fehālākí.”