Ngaahi Uiuiʻi Fakafaifekaú
Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ki hono Mapuleʻi e Ngaahi Fie maʻu Fakasōsialé


Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ki hono Mapuleʻi e Ngaahi Fie maʻu Fakasōsialé

ʻE lava ke fakatou hoko ʻa e vā fetuʻutakí ko ha tupuʻanga ʻo e loto mafasiá mo e maʻuʻanga tāpuaki ki he fefaʻuhi mo e loto mafasiá. Ko e taimi ʻoku tōtuʻa ai ʻetau loto mafasiá, ʻe lava ke uesia ʻa e ngaahi vā fetuʻutakí. Fakakaukauʻi e ngaahi fokotuʻu ko ʻení ki hono langaki ʻo e ngaahi vā fetuʻutaki leleí. Toe vakai foki ki he konga ʻo e “Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni Fakalūkufua ki Hono Mapuleʻi ʻo e Loto Mafasiá” ʻi he peesi 17–22 ki ha ngaahi fakakaukau lahi ange.

ʻĪmisi
Two sister missionaries talking to a woman on the street.

A

Ko e Talanoa mo e Kakai ʻOku ʻIkai ke ke ʻIló

  • Kumi mo fakaʻaongaʻi ho ngaahi mālohingá. ʻOku ʻilo ʻe ha kakai ʻe niʻihi ko e maʻuʻanga ivi ʻa e talanoa mo e kakaí; ka ʻoku fakaongosia ia ki ha niʻihi. ʻE lava ke hoko fakatouʻosi ʻa e ongo faʻahinga kakaí ni ko ha kau faifekau lelei. Kapau ko ha taha koe ʻokú ke ongosia ʻi he talanoa mo e kakai ʻoku ʻikai ke ke ʻiloʻí, ʻoua ʻe tuku hoʻo feingá. ʻOkú ke maʻu ha ngaahi mālohinga kehe ke tokoni ki he ngāue fakafaifekaú, hangē ko haʻo hoko ko ha kaungāmeʻa lelei kiate kinautolu ʻokú ke ʻiloʻi leleí, ʻi ai haʻo ngaahi fakakaukau mohu founga, ʻilo lahi ki he kakaí, pea lelei ʻi he palaní. Mahalo te ke pehē ʻoku ʻikai saiʻia e kakaí ʻiate koe, neongo ʻoku nau saiʻia moʻoni ʻiate koe. Lotua ha tataki fakalaumālie mo fakafanongo ki he Laumālié ke tokoni atu ʻi hoʻo fakaʻaongaʻi ho ngaahi mālohingá ʻi Heʻene ngāué mo fakatupulaki e ngaahi ʻulungaanga ʻo Kalaisi te ke ala maʻu ʻi hoʻo hoko ko e faifekaú. ʻOkú ke fakafofongaʻi ʻa Sīsū Kalaisi, kae ʻikai ko koe.

  • Ako ke ke fai ha ngaahi fehuʻi ʻoku ueʻi fakalaumālié. Ako mo akoako fakahoko ʻa e ngaahi fehuʻí ke lava ha kakai kehe ʻo lea. ʻEke ki he kakaí fekauʻaki mo ʻenau ngāué, ngaahi manakó, fāmilí, pe hisitōlia fakatāutahá. ʻEke pe ko e hā ʻoku mahuʻinga taha kiate kinautolú, meʻa ʻoku nau fakaʻamuá pe hohaʻa ki aí. Fakafanongo ki ha ngaahi faingamālie ke fakamoʻoniʻi ai ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻe fekauʻaki mo kinautolú. Fakahaaʻi hoʻo mahuʻingaʻia moʻoní. Loto fiemālie foki ke tali ʻenau ngaahi fehuʻi kau kiate koé, kae nototaha ʻi heʻenau ngaahi fie maʻú mo hoʻo pōpoakí. (Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, 219.)

  • Kumi ha ngaahi founga faingofua ke puke ʻaki e tokanga ʻa e niʻihi kehé. Feinga ke kiʻi malimali, sio ki hono fofongá, taʻataʻalo, lea fakafeʻiloaki, vikia kinautolu, fie tokoni, pe fai ha ngaahi fehuʻi ʻoku kamata ʻaki ʻa e ko hai, ko e hā, ko e taimi fē, ko e feituʻu fē, ko e hā e ʻuhingá, pe anga fēfē.

  • Ako e founga ke fakangata ai ha pōtalanoá. Ko e taimi ʻe ʻosi ai hoʻomou aleaʻi e meʻa naʻá ke ongoʻi ʻoku tāú mo ʻosi kole ki honau hingoá, ʻahiʻahi ʻeni, “Ko ha meʻa fakafiefia ke feʻiloaki mo koe (pe talanoa mo koe). Sai ke ta ______ (mātuku, foki ʻo ngāue, ō ki he pasí, kumi ʻa Misa Sāmita kimuʻa ʻoku teʻeki ʻalu). Ta toki feʻiloaki!”

  • Fokotuʻu ha taumuʻa ke ke ʻilo ha taha foʻou ʻi he fakataha kotoa pē ʻokú ke kau ki aí. Ngāue ʻaki e hingoa ʻo e tokotahá ʻi he fuofua minití pea mo e taimi ʻokú ke fakangata ai hoʻomo pōtalanoá. Hiki e hingoá ke tokoni ke ke manatuʻi.

  • Akoako hono fakahokó he ngaahi fakataha fakavahé. Ko ha ʻātakai tonu ʻeni ke akoako ai e ngaahi poto fakasōsialé hangē ko e fakafanongó mo e fai e ngaahi fehuʻí.

  • Kole ke maʻu ha fakamatala fekauʻaki mo ia. ʻOku ʻikai sai e taha kotoa ʻi hono “ʻilo” e kakaí. Kole tokoni ki ho hoá kapau ne ʻosi talaatu ʻoku faingataʻa ke ke fakatokangaʻi e taimi ʻoku taʻe-fiemālie mo ʻikai fiefanongo ai e kakaí.

  • Fakaʻatā koe ke ke ongoʻi loto falala, neongo ʻoku ʻikai ke ke ongoʻi pehē. ʻE lava ʻo toe ʻaonga pē kiate koe ʻa e faleʻi naʻe maʻu ʻe Palesiteni Hingikelī mei heʻene tamaí: “Fakangaloʻi koe pea ʻalu ʻo ngāue” (Ensign, July 1987, 7). Te tau lava ʻo fakahoko ʻeni ʻaki haʻatau tukunoaʻi ʻetau manavasiʻi ʻi he meʻa ʻoku tau faí ka tau toe tokanga taha ki hotau uiuiʻi ke tokoni ki he niʻihi kehé mo malangaʻi ʻa e ongoongoleleí.

  • Nofotaha ʻi hono tokoniʻi mo tokangaʻi e niʻihi kehé. Ko e taimi ʻe tuku ai hoʻo tokangá ki he ngaahi fie maʻu ʻa e niʻihi kehé, ʻe siʻi ange haʻo toe tokanga ki hoʻo ngaahi fie maʻú pe taʻetāú (vakai, Mōsaia 2:17).

E

Ko e Loto ke Nofo Toko Tahá

  • Fokotuʻu ʻi ha taimi ʻe niʻihi ha ongoʻi fakatāutaha ʻaki haʻo tohi, lotu, laukonga pe palani. Neongo ʻoku fie maʻu ke ke nofo maʻu pē mo ho hoá he taimi kotoa pē, te ke lava ʻo maʻu ha ngaahi miniti siʻi ke kuikui ai ho matá mo fakalongolongo.

  • Kole fakahangatonu ha taimi fakalongolongo ke ke fakakaukau ai. Fakapapauʻi ki ho hoá ʻoku ʻikai ke ke loto mamahi. Hoko atu hoʻo tanumaki homo vā fetuʻutakí pea fetuʻutaki ʻi he angaʻofa.

  • Vahe fakakongokonga e ngāue ho ʻahó. ʻOua ʻe fakahoko ha faʻahinga ʻekitivitī pē ʻe taha ʻo fuʻu fuoloa. Fulifulihi ʻa e faʻahinga ngāue ʻokú ke faí. Tuifio hoʻo ngaahi ʻekitivitī ne palaní mo ha fanga kiʻi taimi lōngonoa mo fakahoungaʻi; pea toe foki ʻo ngāue.

F

Ko e Fetuʻutaki Tauʻatāina mo ha Hoa

  • Tomuʻa fakafanongo. Ko e taimi ʻokú ke nofo ai mo ha taha he taimi kotoa pē, te ke fakatokangaʻi ha ngaahi meʻa ʻoku fakatupu matalili kiate koe. ʻOkú mo ō mai mei he puipuituʻa kehekehe mo kehekehe hoʻomo ngaahi ʻamanakí pea mo e “ngaahi lao” ki he meʻa ʻoku taau pe angamaheni ki aí. ʻOku ʻuhinga lelei ʻaupito pē e tōʻonga ia ho hoá kiate ia, neongo kapau ʻoku ʻikai pehē kiate koe. Lolotonga hono vakaiʻi homo vaá, feinga ke ke ʻilo lahi ange ʻa e anga ʻo ʻene vakai ki he ngaahi meʻá ʻaki haʻo fai ha ngaahi fehuʻi mo fakafanongo lelei. (Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, 221–22.)

  • Fakamatala ʻi he loto fakaʻapaʻapa e meʻa ʻokú ne uesia koé. Kapau ʻokú ke fakaanga pe ʻita, ʻoku ngalingali ʻe kumi tonuhia ho hoá kae ʻikai fie ngāue fakataha. Fakamatalaʻi hoʻo palopalemá mo e meʻa ʻokú ke fie maʻú kae ʻoua ʻe fakaangaʻi e ʻulungaanga fakatuta ho hoá. Hangē ko ʻení, “ʻOku ou fehiʻa moʻoni he ʻū peleti ʻulí, pea ʻoku ʻikai foki ke u saiʻia ʻi hono fufulu toko tahá. ʻOku ou fakakaukau pe te ta lava ʻo fokotuʻu ha founga ke vahevahe ai e fatongiá ni.” Pe, “ʻOku ou tokanga naʻa ʻokú ke ʻita ʻiate au ʻi he taimi ʻokú ke fakalongolongo aí. Te ke lava ʻo talamai e meʻa ʻokú ke fakakaukauʻí?”

  • Lea hangatonu mo angaʻofa. Fakaʻehiʻehi mei he lauʻi koviʻí pe fakamāuʻí. ʻOua te ke fakalahiʻi ho tuʻungá ʻaki ha ngaahi lisi lōloa ʻo e ngaahi foʻui ho hoá. Feinga ke pukepuke ha leʻo nonga ʻoku ʻikai ʻita pe fakafāsifasí (vakai, ʻEfesō 4:29–32).

  • ʻOua ʻe ʻita ngofua. Tali e ngaahi fokotuʻú, neongo kapau naʻe fai ia ʻi ha founga taʻe-fakaʻapaʻapa, ʻaki e lelei mo e hua lelei taha te ke lavá.

  • Fakahīkihikiʻi maʻu pē ho hoá. Fakamālō kiate ia ʻi he ngaahi meʻa ʻokú ke houngaʻia aí.

  • Kole ki ho hoá ha ngaahi fokotuʻu ki ha founga te ke fakalakalaka ai. Kole foki ki he ʻEikí ke tokoni atu ke ke fakatokangaʻi ho ngaahi vaivaí (vakai, ʻEta 12:27).

  • Feinga ke fai ha meʻa lelei maʻá ho hoá he ʻaho kotoa pē. Teuteu e meʻakai hoʻataá, fakafanongo, fakangingila hono suú, ngaahi hono mohengá, malimali, tautau e ʻū tauelí, tuku fakalelei e ʻū peletí, fai ha kiʻi tohi fakamālō ki heʻene mātuʻá, haiane ʻa e soté, fakahīkihikiʻi ia.

H

Ko e ʻOfa he Kakaí

  • Ako ki he anga fakafonua, hisitōlia, mo e tōʻonga moʻui ʻa e kakai ʻokú ke ngāue aí. Tauhi ha lisi ʻo e ngaahi meʻa ʻokú ke saiʻia mo fakahoungaʻí.

  • Lotua e meʻafoaki ʻo e ʻofa faka-Kalaisí. Fai ia “ʻaki ʻa e ivi kotoa ʻo e lotó” (Molonai 7:48). Kole ha mata ke mamata ki he niʻihi kehé ʻo hangē ko e ʻafio kiate kinautolu ʻa e ʻOtuá.

  • Tokoni ki he kāingalotu ʻo e Siasí, kau fiefanongó, mo e niʻihi kehé. Fai ange ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo ʻenau moʻuí, mo ʻenau ngaahi aʻusiá kae ʻoua kuo ʻuhingamālie ange ʻenau tōʻongá kiate koe.

  • Lotua e kakaí. Fakakau ʻi hoʻo ngaahi lotú e niʻihi ʻoku nau fakasītuʻaʻi mo fakamamahiʻi koé (vakai, 3 Nīfai 12:44).

I

Ko e Vā-lelei mo e Kau Taki ʻo e Misioná

  • Loto fakatōkilalo (vakai, T&F 112:10). Ko e loto fakatōkilaló ko e tupuʻanga ia ʻo e ʻulungaanga lelei kotoa pē. Kole ki ho kau takí ha ngaahi fokotuʻu ki ha founga ke ke fakalakalaka ai. Loto fiemālie ke tali e faleʻí, pea ʻai ke nau ʻilo te nau lava ʻo falala atu kiate koe. Fakamālō ki ho kau takí ʻi heʻenau ngāué, ʻi he leá pea ʻi ha tohi foki. (Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, 143–44.)

  • Kole tokoni ki ha taki pe taha fakahinohino pea faʻa kātaki. ʻOku ʻikai falala ha kau faifekau ʻe niʻihi ki he kau maʻu mafaí pe faingataʻa ke nau tali ha fakahinohino koeʻuhí he ʻoku nau anga ʻi he pule pē kiate kinautolú. ʻOku loto feʻauʻauhi ha niʻihi ia mo e kau taki honau toʻú. ʻAi ke ʻilo ʻe he kau takí kapau ʻokú ke maʻu e ngaahi palopalema ko ʻení. Lotua ha loto fakatōkilalo ke ke hoko ko ha taha muimui lelei.

  • Lotua hoʻo kau takí. Tautautefito hoʻo lotuá ha niʻihi ʻokú ke maʻu ha loto taʻeʻofa ki ai.

  • ʻIloʻi ko e kau takí ko e tangata pē. Kapau ʻoku tau pehē ʻoku totonu ke lelei lahi ange ʻa e kau takí ʻi he toenga ʻo e kakaí, te tau loto mamahi mo fakaangaʻi kinautolu ʻi he taimi ʻoku nau fai ai ha ngaahi fehalākí, ʻikai faʻa kātakí, fakahā ha fakaʻutoʻuta ʻoku ʻikai lelei, pe maʻuhala kitautolu. ʻAmanaki ʻe ʻi ai ha ngaahi fehalaaki, kae sio pē ki he ngaahi ʻulungaanga leleí (vakai, Molomona 9:31).

  • Ako mei he ngaahi mālohinga mo e ngaahi fehalaaki hoʻo kau takí. ʻAi ha lisi ʻo e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻokú ke fie fai pe fakaʻehiʻehi mei ai he taimi te ke taki aí.

K

Mapuleʻi ʻo e Ongo Fakasekisualé pe Manako ʻi ha Tahá

  • Fakatupulaki hano mapuleʻi pē kita. Ko e ngaahi fakakaukau mo e ongo fakasekisuale mo manako ha tahá ʻoku angamaheni ʻaki pē pea naʻe foaki ia ʻe he ʻOtuá. Ko e taimi ʻoku tau mapuleʻi ai ʻetau feohí mo ʻetau tōʻongá ʻi he ngaahi fakangatangata kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí kiate kitautolu kau faifekaú, ʻe tupulaki hotau mālohí mo tau maʻu ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga. Langaki hoʻo loto ke fai peheé ʻaki haʻo ako ʻi he faʻa lotu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:45; 1 Kolinitō 9:24–27; Mōsaia 3:19; mo e ʻAlamā 38:12. Kumi ʻa e ngaahi foʻi lea ko e “angamaʻá,” “mapuleʻi kitá,” mo e “fai-fakapotopotó” ʻi he Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá. Lisi ʻa e ngaahi tāpuaki mo e ngaahi lelei ʻe hoko mai kiate koe he taimí ni pea ʻi he kahaʻú ʻi hoʻo fakatupulaki e ngaahi anga ko ʻení.

  • Fetongi e foʻi fakakaukaú. Afeʻi koe, kae ʻoua te ke femoʻuekina ʻi he ngaahi fakakaukau mo e ongo fakasekisualé mo e ongoʻi manakó; kiʻi mālōlō mo kau ʻi ha meʻa kehe. Hivaʻi e ngaahi himí. Ako maʻuloto ha ngaahi potufolofola mo lau maʻuloto kinautolu. Tokanga taha ki he meʻa ʻokú ke houngaʻia aí. Fakakaukau ki he ngaahi palani ʻo e ʻahó. Fakamālohisino. Toe tukupā ki hoʻo ngāué. Maʻu ha fiefia mo mohu founga.

  • Fakaʻehiʻehi mei he ʻahiʻahí. Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi feituʻu, ngaahi tūkunga, pōtalanoa, pe kakai ʻoku nau fakatupu ʻa e ʻahiʻahí. Kapau ʻokú ke fetaulaki mo ha ʻīmisi pe foʻi fakakaukau ʻoku fakatupu fakakaukau kovi, ʻoua te ke nofo ai. Liliu e anga hoʻo fakakaukaú ki ha ngaahi meʻa kehe, pea mavahe mei he tuʻunga ko iá ʻi he vave taha te ke lavá. (Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, 140–41.)

  • Hoko atu ʻi he ʻamanaki lelei mo e tui. Kapau ʻokú ke faingataʻaʻia ke mapuleʻi hoʻo ngaahi ongo fakasekisualé, ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke ke ʻilo ʻoku kei ʻofa pē ʻiate koe. ʻOua naʻa teitei liʻaki ho vā fetuʻutaki mo e ʻOtuá koeʻuhí ko haʻo ongoʻi taʻetaau. Neongo te ke fāifeinga ke mapuleʻi e ngaahi ongo ko ʻení, he ʻikai ke Ne fakasītuʻaʻi koe. ʻOku mahino kiate Ia ʻo laka ange ʻi ha toe taha e meʻa ʻokú ke fouá mo fakamahuʻingaʻi hoʻo feinga ke tekeʻi ʻa e ʻahiʻahí, ako mei hoʻo ngaahi fehalākí, pea fakatomala. Kole ha faleʻi mei hoʻo palesiteni fakamisioná, pea hoko atu ʻi he feinga ke ikunaʻi e ngaahi palopalema ko ʻení. (Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, 138–39.)

  • ʻOua ʻe tuku ke ke fuʻu fiekaia, taʻelata, helaʻia, taʻeoliʻia, pe loto mafasia. ʻE lava ke hanga ʻe he ngaahi meʻá ni kotoa ʻo ʻai ke toe faingataʻa lahi ange hano tekeʻi e ʻahiʻahí. Fai ha kiʻi kai maʻamaʻa, kiʻi mālōlō nounou pe liliu hoʻo meʻa ʻoku faí, fakahoko ha pōtalanoa lelei, pe akoako fakahoko e fakamālohisino mālōloó (vakai, peesi 19).

  • Maluʻi maʻu pē koe. Manatuʻi ke ke nofo maʻu pē mo ho hoá pea ʻoua naʻá ke teitei nofo toko taha mo ha fefine kapau ko e tangata koe pe tangata kapau ko e fefine koe. Kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku tohoakiʻi koe ki ha taha, fetuʻutaki ki he palesiteni fakamisioná mo maʻu ʻene faleʻí. Kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku feinga ha taha ke mo fetokangaʻaki, kole ki ho hoá ke tokoni atu. Telefoni ki he palesiteni fakamisioná ke ne ʻilo e meʻa ʻokú ke ongoʻí.

  • ʻAukai mo lotua ha mahino mo ha ivi. ʻI heʻetau ʻaukaí, ʻoku tau tukunoaʻi ʻetau fie maʻu angamaheni mo lelei ʻo e meʻakaí ʻi ha vahaʻa taimi kae fekumi ki ha mālohi fakalaumālie pea fakatupulaki e ngaahi taukeí hangē ko e mapuleʻi kitá, ongoʻi ʻofa ki he fiekaiá, mo ongoʻi ngofua e Laumālié. ʻE lava ʻe he ngaahi taukei ko ʻení ke tokoni ke tau tukunoaʻi ʻa e ngaahi ongo angamahení, fakasekisuale pe manako ha tahá, ʻi heʻetau hoko ko e faifekaú. He ʻikai fakangata ʻe he ʻaukaí ia ʻa e ngaahi ongo fakasekisualé, ka ʻe lava ʻa e ʻaukai fakamāhiná ʻo tokoni ke tau maʻu ha [mālohi], ʻiloʻi kita, mo loto ke tau mapuleʻi lelei ʻa e ngaahi ongo ko ʻení. (Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, 106–08.)