Seminelí
Fakahā 5


Fakahā 5

“ʻOku Taau mo e Lamí”

ʻĪmisi
Painting of Jesus Christ in America, greeting Nephites.

‘Oku ke pehē ko e hā hono ʻuhinga ʻo e moihū ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí? ʻOkú ke pehē ko e hā hono ʻuhinga ʻoku tau hū ai kiate Kinauá? Naʻe mamata ʻa Sione ki he taloni ʻo e ʻOtuá mo e kakai nāunauʻia kehekehe ʻoku nau fakahīkihikiʻi mo hū kiate Ia. ʻE lava ke tokoni atu ʻa e lēsoni ko ʻení ke fakatupulaki hoʻo holi ke moihū ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi he ʻofa mo e loto-fakamātoato ange.

Ko e taloni ʻo e ʻOtuá

Kumi ha himi ʻokú ne fakamanatu atu ʻa e nāunau, mālohi, mo e ʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻe he himi ko ʻení hoʻo ngaahi ongo ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻokú ne ueʻi ʻi ho lotó ha holi moʻoni ke moihū kiate Kinaua?

ʻI he taimi ʻoku tau moihū ai ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí, ʻoku tau foaki kiate Kinaua ʻetau ʻofá, ʻapasiá, mo e ngāue tokoní (vakai ki he Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí, “Moihuú,” topics.ChurchofJesusChrist.org). ʻE lava ke fakahoko ʻe he moihū ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí ha liliu mahuʻinga ʻi heʻetau moʻuí pea tokoniʻi kitautolu ke tau ongoʻi ofi ange kiate Kinaua.

  • Ko e hā ha ngaahi faingamālie ‘oku ke maʻu ke ke hū ai ki he Tamaí mo e ʻAló?

Tuku ha kiʻi miniti ke ke fakakaukau ki he lahi ‘o e taimi ‘oku ke moihū ai ki he Tamai Hēvaní pea mo Sīsū Kalaisí. Fakakaukau ki he founga ʻe liliu ai hoʻo moʻuí kapau te ke toutou moihū kiate Kinaua pea mahuʻingamālie ange hoʻo moihuú. Fekumi ki he ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo ako ʻa e Fakahā 5 ke ʻiloʻi e founga te ke lava ai ʻo lotu fakamātoato ange ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí.

ʻOku Taau mo e Lamí

ʻĪmisi
A modern replica of an ancient papyrus scroll, folded and sealed with multiple clay seals. Sealing an ancient document in this way identified its owner and his authority, made the document legally binding, and protected it from unauthorized disclosure. Jesus Christ’s role as the only person worthy to open and read the sealed book in Revelation 5 highlights His authority as the executor of God’s plan of salvation.

Naʻe mamata ʻa Sione ʻi heʻene mata meʻa-hā-maí ki he taloni ʻo e ʻOtuá ʻi he puleʻanga fakasilesitialé. Naʻe ʻātakaiʻi ʻa e taloní ‘aki ha kakai nāunauʻia mo ha fanga manu kehekehe ʻoku nau fakahikihikiʻi mo moihū ki he ʻOtuá (vakai ki he Fakahā 4:1–11). Naʻá ne mamata ki he Tamai Hēvaní ʻoku ʻafio ʻi Hono taloníi, ʻokú Ne toʻo ha tohi kuo fakamaʻu ʻaki ha meʻa fakamaʻu ʻe fitu (vakai ki he Fakahā 5:1). Naʻe ʻi he tohí ʻa e finangalo, ngaahi meʻa lilo, mo e ngaahi ngāue ʻa e ʻOtuá lolotonga e taʻu ʻe 7,000 ʻo e moʻui fakamatelie ʻa e māmaní (vakai ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:6–7).

Lau ʻa e Fakahā 5:2–4 , ʻo kumi ki he fakafōtunga ʻa Sioné.

  • Ko e hā naʻá ke fakatokangaʻí?

  • Koeʻuhí ʻoku fakafofongaʻi ʻe he tohi ʻoku ʻi ai e ngaahi meʻa fakamaʻú ʻa e hisitōlia fakatuʻasino ʻo e māmaní, mahalo naʻe hohaʻa ʻa Sione kapau ʻoku ʻikai ha tangata ʻe moʻui taau ke fakaava ia, he ʻikai leva ke hoko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki hono faʻu ʻo e māmaní. Ko e hā nai ʻe hoko ki he fānau ʻa e Tamai Hēvaní kapau naʻe ʻikai lava ke fakahoko ʻEne palani ki honau fakamoʻuí?

Lau ʻa e Fakahā 5:5–7 , ‘o kumi e ʻuhinga naʻe ‘ikai fiemaʻu ai ke tangi ʻa Sioné. Fakatokangaʻi ange ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e veesi 6 , naʻe liliu e fitú ki he hongofulu mā ua (‘i he Fakalahi ki he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá).

Fakatokangaʻi e fakamatala ʻa Sione ki he Fakamoʻuí. Manatuʻi naʻe akonaki ʻa Sione ʻo fakafou ʻi he ngaahi fakataipé. Vakai ki he konga “Fili pē: Fie Ako Lahi Ange?” ki ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi fakataipe ko ʻení.

Lau ʻa e Fakahā 5:8–14 , ʻo kumi e founga naʻe fakafōtunga ʻaki ʻe he kakai nāunauʻia kehekehé ʻa e taimi naʻe lava ai ʻe Sīsū Kalaisi ʻo toʻo ʻa e tohí mei he toʻukupu ʻo e Tamai Hēvaní. Te ke lava foki ʻo lau ʻa e founga naʻe fakamatalaʻi ai ʻe Siosefa Sāmitá ʻa e faʻahinga ‘oku nofo takai ʻi he ʻafioʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:20–21 .

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe fakafōtunga ai ‘a e kakai nāunauʻiá ni ʻi he founga ko ʻení?

  • Fakakaukauloto pē naʻá ke ‘i ai. ʻOkú ke pehē ko e hā e ongo naʻá ke mei maʻú? Ko e hā e meʻa naʻá ke mei faí?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he founga naʻe moihū ai ʻa e kakai nāunauʻiá ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

Moihū

Naʻe akonaki ‘a Tīni M. Teivisi (1951–2021) ʻo e Kau Pīsopeliki Pulé fekauʻaki mo e moihuú. Te ke lava ʻo lau ʻa e fakamatala ʻi laló pe mamata ʻi he “Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Moihuú” (mei he taimi 3:34 ki he 4:45 mo e 8:54 ki he 11:14), ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

ʻĪmisi
Official Portrait of Bishop Dean M. Davies. Photographed in March 2017.

ʻI he taimi ʻoku tau mōihū ai ki he ʻOtuá, ʻoku tau haʻu kiate Ia ʻi he ʻofa molumalu, loto fakatōkilalo pea mo e tanganeʻia. ʻOku tau fakahaaʻi mo tali Ia ko hotau tuʻi fakaleveleva, ko e Tupuʻanga ʻo e ʻunivēsí, pea ko ʻetau Tamai ʻofeina mo taʻengatá.

ʻOku tau fakaʻapaʻapa mo ʻaʻapa kiate Ia.

ʻOku tau fakavaivai kiate Ia.

ʻOku tau hiki hake hotau lotó ʻi he lotu lahi, ʻo makakoloaʻaki ʻEne folofolá, fiefia ʻi Heʻene ʻaloʻofá pea tukupā ke muimui kiate Ia ʻi he mateaki kakato. …

ʻI he taimi ʻoku tau mōihū aí, ʻoku fakafetaʻi hotau lotó ki hotau ʻOtua ʻofeiná ʻi he pongipongi, hoʻatā pea mo e poʻulí.

ʻOku tau hokohoko tāpafua mo fakalāngilangiʻi Ia—ʻi hotau ngaahi ʻapisiasi, ngaahi ʻapí, ngaahi temipalé pea mo ʻetau ngaahi ngāue kotoa pē.

ʻOku tau fakaava hotau lotó ki he mālohi faifakamoʻui ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻi heʻetau mōihū kiate Iá.

ʻOku hoko ʻetau moʻuí ko ha fakaʻilonga mo fakafōtunga atu ai ʻetau mōihuú.

(Dean M. Davies, “Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Mōihuú,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2016, 94–95)

  • Ko e hā naʻá ke ako mei he lea ko ʻení fekauʻaki mo e moihuú?

Fakalaulauloto ki hoʻo vā fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí. Fakakaukau ki he meʻa kuó Na fai maʻau ʻokú ne ueʻi koe ke ke fakahīkihikiʻi mo moihū kiate Kinaua.

1. Tali ha fehuʻi ʻe tolu ‘o e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa akó:

  • ʻOkú ke pehē ʻe tāpuekina fēfē hoʻo moʻuí ʻi hoʻo moihū fakamātoato ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

  • Ko e fē ha taimi kuó ke ongoʻi ofi ai ki he Tamai Hēvaní pe ko Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi he moihū fakamātoató?

  • ʻE fakahaaʻi fēfē ʻe hoʻo lotú ʻa e ngaahi ongo ʻokú ke maʻu ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

  • Fili ha ngāue ʻe taha pe lahi ange mei he ngaahi ngāue ko ʻení, pea fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ʻe he moihū fakamātoató ke toe mahuʻingamālie angé: lotú, ako folofolá, maʻu ʻo e sākalamēnití, tauhi ʻo e Sāpaté, ʻaukaí, ʻalu ki he temipalé.

  • Ko e hā ha meʻa kuó ke ongoʻi kuo ueʻi koe ke ke fakaleleiʻi pe liliu fekauʻaki mo e founga hoʻo moihuú?

Fili Pē: Fie Ako Lahi Ange?

Ko hai ʻa e “Laione ʻo e faʻahinga ʻo Siutá” mo e “Aka ʻo Tēvitá”?

Ko e ongo kupuʻi lea fakatouʻosi ko ʻení ko e huafa ia ʻo Sīsū Kalaisi. “Ko e laione ʻo e hako ʻo Siutá” ko ha huafa totonu ia koeʻuhí ʻoku fakaʻeiʻeiki mo mālohi ʻa e laioné pea koʻeuhí naʻe ʻaloʻi e Fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he hako ʻo Siutá (vakai ki he Sēnesi 49:8–10 ; Mātiu 1:3 ; Hepelū 7:14). Ko e huafa “Laione ʻo Siutá” ko ha fehangahangai mahino ia ki he Lami angamalū mo feilaulau naʻe lau ki ai ʻi he Fakahā 5:6 . ʻOku fakahaaʻi ʻe he ongo fakatātaá ni ʻoku fakatou maʻu ʻe Kalaisi e fakaʻeiʻeikí mo e angamaluú.

ʻOku ui foki ʻa Sīsū ko e “Aka ʻo Tēvita.” ʻOku ʻomi ʻe ha aka ʻa e vai fakamoʻui mo e meʻatokoni ki ha ʻakau—naʻe pehē ʻa e misiona ʻo Sīsū Kalaisí kiate kinautolu kotoa pē ne nau tali Ia ko honau Fakamoʻui mo e Huhuʻí (vakai ki he Sione 15:1–8 ; vakai foki ki he ʻĪsaia 11:1 ; 53:2). Naʻe fakahā ʻe Kalaisi kimui ange ʻi he fakahā ʻa Sioné, “Ko au ko e aka mo e hako ʻo Tēvita” ( Fakahā 22:16). Naʻe faʻa fakamamafaʻi ʻe he kau hiki Kosipelí ko Sīsū ko ha hako ia ʻo e Tuʻi ko Tēvitá (vakai ki he Mātiu 1:1 ; Maʻake 10:47 ; Luke 1:32 ; Sione 7:42).

Ko e hā ʻoku fakataipe ʻe he matá mo e nifó ʻi he Fakahā 5:6 ?

ʻI he folofolá, ʻoku faʻa hoko ʻa e nifó ko ha fakataipe ʻo e mālohi pe mafai, pea ʻe lava ke fakataipe ʻe he matá ʻa e māmá mo e ʻiló. ʻI he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, naʻe liliu ʻa e fika fitú ki he toko hongofulu mā uá (ʻi he Fakahā 5:6). ʻE lava ke fakataipe ʻe he mataʻifika hongofulu mā uá ʻa e puleʻanga mo e fokotuʻutuʻu fakalangí, pe ko e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku toe pehē foki ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá ko e nifo mo e mata ʻe hongofulu mā uá ko e “kau tamaioʻeiki ʻe toko hongofulu mā ua ʻa e ʻOtuá,” ʻa ia ʻe lava ke ne fakafofongaʻi ʻa e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Ua ʻa Sīsū Kalaisí.

Ko hai ʻoku tau moihū ki aí?

Naʻe fakamoʻoni ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē:

ʻĪmisi
Official portrait of President Russell M. Nelson taken January 2018

ʻOku liliu taʻengata ʻe he feilaulau fakalelei mo e Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí ʻetau moʻuí fakataautaha. ʻOku tau ʻofeina Ia mo moihū ʻi he fakafetaʻi kiate Ia mo ʻetau Tamai Hēvaní.

(Russell M. Nelson, “Kuo Toetuʻu ʻa Kalaisi; ʻE Hiki e Ngaahi Moʻungá ʻi he Tui Kiate Iá,” Liahona, Mē 2021, 101)

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Kēleti W. Kongo ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Official Portrait of Gerrit W. Gong. Photographed in 2018.

ʻOku tau hū ki he ʻOtua ko e Tamai Taʻengatá mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, kae ʻikai ko e Palōfita ko Siosefá pe ha toe tangata pe fefine matelie.

(Gerrit W. Gong, “Ngaahi Puleʻanga, Faʻahinga, mo e Lea Kotoa,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2020, 39)

ʻE tokoniʻi fēfē au ʻe he mōihuú ke u hoko ʻo hangē ko e ʻOtuá?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–85) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Head and shoulders portrait of Elder Bruce R. McConkie.

Haʻu ʻo moihū ki he ʻEikí! ʻOku fakahoko fēfē ia? Ko e faʻifaʻitakí ʻa e lotu haohaoá. ʻOku tau fakaʻapaʻapaʻi ʻa kinautolu ʻoku tau faʻifaʻitaki ki aí. Ko e founga haohaoa taha ʻo e moihuú ke māʻoniʻoni ʻo hangē ko e māʻoniʻoni ʻa Sihová. Ko e haohaoa ia ʻo hangē ko e haohaoa ʻa Kalaisí. Ko hono fai ia ʻo e ngaahi meʻa te tau lava ai ʻo hoko ʻo hangē ko e Tamaí. …

ʻOku tau moihū fēfē nai ki he ʻEikí? ʻOku tau fai ia ʻi he ʻaloʻofa ki he ʻaloʻofa, kae ʻoua kuo tau maʻu ʻa e kakato ʻo e Tamaí pea nāunauʻia ʻi he māmá mo e moʻoní ʻo hangē ko ia ʻoku tau maʻu ʻi heʻetau Faʻifaʻitakiʻangá, ʻa e Mīsaia kuo Talaʻofa maí.

(Bruce R. McConkie, The Promised Messiah: The First Coming of Christ [1978], 568–69)