Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
1–14 ʻEpeleli. Mātiu 16–17; Maʻake 9; Luke 9: ‘Ko Koe ko e Kalaisí’


“1–14 ʻEpeleli. Mātiu 16–17; Maʻake 9; Luke 9: ‘Ko Koe ko e Kalaisí’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Fuakava Foʻou 2019 (2019)

“1–14 ʻEpeleli. Mātiu 16–17; Maʻake 9; Luke 9,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2019

ʻĪmisi
Transfiguration of Christ

Ko e Liliú, tā ʻe Carl Heinrich Bloch

1–14 ʻEpeleli.

Mātiu 16–17; Maʻake 9; Luke 9

“Ko Koe ko e Kalaisí”

Lolotonga e uike ʻe ua ka hoko maí, fakalaulauloto ki he fakamoʻoni ʻa Pita ʻi he Mātiu 16:15–17, mo e ngaahi fakamoʻoni ʻa e kau palōfita mo e kau ʻaposetolo te ke fanongo ki ai lolotonga e konifelenisi lahí.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻIkai ʻoku ngali kehe ʻa e tuʻutuʻuni ʻe he kau Fālesí mo e kau Sātusí ke fakahaaʻi ange ʻe Sīsū ha “fakaʻilonga mei he langí”? Naʻe ʻikai feʻunga nai ʻEne ngaahi mana ʻiloá? Kae fēfē nai ʻEne ngaahi akonaki mālohí pe ngaahi founga kehekehe naʻá Ne fakakakato ai e ngaahi kikite ʻi he kuonga muʻá? Naʻe ʻikai tupunga ʻenau fie maʻú mei he siʻisiʻi e ngaahi fakaʻilongá, ka ʻi he taʻe fie “ʻilo ʻa e ngaahi fakaʻilongá” mo taʻe fie tali iá. (Vakai Mātiu 16:1–4.)

Naʻe mamata tonu ʻa Pita ki he ngaahi mana ʻa e Fakamoʻuí mo fanongo ki Heʻene ngaahi akonakí, ʻo hangē pē ko e kau Fālesí mo e kau Sātusí. Ka naʻe ʻikai maʻu e fakamoʻoni fakapapau ʻa Pita naʻá ne pehē ai, “Ko koe ko e Kalaisí, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtua moʻuí,” mei heʻene ngaahi ongo fakatuʻasinó—ʻa hono “kakanó mo e totó.” Naʻe fakahā kiate ia ʻene fakamoʻoní ʻe heʻetau “Tamai ʻoku ʻi he langí.” Ko e fakahaá ko e maka ia ʻoku langa ai ʻe he Fakamoʻuí Hono Siasí ʻi he kuonga muʻá mo e kuongá ni—ʻa e fakahā mei he langí ki Heʻene kau tamaioʻeikí. Pea ko e maka ʻeni te tau lava ʻo langa ai hotau tuʻunga fakaākongá—ʻa e fakahā ko Sīsū ʻa e Kalaisí pea ʻoku maʻu Heʻene kau tamaioʻeikí ʻa e ngaahi “kī ʻo e puleʻanga ʻo e langí.” ʻI he taimi ʻoku tau langa ai ʻi he fakavaʻe ko ʻení, “ʻe ʻikai lavaʻi [kitautolu] ʻe he ngaahi matapā ʻo hētesí.” (Mātiu 16:15–19.)

ʻĪmisi
personal study icon

Ngaahi Fakakaukau ki hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Mātiu 16:13–17; Luke 9:18–21

ʻOku maʻu e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí ʻi he fakahā.

Kapau ʻe fehuʻi ʻe Sīsū Kalaisi ki he kakai ʻo e kuongá ni ʻo pehē, “ʻOku pehē ʻe he kakaí pe ko hai au ko e Foha ʻo e Tangatá?” ʻe kehe ʻenau talí mei he tali ne fai ʻe he kakai ʻi Hono kuongá. Ko e hā ha ngaahi ʻulungaanga he kuongá ni kuó ke fakatokangaʻi ʻoku fai kia Sīsū? Ko e hā haʻamou tali ʻo ka fehuʻi atu ʻe Sīsū, “Ka ʻoku pehē ʻe kimoutolu kohai au?” (Vakai Mātiu 16:13–15.)

Fakalaulauloto ki hoʻo fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí mo e founga ne ke maʻu ai iá. Ko e hā ʻokú ke ako mei he Mātiu 16:15–17 ʻe lava ke fakamālohia ai hoʻo fakamoʻoní? Kapau te ke fie ako lahi ange ki he fakamoʻoní mo e fakahā fakafoʻituituí, vakaiʻi ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení: Sione 15:26; 1 Kolinitō 12:3; 2 Nīfai 31:18; ʻAlamā 5:45–48; mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:2–3.

Mātiu 17:1–9; Maʻake 9:2–10; Luke 9:28–36

Ko e hā e meʻa naʻe hoko ʻi he Moʻunga ʻo e Liliú?

ʻI he taimi naʻe ʻave ai ʻe Sīsū ʻa Pita, Semisi mo Sione ki he “potu moʻunga māʻolungá,” naʻe liliu Ia (pe fakanāunauʻiaʻi) ʻi honau ʻaó. Naʻe hā mai foki ʻa Mōsese mo ʻIlaiase (ʻIlaisiā) ʻo foaki ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kau ʻAposetoló. ʻI heʻenau maʻu ʻa e ngaahi kī ko ʻení naʻa nau lava ai ʻo tataki ʻa e Siasi ʻo Kalaisí ʻi he māmaní hili ʻEne Toetuʻú (vakai ki he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Liliú”). Naʻe toe fakafoki mai foki ʻa e ngaahi kī ko ʻení ʻi hotau kuongá (vakai, T&F 110).

Mātiu 16:13–19; 17:1–9

Ko e hā ʻa e ngaahi “kī ʻo e puleʻanga ʻo e langí”?

Ko e ngaahi “kī ʻo e puleʻanga ʻo e langí” ne talaʻofa ʻe he Fakamoʻuí ke foaki kia Pitá ko e ngaahi kī ia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (Mātiu 16:19). “Ko e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ko e mafai ia kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki he kau taki lakanga fakataulaʻeikí ke nau tataki, tokangaʻi, pea mo puleʻi hono fakaʻaongaʻi ʻo Hono lakanga fakataulaʻeikí he māmaní. Ko hono fakaʻaongaʻi e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku puleʻi ia ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu hono ngaahi kií (vakai, T&F 65:2; 81:2; 124:123). ʻOku maʻu ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻa e totonu ke puleʻi pea mo tataki e Siasí ʻi ha feituʻu kuo vahe ange” (Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2: Ko Hono Puleʻi ʻo e Siasí [2010], 2.1.1).

ʻĪmisi
statue of Peter holding keys

Ko e ngaahi “kī ʻo e puleʻanga ʻo e langí,” ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Naʻe toe fakafoki mai ʻi hotau kuongá, ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí naʻe foaki kia Pita mo e kau ʻAposetolo kehé ʻi he Moʻunga ʻo e Liliú (vakai, T&F 110:11–16). Ko kinautolu ʻoku nau maʻu e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku kau ai ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá mo e Kau Taki Māʻolunga kehé; kau palesiteni ʻo e temipalé, misioná, siteikí, mo e vahefonuá; mo e kau pīsopé, palesiteni fakakoló, mo e kau palesiteni ʻo e ngaahi kōlomú.

Vakai foki Neil L. Andersen, “Mālohi ʻi he Lakanga Fakataulaʻeikí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2013, 92–95; Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí, 97–98).

Mātiu 17:14–21; Maʻake 9:14–29

Kuo pau ke u ʻuluaki pikitai ki he tui kuó u ʻosi maʻú, ʻi he taimi ʻoku ou fekumi ai ki ha tui ʻoku lahi angé.

Naʻe maʻu ʻe he tamai ʻoku fakamatala ki ai ʻi he Mātiu 17 mo e Maʻake 9 ha ngaahi ʻuhinga ke ne tālaʻa ai pe ʻe lava nai ʻe Sīsū ʻo fakamoʻui hono fohá. Naʻá ne ʻosi kole ki he kau ākonga ʻa Sīsuú ke nau fakamoʻui hono fohá, ka naʻe ʻikai ke nau lava. Ka ʻi he taimi naʻe fakaafeʻi ai ia ʻe he Fakamoʻuí ke fakamālohia ʻene tuí, naʻe ʻikai ke ne tokanga ki heʻene loto-veiveiuá. Naʻá ne pehē ange, “ʻEiki, ʻoku ou tui,” hili iá naʻá ne fakahā leva ʻa e taʻehaohaoa ʻene tuí, ʻaki ʻene pehē, “Ke ke tokoniʻi au telia ʻeku taʻetuí.”

Ko e hā naʻe akoʻi atu ʻe he Laumālié kiate koe ʻi hoʻo laukonga kau ki he mana ko ʻení? Kuo tokoniʻi fēfē koe ʻe he Tamai Hēvaní ke ke fakatupulaki hoʻo tuí? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke fakatupulaki ʻa e tui kuó ke ʻosi maʻú? Mahalo te ke lava ʻo faʻu ha lisi ʻo ha ngaahi potufolofola mo e pōpoaki ʻo e konifelenisi lahí, pe ngaahi aʻusia kuó ne fakamālohia hoʻo tuí.

Vakai foki, Jeffrey R. Holland, “ʻEiki, ʻOku ou Tui,” Ensign pe Liahona, Mē 2013, 93–95.

ʻĪmisi
family study icon

Ngaahi Fakakaukau ki he Ako Fakafāmili e Folofolá mo e Efiafi Fakafāmili ʻi ʻApí

ʻI hoʻo lau mo ho fāmilí e folofolá, ʻe lava ke tokoniʻi koe ʻe he Laumālié ke ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ke fakamamafaʻi mo aleaʻí, kae lava ke feau e ngaahi fie maʻu ho fāmilí. Ko ha ngaahi fokotuʻu fakakaukau ʻeni:

Mātiu 16:13–19; 17:1–9

Ke akoʻi ki he fānaú e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, te ke lava ʻo fakamatalaʻi ʻa e talanoa ʻa ʻEletā Gary  E. Stevenson kau ki hono loka e kī ʻene kaá ʻi he loto kaá (vakai, “ʻOku ʻi Fē ʻa e Ngaahi Kī mo e Mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí?” Ensign pe Liahona, Mē 2016, 29–32). Te ke lava ʻo tuku ki hoʻo fānaú ke nau fakaʻaongaʻi e ngaahi kī ki hono fakaava ʻo e falé, kaá pe ngaahi loka kehé. Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ha laʻitā ʻo e Palesiteni ʻo e Siasí pea fakamoʻoni ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī kotoa pē ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, hangē ko ia ne maʻu ʻe Pitá.

Mātiu 17:20

Kuo hiki ha ngaahi moʻunga ʻe he kau Palōfita ʻoku nau tui kia Sīsū Kalaisí (vakai, Sēkope 4:6; Mōsese 7:13). ʻE ala tokoni ʻa e fakamoʻoni ko ʻeni ʻa Pīsope Richard C. Edgley ke fakafekauʻaki ʻa e veesi ko ʻení ki ho fāmilí: “Kuo teʻeki ke u mamata ki hano hiki ha moʻunga. Ka kuó u mamata ki hano hiki ha ngaahi moʻunga ʻo e loto veiveiuá mo e siva e ʻamanakí ʻo fetongi ʻaki ia ʻa e ʻamanaki leleí mo e fakatuʻamelié koeʻuhí ko e tuí. Kuó u mamata ki hano fetongi ʻe he tuí ha moʻunga ʻo e faiangahalá ʻaki ʻa e fakatomalá mo e fakamolemolé. Kuó u mamata ki hano fetongi ʻe he tuí ha moʻunga ʻo e mamahí ʻaki ʻa e melinó, ʻamanaki leleí mo e loto houngaʻiá. ʻIo, kuó u mamata ki hano hiki ʻo ha ngaahi moʻunga” (“Tuí—ko e Fili Ia ʻa ʻAu,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 33). Ko e hā ha ngaahi moʻunga ʻi heʻetau moʻuí ʻoku fie maʻu ke hiki? Te tau fakahaaʻi fēfē ʻetau tui ki he mālohi ʻo e ʻOtuá ke Ne tokoniʻi kitautolu ke hiki ʻa e ngaahi moʻunga ko ʻení?

Luke 9:61–62

ʻOku ʻuhinga ki he hā ke sio ki mui hili hono ʻai hotau nimá ki he huo tohó? Ko e hā ka hanga ai ʻe he ʻulungaanga ko ʻení ʻo fakataʻefeʻungaʻi kitautolu ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá?

Ki ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono ako’i ‘o e fānaú, vakai ki he lesoni ʻo e uike ko ‘eni ʻi he Haʻu, ‘o Muimui ʻIate Au— Ki he Palaimeli.

Fakatupulaki ʻEtau Founga Akoʻí

Faʻa fakataha maʻu pē. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Henry B. Eyring ʻo pehē: “ʻOua naʻa teitei tuku ke molenoa ha faingamālie ke fakatahatahaʻi mai ai ʻa e fānaú ke nau ako e tokāteline ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku hāhāmolofia ke maʻu ha ngaahi momeniti pehē ʻi hono fakafehoanaki atu ki he ngaahi feinga ʻoku fai ʻe he filí” (“The Power of Teaching Doctrine,” Ensign, May 1999, 74).

ʻĪmisi
man with sick son before Jesus

“ʻEiki, Kuó u ʻOmi kiate Koe Hoku Fohá,” tā ʻe Walter Rane