Ilomaq wan wi’ li Jesukristo

Xb’aan li Elder Kim B. Clark

Re li Setenta

Wi too’iloq wan wi’ li Jesukristo, a’an tooxtenq’a chixyu’aminkileb’ li qasumwank ut chixnimob’resinkil li qab’oqb’al jo’ xb’eenil sa’ Israel.

Naq kib’eek li Jesus sa’ jun b’e nach’ rik’in Kafarnaum¹ chi sutinb’il xb’aan jun tuub’ chi tenamit, jun ixq li wan xnimla yajel chalen chaq kab’laju chihab’ kixye’ li ruq’ ut kixch’e’ li raq’ li Jesus. Chi junpaat kik’ira.²

Tz’iib’anb’il sa’eb’ li loq’laj hu naq li Jesus kixk’e reetal “naq jun wankilal x’el rik’in,”³ naq “kixsutq’isi rib’ sa’ xyanqeb’ li tenamit,”⁴ ut naq “yoo chi ilok … re rilb’al ani tana’ xb’aanunk re a’an.”⁵ “Kiril li ixq naq kinawmank li xb’aanu,”⁶ ut “kixk’ut rib’ chi roq ut kixye chixjunil lix yaalalil re.”⁷

Li Jesus kixye re, “At inrab’in, laa paab’aal xkolok aawe. Ayu sa’ tuqtuukil usilal.”⁸

Li Jesukristo kixkol li ixq. Kik’irtesiik sa’ tib’elej, a’ut naq li Jesus kixsutq’isi rib’ re rilb’al, li ixq kixch’olob’ xpaab’aal chirix a’an, ut li Jesus kixk’irtesi lix ch’ool.⁹ A’an ki’aatinak rik’in li ixq rik’in rahok, kixye re naq k’ulub’anb’il xb’aan, ut kirosob’tesi rik’in li tuqtuukilal naxk’e a’an.¹⁰

Ex inkomon winq, jo’ aj k’amol re li santil tijonelil, wanko chi tz’aqonk sa’ li k’anjel re li kolb’a-ib’. Chiru li chihab’ xnume’, li Qaawa’ kixk’e lix jolominkil li k’anjel a’in tz’aqal sa’ xb’eeneb’ xtel li xb’eenil sa’ Israel.¹¹ K’eeb’il qe jun xmusiq’anb’il taqlahom li Qaawa’—qochb’eeneb’ li qakomon ixq, laa’o tento taqileb’ li komon sa’ jun k’anjel li nim wi’chik xsantilal, tento taqaseeb’ob’resi lix ch’utub’ankil Israel sa’ xka’pak’alil li tz’apleb’ t’ikr, tento taqaxaqab’ li qochoch jo’ santil na’ajej re paab’ank ut xtzolb’al li evangelio, ut tento taqakawresi li ruchich’och’ choq’ re li xkab’ xk’ulunik li Jesukristo.¹²

Jo’ sa’ chixjunil, li Kolonel naxk’ut li b’e chiqu: tento too’iloq wan wi’ li Jesukristo ut took’anjelaq chiru a’an, jo’ chanru naq a’an ki’ilok wan wi’ lix Yuwa’ ut kik’anjelak chiru.¹³ Chi jo’ka’in kixye li Jesus re li profeet aj Jose:

“Chexʼiloq wankin wiʼ saʼ li junjunq eekʼoxlahom; miwiibʼan eechʼool, mexxuwak.

“Kʼehomaq reetal li kʼobʼolal kikʼobʼeʼ wiʼ xkʼatq insaʼ, ut joʼkan ajwiʼ li reetalil li klawx saʼ li wuqʼ ut saʼ li woq; tiikaqex chi paabʼank, chepaabʼ lin taqlahom, ut laaʼex teereechani li awaʼbʼejihom re choxa.”¹⁴

Rub’elaj lix k’ojlajik li ruchich’och’, li Jesus kixye re lix Yuwa’ naq tixb’aanu li rajom lix Yuwa’ ut taawanq choq’ aj Kolol qe ut aj Tojol qix. Naq lix Yuwa’ kixpatz’, “Ani tintaqla ?”¹⁵ Li Jesus kichaq’ok ut kixye:

“Wahi’in, taqlahin laa’in.”¹⁶

“Chi’uxq laa wajom, ut aawehaq taxaq li loq’alil chi junelik.”¹⁷

Chiru chixjunil xyu’am, li Jesus kixb’aanu li xyeechi’ihom chaq. Rik’in tuulanil, q’unal ch’oolej, ut rahok, a’an kixk’ut lix tzol’leb’ lix Yuwa’ ut kixb’aanu lix k’anjel lix Yuwa’ rik’in lix wankil lix Yuwa’ ut li wankilal k’eeb’il re xb’aan.¹⁸

Li Jesus kixq’axtesi lix ch’ool chiru lix Yuwa’. Aʼan kixye:

“Ninra li Yuwa’b’ej.”¹⁹

“Junelik ninbʼaanu li nawulak chiru.”²⁰

“Xinkub’e chaq … moko re ta xb’aanunkil li wajom laa’in, re b’an xb’aanunkil li rajom [li Yuwa’b’ej] li kixtaqlank chaq we.”²¹

Sa’ lix rahilal aran Getsemani kitijok ut kixye, “A’b’an ink’a’ chi’uxmanq li nawaj laa’in, a’b’an laa wajom laa’at.”²²

Naq li Qaawa’ naxb’oqeb’ li xb’eenil sa’ Israel “chi ilok wankin wiʼ saʼ li junjunq eekʼoxlahom,” ut “chixk’eeb’al reetal li k’ob’olal” kik’ob’e’ wi’ lix junqxalil li waklijenaq chi yo’yo, a’an jun b’oqok re te’risi rib’ rik’in li maak ut rik’in li ruchich’och’, ut re te’xsutq’isi rib’ rik’in li Qaawa’ ut te’xra ut te’ab’inq chiru. A’an jun b’oqok re te’xk’ut lix tzol’leb’ ut te’xb’aanu lix k’anjel jo’ naraj a’an. Chi jo’kan, a’an jun b’oqok re xkanab’ankil qib’ chi tz’aqal chiru, re xq’axtesinkil li qajom ut li qach’ool chiru, ut rik’in lix wankilal aj tojol-ix, re wulak jo’ chanru a’an.²³

Ex inkomon winq, wi too’iloq wan wi’ li Jesukristo, a’an toorosob’tesi chi wank jo’ xb’eenil re a’an sa’ Israel—chi tuulan qach’ool, chi kanab’anb’ilo chi anchal qach’ool chiru, ut chi nujenaqo rik’in lix rahom.²⁴ Ut taqak’am li sahil ch’oolejil ut eb’ li osob’tesink re lix evangelio ut lix Iglees rik’ineb’ li qajunkab’al ut li qas qiitz’in sa’ xka’pak’alil li tz’apleb’ t’ikr.

Li Awa’b’ej Russell M. Nelson xk’e qab’oqb’al chi ilok wan wi’ li Jesukristo chi jo’ka’in: “Maawa’ li nak’ulman sa’ junpaat malaj xjunes rib’ re ok jo’ tzolom nim xwankil. Li qilob’aal tento taawanq chi junajinb’il rik’in li Kolonel ut lix evangelio. Q’axal ch’a’aj sa’ k’a’uxlej xyalb’al qaq’e chi ilok rik’in li Kolonel sa’ chixjunileb’ li qak’a’uxl. A’b’an naq taqab’aanu, taa’eeleliq li qaxiw ut li nawiib’an wi’ qach’ool.”²⁵

Nawulak chiwu li aatin “junajinb’il.” Naraj naxye letzb’il chi kaw, k’ulb’il ut chapb’il chi junajwa.²⁶ Naqajunaji li qak’a’uxl rik’in li Jesukristo ut lix evangelio rik’in xyu’aminkileb’ li qasumwank.

Naq naqayu’amiheb’ li qasumwank, nokoohe’reek’asi sa’ chixjunil li naqaye ut chixjunil li naqab’aanu. Li qayu’am sa’ li sumwank²⁷ wan chi nujenaq rik’in kok’ b’aanuhom re paab’aal li nokohe’xjayali rik’in li Kristo: tijok chi anchal qach’ool sa’ lix k’ab’a’ a’an, xtzekankil xsahil li raatin a’an, xsutq’isinkil qib’ rik’in a’an re xjalb’al qak’a’uxl chirix li qamaak, ab’ink chiruheb’ lixtaqlahom a’an, xk’ulb’al li loq’laj wa’ak ut roxloq’inkil lix hilob’aal kutan a’an, loq’onink sa’ lix santil ochoch a’an chi kok’ aj xsa’ jo’ naru chiqu, ut xk’anjelankil lix santil tijonelil a’an re k’anjelak chiruheb’ li ralal xk’ajol li Dios.

Eb’ li b’aanuhom a’in re xpaab’ankileb’ li qasumwank neke’xte li qach’ool ut li qak’a’uxl chiru li wankilal aj tojol-ix re li Kolonel ut li wankilal aj saqob’resinel re li Santil Musiq’ej. Chi junjunqil li raqal, li Kolonel naxjal tz’aqal aniho laa’o, nach’amo’ lix jalajik qach’ool chirix a’an, ut neke’ok chi k’anjelak li qasumwank sa’ li qaam.²⁸

Eb’ li qayeechi’ihom chiru li qaChoxahil Yuwa’ neke’kawuk, neke’ok jo’ tz’aqal li rajom qach’ool. Li qaChoxahil Yuwa’ naxyeechi’i naq tooxnujob’resi rik’in b’antioxink ut rik’in sahil ch’oolejil.²⁹ Ink’a’ chik naqileb’ li qasumwank jo’ chaq’rab’ tento xpaab’ankil, naqileb’ b’an jo’ raarookil na’leb’ li nokohe’xmusiq’a ut neke’xk’am qab’e ut neke’xjunaji li qak’a’uxl rik’in li Jesukristo.³⁰

Eb’ li b’aanuhom a’in re loq’onink naru neke’xb’aanu chixjunil, eb’ li saaj jo’eb’ ajwi’ li tiix. Ex saaj winq li nekexk’amok re li Tijonelil re Aaron, chixjunil li inyehom sa’ li ewu a’in wan ajwi’ choq’ eere laa’ex. Ninb’antioxi re li Dios eeb’aan laa’ex. Laa’ex neketenq’aheb’ k’iila millon chi aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan chixk’ulb’aleb’ loq’laj k’ojob’anb’il k’anjel rajlal xamaan. Naq nekekawresi, nekerosob’tesi, malaj nekejek’i li loq’laj wa’ak; naq nekex’ilok komon, naq nekexkub’sin ha’ sa’ li santil ochoch; naq nekek’e xb’oqb’al lee ramiiw chi wulak sa’ junaq k’anjel; malaj naq nekekol jun komon sa’ lee molam, yookex chixb’aanunkil li k’anjel re li kolb’a-ib’. Laa’ex ajwi’ naru tex’iloq wan wi’ li Jesukristo ut teeyu’ami lee sumwank wulaj wulaj. Ninyeechi’i eere naq wi nekeb’aanu a’an, texwanq jo’ chaab’il moos chiru li Dios anajwan ut, sa’ junaq kutan, jo’ xb’eenil ninqeb’ xmetz’ew sa’ Israel.

Ex komon winq, ninnaw naq maare nekek’oxla naq ch’a’aj a’in. A’b’anan, chijultiko’q eere li raatin li Kolonel: “Moko injunes ta, xb’aan naq wank wik’in li Yuwa’b’ej.”³¹ Yaal ajwiʼ aʼan choqʼ qe laaʼo. Moko qajunes ta wanko. Li Qaawa’ Jesukristo ut li qaChoxahil Yuwa’ nokohe’xra, ut wankeb’ qik’in.³² Rik’in naq li Jesus ki’ilok wan wi’ lix Yuwa’ ut kixb’aanu li xnimal ru mayej re xtojb’al rix li maak, laa’o naru too’iloq wan wi’ li Jesukristo chi k’ojk’o qach’ool naq a’an tooxtenq’a.

Maajun qe tz’aqal re ru. Wan naq nokot’ilk. Nokojalb’ehiik malaj naka’ch’ino’ qach’ool. Nokotichk’ok. A’b’an, wi noko’ilok wan wi’ li Jesukristo, chi jalb’il qak’a’uxl, a’an tooxwaklesi, tixsaqob’resi qu chiru li qamaak, tixkuy qamaak, ut tixk’irtesi li qaam. A’an aj kuyunel ut chaab’il xch’ool; maak’a’ roso’jik ut maajo’q’e nalaj lix rahom aj tojol-ix.³³ A’an tooxtenq’a chixyu’aminkileb’ li qasumwank ut chixnimob’resinkil li qab’oqb’al jo’ xb’eenil sa’ Israel.

Ut li Yuwa’b’ej toorosob’tesi rik’in chixjunil li aajb’il ru re xtz’aqob’resinkil ru li rajom a’an—“li k’a’aq re ru … saʼ choxa joʼ ajwiʼ saʼ li ruchichʼochʼ, li yuʼam ut li saqen, li Musiqʼej ut li wankilal, chi taqlanbʼil chaq xbʼaan li rajom xchʼool li Yuwaʼbʼej rikʼin ruqʼ li Jesukristo, li Ralal.”³⁴

Naq na’ok li choxahil saqen ut li wankilal sa’ li qayu’am, te’ok chi k’anjelak oxib’eb’ li sachb’a-ch’oolej:

Xb’een, nokoru chi ilok! Rik’in li k’utb’esinb’il na’leb’ noko’ok chi ilok jo’ chanru naq li Kolonel kiril li ixq: ink’a’ li wan chirix, li wan b’an sa’ xch’ool.³⁵ Naq noko’ilok jo’ ki’ilok li Jesus, a’an nokorosob’tesi chixraab’aleb’ li ani nokok’anjelak chiru rik’in lix rahom a’an. Chi tenq’anb’il xb’aan, eb’ li nokok’anjelak chiru te’ril li Kolonel ut te’reek’a lix rahom.³⁶

Xkab’, wan qik’in lix wankil li tijonelil! K’eeb’il qe li liceens ut li wankilal re took’anjelaq sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo re “rosob’tesinkil, xkamb’al xb’e, xkolb’al, xkawob’resinkil, ut xk’irtesinkileb’ jalan” ut xk’eeb’al chi uxmank li sachb’a-ch’oolej sa’ xyu’ameb’ li raab’ileb’ qab’aan ut xkolb’al rix li qasumlajik ut li qajunkab’al.³⁷

Rox, li Jesukristo nokorochb’eeni! B’ar nokoxik laa’o, aran ajwi’ naxik a’an. Naq nokok’utuk, a’an ajwi’ nak’utuk. Naq nokok’ojob’an ch’oolej, a’an ajwi’ nak’ojob’an ch’oolej. Naq noko’osob’tesin, a’an ajwi’ na’osob’tesin.³⁸

Ex komon winq, ma maakʼaʼ tabʼiʼ rajbʼal naq taasahoʼq qachʼool? Wan ut! Wan qik’in lix santil tijonelil li Dios. Wi noko’ilok wan wi’ li Jesukristo, naqayu’amiheb’ li qasumwank, ut naqajunaji li qak’a’uxl rik’in li Kristo, laa’o too’ok chi k’anjelak sa’ komonil rik’ineb’ li qakomon ixq ut taqileb’ li komon sa’ jun k’anjel li nim wi’chik xsantilal, taqach’utub’ Israel sa’ xka’pak’alil li tz’apleb’ t’ikr, taqakawob’resi ut taqatz’ap sa’ junajil li qajunkab’al, ut taqakawresi li ruchich’och’ choq’ re li xkab’ xk’ulunik li Qaawa’ Jesukristo. Taa’uxmanq a’an. Jo’kan ninch’olob’ xyaalal.

Ninchoy li waatin rik’in li tz’aam a’in sa’ inch’ool, naq chiqajunilo, li junjunq qe, too’iloq wan wi’ li Jesukristo sa’ li junjunq qak’oxlahom. Miwiib’an lee ch’ool. Mexxiwak. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.

Eb’ li raqalil

1. Laj Jalmes E. Talmage naxk’oxla naq li Jesus “nach’ kiwan rik’in Kafarnaum” naq kixb’aanu li k’irtesink a’in (chi’ilmanq Jesús el Cristo [1916], 330).

2. Chi’ilmanq Lukas 8:43–44; chi’ilmanq ajwi’ Mateo 9:20–21; Markos 5:25–29.

3. Lukas 8:46.

4. Markos 5:30.

5. Markos 5:32.

6. Lukas 8:47.

7. Markos 5:33.

8. Lukas 8:48.

9. Laj James E. Talmage kixtz’iib’a naq li ixq kik’irtesiik sa’ tib’elej, a’b’an nim wi’chik xwankil choq’ re a’an xnawb’al naq li Kolonel kixk’e li rajom xch’ool, ut naq kik’ulub’aak lix paab’aal xb’aan (chi’ilmanq Jesús el Cristo, 335). Li Jesus kixk’irtesi sa’ tib’elej ut sa’ musiq’ej ut kixte chiru a’an xb’ehil li kolb’a-ib’.

10. Nim xwankil naq laj Jairo, jun xb’eenil sa’ li ch’utleb’aal kab’l, kiwan rik’in li Jesus naq kik’ulman li k’irtesink a’in. Li Jesus yoo chi xik sa’ rochoch laj Jairo, b’ar wi’ tixwaklesi lix rab’in laj Jairo sa’ xyanqeb’ li kamenaq. Naru naq li ixq li kik’irtesiik xb’aan li Jesus ki’isiik chaq sa’ li ch’utleb’aal kab’l xb’aan xyajel. Naq li Jesus kixk’irtesi li ixq, a’an kixk’e che’xnaw chixjunileb’ li wankeb’ aran, jo’ ajwi’ laj Jairo, naq a’an jun raarookil rab’inb’ej, jun ixq aj paab’anel, ut k’irtesinb’il chik sa’ tib’elej ut sa’ musiq’ej.

11. Chi’ilmanq D. Todd Christofferson, “Lix molameb’ li xb’eenil” (Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2018) re xtawb’al li na’leb’ chirix li jalaak re xk’uub’ankil jun molam re li Tijonelil re Melkisedek sa’ li teep. Li rajb’al li jalaak a’an kich’olob’aak chi jo’ka’in sa’ li tasal “patz’om li rajlal neke’patz’man” sa’ li sitio web choq’ re rilb’aleb’ li komon: “Naq wan yal jun molam re li tijonelil re Melkisedek sa’ jun li teep, neke’wan sa’ junajil chixjunileb’ lix komon re xb’aanunkil chixjunil li k’anjel re li kolb’a-ib’, jo’ li k’anjel re li santil ochoch ut resilal li junkab’al, li b’eresinb’il chaq junxil xb’aan li jolominel re lix ch’uuteb’ li taqenaqil aj tij” (“Rilb’aleb’ li komon rik’ineb’ li kawob’resinb’il molam re li Tijonelil re Melkisedek ut eb’ li Komonil re Tenq’ank: Patz’om li rajlal neke’patz’man,” patz’om 8, ministering.ChurchofJesusChrist.org).

    Rik’in junjunq chik li jalaak, laj jolominel re xk’anjeleb’ li misioneer ut li ak’ aj jolominel re li k’anjel re li santil ochoch ut resilal li junkab’al sa’ li teep neke’k’anjelak chi b’eresinb’ileb’ xb’aan li awa’b’ejil re lix molameb’ li xb’eenil. Rik’in naq li k’anjel re rilb’aleb’ li komon ak b’eresinb’il xb’aan li awa’b’ejil, eb’ li jalaak a’in naxk’e lix jolominkil li k’anjel re li kolb’a-ib’ sa’ ruq’ lix molameb’ li xb’eenil, chi tenq’anb’il xb’aan li Komonil re Tenq’ank. Sa’ li teep, wankeb’ rik’in li obiisp lix laawil li k’anjel re li kolb’a-ib’, a’b’an a’an naxk’e xteneb’ankil ut xliceens li awa’b’ej re lix molameb’ li xb’eenil re xb’aanunkil li k’anjel a’an, re naq li obiisp naru tixk’e xhoonal re lix junkab’al, re xkawob’resinkileb’ li saaj, ut re k’anjelak jo’ aj raqol aatin sa’ Israel.

12. Chi’ilmanq Russell M. Nelson, “Sa’ xk’anjel li Dios chiqayal tz’aqal qaq’e,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2018; Russell M. Nelson, “Li ok choq’ jun aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan jwal chaab’il,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre 2018; Quentin L. Cook, “Jalok ch’oolej li cham ut li nakana chirix li qaChoxahil Yuwa’ ut li Qaawa’ Jesukristo,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre 2018.

13. Li Yuwa’b’ej kixtaqla li Jesukristo sa’ ruchich’och’ (chi’ilmanq Jwan 17:18).

14. Tzol’leb’ ut Sumwank 6:36–37.

15. Abraham 3:27.

16. Abraham 3:27.

17. Moises 4:2.

18. Wankeb’ naab’al li raqal sa’eb’ li loq’laj hu tz’iib’anb’il wi’ li raatin li Jesus chirix b’aanunkil lix k’anjel lix Yuwa’ ut xk’utb’al lix tzol’leb’ lix Yuwa’. Chi’ilmanq, jo’ eetalil, Jwan 5:19 (Li Jesus naxb’aanu li naril li Yuwa’b’ej chixb’aanunkil); Jwan 5:36 (Li Yuwa’b’ej kixk’e xk’anjel li Ralal); Jwan 8:26; (Li Jesus kixk’ut li k’a’ru k’eeb’il re xb’aan lix Yuwa’); Jwan 14:28 (Li Jesus kixye, “Li Yuwa’b’ej nim xwankil chiwu”); 3 Nefi 11:32 (Lix tzol’leb’, a’an li tzol’leb’ k’eeb’il re xb’aan lix Yuwa’).

19. Jwan 14:31.

20. Jwan 8:29.

21. Jwan 6:38; chi’ilmanq ajwi’ Jwan 5:30.

22. Lukas 22:42.

23. Li aatin ilok sa’ li raqal a’in (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 6:36–37) wan rilom rik’in lix b’oqom li Qaawa’: re xsutq’isinkil rib’ chiru; re xk’eeb’al reetal; re xkanab’ankil rib’ chiru; re xsik’b’al; re xyo’oninkil; re xk’oxlankil li raqik; re royb’eninkil.

24. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 121:41–42. Eb’ lix chaab’ilal li Kristo li yeeb’ileb’ resil sa’eb’ li loq’laj hu, a’aneb’ maatan re li Musiq’ej li neke’chal rik’in li ruxtaan ut li rusilal li Jesukristo. Xb’aaneb’ li maatan a’in naq eb’ li xb’eenil sa’ Israel neke’ok choq’ lix xb’eenil a’an.

25. Russell M. Nelson, “Roksinkil lix wankil li Jesukristo sa’ li qayu’am,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2017.

27. Re xtawb’al li na’leb’ chirix jun yu’amej re sumwank, chi’ilmanq Donald L. Hallstrom, “Living a Covenant Life,” Ensign, junio 2013, 46–49. Li tz’iib’anb’il esil a’in nachal rik’in jun aatin k’eeb’il sa’ li Universidad de Brigham Young–Idaho sa’ mayo, 2011. Re rilb’al ru a’an, chi’ilmanq Donald L. Hallstrom, “A Covenant Life” (Universidad de Brigham Young–Idaho devocional, mayo 2011), byui.edu.

28. Chi’ilmanq Jeremias 31:31–33, b’ar wi’ li Qaawa’ naxye naq a’an tixtikib’ jun ak’ sumwank rik’ineb’ li ralal xk’ajol laj Israel li tz’iib’anb’ilaq sa’ xch’ooleb’. Li na’leb’ a’in chirixeb’ li sumwank li tz’iib’anb’ileb’ sa’ li qach’ool, malaj eb’ li sumwank li neke’ok chi k’anjelak sa’ li qach’ool, natawman ajwi’ sa’ xtz’iib’ahom laj Pablo (chi’ilmanq 2 Korintios 3:3; Hebreos 8:10. Re xtawb’al li na’leb’ chirix li jalok ut li ch’oolej, chi’ilmanq David A. Bednar, “Convertidos al Señor,” Liahona, noviembre 2012, 106–109.

29. Li tij re li loq’laj wa’ak choq’ re li kaxlan wa naxk’ut chi chaab’il k’a’ru li sumwank noko’ok wi’ rik’in li qaChoxahil Yuwa’. Sa’ lix k’uub’anb’il na’leb’ li Yuwa’b’ej re li kolb’a-ib’, laa’o noko’ok sa’ sumwank rik’in li qaChoxahil Yuwa’, a’b’an li rajomeb’ li sumwank neke’tz’aqob’resiik ru ut naqak’uleb’ li yeechi’inb’il osob’tesink rik’in li Qaawa’ Jesukristo; a’an aj B’aanuhom quuchil. Sa’ li loq’laj wa’ak naqak’ut xyaalal chiru li Yuwa’b’ej (a’an ajwi’ li ok wi’chik sa’ sumwank rik’in) naq wan qach’ool chixk’ulb’al sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Jesukristo, junelik chixjultikankil a’an, ut chixpaab’ankil lix taqlahom; re taaruuq taawanq junelik lix Musiq’ (li Santil Musiq’ej) qik’in.

    Eb’ li maatan sa’ lix yeechi’ihom li Yuwa’b’ej neke’chal rik’in li wankilal aj tojol-ix ut aj kawob’resinel wan re li Jesukristo. Jo’ kixk’ut li Awa’b’ej Russell M. Nelson, li Jesukristo a’an xyo’leb’aal chixjunil li sahil ch’oolejil (chi’ilmanq “Li sahil ch’oolejil ut kole’k sa’ musiq’ejil,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre 2016). Chi jo’kan, xjunajinkil li qak’a’uxl rik’in li Jesukristo naxk’am chaq li sahil ch’oolejil sa’ li qayu’am, maak’a’ naxye li wanko wi’.

30. Li Awa’b’ej Ezra Taft Benson ki’aatinak chirix xnimal li jaalak sa’ li ch’oolej naq kixye, “Naq li ab’ink chiru li Dios naxakanab’ wank choq’ ch’i’ch’i’ qe, ut na’ok b’an jo’ rajom qach’ool, sa’ li hoonal a’an li Dios naxk’e metz’ew qe” (sa’ Donald L. Staheli, “Obedience—Life’s Great Challenge,” Ensign, mayo 1998, 82).

31. Jwan 16:32.

32. Re xtawb’al xkomon chik li na’leb’ chirix chan ru naq li Yuwa’b’ej ut li K’ajolb’ej neke’k’oxlak chiqix, neke’raj xnawb’al chiqix, nokohe’xra, ut neke’k’anjelak sa’ li qayu’am, chi’ilmanq Jeffrey R. Holland, “La grandiosidad de Dios,” Liahona, noviembre 2003, 70–73; Henry B. Eyring, “Chatb’eeq wik’in,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2017. Chi’ilmanq ajwi’ Mateo 18:20; 28:20; Tzol’leb’ ut Sumwank 6:32; 29:5; 38:7; 61:36; 84:88.

33. Chi’ilmanq Romans 8:35–39; 1 Korintios 13:1–8; Moroni 7:46–47.

34. Tzol’leb’ ut Sumwank 50:27. K’e reetal naq li Qaawa’ naxk’e re chixjunileb’ li ani k’ojob’anb’ileb’ ut taqlanb’ileb’ lix yeechi’ihom li wan rilom rik’in, ut li k’eeb’il xnub’aal xb’aan, li k’anjel k’eeb’il re a’an:

    “A’an ajwi’ xaqab’anb’il re naq a’anaq li q’axal nim ru, us ta a’an li q’axal kub’enaq xwankil ut lix mooseb’ chixjunil.

    “Joʼkan ut, eechaninbʼil xbʼaan aʼan chixjunil li kʼaʼaq re ru; xbʼaan naq chixjunil li kʼaʼaq re ru wan rubʼel xwankil, saʼ choxa joʼ ajwiʼ saʼ li ruchichʼochʼ, li yuʼam ut li saqen, li Musiqʼej ut li wankilal, chi taqlanbʼil chaq xbʼaan li rajom xchʼool li Yuwaʼbʼej rikʼin ruqʼ li Jesukristo, li Ralal.

    “Aʼut maajun winq naʼeechanink re chixjunil li kʼaʼaq re ru, kaʼajwiʼ wi saqobʼresinbʼil ru ut chʼajobʼresinbʼil chirix chixjunil li maak.

    “Ut wi saqobʼresinbʼil eeru ut chʼajobʼresinbʼilex chirix chixjunil li maak, teetzʼaama yalaq kʼaʼru teeraj saʼ lix kʼabʼaʼ li Jesus ut taabʼaanumanq” (Tzolʼlebʼ ut Sumwank 50:26–29).

35. Chi’ilmanq 1 Samuel 16:7; 1 Korintios 2:14. Re rilb’al jun esil chirix li osob’tesink re ilok jo’ na’ilok li Jesus, chi’ilmanq lix seraq’ li Awa’b’ej Henry B. Eyring naq kiwan choq’ lix obiisp jun saaj winq li kixq’et jun xchaq’rab’ li tenamit. Li Qaawa’ kixye re li Obiisp Eyring, “Tink’e chawil a’an jo’ ilb’il inb’aan laa’in” (“Chatb’eeq wik’in,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2017).

36. A’an a’in li yeechi’ihom ut li taqlahom kixk’e li Kolonel reheb’ li tenamit wankeb’ chirix li santil ochoch aran Naab’alil. A’an kixtaqlaheb’ chi wank chi tiikeb’ xch’ool re naq lix saqen ut lix b’aanuhom a’an taawanq sa’ xch’ooleb’, re naq te’ruuq chixtaqsinkil a’an jo’ jun saqen choq’ re li ruchich’och’ sa’ xyu’ameb’ ut sa’ xb’oqb’aleb’ li ras riitz’ineb’ chi chalk rik’in a’an. Rik’in li wank chi jo’kan, ut rik’in li b’oqok chi jo’kan, jalaneb’ chik li kristiaan te’reek’a li Qaawa’ ut te’ril reetalil a’an sa’eb’ lix moos. (Chi’ilmanq 3 Nefi 18:24–25.)

37. Russell M. Nelson, “Lix tz’aq lix wankilal li tijonelil,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2016.

38. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 84:88.