Wanawana n Rineia
Iroun Unimwaane Quentin L. Cook
Man te Kooram n te Tengaun ma Uoman n Abotoro
“Rawa nakon te buakaka, man rinea te raoiroi”(Itaia 7:15).
Tariu aika kam tangiraki, nanou ae I tangiria n tibwauaia n te tairiki aio bon tabeua taeka n reirei ibukin babaire ao rinerine.
Ngke te kairake ngai n rooia n te Aono are i meangin San Francisco Bay, I karaoi tabeua mwakuri ake a irekereke ma te tua ibukin te kambwana are e karaoa te buroukuraem ibukiia ataei ae arana Charlie Brown.1 I riki bwa temanna ae I tatangira ana karikibwai Charles Shultz—Peanuts, ma Charlie Brown, Lucy, Snoopy, ao tabeua riki aika tamaroa.
Teuana ae maamaten nanou n te kaomiki bon Lucy. N aiaron ae I uringnga, ana tiim Charlie Brown n te baseball bon te takakaro ae kakawaki—Lucy e bon takakaro n angatain te marae ao te booro e oreaki ni karietaaki nakoina. Taian beiti a bane ni kakae, ao ai bon te kabanea ni mwakoro n te takakaro ae te beitibooro. Ngkana e reke te booro iroun Lucy, e na moanna ana tiim. Ngkana e kabwakaa te booro Lucy, te tiim are teuana e na moanna.
N aron ae e tii kona n riki n te kaomiki, te tiim ni kabane a katobibiia Lucy ngke e a ruorikaaki te booro. Lucy e bon iango, “Ngkana I rawea te booro, N na riki bwa te iiro; ngkana I aki ao N na riki bwa te kooti.”
E a ruorikaaki te booro, ao ngke a na tiim a ingainga n taraia, Lucy e kabwaka te booro. Charlie Brown e karenako baina n rawerawe nako aontano ma te uun. Lucy e taraia kaain ana tiim, ni katokai baina iaon bebeena, ao n taku, “Kam na kanga ni kantaningaai n rawea te booro ngkai I raraomaeaa ana kainibaire abara nakoia aaba ake tabeua?”
Aio teuana mai ibuakon booro ake a oreaki nakon Lucy ake e kabwakai inanon ririki aika bati, ao iai bukina irouna ni katoa tai.2 Ngkai n taainako a bon kangare, ana bukibuki Lucy bon tii kabwarabwara; a bon aki koaua bukin ana aki konabwai n rawea te booro.
Inanon ana tai ni mitinare Beretitenti Thomas S. Monson, e aki toki n anga te reirei bwa babaire e bairea taekam nakon taai aika a na roko.3 I nanon te koaua anne I a reireiniko n te tairiki aio bwa ko na totokoi kabwarabwara ake ibukin kamanoam man karaoan babaire aika tamaroa, ni kaineti riki ma am mwakuri ibukin Iesu Kristo. Inanon Itaia ti reireinaki, bwa ti riai “n rawa nakon te buakaka, man rinea te raoiroi.”4
I kakoaua bwa e bon kakawaki inanon ara bong, ngkana Tatan e a korakora ana mwakuri iaoia aomata ni kawai aika bati aika boou mani kamwamwane, bwa ara rinerine ao motinnano a na karaoaki raoi, n teimatoa ma te kouru ao aan are ti taekinna bwa ti na maiuakinna. Ti kainnanoa te berita ae bwanin nakon tuua ao te ongotaeka ae matoatoa nakon berita aika tabu. Ngkana ti kariaia bwa ara kabwarabwara bukin tera e na tukiira man karekean entaumente man te tembora, karaoi mwakuri aika tau, ao te mare n te tembora, ao bukin tera a na bon kaikoaki. E na bon karika te nanokawaki ngkana ti kakoauai kouru aikai, ao n aki maiuakin bwa ti aonga ni karekei kouru aikai.5
Tabeman kairake n aomata a taku ni kakoaua bwa aia kouru a na mare n te tembora ma a aki kareke tangira ma aika a tau nakon te tembora. N te koaua, tabeman a bon aki kareketangira! Ngkami mwaane aika akea buumi, maanim n tiku n akea buum, imwiin ae ko a tia n roko n te roro ae riai ao n ikawam, e na rikirake riki rikim n rauaki n akea buum. Ma ko bon riai n rikiraken aki rauaki n rikim n akea buum! Taiaoka riki n “ingainga n irii”6 mwakuri ni kakukurei n maiu tamnei aika a nakoraoi ma am kouru ni mare n te tembora.
Tabeman a kawaeremwea te mare ni karokoa e bane te reirei ao e reke te mwakuri. Ngkai e rangi ni butimwaeaki aio n te aonaaba, te koaua aio e aki kaota te onimaki, n aki iira aia taeka n reirei burabeti ni boong aikai, ao n aki nakoraoi ma te reirei ae tamaroa.
I a tibwa kaitibo ma te kairake ni mwaane ae tebwitabun ana ririki. Ana kouru bwa e na nako ni mitinare, karekea ana reirei, mare n te tembora, ao ni karekea te utu ae kakaonimaki man kukurei. I bon rangi ni kukurei n a na kouru. Ma inanon riki ara maroro, e rikirake n teretere bwa arona ao ana rinerine ake e karaoi a aki airi ma ana kouru. I namakinna bwa e rangi ni kan nako ni mitinare ao ni kararoai buure aika kangaanga are e na tuuka te mwakuri ni mitinare, ma arona n te bong teuana nakon teuana e bon aki katauraoia ibukin kakaewenako n te rabwata, n te iango, n te bobotaki, n te rabakau, ao n tamnei are e na kaitarai.7 E tuai n reireina ni mwakuri korakora. E aki taua ma nanona ibukin ana reirei ke te tieminari. E irira te taromauri, ma e tuai ni wareka ana Boki Moomon. E kabanea ana tai ae e bati n takakaro n te witeo ao bwaai ni katangitang. E taraa n iangoia bwa nakona ni mitinare e na tau. Kairake ni mwaane, taiaoka manga berita riki nakon aaro aika tau, katauraoi ma te nano ae koaua n riki bwa ana tia tei ara Uea ao Tia Kamaiu ae Iesu Kristo.
Raraomau tiaki tii ibukin babaire ake a na karaoi maiura n nako n te kawai teuana ke are teuana ma naba taai ake aki rangi ni kakawaki are a kaota angiin maiura—te aonaaba ni katoabong ao ma babaire ake ti taneiai ma ngaai are ti kabanei angiin ara tai iai. N taabo akanne, ti kainnanoia ni mena i nuka, ni baeranti, ao ai morara riki te wanawana. E kakawaki bwa ti na eutiira iaon aron kamanoan are boni ngkoe ao ni karaoa te rinerine ae te kabane n tamaroa.
Te kabotau ae tamaroa ibukin kainnanoan te booraoi, te baeranti, ao te wanawana ni kamanenaan te Intanete. E kona ni kamanenaaki ni karaoa te mwakuri ni mitinare, n ibuobuoki ma tabeia nakoanibonga, ni kakaaia ara bakatibu aika kakawaki ake a kainnanoa te mwakuri n otenanti n te tembora aika tabu, ao a bati riki. Te kantaninga ibukin te raoiroi e bon rangi ni bubura. Ti ataia naba bwa e kona ni kabuta ae bati ae buakaka, n ikotaki ma tamnei aika tangako ao bwaai aika aki raoiroi nakoia tabeman rinanon te kanako rongorongo n te iti,8ao te taetae ae akea tokinan aki ataaki bwa antai. E kona naba ni kairiko nakon iango ao mwakuri aika buakaka. N aron are e reiakinna Tari Brother Randall L. Ridd n te maungatabu ni kabuta are e nako, n taekina te Intanete, “Ko kona ni mwane ni bwaai aika akea bonganaia aika a rangi bati ake a na kabanea am tai ao ni kauarerekea am konabwai ni karaoa ae raoiroi.”9
Katikan am iango ma kakaitaran te raoiroi tiaki tii iaon te Intanete; a mena n taabo nako. A aki ti rootia te roronrikirake ma a rootiira ni kabane. Ti maeka n te aonaaba ae mangaongao.10 Ti katomimiaki ni mwakuri aika aranaki bwa a kangare ao ni kaaitarai koaua aika ataaki ao n toabuaka ni maiura. Aikai ake a kaotaki bwa aaro aika tau n angiina bwaai ni kaongora.
Unimwaane David A. Bednar n taai aika tiba nako e kauringiia membwa bwa a na irii koaua bwa aonga n tau n aia onimaki ni kamanenaan bwaai ni kaongora.11 Te aomata ae rangi ni kinaki ae tibwauai ana iango, Arthur C. Brooks, e a tia ni katuruturua te iango aio. E taekinna bwa ngkana e kamanena bwaai ni kaongora, ti tangiria ni katanoatai tamaroan rongorongon maiura ma tiaki taai aika matoatoa n te reirei ke n te mwakuri. Ti kaota te maiu ae e aki bwanin—n tabetai n te kawai ae kewe are e a kaotiira bwa ti raka riki nakon are bon arora. Ti kaota te maiu aio, ao imwiina ti kamanenaa te maiu ae bwanin kewena rinanon raoraora ni kanako bwanaa.’” E taekinna Brooks, “E koaua e na kabuakaka riki am namakin ni kabanea mwakoron am tai ni bakan kukurei riki nakon are ko bon mena iai, ao iteran am tai are teuana e taraia bwa mwaitira kukureia riki tabeman nakoim?”12
N tabetai e na namakinaki bwa ti a konaki ni bwaai aika aki tamaroa, bwaai aika akea nanoia, ao te kauntaeka ae reitinako. Ngkana ti kauarerekea te bwai are e katika ara iango ao man taraia bwa tera raoi te bwai anne, e na aki rangi ni bati are inanona are e na buokiira ni karekea ara kouru aika tamaroa n te maiu are akea tokina. Temanna te karo are e kaekaia natina ma te wanawana ma aia bubuti aika bati bwa a na karaoi bwaai ake a kairii aia iango. E ti tuangiia, “Aio e na karaoi ngkami bwa aomata aika tamaroa riki?”
Ngkana ti otei rongorongo ni kamanoi rinerine aika bure, a bubura ke a uarereke, aika a aki boraoi ma te euangkerio ae kaokaki, ti kabuai kakabwaia ao kamanomano ake ti kainnanoi ao n taainako n riki ni kamwaneaki inanon te bure ke ni bua kawaira.
I bon raraoma riki ma nanobaba13 ao n rangi n tabeakinii “bwaai aika boou.” N te Ekaretia ti kaungai ao n neboi koaua ao rabakau n aeakaia nako. Ma ngkana te katei, rabakau, ao anuara a kaokoroaki man ana babaire te Atua ni kakukurei ao taben Iesu aika riai, ao iai te aki konabwai n totokoa maenakon te botanaomata.14 Inanon ara bong, e ngae inanon waaki aika boou n aanga aika bati, ai moarara riki te tiaenti ao te itoman, koaua aika kakawaki a tia ni kerikaki korakora ao te kukurei ae tabangaki ao te nakoraoi e a rikirake ni uarereke.
Ngke e kaoaki Bauro te Abotoro bwa e na taetae iaon Areiobako i Atenai, e kunei tabeua bakan rabakau ao akean te wanawana ni koaua are a riki ni boong aikai.15 Inanon Mwakuri ti wareka te rongorongo aio: “Ao I-Atenai ma irua ake a mena iai a aki tabe bwai teuana ma ti te karakina te rongorongo ae boou ke tao te ongora iai.”16 Are e karawawata Bauro bon Mangautin Iesu Kristo. Ngke aomata a kinaa bwa a na rongorongo a kaineti ma te aro, tabeman a kakanikoa; tabeman a bon ti mwaninga taekana man taku, “Ti na manga ongora riki mai iroum iaon te bwai aio.”17 Bauro e kitana Athens n akea te tokanikai. Dean Frederic Farrar e korea taekan te roko aio: “I Athens akea te ekaretia ae kateia, nakoia Athens akea ana reeta ae e koreia, ao e ngae ngke e aki toki n rirarikin Athens e aki manga toua.”18
I kakoaua ana rongorongo Unimwaane Dallin H. Oaks ae katekenano are e kaota te kaokoro imarenan te raoiroi, raoiroi riki, ao te kabanea n raoioi e katauraoa te kawai ae nakoraoi ni katinei rinerine ao ni karinani bwaai n aron kakawakiia.19 Rinerine aika bati a aki buakaka rikiia, ma ngkana a kamanena ara tai ni kabane ao n tauiira man karaoan rinerine aika kabanea n tamaroa, ngkanne a rikirake ni buakaka.
Mwakuri ni kakukurei ao kouru aika tau a kainnanoa tiribureaia bwa aonga ni baireaki bwa a tia n riki bwa bwaai ake a na uruana te iango man kouru aika kabanea n tamaroa. I uringa maroroou ma tamau ngke tebwi tabun au ririki. E aki kakoaua bwa e tau mwaitiia kairake ake a katurui aia iango iaon ke ni katauraoia ibukin kouru aika kakawaki aika maan—n aron te mwakuri ao ni karekei bwaai ibukiia aia utu.
Te kamatebwai ae iai nanona ao te taneiai ni mwakuri ni katauraoi bon a na kabanea n rietata tamau ae tatangiria. E butimwaea te raka ni mwakuri anne, n aiaron te ribaite ao nakoa n te reirei ake a taui ataei a kona ni kaineti tomaia ma tabeua au kouru aika kakawaki. E bon karako ana koaua ibukin te tai ae bati are I kabanea n irii butibooro, bwatikenbooro, beitibooro, ao te biri. E kakoaua bwa taan takakaro a kona ni karekea te korakora, te korakora ni kaitara te kangaanga, ao te mwakuri n te tiim ma n taku bwa tao kabanean riki am tai iaon te teuana te takakaro ibukin te tai ae uarereke e na bon tamaroa riki. N ana iango, takakaro a tamaroa tiaki te kabanea n tamaroa ibukiu. E bon raraoma bwa tabeua takakaro bon ibukin katean kinaakim ke ni kakannato man ana kabanemwane kouru aika kakawaki riki ao man maan.
Ibukin te taneiai are I karekea, teuana bukina are I tangira taekan Lucy ngke e takakaro n te beitibooro bon aio bwa ana kantaninga tamau I riai n tia ni kamatebwaia babaire mai tinaniku ao n aki raraoma ibukin ae N na rawea te booro. I riai ni kamatataa bwa tinau e tatangira te takakaro. E na tii kona ni miti au takakaro ngkana e mena n te onaoraki.
I a tia ni baireia n iira ana reirei tamau ao n aki ira te kaboo n takakaro n te reirei. Ngkanne ara kouti n te butibooro e tuangai bwa te kouti n te butibooro i Stanford e tangiria ni katawanou ma Merlin Olsen ao ngai. Ngkami ake kam a uarereke riki kam n aki ata Merlin. Ngaia temanna te kabanea n tamaroa n te takakaro mai buki are e takakaro n te Logan High School are I takakaro iai bwa te kuatabaeki, ao te tiebite(safety), ao ni kaoki booro ake a oreaki ao ni uotii nakon te kouru. Angiina reirei ake a nakoraoi aia tiim ni butibooro ni kabuta te aba a kataia n tuanga Merlin bwa e na takakaro ibukiia. Inanon te kuura e tokanikai n te Outland Trophy bwa te kabanea n tamaroa n te aba n te interia rainiman. N tokina Merlin bon ti ngaia te kateniman n aomata n rineaki n takakaro ibukin te National Football League draft ao n takakaro n te 14 aika ai reiti n te Pro Bowls. E riki bwa ngaia temanna kaain te Maneaba ni Kakannato n te butibooro n 1982.20
Ti katawanou ma te kouti mai Stanford n te auti n amawarake ae te Bluebird i Logan, Utah. Imwin ara taubai, e aki te roko n taraai. E taetae ni kaineta Merlin ma ni mwaninga taekau. Imwiin te katawanou, n te moantai, e rairaki nakoiu ma e aki kona n uringa arau. E a manga tuanga Merlin, “Ngkana ko rinea Stanford ao n tangiria ni kaira raoraom ma ngkoe, iai ana bwi aika tau tao e na kona ni baireaki.” Te mwakuri aio e kamatoa nakoiu bwa I riai n iira ana reirei tamau ae wanawana.
Tiaki au kantaninga bwa kam na aki irii takakaro ke ni kamanena te Intanete ke mwakuri ni kakukurei aika kimwareirei iai kairake n aomata. Aikai aekakin mwakuri ake a tangiria te tiatianaki, te baeranti, ao te wanawana. Ngkana a kamanenaaki n te wanawana, a na katamaroai maiura.
E ngae n anne, I kaungai ngkami ni kabane, kairake ma kaara, n rinanon kouru ao kantaninga ao ni kataia ni kammwakura te ongotaeka ae korakora riki. Arora ma ara rinerine ni katoabong a riai ni boraoi ma ara kouru. Ti riai ni karietaira iaon te rongorongo ni kamaiua te kewe ao kairakinakoan ami iango. E bon kakawaki ni karaoi rinerine aika a boraoi ma ara berita aika tabu ni mwakuri ibukin Iesu Kristo inanon te raoiroi.21 E riai n aki katikaki ara iango man te kouru anne ibukin te iango teuana ma teuana.
Te maiu aio bon te tai ni katauraoi ni kaitibo ma te Atua.22 Ngaira aomata aika kukurei ao ni kimwareirei. Ti kakaitau ibukin te nano ni kangare ao ni kamanena te tai ae e aki baireaki ma raoraora ao ara utu. Ma ti kainnanoia ni kina bwa iai te kantaninga ae e na tauaki ma te nano ake a na riki boton maiura ao ni kabane ara rinerine. Katan nakoam ao rongorongo ake a na katana kewem ake a tiana te rikirake a bon kona ni kaikoaki, ma ngkana a kauarerekea te onimaki iroun Iesu Krsito ma Ana Ekeretia, a na riki bwa kabuanibwai.
Au tataro bwa ngaira ake ti taua te nakoanibonga, ti na karaoi arora are a na boraoi ma kantaninga aika tamaroa ake a kainnanoaki irouia te koraki ake a mwakuri ibukin te Mwatita. Inanon bwaai ni kabane ti riai n uringnga bwa te riki n “ninikori n te kakoaua iroun Iesu” bon te ukeuke n tibwaua ae korakora imarenan abanuea ae te teretio ao te teretirio.23 Ti tangiria ni kuneaki n iteran te teretio are e tibwauaia. Ngkai ngai temanna Ana Abotoro, I kaota au koaua ae korakora ibukin koauan ana Mwakuri ni Kamaiu ao tabun Iesu Kristo, ara Tia Kamaiu. N aran Iesu Kristo, amen.