Seminelí
Mātiu 5:17–47


Mātiu 5:17–47

Ko e Fono Māʻolunga Angé

ʻĪmisi
Jesus Christ in Sermon on the Mount

ʻI he hokohoko atu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e Malanga ʻi he Moʻungá, naʻá Ne akoʻi ʻa e founga naʻá Ne haʻu ai ke fakakakato ʻa e fono ʻa Mōsesé, pea naʻá Ne fakafeʻiloaki ʻa e fono māʻolunga ange ʻo e ongoongoleleí. ʻE lava ke tokoniʻi koe ʻe he lēsoni ko ʻení ke ke moʻui ʻaki ʻa e fono māʻolunga ange ʻa Kalaisí kae lava ke ke hoko ʻo tatau ange mo e Tamai Hēvaní.

ʻOku akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e fono māʻolunga ange ʻo e ongoongoleleí

  • Ko e fē nai ha taimi kuo tokoniʻi ai koe ʻe hoʻo ʻi ha tuʻunga māʻolunga angé ke fakaleleiʻi hoʻo fakakaukaú?

  • Ko e hā naʻá ke lava ʻo vakai ki ai he taimi ko iá ka naʻe ʻikai ke ke lava ʻo vakai ki ai kimuʻa?

Hangē pē ko e lava ke ʻomi ʻe he vakai mei he tuʻunga māʻolunga angé ha fakakaukau lahi angé, naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá ha fono māʻolunga ange ke ʻoange kiate kinautolu ha fakakaukau ʻoku maʻongoʻonga angé. ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he fakakaukau maʻongoʻonga ange ko ʻení ke tau hoko ʻo tatau ange mo Ia mo e Tamai Hēvaní.‘I he Mātiu 5:17–20 naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí naʻá Ne hāʻele maí ke fakakakato ʻa e fono ʻa Mōsesé—kae ʻikai ko hano fakaʻauha, pe taʻofi, ha taha ʻo e ngaahi moʻoni taʻengata ʻi he fonó. Naʻe fakafoki mai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e kakato ʻo e ongoongoleleí ʻa ia naʻe mole koeʻuhí ko e faiangahalá mo e hē mei he moʻoní. Naʻá ne fakatonutonu ʻa e ngaahi akonaki loí mo fakahoko ʻa e ngaahi kikite naʻe fai ʻe he kau palōfita ʻo e Fuakava Motuʻá. ‘Oku kau ʻi he Mātiu 5:21–47 ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí fekauʻaki mo e ngaahi fono mo e tukufakaholo naʻe fokotuʻu ʻe he kau Siú ʻi he malumalu ʻo e fono ʻa Mōsesé. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻa e ʻuhinga totonu ʻo e fono ʻa Mōsesé pea akoʻi ha founga māʻolunga ange ʻo e anga māʻoniʻoní.

Lau ʻa e Mātiu 5:38–42, ʻo kumi ki ha sīpinga ʻe taha ʻo ha fekau mei he fono ʻa Mōsesé pea mo e fono māʻolunga ange naʻe akoʻi ʻe Sīsū ki Heʻene kau ākongá ko hono fetongí.

  • Ko e hā ha meʻa ʻe taha naʻe ʻafioʻi ʻe he Fakamoʻuí ko e konga ia ʻo e fono ʻa Mōsesé pe ngaahi tukufakaholo kehe naʻe fokotuʻu ʻe he kakaí?

  • Ko e hā ha fono māʻolunga ange naʻe foaki ʻe he Fakamoʻuí ko hono fetongí?

  • ʻE tokoni fēfē hono moʻui ʻaki e fono māʻolunga ange ko ʻení ki ha taha ʻo lahi ange ʻi he fono motuʻá ke hoko ʻo tatau ange mo e Tamai Hēvaní?

1. Fakakaukau ki ho ngaahi tūkunga fakatāutahá, pea fili ʻi he faʻa lotu ha taha ʻo e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ke fakakakato.

ʻEkitivitī A: Te u lava fēfē ʻo mapuleʻi ʻeku ʻitá?

Fakakaukau ki he taimi fakamuimuitaha naʻá ke ʻita aí.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mapuleʻi ʻa e ʻitá?

Lau ʻa e Mātiu 5:21–24, ʻo kumi ki he fono māʻolunga ange naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí fekauʻaki mo e ʻitá.

  • ʻOku ʻi ai nai ha meʻa te ke fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? Kapau ʻoku ʻio, ko e hā hono ʻuhingá?

 

 

ʻĪmisi
Former Official Portrait of Elder Lynn G. Robbins. Photographed March 2017. Replaced October 2019 (with Telescope ID: 2298123)

       

 

Naʻe fakamahino mai ‘e Palesiteni Tōmasi S. Monisoni (1927–2018) hotau fatongia ʻi hono mapuleʻi ʻetau ʻitá.

ʻĪmisi
Official portrait of President Thomas S. Monson, 2008.

Ko e ʻitá ko ʻete moʻulaloa ia ki he ivi tākiekina ʻo Sētané. He ʻikai lava ke fakaʻitaʻi kitautolu ʻe ha taha. Ko kitautolu pē ʻoku tau fili ke fai iá. Kapau ʻoku tau loto ke maʻu ʻa e laumālie totonú ʻi he taimi kotoa pē, kuo pau ke tau fili ke fakaʻehiʻehi mei he ʻitá. ʻOku ou fakamoʻoni atu ʻoku malava ke fai ia.

(Thomas S. Monson, “ʻE Hoku Tokoua, Mapuleʻi Ho Lotó,” Ensign pe Liahona, Nōvema. 2009, 68)

Kapau naʻá ke fili ʻa e ʻekitivitī A, tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa akó.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku hoko ai ʻa e Fakamoʻuí ko ha sīpinga ʻo hono moʻui ʻaki e fono māʻolunga ange ko ʻení?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke maʻu ai e mālohi ʻo e Fakamoʻuí ke tokoniʻi koe ke ke moʻui ʻaki e fono māʻolunga ange ko ʻení?

ʻEkitivitī E: Ko e hā ʻoku totonu ai ke u siʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau holi koví?

ʻĪmisi
A dandelion weed.
  • Ko e hā ‘e hoko kapau he ʻikai taʻaki ʻa e vaó mei he ngoué?

  • ʻOku tatau fēfē nai ʻa e ngaahi fakakaukau taʻefeʻunga ʻi hotau ʻatamaí mo e vao ʻi he ngoué?

Lau ʻa e Mātiu 5:27–28, ʻo kumi ki he ngaahi angahala naʻe fakatokanga ki ai ʻa e Fakamoʻuí.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e mafatukituki ʻo e angahala ʻo e holi koví:

ʻĪmisi
Official Portrait of Elder Jeffrey R. Holland. Photographed January 2018.

Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e holi koví ko ha angahala fakamaté? ʻOku ou pehē ʻoku ʻikai ngata pē ʻene fakaʻauha kakato ʻa e Laumālié ʻo uesia ai ʻetau moʻuí, ka ʻoku ou pehē ko e faiangahala ia, he ʻokú ne fakaʻuliʻi ʻa e vā fetuʻutaki māʻoniʻoni taha ʻoku foaki mai kiate kitautolu ʻe he ʻOtuá ki māmaní—ʻa e feʻofaʻaki ʻa e tangatá mo e fefiné mo e holi ʻoku maʻu ʻe ha ongomeʻa mali ke ʻomi ha fānau ki ha fāmili ʻoku fakataumuʻa ke taʻengata. … ʻOku ngaohi kitautolu ʻe he ʻofá ke tau fekumi ki he ʻOtuá mo tokoni ki he kakai kehé. Ka ko e holi koví, ʻoku ʻikai anga faka-ʻOtua ia ka ʻokú ne fakafiefiaʻi pē ʻene holí. ʻOku fakatupu ʻe he ʻofá ʻa ʻetau fie tokoní mo e angaʻofá; ʻoku ʻomi ʻe he holi koví ʻa e havalá.

(Jeffrey R. Holland, “ʻIkai ha Feituʻu moʻó e Fili ʻo Hoku Laumālié,” Ensign pe Liahona, Mē 2010, 44–45)

Hangē ko e lava ke tau toʻo ʻa e vaó mei he ngoué, te tau lava foki ʻo toʻo ʻa e ngaahi fakakaukau ʻulí mei hotau ʻatamaí. Lau ʻa e Mātiu 5:29–30 . ʻOku fakamatalaʻi ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Mātiu 5:33–34 naʻe fai ʻe Sīsū ʻa e talanoá ni ko hano fakatātaaʻi ʻetau ngaahi angahalá pea ʻoku totonu ke tau siʻaki ʻa e angahalá, koeʻuhí ke ʻoua naʻa tā hifo kitautolu ʻo laku ki he afí. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí.

  • Ko e hā naʻá ke lau naʻe makehe kiate koé? Ko e hā ha ngaahi fehuʻi ʻokú ke maʻu fekauʻaki mo e ngaahi veesi ko ʻení?

Mahalo te ke fie mamata ʻi he foʻi vitiō “Tokangaʻi Hoʻo Laká” (2:36), ʻoku ʻi he ChurchofJesusChrist.org. ʻI hoʻo mamataʻí, kumi e ola ʻo e fili ʻa e tangatá ke toʻo pe ʻikai toʻo ʻa e ngaahi fakakaukau holi koví mei hono ʻatamaí.

Kapau naʻá ke fili ʻa e ʻekitivitī E, tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa akó.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe hangē ai hono toʻo e ngaahi angahalá mei heʻetau moʻuí ko hano kapeʻi ha foʻi mata pe tuʻusi ha nimá?

  • Ko e hā ha ngaahi palopalema te tau ala fehangahangai mo ia kapau he ʻikai ke tau muimui ki he faleʻi ʻa e Fakamoʻuí ke toʻo ʻa e ngaahi angahalá mei heʻetau moʻuí?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke maʻu ai e mālohi ʻo e Fakamoʻuí ke tokoniʻi koe ke siʻaki ʻa e holi koví pe ngaahi fakakaukau taʻefeʻunga kehé?

ʻEkitivitī F: Ko e hā e founga ʻoku totonu ke u fai ki he kakai ʻoku ʻikai ke u feohi lelei mo iá?

Fakakaukau ki ha taha ʻoku ʻikai ke ke feohi lelei mo ia.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku tākiekina fēfē ho vā fetuʻutaki mo hoʻo Tamai Hēvaní ʻi hono maʻu ha ongo taʻeʻofa ki he tokotaha ko ʻení?

Lau ʻa e Mātiu 5:43–47, ʻo kumi ki he fono māʻolunga ange naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻe lava ʻo tokoni atu kiate koé.

  • Ko e hā e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea naʻe hā makehe kiate koé? Ko e hā ʻokú ke pehē ai ʻoku nau mahuʻingá?

Naʻe fakamatala ‘e Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ko Sīsū Kalaisi ʻa e sīpinga haohaoa ʻo e meʻá ni. Mahalo te ke fie mamata ʻi he foʻi vitiō “ʻOku Maʻu ʻa e ʻAloʻofá ʻe he Kau Manavaʻofá” mei he taimi 10:46 ki he 11:57, ʻoku ʻi he ChurchofJesusChrist.org, pe lau ʻa e fakamatala ʻi laló.

ʻĪmisi
Official portrait of Elder Dieter F. Uchtdorf of the Quorum of the Twelve Apostles, 2006. Called as Second Counselor in the First Presidency, 3 February 2008. Made official portrait in 2008 replacing portrait taken in 2004.

ʻOku hoko maʻu pē ʻa Kalaisi ko hotau faʻifaʻitakiʻangá. Naʻá Ne fakahaaʻi mai e foungá ʻi Heʻene ngaahi akonakí pea mo ʻEne moʻuí. Naʻá Ne fakamolemoleʻi ʻa e angahalá, ʻa e lea koví pea mo kinautolu ne nau feinga ke fakalaveaʻi mo fakamamahiʻi Iá.

Naʻe pehē ʻe Sīsū ʻoku faingofua ke tau ʻofa he niʻihi ʻoku ʻofa kiate kitautolú; naʻa mo e kau angahalá te nau lava ʻo fai ia. Ka naʻe akoʻi mai ʻe Sīsū Kalaisi ia ha fono māʻolunga ange. Kuo laui senituli e vanavanaiki mai ʻEne folofolá pea ʻoku ʻuhinga mai ia kiate kitautolu he ʻahó ni. ʻOku ʻuhinga ia kiate kinautolu kotoa pē ʻoku fie hoko ko ʻEne kau ākongá. ʻOku ʻuhinga mai ia kiate koe mo au: “ʻOfa ki homou ngaahi filí, tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku kapeʻi ʻa kimoutolú, fai lelei kiate kinautolu ʻoku fehiʻa kiate kimoutolú pea hūfia ʻa kinautolu ʻoku faikovi mo fakatanga kiate kimoutolú.” [ Mātiu 5:44 ; vakai foki ki he veesi 45–47 ].

ʻI he taimi ʻoku fonu ai hotau lotó ʻi he ʻofa ki he ʻOtuá, ʻoku tau hoko ai ʻo “feangaleleiʻaki, manavaʻofa, fefakamolemoleʻaki, ʻo hangē ko e [fakamolemoleʻi kitautolu] ʻe he ʻOtuá koeʻuhi ko Kalaisi.” [ ʻEfesō 4:32 ].

(Dieter F. Uchtdorf, “ʻOku Maʻu ʻa e ʻAloʻofá ʻe he Kau Manavaʻofá,” Ensignpe LiahonaMē 2012, 76)

Kapau naʻá ke fili ‘a e ʻekitivitī F, tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa akó.

  • Ko e hā naʻe ongoʻi ʻe he Fakamoʻuí fekauʻaki mo kinautolu naʻa nau anga taʻeʻofa kiate Iá?

  • Ko e hā ha ngaahi aʻusia ʻokú ke maʻu ʻi hoʻo feinga ke ʻofa ki ho ngaahi filí pe lotua ʻa kinautolu kuo anga taʻeʻofa kiate koé?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā te ke lava ʻo fai ke maʻu ai e mālohi ʻo e Fakamoʻuí ke tokoniʻi koe ke ke ʻofa ʻi ho ngaahi filí?

Ko hono moʻui ʻaki e fono māʻolunga angé

Fakalaulauloto ki he ʻelemēniti ʻo e fono māʻolunga angé ʻokú ke ongoʻi ʻoku fie maʻu ke ke tokanga taha ki he kakai moʻuí. Fakakaukau ke kole ki he Tamai Hēvaní ha fakamolemole mo ha tokoni ʻi hoʻo feinga ke fakatomala mo moʻui ʻaki e fono ko ʻení. Fekumi ki he fakahinohino ʻa e Laumālié ke ke ʻiloʻi e ngaahi meʻa ke faí. Mahalo te ke fie talanoa ki hoʻo mātuʻá, pīsopé, pe ko ha taki kehe ʻo e Siasí koeʻuhí ke nau lava ʻo tokoni atu ke ke moʻui ʻaki ʻa e fono ko ʻení.

Fili pē: Fie Ako Lahi Ange?

Mātiu 5:18 . Ko e hā ʻa e kihiʻi konga siʻi?

Ko e kihiʻí ko e mataʻitohi siʻisiʻi taha ia ʻi he ʻalafapeti faka-Hepeluú. Ko ekonga siʻí ko ha kiʻi fakaʻilonga siʻisiʻi ʻokú ne fakahaaʻi mai ʻa hono puʻaki kehekehe ʻo e ngaahi foʻi leá ʻi he lea fakafonua kuo tohí. Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí ki he ngaahi ʻelemēniti ko ʻeni ʻo e tohí ke fakahaaʻi te Ne fakahoko ʻa e konga kotoa pē ʻo e fono ʻa Mōsesé ʻo aʻu ki he fakaikiiki siʻisiʻi tahá.

Mātiu 5:22 . Ko e hā e foʻi leavale

mo hono ʻuhingá?

Ko e Raca ko ha foʻi lea faka-Alamea mo faka-Kalisi ki he valé, ʻa ia ʻokú ne fokotuʻu mai ʻa e tāufehiʻa. ʻE lava foki ke ʻuhinga ia ko e “vale, vaha, pe ko ha taha ʻoku ʻikai fakakaukau lelei.”

Mātiu 5:27–28 . Ko e hā ʻa e tono?

Ko e tonó ʻa e taimi ʻoku maʻu ai ʻe ha toko ua ha vā fetuʻutaki fakasekisuale lolotonga iá ʻoku mali ha taha pe fakatouʻosi ʻa e ongo faʻahi halaia ko ʻení ki ha taha kehe. (Vakai ki he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “ Tono, ” scriptures.ChurchofJesusChrist.org.)

Mātiu 5:43 . Naʻe haʻu mei fē ʻa e lea “ʻOfa ki ho kaungāʻapí, pea fehiʻa ki ho filí”?

Ko e fekau ko ia ke “ʻofa ki ho kaungāʻapí” ʻoku maʻu ia ʻi he Levitiko 19:18, ka ʻoku ʻikai ha potufolofola ʻi he Fuakava Motuʻá ʻoku fekauʻi kitautolu ke tau fehiʻa ki hotau filí. ʻO hangē naʻe ʻuhinga ʻa e Fakamoʻuí ki ha lea ne angamaheni ʻi Hono kuongá.