Ngaahi Tohi Tuʻutuʻuní mo e Ngaahi Uiuiʻí
2. Ko Hono Poupouʻi ʻa e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí ʻi he Ngāue ʻa e ʻOtuá ki he Fakamoʻuí mo e Hākeakiʻí


“2. Ko Hono Poupouʻi ʻa e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí ʻi he Ngāue ʻa e ʻOtuá ki he Fakamoʻuí mo e Hākeakiʻí,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní (2020).

“2. Ko Hono Poupouʻi ʻa e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá.

ʻĪmisi
tā fakafāmili

2.

Ko Hono Poupouʻi ʻa e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí ʻi he Ngāue ʻa e ʻOtuá ki he Fakamoʻuí mo e Hakeakiʻí

2.0

Talateu

ʻI hoʻo hoko ko e taki ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí, te ke poupouʻi ai ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí ʻi hono fakahoko e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí (vakai, 1.2). Ko e taumuʻa taupotu taha ʻo e ngāué ni ke tokoniʻi e fānau kotoa ʻa e ʻOtuá ke nau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá mo ha fiefia kakato.

Ko e konga lahi ʻo e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí ʻoku fakahoko ia ʻo fakafou ʻi he fāmilí. Ki he kāingalotu kotoa ʻo e Siasí, ʻoku fakatefito e ngāué ni ʻi ʻapi. ʻE tokoni atu ʻa e vahé ni ke ke maʻu ha vīsone ki he:

  • Fatongia ʻo e fāmilí ʻi he palani ʻa e ʻOtuá.

  • Ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí ʻi he ʻapí.

  • Fekauʻaki ʻi he vahaʻa ʻo e ʻapí pea mo e Siasí.

2.1

Ko e Fatongia ʻo e Fāmilí ʻi he Palani ʻa e ʻOtuá.

Ko e fāmilí ko e tuʻutuʻuni ia ʻa e ʻOtuá pea ko e uho ia ʻo ʻEne palaní. Ko kitautolu takitaha “ko ha foha pe ʻofefine ʻo ha mātu‘a fakalangi [mo] ha natula fakalangi pea mo ha ikuʻanga pau (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ChurchofJesusChrist.org). Ko ha konga kitautolu ʻo hona fāmilí. Naʻa tau nofo mo kinaua kimuʻa pea toki fanauʻi mai kitautolu ki māmaní.

Kuo fokotuʻu ʻe he Tamai Hēvaní ha ngaahi fāmili ʻi māmani, ko ha konga ʻo ʻEne palaní. Ko ʻEne taumuʻá ke ʻomi ʻe he ngaahi fāmilí ʻa e fiefiá kiate kitautolu. ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi fāmilí ha ngaahi faingamālie ke tau ako, tupulaki, ngāue, fakatomala, mo fakamolemoleʻi. Te nau lava ʻo tokoni ke tau teuteu ki he moʻui taʻengatá.

ʻOku maʻu ʻe ha kakai tokolahi ʻi he moʻuí ni ha ngaahi faingamālie siʻi ki ha ngaahi feohi fakafāmilli ʻofa. ʻOku ʻikai ha fāmili ia ʻe hao mei he faingataʻá, mamahí, mo e loto-mamahí. ʻOku tui ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí ki he ʻEikí pea feinga ke moʻui fakatatau mo e ngaahi moʻoni kuó Ne fakahā fekauʻaki mo e fāmilí. Kuo ʻosi talaʻofa ʻe he ʻEikí te Ne tokoni ke fuesia e ngaahi kavenga ʻa kinautolu kotoa ʻoku haʻu kiate Iá (vakai, Mātiu 11:28–30).

ʻOku fakapapauʻi ʻe he palani ʻa e Tamai Hēvaní ki he fiefia ʻe maʻu ʻe Heʻene fānaú kotoa ʻa e faingamālie ke tali ʻEne ongoongoleleí mo maʻu ʻEne ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga tahá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 137:7–10). Ko kinautolu kotoa pē ʻoku nau fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava mo e ʻOtuá te nau lava ʻo aʻusia e fiefia mo e “melino ʻi māmani pea mo e moʻui taʻengata ʻi he maama ka hoko maí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:23; vakai foki, Mōsaia 2:41).

ʻOku kau ʻi he talaʻofa ʻa e ʻOtuá ki he moʻui taʻengatá ʻa e mali taʻengatá, fānaú, mo e ngaahi tāpuaki kehe kotoa pē ʻo e fāmili taʻengatá. ʻOku kaunga ʻa e talaʻofa ko ʻení kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke nau lolotonga mali pe ʻikai kau ki ha fāmili ʻi he Siasí (vakai, 38.1.4). ʻOku fakapapauʻi ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení kiate kinautolu kotoa pē ʻoku fāifeinga ke moʻui ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisi.

2.1.1

Ngaahi Fāmili Taʻengatá

ʻOku faʻu ʻa e ngaahi fāmili taʻengatá ʻi he taimi ʻoku fakahoko ai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e ngaahi fuakavá ʻi heʻenau maʻu e ngaahi ouau ʻo e silá ʻi he temipalé. ʻOku toki ʻiloʻi ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e fāmili taʻengatá ʻi he taimi ʻoku tauhi ai ʻe he kāingalotú ʻa e ngaahi fuakava ko iá mo fakatomala ʻi he taimi ʻoku nau tōnounou aí. ʻE tokoniʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e kāingalotú ke nau mateuteu ke maʻu ʻa e ngaahi ouaú ni mo tauhi ʻenau ngaahi fuakavá.

ʻE lava ʻe he tokotaha takitaha ke fakahoko ha ngaahi fatongia kehekehe ʻi ha fāmili taʻengata. ʻOku toputapu mo mahuʻinga ʻa e ngaahi tufakanga fakafāmili kotoa pē. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi tufakanga fakafāmili ko ʻení ʻa e faʻeé mo e tamaí, ʻofefiné mo e fohá, tuofefiné mo e tuongaʻané, mehikitangá mo e faʻētangatá, kuifefiné mo e kuitangatá. ʻOku tokoni hono fakahoko e ngaahi tufakangá ni ʻi he ʻofá ke fakalakalaka ai e fānau ʻa e ʻOtuá ki he moʻui taʻengatá.

Ko ha tafaʻaki ʻe taha ʻo hono fokotuʻu ha ngaahi fāmili taʻengatá ko hono fakahoko e ngaahi ouau ʻi he temipalé ʻa ia ʻoku lava ai ʻa e kāingalotú ke sila ki heʻenau ngaahi kui kuo pekiá.

ʻI hono maʻu e mahino ki he palani ʻa e ʻOtuá, ʻoku fekumi leva e kāingalotú ki he ngaahi tāpuaki ʻo ha fāmili taʻengata.

2.1.2

Husepānití mo e Uaifí

Ko e mali ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine ko e tuʻutuʻuni ia ʻa e ʻOtuá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:15). ʻOku fakataumuʻa ʻa e husepānití mo e uaifí ke na fakalakalaka fakataha ki he moʻui taʻengatá (vakai, 1 Kolinitō 11:11).

Ko e taha e ngaahi fiemaʻu ki hono maʻu ʻo e moʻui taʻengatá ko e fakahoko ʻe ha tangata mo ha fefine ʻa e fuakava ʻo e mali fakasilesitialé (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4). ʻOku fakahoko ʻe ha ongomeʻa mali ʻa e fuakavá ni ʻi he taimi ʻokú na maʻu ai ʻa e ouau sila ʻo e mali ʻi he temipalé. Ko e fuakavá ni ko e fakavaʻe ia ʻo e fāmili taʻengatá. Ko e taimi ʻoku tauhi faivelenga aí, ʻokú ne fakaʻatā ai ʻena malí ke tuʻuloa ʻo taʻengata. Ko hono moʻoní, te na lava ʻo hoko ʻo tatau mo e ʻOtuá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:19–20).

Kuo tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ki he husepānití mo e uaifí ke na fepikitaiʻaki (vakai, Sēnesi 2:24; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:22). ʻI he fekaú ni, ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea pikitai ke līʻoa mo anganofo kakato ki ha taha. ʻOku fepikitaiʻaki ʻa e ongomeʻa malí ʻi heʻena feʻofaʻaki mo fetokoniʻaki.

ʻOku toe kau foki ʻi he pīkitaí ʻa e anganofo kakato ʻi he vahaʻa ʻo e husepānití mo e uaifí. ʻOku fakataumuʻa e feohi fakaesino ʻi he husepānití mo e uaifí ke fakaʻofoʻofa mo toputapu. Ko e tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá ke fakatupu ʻa e fānaú mo fakahaaʻi ʻa e ʻofá ʻi he vahaʻa ʻo e husepānití mo e uaifí. ʻOku totonu ke tataki ʻena feohi fakaesinó ʻe he ongoʻingofua mo e fakaʻapaʻapa—kae ʻikai ko e siokita.

Kuo fekau ʻe he ʻOtuá ke fakatatali ʻa e feohi fafale fakasekisualé ki he mali ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine. ʻOku tokoni ʻa e maʻa fakasekisuale kimuʻa pea toki malí mo e anganofo ʻi he lolotonga ʻo e nofomalí ke fiefia moʻoni ʻa e fakafoʻituituí pea mo hao mei he fakatuʻutāmaki fakalaumālié, fakaelotó, mo fakatuʻasinó. ʻOku poupouʻi ʻa e ngaahi mātuʻá mo e kau taki ʻo e Siasí ke nau fakahoko e meʻa kotoa te nau lavá, ke fakamamafaʻi ʻa e akonakí ni. (Vakai, 38.6.5.)

ʻE feinga ʻa e ongomeʻa malí ke na uouangataha ʻi hono fokotuʻu hona fāmilí (vakai, Sēnesi 2:24). ʻOku fiemaʻu ki he uouangataha ʻi he nofomalí ha fengāueʻaki kakato, ʻi hono fevahevaheʻaki ʻo e ngaahi fatongiá. ʻOku tuʻunga tatau ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. ʻOku ʻikai totonu ke puleʻi ʻe ha taha ha taha. ʻOku totonu ke fakahoko ʻena ngaahi filí ʻi he uouangataha mo e ʻofa, ʻo na fakatou kau kakato ki ai.

Naʻe fokotuʻu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ʻa e sīpinga ʻo e husepānití mo e uaifí. Naʻá na ngāue, lotu, mo moihū fakataha (vakai, Mōsese 5:1, 4). Naʻá na akoʻi ki heʻena fānaú ʻa e ongoongoleleí pea tangi fakataha ʻi hona ngaahi faingataʻaʻiá (vakai, Mōsese 5:12, 27). Naʻá na uouangataha ʻiate kinaua pea mo e ʻOtuá.

2.1.3

Ngaahi Mātu‘á mo e Fānaú

Ko e ʻuluaki fekau ʻa e ʻOtuá kia ʻĀtama mo ʻIvi ʻi heʻena hoko ko e husepāniti mo e uaifí ke ʻi ai haʻana fānau (vakai, Sēnesi 1:28). Kuo akoʻi ʻe he kau palōfita ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní “ʻoku kei tuʻu maʻu pē ʻa e fekau ko ia ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú ke nau fanafanau mo fakatokolahi ʻa māmaní” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani”; vakai foki, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:16–17).

Ko ha faingamālie mo ha fatongia toputapu ke tauhi ʻe ha husepāniti mo hono uaifi e fānau ʻokú na lava ke fanauʻi pe ohí. ʻOku maʻu ʻe he ngaahi mātuʻa ʻoku nau ohí ʻa e ngaahi tāpuaki mo e ngaahi fatongia tatau mo e ngaahi mātuʻa totonú.

ʻOku ʻomi fakataha ʻe ha husepāniti mo ha uaifi ʻofa e feituʻu lelei taha ke ohi mo lehilehiʻi hake ai e fānaú. ʻE ala taʻofi ʻe ha ngaahi tūkunga fakafoʻituitui hano ohi fakataha hake ʻe ha mātuʻa ʻa ʻena fānaú. Neongo ia, ka ʻe tāpuakiʻi kinaua ʻe he ʻEikí ʻo ka na kumia ʻEne tokoní mo feinga ke tauhi ʻena ngaahi fuakava mo Iá.

ʻOku ʻa e ngaahi mātuʻá ʻa e fatongia mātuʻaki mahuʻinga ke tokoniʻi ʻenau fānaú ke nau mateuteu ke maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá. Te nau akoʻi ʻenau fānaú ke nau ʻofa mo tauhi ki he ʻOtuá mo e niʻihi kehé (vakai, Mātiu 22:36–40). Te nau akoʻi kinautolu ke nau lotu ki he Tamai Hēvaní mo ako ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá (vakai, ʻAlamā 37:36–37, 44–46). Te nau tokoni ke mahino ki heʻenau fānaú ʻa e tokāteline ʻo e tui kia Sīsū Kalaisí, fakatomalá, papitaisó, mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:25). Te nau toe tokoni foki ke teuteu kinautolu ke nau fakahoko ʻa e ngaahi fuakavá ʻi heʻenau maʻu ʻa e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí mo e hakeakiʻí.

“ʻOku ʻa e ngaahi tamaí ke nau puleʻi honau ngaahi fāmilí ʻi he ʻofa mo e māʻoniʻoni pea ko honau fatongia ke tokonaki ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻo e moʻuí pea mo ha maluʻi maʻa honau ngaahi fāmilí” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani”). Ko e taimi ʻoku ʻikai ai ke ʻi ai ha husepāniti pe tamai ʻi he ʻapí, ʻoku tokangaʻi leva ʻe he faʻeé ʻa e fāmilí.

Ko hono tokangaʻi ʻo e fāmilí ko ha fatongia ia ke tokoni ke taki e kau mēmipa ʻo e fāmilí ke nau foki hake ʻo nofo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. ʻOku fakahoko ʻeni ʻaki e ngāue mo e akoʻi ʻi he angavaivai, angamalū, mo e ʻofa haohaoa, ʻo muimui ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí (vakai, Mātiu 20:26–28). ʻOku kau ʻi hono tokangaʻi ʻo e fāmilí ʻa hono taki ʻo e kau mēmipa ʻo e fāmilí ke lotu maʻu pē, ako e ongoongoleleí mo e ngaahi tafaʻaki kehe ʻo e moihuú. ʻE ngāue uouangataha ʻa e ngaahi mātuʻá ke fakahoko e ngaahi fatongiá ni.

“Ko e tefitoʻi fatongia ʻo e ngaahi faʻeé ke lehilehiʻi hake ʻa ʻenau fānaú” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani”). ʻOku ʻuhinga ʻa e lehilehiʻí ke fafanga, akoʻi, mo poupouʻi, ʻo muimui ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí (vakai, 3 Nīfai 10:4). ʻE tokoni ʻa e faʻeé, ʻo uouangataha mo hono husepānití, ke ako ʻe hono fāmilí e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí mo fakatupulaki e tui ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi. Te na ohi fakataha ai ha ʻātakai ʻo e ʻofa ʻi he fāmilí.

“ʻI he ngaahi fatongia toputapú ni, ʻoku haʻisia ai ʻa e ngaahi tamaí mo e ngaahi faʻeé ke na fetokoniʻaki ko e kaungā-ngāue tuʻunga tatau” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani”). Te na fealēleaʻaki fakataha ʻi he faʻa lotu pea mo e ʻEikí.

ʻĪmisi
tamai ʻokú ne akoʻi ʻa e fāmilí

2.2

Ko e Ngāue ʻa e ʻOtuá ki he Fakamoʻuí mo e Hakeakiʻí ʻi he ʻApí

Naʻe pehē ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí, “Ko e ʻapí ko e makatuʻunga ia ki he moʻui angatonú” (Tohi ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí, 11 Fepueli 1999). ʻOku kau ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí ʻi he tokoni ke fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻa ʻEne ngāue ʻo e fakamoʻuí mo e hakeakiʻí, ʻi honau ngaahi ʻapí.

Ke poupouʻi ʻa e kāingalotú ʻi hono fakahoko ʻo e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo hakeakiʻí ʻi he ʻapí, ʻe fakalotolahiʻi kinautolu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ke nau fokotuʻu ha ʻapi ʻoku nofoʻia ʻe he Laumālié. Te nau toe fakalotolahiʻi foki ʻa e kāingalotú ke nau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ʻaho Sāpaté, ako mo ʻilo ʻa e folofolá ʻi ʻapi, pea fakahoko fakauike ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. ʻE fakamamafaʻi makehe foki ʻe he kau takí ʻa hono poupouʻi ʻo e fakafoʻituitui ʻoku ʻikai tokoniʻi pe poupouʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e fāmilí.

2.2.1

Ko ha ʻApi ʻoku Nofoʻia ʻe he Laumālié

ʻOku poupouʻi e kāingalotu ʻo e Siasí ke ngaohi honau ngaahi ʻapí ko ha feituʻu ʻo e mālohi mo e fiefia fakalaumālie. Te nau lava ʻo fakaafeʻi e Laumālie ʻo e ʻEikí ki honau ngaahi ʻapí ʻaki ha fanga kiʻi ngāue iiki.

2.2.2

Tauhi ʻo e Sāpaté

Kuo fekau ʻe he ʻOtuá ki Heʻene fānaú ke nau “manatu ki he ʻaho sāpaté, ke tauhi ia ke māʻoniʻoni” (ʻEkesōtosi 20:8). ʻOku fakataha ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí he Sāpaté ke maʻu ʻa e sākalamēnití ko e fakamanatu kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:12). Ko e Sāpaté ko ha ʻaho ia ʻo e ako mo hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí ʻi falelotu pea ʻi ʻapi. ʻE lava ke fakamālohia ʻa e kāingalotú ʻi he Sāpaté ʻi heʻenau kau ʻi he ngaahi ʻekitivitī hangē ko e:

  • Moihū fakafoʻituitui ʻi he lotu mo e ʻaukai.

  • Ako mo e ʻilo ʻo e ongoongoleleí.

  • Ngāue fakaetauhi mo tokoni ki ha niʻihi kehe.

  • Hisitōlia fakafāmilí.

  • Taimi fiefia fakafāmili.

  • Ngaahi fakatahaʻanga kehe ʻoku tāú.

2.2.3

Ko e Ako mo hono ʻIlo ʻo e Ongoongoleleí ʻi ʻApi

Ko hono akoʻi mo ʻilo ʻo e ongoongoleleí ʻoku fakatefito ia ʻi ʻapi pea poupou ki ai e Siasí. ʻE poupouʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e kāingalotú kotoa ke nau ako ʻa e ongoongoleleí ʻi ʻapi he ʻaho Sāpaté pea mo e toenga ʻo e uiké. ʻOku fakamālohia ʻe he ako ʻo e ongoongoleleí ʻi ʻapí ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí. ʻOkú ne fakaloloto ange ʻa e ului ki he Tamai Hēvaní mo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.

Ko hano ako ʻo e folofolá ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí ko e lēsoni ia ʻoku fokotuʻu atu ki he ako ʻo e ongoongoleleí ʻi ʻapí.

ʻE fekumi e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí ki ha tataki fakalaumālie ʻi heʻenau fili ke ako e meʻa te ne feau lelei taha ʻenau ngaahi fiemaʻú. Makehe mei he ngaahi fakamatala fakafolofola ʻoku fokotuʻu atu ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú, te nau ala fakakaukau ʻi he faʻa lotu ke ako ʻa e:

  • Tohi ʻa Molomoná mo e ngaahi folofola kehé.

  • Ngaahi pōpoaki ʻo e konifelenisi lahí.

  • Ngaahi makasini ʻa e Siasí mo ha ngaahi kanotohi kehe ʻoku langaki moʻui.

2.2.4

Efiafi ‘i ʻApí mo e Ngaahi ʻEkitivitī Kehé

Kuo faleʻi ʻe he kau palōfita ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau fakahoko fakauike ha efiafi fakafāmili ʻi ʻapi. Ko ha taimi toputapu ʻeni maʻá e fakafoituituí mo e ngaahi fāmilí ke nau ako ai e ongoongoleleí, fakamālohia e fakamoʻoní, langaki e uouangatahá, pea mo fiefia mo e niʻihi kehé.

ʻOku fakafaingofua pē ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ʻo fakatatau mo e ngaahi tūkunga ʻo e kau mēmipá. ʻE lava ke fakahoko ia ʻi he Sāpaté pe ʻi ha toe ngaahi ʻaho mo ha taimi kehe. ʻE lava ke kau ai ʻa e:

  • Ako mo e fakahinohino ʻo e ongoongoleleí (ʻe lava ke ngāue ʻaki ʻa e naunau Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú ʻo fakatatau mo e fiemaʻú).

  • Ko hono tokoniʻi ʻo e niʻihi kehé.

  • Hiva pe tā ha ngaahi himi mo ha ngaahi hiva Palaimeli (vakai, vahe 19).

  • Ko hano poupouʻi e kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻi he Fakatupulaki ʻo e Fānaú mo e Toʻu Tupú.

  • Ko ha fakataha alēlea fakafāmili ke fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa, fakaleleiʻi ha ngaahi palopalema, mo fakafekauʻaki e ngaahi taimi-tēpilé.

  • Ngaahi ʻekitivitī fakatupulaki.

ʻE lava ke fakataha ʻa e kāingalotu tāutahá mo ha niʻihi ʻi ha ngaahi kulupu mavahe mei he ngaahi houalotu angamaheni he Sāpaté ke kau ʻi ha efiafi fakafāmili ʻi ʻapi mo fefakamālohiaʻaki ʻi hano ako ʻo e ongoongoleleí. ʻE lava ke hoko ʻa e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú ko ha maʻuʻanga tokoni maʻanautolu ʻoku loto ke ako fakatahá.

Koeʻuhí ke maʻu ʻe he ngaahi fāmilí ha taimi ke nau feohi ai, ʻoku totonu ke tuku ʻatā ʻe he kau takí ʻa e ngaahi efiafi Mōnité ke ʻoua naʻa fakahoko ai ha ngaahi fakataha pe ʻekitivitī ʻa e Siasí.

ʻE poupouʻi ʻe he kau takí ʻa e kāingalotú ke nau fakahoko maʻu pē ʻa e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí mo e feohi fakataha mo e fāmilí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:33). ʻE lava ke kau heni haʻanau maʻu meʻatokoni fakataha, ngāue mo tokoni fakataha, mo ha ngaahi ʻekitivitī fakatupulaki.

2.2.5

Ko Hono Poupouʻi ʻo e Fakafoʻituituí

ʻE tokoniʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e kāingalotu ʻoku nau fiemaʻu ha tokoni lahi angé. ʻE tokoniʻi ʻe he kau takí ʻa e kāingalotu ko ʻení mo honau ngaahi fāmilí ke nau maʻu ha ngaahi faingamālie ke aʻusia e feohi fakasōsiale ʻoku langaki moʻuí, mo tupulaki fakalaumālié. ʻE fakalotolahiʻi mo poupouʻi kinautolu ʻe he kau takí ʻi heʻenau feinga ke ako mo moʻui ʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻE toe ʻoange foki ʻe he kau takí ha ngaahi faingamālie ke nau tokoni ai ʻi he Siasí.

ʻĪmisi
ongomātu‘a ʻokú na kata

2.3

Ko e Fekauʻaki ʻi he vahaʻa ʻo e ʻApí pea mo e Siasí

ʻOku fakatefito ʻa e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí ʻi he ʻapí pea poupouʻi ʻe he Siasí. ʻOku fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he fetuʻutaki ʻi he vā ʻo e ʻapí pea mo e Siasí.

  • ʻE fakaʻapaʻapaʻi ʻe he kau takí mo e kau faiakó ʻa e tufakanga ʻo e mātuʻá pea tokoniʻi kinautolu. ʻE fokotuʻu mo pukepuke ʻe he kau takí mo e kau faiakó ha fetuʻutaki lelei mo e ngaahi mātuʻá.

  • ʻOku ʻi ai ha ngaahi fakatahaʻanga ʻe niʻihi ʻa e Siasí ʻoku mahuʻinga ʻi he uooti pe kolo takitaha. ʻOku kau heni ʻa e houalotu sākalamēnití mo e ngaahi kalasi mo e ngaahi fakataha fakakōlomu ʻoku fakahoko ʻi he Sāpaté. ʻOku ʻi ai ha ngaahi fakatahaʻanga, ngaahi ʻekitivitī, mo ha ngaahi polokalama kehe ʻoku ʻikai mahuʻinga. ʻE fokotuʻu kinautolu ʻe he kau takí ʻo fakatatau mo hano fiemaʻu ke tokoni ke feau e ngaahi fiemaʻu ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí. ʻE fakakaukauʻi ʻe he kau takí ʻa e ngaahi tūkunga mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakalotofonuá.

  • ʻE fakakaukauʻi ʻe he fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí ʻa honau ngaahi tūkungá ʻi he taimi ʻoku nau fakahoko ai ha ngaahi fili fekauʻaki mo ʻenau kau ʻi ha ngaahi polokalama ʻa e Siasí ʻoku ʻikai mahuʻingá.

  • ʻE tāpuakiʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kāingalotú ʻi heʻenau ngāue mo feilaulau ʻi Hono Siasí. Ka neongo ia, ʻoku ʻikai totonu ke hanga ʻe he taimi ʻoku foaki ki he ngāue he Siasí ʻo uesia ʻa e malava ʻe he kāingalotú ʻo fakahoko honau ngaahi fatongia ʻi ʻapí, ngāueʻangá, mo ha toe feituʻu pē. ʻOku ʻikai totonu ke fakamafasiaʻi e kau takí mo e kāingalotú ʻaki ha ngaahi fatongia faka-Siasi ʻoku fuʻu lahí. Pe ʻe kole ke nau fakahoko ha ngaahi feilaulau ʻoku fuʻu tōtuʻa ke poupouʻi ha ngaahi polokalama pe ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí.

Ko e taimi ʻe muimui ai e kāingalotú ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení mo e ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié, ʻe tāpuakiʻi ʻe he Tamai Hēvaní ʻenau ngaahi ngāué.