Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au 2024
2–8 Tīsema: “Ke Tauhi ʻa Kinautolu ʻi he Hala Totonú.” Molonai 1–6


“2–8 Tīsema: ‘Ke Tauhi ʻa Kinautolu ʻi he Hala Totonú.’ Molonai 1–6,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e ʻApí mo e Lotú: Tohi ʻa Molomoná 2024 (2023)

“2–8 Tīsema Molonai 1–6,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e ʻApí mo e Lotú: 2024 (2023)

ʻĪmisi
Ko hono papitaiso ʻe ʻAlamā ʻa e kakaí ʻi he Vai ʻo Molomoná

Minerva Teichert (1888–1976), Ko e Faipapitaiso ʻa ʻAlamā ʻi he Ngaahi Vai ʻo Molomoná, 1949–1951, oil on masonite, ʻinisi ʻe 35 7/8 × 48. Brigham Young University Museum of Art, 1969

2–8 Tīsema: “Ke Tauhi ʻa Kinautolu ʻi he Hala Totonú”

Molonai 1–6

Hili hono fakaʻosi ʻe Molonai ʻa e lekooti ʻene tamaí ki he kakai Nīfaí mo hono fakanounouʻi ʻa e lekooti ʻo e kakai Sēletí, naʻá ne fakakaukau kuo ʻosi ʻene ngāue tauhi lekōtí (vakai, Molonai 1:1). Ko e hā mo ha toe meʻa ke lea ʻaki fekauʻaki mo ha ongo puleʻanga kuo fakaʻauha ʻo ʻosiʻosingamālie? Ka kuo mamata ‘a Molonai ki hotau kuongá (vakai, Molomona 8:35), pea naʻe ueʻi fakalaumālie ia ke ne “tohi mo ha ngaahi meʻa siʻi ʻe niʻihi, heiʻilo naʻa ʻaonga ʻapē ia … ʻi ha ʻaho ʻamui” (Molonai 1:4). Naʻá ne ʻilo naʻe tuʻunuku mai e mafola ʻa e hē mei he moʻoní, ʻo ʻomi ai ha puputuʻu fekauʻaki mo e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pea fekauʻaki mo e tui fakalotú fakalūkufua. Mahalo ko e ʻuhinga ʻeni naʻá ne fakamahino fakaikiiki ai fekauʻaki mo e sākalamēnití, papitaisó, foaki ʻo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, mo e ngaahi tāpuaki ʻo e fakatahataha mo e kakai tuí ke “[fetauhiʻaki] ʻi he hala totonú, … ʻo falala taha pē ki he ngaahi lelei ʻa Kalaisi, ʻa ia ko e tupuʻanga mo e fakahaohaoaʻanga ʻo [ʻetau] tuí” (Molonai 6:4). ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi fakakaukau pelepelengesi pehení ha ʻuhinga ke tau fakamālōʻia ʻa e ʻEikí ʻi hono fakatolonga ʻa e moʻui ʻa Molonaí kae lava ke ne “tohi mo ha toe meʻa siʻi ʻe niʻihi” (Molonai 1:4).

Ngaahi Fakakaukau ki he Ako ʻi ʻApí mo e Lotú

Molonai 1

Te u lava ʻo muimui ʻia Sīsū Kalaisi neongo ʻa e fakafepakí.

ʻI hoʻo lau ʻa e Molonai 1, ko e hā ʻa e meʻa ʻokú ne ueʻi fakalaumālie koe fekauʻaki mo e faivelenga ʻa Molonai ki he ʻEikí pea mo hono uiuiʻí? Ko e hā ha ngaahi founga ʻe hanga ai ʻe ha taha ʻo “fakaʻikaiʻi ʻa Kalaisi”? (Molonai 1:2–3). Fakalaulauloto ki he founga te ke lava ai ʻo tui faivelenga kia Sīsū Kalaisí, ʻo aʻu ki he taimi ʻokú ke fehangahangai ai mo e ngaahi ʻahiʻahí mo e fakafepakí.

Molonai 2–6

Kuo pau ke fakahoko ʻa e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí hangē ko e fekau ʻe he ʻEikí.

Naʻe lolotonga hola holo ʻa Molonai ke fakahaofi ʻene moʻuí ʻi he taimi naʻá ne hiki ai ʻa e ngaahi vahe ko ʻení. Ko e hā ka hohaʻa ai ke ne tohi fekauʻaki mo e ngaahi fakaikiiki fakangāué ʻo hangē ko e founga fakahoko ʻo e ngaahi ouaú? Fakalaulauloto ki heni ʻi hoʻo lau ʻa e Molonai 2–6. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ngaahi fakaikiiki ko ʻení ki he ʻEikí? Ko ha ngaahi fehuʻi ʻeni te ne ala tataki hoʻo akó:

Hilifakinimá (Molonai 2; 6:4).Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he ngaahi fakahinohino ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Molonai 2:2 fekauʻaki mo e ouau ʻo e hilifakinimá? ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “maʻu pea ngāue mo fakamaʻa … ʻe he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní”? (Molonai 6:4).

Fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí (Molonai 3).Ko e hā ʻokú ke maʻu ʻi he vahe ko ʻení ʻe lava ke tokoni ki ha taha ke ne teuteu ke fakanofo ia ki he lakanga fakataulaʻeikí? Ko e hā e meʻa ʻokú ke maʻú ʻa ia ʻe ala tokoni ki ha taha ke teuteu ke ne fakahoko ha ouau?

Ko e sākalamēnití (Molonai 4–5; 6:6).Ko e hā ha meʻa te ke lava ʻo fai ke ʻai ʻa e sākalamēnití ke hoko ko e meʻa fakalaumālie mahuʻinga ia ʻo ho uiké?

Papitaisó (Molonai 6:1–3).Ko e hā ha meʻa ʻokú ke fai ke hokohoko atu hono feau e ngaahi fiemaʻu ki he papitaisó?

ʻĪmisi
maʻu ʻe ha finemui ha tāpuaki

Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻa e founga ʻoku totonu ke fakahoko ʻaki ʻa e ngaahi ouaú

Ko e hā ha founga te ke liliu ai e anga hoʻo fakakaukau atu, kau atu, pe teuteuʻi ʻa e niʻihi kehé ki he ngaahi ouau ko ení, ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa kuó ke akó?

Vakai foki, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:20.

Fakafaivaʻi. Ko ha founga lelei ʻe taha ke manatuʻi ai e meʻa ʻokú ke akó ko hono fakamatalaʻi ia ki he niʻihi kehé. Hangē ko ʻení, ʻahiʻahi fakatātaaʻi ha ngaahi tūkunga hangē ko ʻení: ʻOku ʻikai fakapapauʻi ʻe ha kaungāmeʻa pe ʻokú ne mateuteu ke papitaiso. Te ke fakaʻaongaʻi fēfē ʻa e Molonai 6 ke tokoniʻi ʻaki iá?

Molonai 4–5

ʻOku tokoni hono maʻu ʻo e sākalamēnití ke u ʻunu ʻo ofi ange kia Sīsū Kalaisi.

Mahalo kuo tuʻo lahi hoʻo fanongo ki he lotu tāpuakiʻi ʻo e sākalamēnití, ka ko e hā hono tuʻo lahi hoʻo fakakaukau ki he ʻuhinga ʻo e ngaahi foʻi leá? Mahalo te ke lava ʻo feinga ke hiki maʻuloto ʻa e ongo lotu tāpuaki ʻo e sākalamēnití. Hili ia pea fakafehoanaki ʻa e meʻa naʻá ke tohí mo e Molonai 4:3 mo e 5:2. Naʻá ke fakatokangaʻi nai ha meʻa ʻi he ongo lotu ko ʻení naʻe teʻeki ke ke fakatokangaʻi kimuʻa?

Fakakaukau ke fakakau ha himi sākalamēniti ʻi hoʻo akó, hangē ko e “Ke Tau Fakamanatu” (Ngaahi Himi, fika 101).

Molonai 6:4–9

ʻĪmisi
fakaʻilonga seminelí
ʻOku fetauhiʻaki ʻe he kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ʻa honau laumālié.

Ko e fili ko ia ke muimui ʻia Kalaisí ko ha fili fakafoʻituitui ia, ka ʻe lava ke tokoni ʻa e niʻihi ʻoku tau tui tataú ke tauhi kitautolu “ʻi he hala totonú” (Molonai 6:4–5). Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he kuonga ʻo Molonaí ke nau fefakamālohiaʻaki aí? ʻI hoʻo lau e Molonai 6:4–9, fakalaulauloto ki he ngaahi tāpuaki ʻoku haʻu mei hono “lau ʻa [kitautolu] ki he kakai ʻo e siasi ʻo Kalaisí” (Molonai 6:4).

Te ke lava foki ʻo fakakaukau ki he kakai ʻoku maʻulotu ʻi ho uōtí pe koló. ʻOku ʻi ai nai ha taha ʻokú ne fiemaʻu makehe hoʻo ʻofá—mahalo ko ha taha ʻoku foʻou pe toki foki mai? Te ke tokoni fēfē nai ke ʻai ʻenau ngaahi aʻusia ʻi he lotú ke tatau mo e meʻa naʻe fakamatalaʻi ʻe Molonaí? Mahalo te ke maʻu ha ueʻi fakalaumālie ʻi he konga 1 ʻo e pōpoaki ʻa Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi “Ko e Fiemaʻu ke ʻi ai ha Siasí” (Liahona, Nōvema 2021, 24–25).

ʻI hoʻo fakalaulauloto ki he ʻuhinga ʻo e “fafanga ʻa kinautolu ʻaki ʻa e folofola lelei ʻa e ʻOtuá” (Molonai 6:4), ʻe ala tokoni ke ke fakakaukau ki he fafanga ʻoku fiemaʻu ʻe ha tengaʻi ʻakau pe ko ha pēpē—pea mo e meʻa ʻe hoko kapau ʻe liʻaki ia. Fekumi ʻi he Molonai 6:4–9 ki ha ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e founga te ke lava ai ʻo tokoni ke “fafanga” fakalaumālie ʻa e niʻihi kehé. Kuo tokoni fēfē nai ho kaungā ākongá ke fafangaʻi koe?

ʻOku ʻikai mahino ki he tokotaha kotoa pē ʻa e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke “lau ʻa kinautolu ki he kakai ʻo e siasi ʻo Kalaisí” pea ke “faʻa fakataha” ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Siasí. Te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e ʻuhinga ʻokú ke houngaʻia ai ke hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí? (vakai ki he ngaahi konga kehe ʻo e pōpoaki ʻa Palesiteni ʻOakesi “Ko e Fiemaʻu ke ‘i ai ha Siasí”).

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange, vakai ki he makasini Liahona ʻo e māhina ní mo e Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú.

Ngaahi Fakakaukau ki hono Akoʻi ʻo e Fānaú

Molonai 2–6

Ko e Laumālie Māʻoniʻoní ko ha meʻafoaki toputapu.

  • ʻOku tuʻo lahi hono lea ʻaki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní pe Laumālié ʻi he Molonai 2–6. Mahalo te ke lava ʻo kole ki hoʻo fānaú ke nau kumi e veesi kotoa pē ʻoku fakamatala kiate Iá, lau e ngaahi veesi ko iá, pea hiki e meʻa ʻoku nau ako fekauʻaki mo e Laumālie Māʻoniʻoní. Te mou lava foki ʻo fevahevaheʻaki ha ngaahi aʻusia ʻo ha taimi naʻá ke ongoʻi ai ʻa e ivi tākiekina ʻo e Laumālié.

Molonai 4–5

ʻOku ou toʻo ʻa e sākalamēnití ke fakahaaʻi te u manatuʻi maʻu pē ʻa Sīsū Kalaisi.

  • ʻE lava ke iku hono lau mo hoʻo fānaú ʻa e lotu tāpuakiʻi ʻo e sākalamēnití ki ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo e founga ke maʻu ai ha ngaahi aʻusia ʻuhingamālie ange ʻi he sākalamēnití. Mahalo ʻe tokoni ke nau fakakaukauloto ki hanau kaungāmeʻa ko ʻene fuofua haʻu ʻeni ki he houalotu sākalamēnití. Te tau fakamatalaʻi fēfē nai ki hotau kaungāmeʻá ʻa e ʻuhinga ʻo e sākalamēnití mo e ʻuhinga ʻoku toputapu aí? Poupouʻi hoʻo fānaú ke nau fakaʻaongaʻi ha meʻa mei he Molonai 4 pe 5 ʻi heʻenau fakamatalá. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he fānau iiki angé ʻa e peesi ʻekitivitī ki he uike ní pe Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí, fika 108.

  • Fakakaukau ke hivaʻi fakataha ha foʻi hiva ʻokú ne tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau fakakaukau ki he Fakamoʻuí (hangē ko e “Loto ʻApasia,” Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 11). Te ke lava foki ʻo akoako ʻa e tangutu loto-ʻapasia lolotonga ʻa e sākalamēnití.

Molonai 6:1–3

Te u lava ʻo teuteu ke papitaiso.

  • Ko hai ʻe lava ke papitaisó? Tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau kumi ʻa e ngaahi tali ki he fehuʻi ko ʻení ʻi he Molonai 6:1–3. ʻOku ʻuhinga ki he hā ke maʻu ha “loto-mafesifesi mo ha laumālie fakatomalá”? (Molonai 6:2). ʻOku tokoni fēfē nai eni ki heʻetau teuteu ki he papitaisó? Fakakaukau ke talaange ki hoʻo fānaú ʻa e founga naʻá ke teuteu ai ke papitaisó.

Molonai 6:4–6, 9

ʻOku tau ʻalu ki he lotú ke tau maʻu ʻa e sākalamēnití mo fepoupouʻaki mo e niʻihi kehé.

  • ʻOku ʻiloʻi nai ʻe hoʻo fānaú ʻa e ʻuhinga ʻokú ke saiʻia ai ʻi he ʻalu ki he lotú? ʻE lava ke hoko ‘a hono lau ʻo e Molonai 6:4–6, 9 ke ke maʻu ai ha faingamālie ke mou aleaʻi fakataha ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku tau fai ʻi he lotú. Mahalo te nau lava ʻo tā ha ʻū fakatātā ʻo ʻenau fai ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení (hangē ko e lotú, akoʻí, hivá, mo e maʻu ʻo e sākalamēnití).

  • Hili hono lau fakataha ʻa e Molonai 6:4 , te ke lava mo hoʻo fānaú ʻo sio ki ha ʻū fakatātā pe sīpinga ʻo e meʻakai moʻui leleí pea fakafehoanaki hono fafangaʻi hotau sinó ki hono “fafangaʻi ʻa kinautolu ʻaki ʻa e folofola lelei ʻa e ʻOtuá.”  

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange, vakai ki he makasini Ko e Kaumeʻá ʻo e māhina ní.

ʻĪmisi
Ko e toitoi ʻa Molonai ʻi ha ʻana

Molonai ʻi ha ʻAna, tā fakatātā ʻa Jorge Cocco