Usa ka Kasaysayan sa mga Templo
Sa karaan ug sa modernong mga panahon ang mga tawo sa pakigsaad sa Ginoo miisip sa pagtukod og mga templo nga usa ka buluhaton nga pihong gikinahanglan sa ilang mga kamot.
Usa ka Dapit nga Gigahin
Ang mahinungdanon nga ideya sa templo sa karon ug ingon man sa kaniadto mao ang mahitungod sa usa ka dapit nga tuyo nga gigahin alang sa serbisyo nga giisip nga sagrado; sa mas inistrikto nga pagsabut, ang templo usa ka building nga gitukod ug para lamang sa mga mapahinunguron sa sagradong mga tulumanon ug mga seremonya.
Ang Linatin nga templum mao ang katugbang sa Hebreohanon nga beth Elohim ug nagpasabut nga balay sa Dios; busa kini nagpasabut nga balay sa Ginoo.
Ang ingon nga estraktura gihimo na sa nagkalahi nga mga katuigan, sa mga tigsimba og mga dios-dios ug sa mga sumusunod sa tinuod ug buhing Dios. Samtang ang mga gawas nga luna sa ingon nga mga templo gigamit isip mga dapit sa kinatibuk-ang panagtigum ug mga seremonya nga pangbubliko, kanunay adunay mga dapit sa sulod diin ang makasulod lamang mao ang pinili nga mga pari ug diin, gipangangkon, nga ang presensya sa balaang binuhat gipakita. Ang mga templo wala gayud isipa nga mga dapit alang sa ordinaryo nga publikong panagtigom apan isip sagradong mga estraktura nga gipahinungod sa pinakabalaang mga seremonya niana nga piho nga pamaagi sa pagsimba.
Ang Tabernakulo sa Karaang Israel
Sa karaang kapanahunan, ang mga tawo sa Israel nailhan tali sa mga kanasuran isip mga tigtukod og mga santuwaryo sa ngalan sa buhing Dios. Kini nga serbisyo piho nga ipahimo kanila ni Jehova, kinsa ilang gituohan nga serbisyohan. Ang kasaysayan sa Israel isip usa ka nasud nagsugod gikan pa sa Exodo. Wala madugay nakaeskapo sila gikan sa palibut sa tigsimba og mga dios-dios nga mga Ehiptuhanon nga gikinahanglan gikan kanila ang pag-andam og santuwaryo, diin si Jehova mopakita sa Iyang presensya ug mopadayag sa Iyang kabubut-on isip ilang gidawat nga Ginoo ug Hari.
Ang tabernakulo sagrado sa Israel sama sa santuwaryo ni Jehova. Gitukod kini sumala sa gipadayag nga plano ug mga espisipikasyon (tan-awa sa Exodo 26–27). Lig-on kini ug mabalhin-balhin nga estraktura, ug, bisan usa lamang kini ka tolda, gigamitan kini sa pinakamaayo, pinakamahalon, ug dili mapalit nga mga materyal nga naangkon sa mga tawo. Kini nga matang sa hilabihan katahum mao ang halad sa usa ka nasud ngadto sa Ginoo. Sa tanang aspeto mao kadto ang pinakamaayo nga ikahatag sa mga tawo, ug si Jehova mibalaan sa gihalad nga gasa pinaagi sa balaanon Niya nga pagdawat.
Human ang Israel naestablisar sa yutang saad, sa dihang, human sa upat ka dekada nga paglibut sa kamingawan, ang mga tawo sa pakigsaad sa katapusan nakaangkon sa Canaan alang sa ilang kaugalingon, ang tabernakulo nahatagan ra sa kapahulayan didto sa Silo; ug didto miadto ang mga tribo sa pagkat-on sa kabubut-on ug sa pulong sa Dios (tan-awa sa Josue 18:1; 19:51; 21:2; Mga Maghuhukom 18:31; 1 Samuel 1:3, 24; 4:3–4). Sa wala madugay gidala kini ngadto sa Gabaon (tan-awa sa 1 Cronicas 21:29; 2 Cronicas 1:3) ug dayon sa wala madugay ngadto sa Siyudad ni David, o Zion (tan-awa sa 2 Samuel 6:12; 2 Cronicas 5:2).
Ang Templo ni Solomon
Si David, ang ikaduhang hari sa Israel, nagtinguha ug nagplano sa pagtukod og usa ka balay alang sa Ginoo, namahayag nga siya ang hari, dili angay, mopuyo sa palasyo sa cedro, samtang ang santuwaryo sa Dios usa lamang ka tolda (tan-awa sa 2 Samuel 7:2). Apan ang Ginoo namulong pinaagi sa ba-ba ni Nathan nga propeta, nagdumili sa gisugyot nga paghalad, tungod kay si David, ang hari sa Israel, bisan sa daghang mga aspeto usa ka tawo nga nagsunod gayud sumala sa kabubut-on sa Ginoo, nakasala, ug ang iyang sala wala pa mapasaylo (tan-awa sa 2 Samuel 7:1–13; 1 Cronicas 28:2–3). Bisan pa man, si David gitugutan sa pagpundok og mga materyales alang sa balay sa Ginoo, ang edipisyo nga dili siya ang motukod, apan ang iyang anak, si Solomon.
Diha dayon sa pagpuli ni Solomon sa trono gitakda dayon niyang sugdan ang pagpatrabaho sa templo. Iyang gipahimutang ang pundasyon pag-abut sa ikaupat nga tuig sa iyang paghari, ug ang building nahuman sulod sa pito ka tuig ug tunga. Ang pagkatukod sa Templo ni Solomon usa ka panghitabo nga naghimo og bag-ong panahon sa kasayaysayan, dili lamang sa kasaysayan sa Israel apan sa kalibutan.
Sumala sa kasagaran nga nadawat nga kronolohiya, ang templo nahuman mga 1005 b.c. Sa arkitektura ug sa pagkatukod, sa desinyo ug sa pagkamahalon, nailhan nga usa sa pinakatalagsaon nga mga building sa kasaysayan. Ang pagpahinungod nga serbisyo miabut og pito ka adlaw—usa ka semana nga pagmaya sa Israel. Ang kamabination nga pagdawat sa Ginoo nakita diha sa panganod nga mipuno sa sagradong mga lawak samtang namahawa ang mga pari, “kay ang himaya sa Ginoo nakapuno sa balay sa Dios” (2 Cronicas 5:14; tan-awa usab sa Exodo 40:35; 2 Cronicas 7:1–2).
Ang Pagpasipala sa Templo ni Solomon
Ang labaw ka mahimayaon niining talagsaon nga estraktura nahitabo sulod lamang sa mubo nga panahon. Traynta y kwatro ka tuig human sa pagpahinungod niini, ug lima ka tuig human sa pagkamatay ni Solomon, misugod kini sa pagkunhod; ug kini nga pagkunhod sa wala madugay miresulta sa kinatibuk-ang pagpanglungkab ug sa katapusan nahimo ang aktwal nga pagpasipala. Si Solomon natintal sa mga pangdani sa mga babaye nga tigsimba og dios-dios, ug ang iyang sayop nga mga pamaagi nakapasamot sa kadautan sa Israel. Ang templo sa ngadto-ngadto nawad-an sa iyang pagkasagrado, ug si Jehova mibawi sa Iyang panalipod nga presensya gikan sa dapit nga dili na balaan.
Ang mga Ehiptuhanon, nga miulipon sa mga tawo nga naluwas, gitugutan na usab sa pagpanglupig sa Israel. Si Sisak, hari sa Ehipto, mibuntog sa Jerusalem, “ug iyang gikuha ang mga bahandi sa balay sa Ginoo” (1 Mga Hari 14:25–26). Ang buhat sa pagpasipala nagpadayon lahus sa daghang mga siglo. Dosyentos dise sayis ka tuig human sa pagpangguba sa mga Ehiptuhanon, si Achaz, hari sa Juda, mitangtang sa altar ug sa bunyaganan ug gibiyaan kini nga sama na lamang sa usa ka balay nga kaniadto usa ka templo ang nagbarug (tan-awa sa 2 Mga Hari 16:7–9, 17–18; tan-awa usab sa 2 Cronicas 28:24–25). Wala madugay, si Nabucodonosor, hari sa Babelonia, mikompleto sa pagpangguba sa templo ug miguba sa building pinaagi sa pagsunog (tan-awa sa 2 Cronicas 36:18–19; tan-awa usab sa 2 Mga Hari 24:13; 25:9).
Ang Templo sa Zorobabel
Sa ingon, mga 600 ka tuig sa wala pa ang pag-abut dinhi sa yuta sa atong Ginoo, ang Israel napasagdan nga walay templo. Ang mga tawo nahimong mga tigsimba sa mga dios-dios ug ang tanan mga dautan, ug ang Ginoo misalikway kanila ug sa ilang mga santuwaryo. Ang gingharian sa Israel, nga naglangkob sa gibana-bana nga 10 sa 12 ka mga tribo, nahimong ulipon sa Asiria mga 721 b.c., ug sa wala madugay sa usa ka siglo ang gingharian sa Juda gibuntog sa mga taga-Babelonia. Sulod sa 70 ka tuig ang mga tawo sa Juda—human niana naila nga mga Judio—nagpabilin sa pagkaulipon, gani sigon sa gipanagna (tan-awa sa Jeremias 25:11–12; 29:10).
Dayon, ubos sa mahigalaong pagdumala ni Ciro (tan-awa sa Esdras 1, 2) ug Dario (tan-awa sa Esdras 6), gitugutan sila nga makabalik sa Jerusalem ug sa makausa sa pagtukod og templo sumala sa ilang hugot nga pagtuo. Agi og paghinumdom sa tigmando sa mao nga buhat, ang gipahiuli nga templo nailhan sa kasaysayan isip Templo sa Zorobabel. Samtang kini nga templo kulang kaayo sa katahum ug kabuhong sa pagkahuman niini itandi sa matahum nga Templo ni Solomon, kini hinoon mao ang pinakamaayo nga natukod sa mga tawo, ug ang Ginoo midawat niini isip usa ka halad nga nagpakita sa gugma ug debosyon sa Iyang mga anak sa pakigsaad.
Ang Templo ni Herod
Mga 16 ka tuig sa wala pa matawo si Kristo, si Herod I, hari sa Judea, misugod sa pagtukod og usab sa nadaut ug hingpit nga naguba nga Templo sa Zorobabel. Sulod sa lima ka siglo kadto nga estraktura nagbarug, ug sa walay duda naggun-ob sa kawala nay pagtagad niini ug nga gilabyan sa kapanahunan.
Daghang hitabo sa yutan-ong kinabuhi sa Manluluwas may kalabutan sa Templo ni Herod. Klaro kaayo gikan sa kasulatan nga samtang misupak sa pagpakaubos ug gigamit sa pagnegosyo nga ang kabalaan niini gipanamastamasan, si Kristo miila sa pagkasagrado sa mga dapit sa templo. Sa bisan unsang pangalan kini nailhan, para Kaniya balay kini sa Ginoo.
Ang hingpit nga pagkagun-ob sa templo gipanagna na sa atong Ginoo samtang Siya nagpuyo pa dinhi sa unod (tan-awa sa Mateo 24:1–2; Marcos 13:1–2; Lucas 21:6). Sa tuig a.d. 70 ang templo hingpit nga gigun-ob pinaagi sa pagsunog nga may kalabutan sa pagkabihag sa Jerusalem sa mga Taga-Roma ubos ni Tito.
Mga Templo sa Karaang Amerika
Ang Templo ni Herod mao ang katapusang templo nga gipalambo sa Eastern Hemisphere sa karaang kapanahunan. Gikan sa pagkagun-ob nianang talagsaon nga edipisyo padayon ngadto sa panahon sa pagkatukod og balik sa Simbahan ni Jesukristo niadtong ika-19 nga siglo, ang bugtong nato nga rekord sa pagtukod og templo mao kana nga gihisgutan diha sa Basahon ni Mormon, nga nagpamatuod nga ang mga templo gitukod sa dapit nga karon nailhan nato nga kontinente sa Amerika, apan kita adunay pipila lamang ka detalye sa pagtukod ug kamatuoran kabahin sa mga ordinansa nga pang-administratiba kabahin niini nga mga templo sa kasadpan. Ang mga tawo mitukod og templo mga 570 b.c., ug kini atong nahibaloan nga gisunod sa pamaagi sa Templo ni Solomon, bisan og kini dili kaayo sama katahum sa labihan katahum nga estraktura sa kaanindot ug sa mahalon nga mga butang (tan-awa sa 2 Nephi 5:16).
Sa dihang ang nabanhaw nga Ginoo mipakita sa Iyang kaugalingon ngadto sa mga Nephite sa kasadpang kontinente, Siya nakakita kanila nga nagpundok didto sa templo (tan-awa sa 3 Nephi 11:1–10).
Ang Basahon ni Mormon, hinoon, wala maghisgot kabahin sa mga templo bisan sa una nga panahon sa pagkagun-ob sa templo sa Jerusalem; ug, dugang pa, ang nasud sa mga Nephite natapos sulod lamang sa upat ka siglo human nga dinhi si Kristo. Klaro kaayo, niana nga rason, nga sa duha ka hemispheres nga wala nay mga templo niadtong sayo nga bahin sa Apostasiya ug ang konsepto sa usa ka templo nga lahi sa ubang mga building nawala sa mga katawhan.
Apostasiya ug Pagpahiuli
Sulod sa daghang mga siglo walay tanyag kabahin sa usa ka santuwaryo ang gihimo ngadto sa Ginoo; sa pagkatinuod, makita nga wala ilha ang panginahanglan niana. Tinuod, daghang mga edipisyo, kadaghanan niini mga mahalon ug maanindot, ang gipangtukod. Niini nga mga templo ang pipila gipahinungod ngadto kang Pedro ug kang Pablo, ngadto kang Santiago ug kang Juan; ang uban ngadto kang Magdalena ug sa Birhen; apan walay usa nga gitukod pinaagi sa awtoridad ug sa pangalan agi og pasidungog kang Jesus, ang Kristo. Tali sa nagdasok nga mga chapel ug mga alampoanan, mga simbahan ug mga katedral, ang Anak sa Tawo walay dapit nga matawag nga Iyang kaugalingon.
Wala hangtud nga ang ebanghelyo napahiuli niadtong ika-19 nga siglo, uban sa karaang mga gahum ug mga pribelihiyo niini, nga ang balaang priesthood gipakita og usab nganha sa mga katawhan. Ug angay hinumduman nga ang awtoridad sa pagpamulong ug paglihok sa pangalan sa Dios mahinungdanon sa usa ka templo, ug ang templo dili balido kon wala ang sagradong awtoridad sa balaan nga priesthood. Pinaagi kang Joseph Smith, ang ebanghelyo sa karaan gipahiuli sa yuta, ug ang karaang balaod giestablisar pag-usab. Sa dagan sa panahon, pinaagi sa pangalagad sa Propeta, Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw naorganisar ug naestablisar pinaagi sa pagpakita sa balaang gahum.
Mga Templo sa Ulahing mga Adlaw
Kini nga Simbahan misugod sa sayo kaayong kapanahunan sa kasaysayan aron sa pagsangkap alang sa katukuran sa templo (tan-awa sa Doktrina ug mga Pakigsaad 36:8; 42:36; 133:2). Sa unang adlaw sa Hunyo 1833, sa usa ka pagpadayag ngadto kang Propeta Joseph Smith, ang Ginoo mimando sa pagtukod dayon sa usa ka balaan nga balay diin nagsaad Siya sa pagtugyan og gahum ug awtoridad sa Iyang mga pinili nga sulugoon (tan-awa sa Doktrina ug mga Pakigsaad 95). Ang mga tawo misanong sa iyang tawag uban sa kaandam ug debosyon. Bisan sa hilabihang kakabus ug hulga sa padayon nga pagpanggukod, ang pagtukod nakompleto, ug pagka Marso 1836 ang unang templo sa modernong kapanahunan gipahinungod sa Kirtland, Ohio (tan-awa sa Doktrina ug mga Pakigsaad 109). Ang mga serbisyo sa pagpahinungod gipamatud-an pinaagi sa balaang mga pagpakita sama sa nakita niadtong nanambong sa paghalad sa unang templo sa karaang kapanahunan, ug sa misunod nga mga okasyon mga langitnong binuhat mipakita sulod sa sagradong mga dapit uban sa mga pagpadayag sa balaanong kabubut-on ngadto sa tawo. Niana nga dapit ang Ginoong Jesus nakita na usab ug nadungog (tan-awa sa Doktrina ug mga Pakigsaad 110:1–10).
Sulod sa duha ka tuig gikan sa pagpahinungod niini, ang Templo sa Kirtland gibiyaan sa mga tawo nga mitukod niini; napugos sila sa pagbiya tungod sa pagpanggukod, ug sa ilang pagbiya ang sagrado nga templo nahimo na lamang nga ordinaryong balay.
Ang paglalin sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa una ngadto sa Missouri ug sa wala madugay ngadto sa Nauvoo, Illinois. Bag-o lang nilang napahimutang ang ilang bag-ong pinuy-anan dihang ang tingog sa pagpadayag nadungog nga nagtawag sa katawhan sa pagtukod na usab og sagrado nga balay sa pangalan sa Dios
Bisan og makita nga ang mga katawhan mapugos na usab sa paglayas, ug bisan nasayud sila nga ang templo mabiyaan human sa pagkatukod niini, naghago sila sa tibuok kusog ug kakugi sa paghuman ug tarong nga gisangkapan og mga gamit ang estraktura. Napahinungod kini niadtong Abril 30, 1846, apan bisan sa wala pa gani mahuman ang building, ang exodo sa mga tawo gisugdan.
Gibiyaan ang templo niadtong mga tawo kinsa ubos sa kakabus ug sakripisyo nga mitukod niini. Niadtong Nobyembre 1848 nahimo kining biktima sa tinuyo nga pagsunog, ug sa pagka Mayo 1850 usa ka alimpulos ang miguba sa nahibilin nga nangitom nga mga bong-bong.
Niadtong Hulyo 24, 1847, ang mga Mormon pioneer mitukod og pinuy-anan diin karon nagbarug ang Siyudad sa Salt Lake. Pipila ka adlaw human niana, si Brigham Young, ang propeta ug lider, mipahayag og usa ka dapit sa kasagbutan ug, mitusok sa uga nga yuta uban sa iyang kaubanan, mipahayag, “Dinhi tukuron ang templo sa atong Dios.” Kadto nga dapit karon mao ang matahum nga luna sa templo, diin sa maong palibut ang siyudad milambo. Ang Templo sa Salt Lake 40 ka tuig ang pagtukod; ang uluhang bato gipahimutang niadtong Abril 6, 1892, ug ang nakompleto nga templo gipahinungod usa ka tuig human niadto.
Usa ka Balaan nga Mando
Sa karaan ug sa modernong kapanahunan ang mga tawo sa pakigsaad miisip nga ang pagtukod og mga templo usa ka buluhaton nga piho nga gikinahanglan sa atong mga kamot. Klaro nga ang templo mas labaw kay sa chapel o simbahan, labaw pa kay sa sinagoga o katedral; usa kini ka estraktura nga gitukod isip balay sa Ginoo, sagrado sa duol nga pagpakigsulti tali sa Ginoo ug sa Iyang balaan nga priesthood, ug gipahinungod alang sa pinakataas ug pinakasagradong mga ordinansa. Dugang pa, sa pagsiguro nga mahimong usa ka balaan nga templo—nga gidawat sa Ginoo ug Kaniya nga giila nga Iyang balay—ang halad kinahanglan nga angay, ug ang gasa nga ihatag ug ang tighatag kinahanglan nga takus.
Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nagsangyaw nga ang tighupot sa balaan nga priesthood mipahiuli pag-usab dinhi sa yuta ug mihatag kini sa balaan nga mando sa pagtukod ug pagbaton og mga templo nga ipahinungod sa pangalan ug serbisyo sa matuod ug buhi nga Dios, ug sa pagpangalagad sa sulod niadtong mga sagradong estraktura sa mga ordinansa sa priesthood, ang epekto niini mao ang pagkabugkos dinhi sa yuta ingon man lapas sa lubnganan.
Ang sulod nga bahin sa Templo sa Kirtland sigon sa paglitrato niadtong ika-20 nga siglo.
Si Moises midihog ni Aaron nga moserbisyo isip usa ka priest sa tabernakulo.
Ang tabernakulo nagsilbi isip usa ka mabalhin-balhin nga templo panahon sa paglibut-libut sa Israel didto sa kamingawan.
Nakompleto niadtong 1005 b.c., Ang Templo ni Solomon mao ang usa sa pinakamakahuluganong mga building sa kasaysayan.
Ang mga serbisyo sa pagpahinungod sa Templo ni Solomon miabut og pito ka adlaw—usa ka semana sa pagmaya sa Israel.
Atol sa ilang pagkaulipon sa taga-Babelonia, ang mga Judio gitugutan nga makabalik sa Jerusalem ug motukod og balik sa templo.
Daghang mga hitabo sa yutan-ong kinabuhi sa Manluluwas nagpakita nga Siya miila sa pagkasagrado sa templo.
Sa dihang ang nabanhaw nga Manluluwas mipakita sa kontinente sa Amerika, miadto Siya sa templo.
Human sa katuigan sa apostasiya, ang katungod nga gikinahanglan alang sa pagsimba sa templo gipahiuli pinaagi ni Joseph Smith.
Ang una nga templo sa ulahing mga adlaw gipahinungod didto sa Kirtland, Ohio, niadtong Marso 1836.
Human sa ilang pag-abut sa Walog sa Salt Lake, si Brigham Young mipahayag, “Dinhi tukuron ang templo.”
Gikan niadtong 1893 hangtud karon, kapin sa 130 ka mga templo ang gitukod ug gipahinungod sa tibuok kalibutan.
Templo sa Tampico Mexico. Gipahinungod Mayo 20, 2000.
Templo sa Apia Samoa. Gipahinungod Ago. 5, 1983. Gipahinungod og usab Sept. 4, 2005.
Templo sa Madrid Spain. Gipahinungod Mar. 19, 1999.