2009
Ko e Lotú mo e Tafaʻaki-Langi Lanu Puluú
Sune 2009


Pōpoaki ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí

Ko e Lotú mo e Tafaʻaki-Langi Lanu Puluú

ʻĪmisi
President Dieter F. Uchtdorf

Ko e taha e ngaahi meʻa naʻá ku manako taha ai he puna vakapuná ko e mavahe ko ia mei ha malaʻe vakapuna ʻi ha ʻaho fakapōpōʻuli mo ʻuhoʻuha, ʻo puna hake ʻi he ngaahi ʻao matolu mo momokó, pea ʻasi fakafokifā ʻi ʻolunga mei he kakapu fakapoʻulí ʻo mahiki māʻolunga hake ki he vavaá, ki he huelo maama ʻo e laʻaá mo e langi tafitongá.

Ne u faʻa ofo ʻi he faitatau ʻa e meʻa ko ʻení mo ʻetau moʻui fakatāutahá. Kuo tuʻo fiha nai hono toutou kāpui kitautolu ʻe he ngaahi ʻao fakatuʻutāmakí mo e matangi mālohí, pea tau fifili ai, pe ʻe toe matoʻo atu koā ʻa e faka-poʻulí? Pehēange mai ne ʻi ai ha founga ke tau mavahe hake ai mei he hohaʻa ʻo e moʻuí ʻo tau ʻasi ki ʻolunga ki ha feituʻu ʻo e melinó mo e nongá.

ʻOku ʻiloʻi ʻe he kāinglotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku lava pē ke hoko ha meʻa pehē; ʻoku ʻi ai ha founga ke tau mavahe hake ai mei he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakaʻahó. ʻOku fakahā kiate kitautolu ʻe he ʻilo, mahino, mo e tataki ʻoku tau maʻu mei he folofola ʻa e ʻOtuá mo e fakahinohino ʻa e kau palōfita ʻi hotau kuonga ní, ʻa e founga totonu ke fakahoko ʻakí.

Hikiʻi Hake

Ke lava ha vakapuna ʻo mavahe mei he kelekelé, kuo pau ke ke ʻai ia ke mahiki hake. ʻI he puna vakapuná, ʻoku lava ke mahiki hake ia ʻi he taimi ʻoku puhiʻi atu ai e ʻeá ʻi ʻolunga he ongo kapakaú ʻi ha founga ʻe mālohi ange ai e ʻea ʻoku puhi atu ʻi he lalo kapakaú kae ʻikai ko ʻolunga. ʻI he taimi ʻoku mālohi ai e mahiki ʻa e vakapuná ʻo lahi ange ia ʻi he fusi ʻa e kalāvité ki laló, ʻe mavahe hake leva ʻa e vakapuná mei he kelekelé pea lava ʻo puna.

ʻI he founga tatau pē, te tau lava ʻo hikiʻi hake ʻetau moʻui fakalaumālié. ʻI he taimi ʻoku lahi ange ai e mālohi ʻokú ne teke hake kitautolu ki he langí ʻi he ngaahi ʻahiʻahi mo e faingataʻa ʻoku nau fusi hifo kitautolu ki laló, te tau lava ʻo puna fakatuputupulangi ke aʻu ki he ʻafioʻanga ʻo e Laumālié.

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he tikisinalé ʻa e hikiʻi haké pe mahiki haké ko hano ʻave pe ʻohake mei ha tuʻunga māʻulalo ki ha tuʻunga māʻolunga ange; ko e ivi pe mālohi ʻoku maʻu ke hikiʻi hake ki ha tuʻunga pe tuʻuʻanga foʻoú; ko ha mālohi ke ʻohake ha meʻa ki ʻolunga, ʻi heʻene fepaki mo e fusi ʻa e kalāvité.1

ʻOku hanga ʻe he tangata faʻu Sāmé ʻo fokotuʻu e ngaahi taumuʻá ke toe māʻolunga ange: “ʻE [ʻEiki], ʻoku ou hiki hake hoku laumālié kiate koe” (Saame 25:1) pea “Te u hanga hake hoku matá ki he ngaahi moʻungá, ʻa ia ʻoku haʻu mei ai hoku tokoní. ʻOku haʻu hoku tokoní mei [he ʻEikí]” (Saame 121:1–2).

ʻOku hanga hake hotau matá ki he ʻOtua ʻo e langí ʻi heʻetau tanumaki hotau tuʻunga fakalaumālie fakatāutahá. ʻOku tau fakahoko ia ʻi heʻetau moʻui ʻo taau mo e Tamaí; mo e ʻAló, ko hotau Fakamoʻuí; pea mo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku tau fakahoko ia ʻaki ʻetau feinga moʻoni ke tau “angavaivai, angamalū, loto-fakatōkilalo, faʻa kātaki, fonu ʻi he ʻofa, pea loto-fiemālie ke fakavaivai ʻi he meʻa kotoa pē ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻoku lelei ke ne fai [kiate kitautolú], ʻo hangē ʻoku fakavaivai ʻe ha tamasiʻi siʻi ki heʻene tamaí” (Mōsaia 3:19).

Ko e Lotu Fakamātoato ʻo e Loto Māʻoniʻoní

Neongo ʻoku lahi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tau mahiki haké, ka te u nofo taha pē ʻi ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha. Ko e lotú ko e taha ia ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻokú ne hikiʻi hake kitautolú. ʻOku maʻu ʻe he lotú ʻa e mālohi ke hiki kitautolu ke tau mavahe hake mei he ngaahi meʻa ʻo e māmaní ʻoku tau hohaʻa ki aí, ʻo tau fakalaka hake ʻi he ngaahi ʻao ʻo e siva ʻa e ʻamanakí mo e fakapoʻulí ki ha tafaʻaki-langi ʻoku maama mo maʻá.

Ko e taha ʻo e ngaahi tāpuaki mo e ngaahi faingamālie maʻongoʻonga taha ʻoku tau maʻu ko e fānau ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, ko e lava ko ia ke tau fetuʻutaki mo Iá. Te tau lava ʻo talanoa kiate Ia kau ki he ngaahi meʻa ʻoku tau aʻusia ʻi he moʻuí, ngaahi faingataʻaʻiá, mo hotau ngaahi tāpuakí. ʻE lava ke tau fakafanongo pea maʻu ha tataki fakalangi mei he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻE lava ke ʻohake ʻetau ngaahi tautapá ki he langí pea tau maʻu ha tala fakapapau kuo ongona ʻetau ngaahi lotú pea te Ne tali mai ʻo hangē ʻoku fai ʻe ha Tamai ʻofa mo fakapotopotó.

ʻOku ongona mei langi ʻa e ngaahi lotu ko ia ʻoku fai ʻaki ʻa e loto fakamātoató pea ʻikai toutou lea ʻaki ʻa e ngaahi lea tatau pe fai taʻe fakakaukauʻi. ʻOku totonu ke fai ʻetau ngaahi lotú mei he fakaʻamu vivili taha hotau lotó ke tau taha mo ʻetau Tamai Hēvaní.

ʻOku tali ʻe he ʻOtuá ʻi he taimi kotoa pē ʻa e lotu ʻoku fai ʻi he tuí. Ka ʻi ai ha taimi te ke ongoʻi ai he ʻikai te ke lava ʻo lotu, ko e taimi ia ʻe fie maʻu lahi taha ke ke lotu aí, ʻo fakaʻaongaʻi hoʻo tuí. Naʻe mahino ngofua ʻaupito hono akoʻi ʻe Nīfaí: “Kapau te mou tokanga ki he Laumālie [ʻo e ʻOtuá] ʻa ia ʻoku akoʻi ha tangata ke lotú, te mou ʻiloʻi ʻoku pau ke mou lotu; he ʻoku akoʻi ʻe he laumālie ʻulí … ia kuo pau ke ʻoua te ne lotu” (2 Nīfai 32:8).

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Hāloti B. Lī (1899–1973) ʻo pehē: “ʻOku hanga ʻe he lotu fakamātoato ʻo e loto māʻoniʻoní ʻo fakaava ki ha taha pē, ʻa e matapā ki he poto mo e mālohi fakalangí ʻo kapau te ne fekumi ki ai ʻi he māʻoniʻoni.”2

ʻOku tali nai ʻa e ngaahi lotú? ʻOku ou fakamoʻoni atu ʻio, ʻoku tali ia.

ʻE lava nai ke tau maʻu mei he langí ha tokoni, poto, mo ha poupou fakalangi? ʻOku ou toe fakamoʻoni atu ʻi he ʻilo fakapapau ʻe lava.

ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he talangofuá ʻa e tali ki heʻetau ngaahi lotú. ʻOku tau lau ʻi he Fuakava Foʻoú ʻoku pehē ai “ko ia kotoa pē ʻoku tau koleá, ʻoku tau maʻu meiate ia, koeʻuhí ʻoku tau fai ʻene fekaú, pea fai mo e ngaahi meʻa ʻoku leleí ʻi hono ʻaó” (1 Sione 3:22).

ʻOku maʻu e tali ki heʻetau ngaahi lotú ʻo fakatatau mo e taimi ʻa e ʻEikí. Te tau faʻa loto-mamahi he taimi ʻe niʻihi ko e tuai hono tali mai ʻe he ʻEikí ʻetau ngaahi lotú. ʻI he ngaahi taimi peheé, ʻoku totonu ke mahino kiate kitautolu ʻokú Ne ʻafioʻi ʻa e meʻa ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻí. ʻOkú Ne ʻafio ki he meʻa ʻoku ʻikai ke tau sio ki aí. Falala kiate Ia. ʻOkú Ne ʻafioʻi e meʻa ʻe lelei taha ki Heʻene fānaú, pea koeʻuhí ko ha ʻOtua haohaoa Ia, te Ne tali totonu mai ʻetau ngaahi lotú ʻi he taimi totonu.

ʻE ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ʻe maʻu e tali ki heʻetau ngaahi lotú ʻi he taimi pē ko ia ʻoku kole aí. Naʻe ʻiloʻi ʻeni ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi ha fakahā naʻe foaki kiate ia ʻi Ketilani ʻi he 1831: “Ko ia ia ʻokú ne kole ʻi he Laumālié, ʻokú ne kole ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻOtuá; ko ia ʻoku fai ʻo hangē ko ʻene kolé” (T&F 46:30; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí). He toki talaʻofa fakaofo ia!

Ko ha ʻAta Foʻou

Ko e lotú ko ha meʻaʻofa fakalangi ia naʻe fakataumuʻa ke tokoni ʻo hikiʻi fakalaumālie hake kitautolu. ʻOkú ne fakatupulaki peá ne tanumaki hake hotau vā mo e ʻOtuá. ʻIkai ʻoku fakaofo ʻa e lava ke tau fakataufolofola ki he Tokotaha māʻolunga taha ʻi he ʻunivēsí ʻoku tau maʻu mei ai ʻa e potó mo e manavaʻofá ʻi ha faʻahinga taimi mo ha faʻahinga feituʻu pē ʻoku tau loto ki ai?

ʻOku hikiʻi hake ʻe he lotu fakaʻahó, ʻa ia ʻoku mahinongofua, fakamātoato pea fai ʻaki ʻa e mālohí, ʻa ʻetau moʻuí ki ha tuʻunga fakalaumālie māʻolunga ange. ʻOku tau fakahīkihikiʻi ʻa e ʻOtuá ʻi heʻetau ngaahi lotú, ʻoatu ʻa e fakafetaʻi kiate Ia, vete hotau ngaahi vaivaí, kolea ʻetau ngaahi fie maʻú mo fakahā ʻa ʻetau līʻoa moʻoni ki heʻetau Tamai Hēvaní. ʻI heʻetau fakahoko ʻa e ngāue fakalaumālie ko ʻení ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisi ko e Huhuʻí, ʻoku fakakoloaʻi ai kitautolu ʻaki ha ueʻi fakalaumālie, fakahā, mo ha anga-māʻoniʻoni lahi ange, ʻa ia ʻokú ne ʻomai ʻa e maama ʻo hēvaní ki heʻetau moʻuí.

ʻOku foki ʻeku fakakaukaú ki he ngaahi ʻaho ne u hoko ai ko ha pailaté pea mo e taimi ko ia naʻe fakatupunga ai ʻe he ngaahi ʻao matolú mo e ʻuha fatulisi fakamanavaheé, ke hā fakapoʻuli mo fakataʻelata e meʻa kotoa pē. Pea neongo ʻene hā fakataʻelata ʻi heʻeku vakai hake mei laló, ka naʻá ku ʻiloʻi naʻe ulo ʻa e laʻaá ʻi ʻolunga he ngaahi ʻaó ʻo maama hangē ha foʻi siueli ʻoku fetapaki ʻi he langi tafitongá. Naʻe ʻikai te u tui ʻe hoko peheni ka—naʻá ku ʻiloʻi ia. Naʻá ku ʻiloʻi he ne u ʻosi aʻusia tonu ʻeni. Naʻe ʻikai fie maʻu ke u toe fakafalala ki ha ngaahi fakamatala pe ngaahi tui ʻa ha niʻihi kehe. Naʻá ku ʻiloʻi.

ʻOku ou ʻiloʻi ʻe lava ke ʻohake kitautolu ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e mahiki fakalaumālié, ke tau mavahe hake mei he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí ʻo hangē pē ko e lava ke ʻohake kitautolu ʻe he mahiki ʻa e vakapuná ke tau mavahe hake ʻi he ngaahi matangi mālohi ʻo e moʻuí.

Pea ʻoku ou ʻiloʻi mo ha meʻa ʻe taha. Neongo ʻene fakalata ʻetau mavahe hake mei he ngaahi ʻaó ʻo puna hake ki he langi tafitonga lanu pulū mo māmá, ka he ʻikai faʻa fakatatau ia ki he ngaahi ongo fakaofo ʻe lava ke tau aʻusia kotoa ʻi haʻatau hiki hake hotau lotó ʻi he lotu fakamātoato mo e loto-fakatōkilaló.

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he lotú ke tau mavahe hake mei he ngaahi taimi faingataʻá. ʻOkú ne fakaʻali mai kiate kitautolu ʻa e langi tafitonga lanu pulū ko ia ʻoku ʻikai ke tau lava ʻo mamata hake ki ai mei māmaní, pea ʻokú ne fakahā kiate kitautolu ha ʻata ʻe taha—ha tafaʻaki-langi fakalaumālie nāunauʻia ʻoku fonu ʻi he ʻamanaki leleí mo fakapapauʻi mai ʻe maʻu ʻe he niʻihi ʻoku ʻofa mo muimui ʻi he ʻEikí, ʻa e ngaahi tāpuaki fakafiefia kuó Ne talaʻofa maí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, ki he sīpinga, Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, 11th ed. (2003), “lift,” 718–19.

  2. Harold B. Lee, Stand Ye in Holy Places (1974), 318.

Ko e lotú ko ha meʻaʻofa fakalangi ia naʻe fakataumuʻa ke tokoni ʻo hikiʻi fakalaumālie hake kitautolu. ʻOkú ne fakatupulaki peá ne tanumaki hake hotau vā mo e ʻOtuá.

Toʻohemá: faitā ʻa e © Dynamic Graphics, Inc.

Toʻohemá: faitā ʻa Craig Dimond, © IRI; toʻomataʻú: faitā ʻa e © IRI