2009
Ko Hotau ʻApi Fakalangi Maʻa mo Haohaoá
Sune 2009


Ko Hotau ʻApi Fakalangi Maʻa mo Haohaoá

Mei ha lea naʻe fai ʻi ha fakataha fakalaumālie ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí he ʻaho 19 ʻo Sepitema, 2006. Ke maʻu kakato e leá ʻi he lea faka-Pilitāniá, hū ki he http://speeches.byu.edu.

ʻĪmisi
Elder Douglas L. Callister

Kapau ʻe lava ke tau tatala e veilí pea vakai atu ki hotau ʻapi fakalangí, te tau ofo ʻi he ʻatamai mo e loto poto ʻo kinautolu ʻoku moʻui fiefia ʻi aí. ʻOku ou fakakaukauloto atu ki he maʻa mo haohaoa moʻoni ʻa ʻetau ongomātuʻa fakalangí. ʻI he ongoongolelei maʻongoʻonga ko ʻení, ko e taha ʻo e ngaahi taumuʻa ʻo ʻetau ʻi he māmaní ke tau hoko ʻo tatau mo ʻetau ongomātuʻa fakalangí ʻi he founga kotoa pē ʻe lavá koeʻuhí ke tau ongoʻi fiemālie ʻi Hona ʻaó, pea hangē ko e lea ʻa ʻĪnosí, ʻo mamata ki hona fofongá “ʻi he fiefia” (ʻĪnosi 1:27).

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi (1801–77), “ʻOku tau lolotonga feingá ni ke tatau mo kinautolu ʻoku nofo ʻi hēvaní; ʻoku tau feinga ke muimui ʻi heʻenau sīpingá, ke tau fotu ʻo hangē ko kinautolú, ke ʻalu mo talanoa ʻo hangē ko kinautolú.”1 ʻOku ou loto ke u kiʻi sio fakalaka atu pē ʻi he veili ko ia ʻokú ne vahevaheʻi fakataimi kitautolu mei hotau ʻapi fakalangí peá u fakamatalaʻi ʻa e ngaahi tūkunga maʻa, fakaʻofoʻofa mo haohaoa aí. Te u fakamatala ki he lea, ngaahi tohi, mūsika, mo e meʻa fakaʻaati ʻo hēvaní, pehē ki he hā fakaʻofoʻofa ʻa e kakai ʻo hēvaní, he ʻoku ou tui te tau ʻilo ʻa e ngaahi meʻa takitaha ko ʻení ʻi ha fōtunga maʻa mo haohaoa.

Ko ʻetau hoko ko ia ʻo tatau ange mo e ʻOtuá, ko e faingofua ange ai pē ia ke ueʻi hotau laumālié ʻe he ngaahi meʻa haohaoa mo fakaʻofoʻofá.

Lea Fakafonuá

ʻOku folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he lea fakafonua kotoa pē, pea ʻokú Ne folofola tonu ʻaki kinautolu. ʻI hono fakamatalaʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e hokohoko hono fakatupu ʻo e māmaní, naʻá Ne folofola ʻi ha leʻo fiemālie “kuo lelei ia” (Sēnesi 1:4). Te tau ongoʻi taʻefiemālie kapau naʻe ngāue ʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa e “tōtō atú” pe ko ha toe ngaahi kupuʻi lea tōtuʻa pehē.

Naʻe pehē ʻe he tangata punake Pilitānia ko Peni Sionisoní: “Ko e leá ʻokú ne fakahā mai e meʻa lahi taha ʻo kau ki ha tangata. Lea, kae lava ke u ʻiloʻi koe.”2 ʻOku fakahā ʻe heʻetau leá ʻetau ngaahi fakakaukaú, hotau ʻulungāanga leleí, ʻetau ongoʻi taʻemalú, ʻetau ngaahi veiveiuá—pea mo e ngaahi ʻapi ʻoku tau haʻu mei aí. Te tau ongoʻi fiemālie ange ʻi he ʻao ʻo e Tamai Hēvaní ʻo kapau naʻa tau fakatupulaki ʻa e ngaahi ʻulungāanga totonu ʻo e leá.

ʻOku ou tui kapau ʻe lea ʻaki ʻa e lea ʻo hēvaní ʻi he founga totonú, ʻe meimei hangē pē ia ha hivá. Naʻe fakakaukau nai ki ai ʻa C. S. Luisi ʻi heʻene tohi ʻo pehē, “ʻIkai ʻoku fakaoli ʻa e hanga ʻe he founga hono lalanga ʻo e leá ʻo ʻoatu kiate koe ha ongoʻi fiefia ʻi he hivá—makehe mei honau ʻuhingá?”3 ʻI he ʻaloʻi ʻo Sīsuú, naʻe hā ʻa e kau ʻāngeló mo nau lea ʻo pehē, “Fakafetaʻi ki he ʻOtua ʻi ʻolungá, pea ʻi māmani ʻa e melinó, ko e ʻofa ki he kakaí” (Luke 2:14). ʻOku tau feinga he taimí ni ke puke mai ʻa e foʻi fakaʻofoʻofa ko iá ʻi he hivá, ka ko e ʻuluaki tala ʻa e kau ʻāngeló naʻe fai ʻaki ia ʻenau leá pē.

ʻI he piokālafi ʻo Lolo Ualotō ʻEmasoni (Ralph Walto Emerson) naʻe fai ʻe Veni Uika Pulukí (Van Wyck Brooks), naʻá ne fakamatala ai ki hono fakaafeʻi ʻo ʻEmasoni ke lea ʻi he fakamanatu ʻo e taʻu 300th hono fāʻeleʻi ʻo e punake ongoongoa ko Seikisipiá. Hili hano fakafeʻiloaki lelei ʻo ʻEmasoni, naʻá ne ʻalu hake ki he tuʻunga malangá peá ne nofo leva ki lalo. Kuo ngalo e tohi naʻe hiki ai ʻene leá. Naʻe lelei ange pē ki ai ke ʻoua naʻa lea, ʻi haʻane lea ʻaki ha meʻa naʻe ʻikai teuteuʻi fakalelei. Ki he niʻihi, ko e taha ʻeni ʻo e ngaahi taimi naʻe ʻiloa taha ai ʻa ʻEmasoní.4

Ko e poto ʻi he leá ʻoku ʻikai ko hono fakatotoka pē ia ʻo ʻete leá. ʻOku tupu ia mei he maʻa ʻa e fakakaukaú mo e moʻoni ʻo e meʻa ʻokú te lea ʻakí. ʻOku faʻa lahi ange ʻene hā mei he lotu ʻa ha kiʻi tamasiʻi ʻa e lea ʻo hēvaní, ʻi haʻane hā ʻi ha lea mei he ngaahi faʻu ʻa Seikisipiá.

ʻOku ʻikai fakahā ʻa e lea maʻa mo haohaoá ʻi he ngaahi foʻi lea pē ʻoku tau fili ke fakaʻaongaʻí ka ʻi he ngaahi meʻa foki ʻoku tau fakamatala ki aí. ʻOku ʻi ai e niʻihi ʻoku nau sanitungua; ko e meʻá pē ko ha ʻikai ke nau ongoʻi malu pe ko haʻanau loto pōlepole. ʻOku ʻi ai mo e niʻihi ʻoku nau lea pē ʻo kau ki he kakai kehé; ʻoku faʻa taʻeoli e ngaahi lea pehení. ʻOku ʻi ai mo ha niʻihi ʻoku lea ʻo kau ki ha ngaahi meʻa fakatupu fakakaukau, ngaahi tohi lelei, mo ha tokāteline ʻokú ne ueʻi honau lotó; ko e niʻihi tokosiʻi ʻeni ʻoku fakaʻilongaʻi honau tuʻunga ʻi he māmaní. ʻOku ʻikai laulaunoa pe fakamāmani e ngaahi kaveinga ʻoku aleaʻi ʻi hēvaní; ʻoku molumalu ia ʻi he tuʻunga māʻolunga taha ʻe aʻu ki ai ʻetau fakakaukaú. Te tau ongoʻi lata ai ʻo kapau te tau teuteu ʻi māmani ke lea ʻaki ʻa e ngaahi lea maʻa mo fakaʻeiʻeikí, ʻo tau tokanga ʻaupito ki he ngaahi lea ʻoku tau lea ʻakí.

Ngaahi Tohí

ʻOku hoko nai e efiafi Falaité ko ha taimi ke tau fetuli ai ʻo kumi ʻa e feituʻu ʻe fai ai ʻa e fakafiefiá? ʻE lava nai ke ʻomi ʻe hotau sosaietí he ʻahó ni ha ngaahi ngāue ʻa ʻAisake Niutoni pe ha ngaahi fasi ʻa Ufikengi ʻAmatuse Mosaʻati? ʻE faifai koā pea lava ke fakafiemālieʻi ʻetau ngaahi fie maʻú ʻe he ngaahi sēnolo ʻe 85 mo e ngaahi DVD taʻefaʻalaua ʻoku tau maʻú? Kuo ngāue taʻefakapotopoto nai ha niʻihi ʻo maʻunimā kinautolu ʻe he ngaahi keimi fakakomipiutá pe hū holo he ʻInitanetí ʻo ʻikai ai te nau aʻusia ʻa e meʻa lelei angé hangē ko e laukongá, pōtalanoá, mo e fiefia ʻi he fanongo ki he ngaahi fasí?

ʻOku ʻikai te u ʻiloʻi pe ʻoku ʻi ai koā ha televīsone pe mīsini DVD ʻi hotau ʻapi fakalangí, ka ʻi heʻeku faka-kaukau atu ki hēvaní, kuo pau pē ke ʻi ai ha fuʻu piano mo ha laipeli fakaʻofoʻofa ai. Naʻe ʻi ai ha laipeli fakaʻofoʻofa ʻi he ʻapi ʻo Palesiteni Kōtoni B. Hingikelií (1910–2008) ʻi heʻene kei talavoú. Naʻe ʻikai ke fuʻu fēfē fau honau ʻapí, ka naʻe ʻi he laipelí ha voliume ʻe 1,000 nai ʻo e ngaahi tohi lelei taha ʻo māmaní, pea naʻe fakamoleki ʻe Palesiteni Hingikelī e ngaahi taʻu ʻo ʻene tupu haké ʻi hono lau e ʻū tohí ni. Neongo ia, ʻoku ʻikai fie maʻu ke ʻi ai haʻate ngaahi tohi fakatau mamafa pea toki pehē ka te toki lava ʻo lautohi, he ʻoku maʻu e ngaahi tohí ia ʻi he ngaahi fale laipeli ʻo e māmaní, ʻo tatau pē ki he koloaʻiá mo e masivá.

Naʻe ʻā hake maʻu pē ʻa Palesiteni Tēvita O. Makei (1873–1970) he taimi 4 pongipongí, ʻo ne lau fakavave ha tohi ʻe taha pe ua, pea toki kamata leva ʻene ngaahi ngāué he taimi 6:00 am. Naʻá ne lava ʻo lau maʻuloto ha foʻi maau ʻe 1,000. Naʻá ne ui e kau tangata faʻu tohi ongoongoá ko e “kau palōfita īkí.” Naʻá ne moʻui ʻaki e naʻinaʻi ʻa e folofolá ke “mou fekumi mei he ngaahi tohi lelei tahá ʻa e ngaahi lea ʻo e potó” (T&F 88:118).

Ne u ʻi ʻIulope Hahake mo hoku uaifí ʻi ha taʻu ʻe fā kimuí ni mai ʻi ha fatongia faka-Siasi. Naʻá ma faʻa fononga ʻi he lēlue ʻi Mosikou ʻoku ʻalu ʻi lalo fonuá ʻoku ui ko e Metulō. Naʻá ma fakatokangaʻi e punou e ʻulu ʻo e kau pāsese Lūsiá, ko ʻenau lau e ngaahi tohi ʻa e kau punake Lūsia ʻiloa hangē ko Tolstoy, Chekhov, Dostoyevsky, pe Pushkin—pea mo e punake ʻAmelika ko Mark Twain he taimi ʻe niʻihi. Naʻe masiva e kakaí, ka naʻe ʻikai te nau hohaʻa ki ai. Naʻa nau maʻu ʻe kinautolu ʻa e talatukufakaholo fakaʻofoʻofa ko ia ʻo e ngaahi tohi, ʻaati, mo e mūsika ʻa Lūsiá.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Makei: “ʻOku hangē pē hotau ngaahi hoá ko e ngaahi tohí. Te tau fili ʻa e ʻū tohi ko ia te nau ngaohi kitautolu ke tau toe lelei angé mo ʻatamai poto mo houngaʻia lahi ange ʻi he ngaahi meʻa lelei mo fakaʻofoʻofa ʻo e māmaní, pe ko haʻatau fili ʻa e vevé, ʻa e anga fākatuʻá, ʻa e fakalieliá, ʻa ia te ne ngaohi kitautolu ke tau ongoʻi hangē naʻa tau ‘tafokifoki holo ʻi he pelepelá.’”5

Ko e moʻoni ʻoku fanāfotu e folofolá ʻi he ngaahi tohi leleí, he ʻoku ʻikai faʻu kinautolu mei he fakakaukau ʻa e tangatá.

Mūsiká

Kapau naʻe lava ke tau sio ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e veili ʻo hēvaní, ʻe ueʻi hotau laumālié ʻe he ngaahi hiva ʻo hēvaní, ʻa ia mahalo ʻoku fakaʻofoʻofa ange ia ʻi ha toe fasi kuo tau fanongo ai he mamaní.

ʻI he taimi kuo paasi ai ha ngaahi fasi ʻi he ngaahi sivi ʻo taimí, pea manakoa ʻe he kau akó mo e kau tuʻukimuʻá, ʻoku ʻikai hoko ʻa ʻetau taʻemalava ke fakahoungaʻi ʻa e ngaahi fasi tuʻukimuʻá ni ke tau fehiʻa ai he hiva leleí. He ko e fehālākí ʻoku hoko ia ʻi loto ʻiate kita. Kapau ʻoku ʻi ai ha talavou ko ʻene meʻakai fakaʻahó ko e hamipeka mo e papeta fakapaku, he ʻikai lava ke tupu hake ia ko ha taha ne kai meʻakai lelei ange. ʻOku ʻikai ko e fehālākí ko e meʻakai leleí. Naʻe tupu hake pē ia ʻi he meʻakai ʻoku ʻikai fuʻu sai. ʻOku ʻi ai ha niʻihi naʻa nau tupu ʻi he ngaahi fasi fakaʻaho ʻoku ʻikai lelei.

Ko ha taimi lelei ʻeni ke ke sio ai ki hoʻo ngaahi fasí pea fili e ngaahi fasi ko ia ʻoku fakatupulaki mo ne ueʻi fakalaumālie koé. Ko e konga ia ʻo e founga hono fakamatuʻotuʻa koé ʻi hoʻo fononga ki he taʻengatá. ʻE hoko foki ʻeni ko ha taimi lelei ke ke ako ai hono fakaʻaongaʻi ʻo ha faʻahinga meʻalea pe fakaleleiʻi hoʻo taukei fakamūsika ʻokú ke maʻu fakakonga pe he taimi ní.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “ʻOku tau … moʻui ʻi ha māmani ʻoku hangē ka naú ka fili pē ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai tolonga hono mahuʻingá pea ʻoku fie maʻu ke tau tuku ha faingamālie ke fakamānako ki he kakaí ʻa e ngaahi mūsika lelei tahá. Pea ʻoku tau ʻi ha māmani foki ʻoku tokanga pē ki he meʻa ʻoku manakoa taha he taimi ní. ʻOku fie maʻu ke tau tuku ke lahi ange e fanongo ʻa e kakaí ki he mūsika lelei taha ʻo e ngaahi kuonga kotoa pē.”6

ʻI hono fakatokangaʻi ʻa e faʻahinga uesia ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi mūsika tuʻukimuʻá, naʻe pehē ʻe he taha ʻo e kau ʻeti faiva ʻa ʻOsikā Uilitā, “Hili ʻeku fanongo kia Soapiní, naʻá ku ongoʻi ne u tēngihia ha ngaahi angahala naʻe ʻikai te u fakahoko, peá u kaungā mamahi ʻi he ngaahi mamahi ʻo e niʻihi kehé.”7 ʻI ha fakamālō naʻe fai kia Haniteli hili hono fuofua tā ʻo e Mīsaiá, naʻá ne tali ange ʻo pehē, “Te u fakameʻapangoʻia kapau ne u fakafiefiaʻi pē kinautolu—ʻoku ou fie maʻú ke u ʻai ke nau hoko ʻo lelei ange.”8 Naʻe tui ʻe he punake ʻAositulia ko Heitení hono teunga lelei tahá heʻene faʻu fasí he naʻá ne pehē ko ʻene tā e fasí ʻi he ʻao ʻo hono ʻOtuá.”9

ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻi he moʻuí ʻoku fuʻu molumalu fau ʻo ʻikai lava ke tau fakakaukauloto ki ai taʻekau ai ha fasi fakaʻofoʻofa. ʻE ʻikai lava ke tau maʻu ha Kilisimasi taʻe kau ai ha ngaahi hiva faka-Kilisimasi pe ha konifelenisi lahi taʻe kau ai ha ngaahi ʻanitema toputapu. Pea ʻe ʻikai lava ke ʻi ai ha hēvani taʻe ʻi ai ha ngaahi fasi mālie mo fakaʻofoʻofa. Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻIongi, “ʻOku ʻikai ha mūsika ia ʻi heli he ko e ngaahi mūsika leleí kotoa ʻoku ʻa hēvani ia.”10 ʻOku ʻosi feʻunga pē tautea ia ʻo e ʻalu ki helí, mo e nofo taʻe fanongo ki ha foʻi nota mūsika ʻe taha ʻi he taʻengatá kotoa.

ʻĀtí, Fotú, mo e ʻUlungāangá

Ko e meʻa ko ia kuó u ʻosi vahevahe ʻo felāveʻi mo hono ʻomi ki ʻapi ʻa e ngaahi leá, ngaahi tohí, mo e ngaahi hiva leleí, ʻoku tatau matematē pē ia mo ha tā fakatātā fakaʻofoʻofa ʻoku tautau lelei ʻi hotau ʻapi fakalangí. ʻE lava pē ke pehē mo e anga ʻo ʻetau fotú mo hotau ʻulungāangá, maau hotau ʻapí, anga ʻo e fai ʻetau ngaahi lotú, mo e anga ʻo ʻetau lau e folofola ʻa e ʻOtuá.

Ne u talanoa taimi nounou tuʻo taha mo e fefine heleʻuhila ʻiloa ko ia ko ʻOtulī Hepení (Audrey Hepburn) lolotonga hono faitaaʻi ʻo e foʻi faiva ko e My Fair Lady. Naʻá ne fakamatala ki he konga he kamataʻanga pē ʻo e faivá, ʻa ia naʻá ne fakatātaaʻi ai ha taʻahine fakatau matalaʻiʻakau naʻe ʻikai ke ako. Naʻe vali ʻaki e malalá hono matá ke feʻunga mo e feituʻu naʻá ne ʻi aí. Naʻá ne mamali mo pehē mai, “Ka naʻá ku lingi kaloni pē. Ne u kei ʻiloʻi pē ʻi hoku lotó ko ha fefine mahuʻinga au.” ʻOku ʻikai fie maʻu ha kaloni fakatau mamafa ia ke lau ai ko ha fefine mahuʻinga koe, ka ʻoku fie maʻu ke ke maʻa, teunga taau, fakaʻapaʻapaʻi pē koe, mo ke laukau ʻaki hoʻo fotú.

ʻI he ngaahi taʻu kuo hilí ne fakakaukau ai haku kaungā-ngāue te ne ʻai ke fiefia hono uaifí ʻaki ʻene fai ange ha ngaahi lea lelei ʻi he efiafi kotoa pē heʻene foki ki ʻapí. Naʻá ne fakahīkihikiʻi ia heʻene ngaohi meʻakaí he pō ʻe taha. Naʻá ne fakamālō kiate ia he pō hono uá he lelei ʻene tauhiʻapí. Pō hono tolú naʻá ne fakamālō heʻene tākiekina lelei e fānaú. Kimuʻa peá ne lea ange he pō hono faá, naʻe pehē ange hono uaifí, “ʻOku ou ʻiloʻi e meʻa ʻokú ke faí. ʻOku ou fakamālō atu ai. Kae ʻoua muʻa te ke lea ʻaki ʻa e ngaahi meʻa ko iá. Talamai pē ʻe koe ʻoku ou fakaʻofoʻofa.”

Naʻe fakahā ange ʻe he fefiné haʻane fie maʻu mahuʻinga. ʻOku totonu ke fakamālōʻiaʻi ʻa e kakai fefiné ʻi he ngaahi meʻafoaki kotoa ko ia ʻoku nau maʻú—kau ai ʻenau tokanga ki heʻenau fotu fakatāutahá—ʻa ia ʻoku fai ʻi he taʻesiokita pea hoko ko e fakakoloa ki he moʻui ʻa e niʻihi kehé. Kuo pau ke ʻoua naʻa tau tuku ke tau ʻaiʻai noaʻia pē—ʻo aʻu ki haʻatau fakalālāfuaʻa—ʻi he anga ʻo ʻetau fotú ʻo faikehekehe lahi ia mei he fōtunga fakaʻofoʻofa kuo foaki ʻe langi maʻatautolú.

ʻE fakatakākā pē ha niʻihi ia ʻo pehē, “ʻOku hala ʻatā ha kaunga ia ʻo e anga ʻeku fotú mo e ongo ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá kiate aú.” Ka ʻoku lava pē ke kukuta loto-mamahi ʻa e mātuʻa ʻi māmaní mo e mātuʻa fakalangí fakatouʻosi ʻi heʻenau fānaú ka ʻoku ʻikai ʻosi ai ʻenau ʻofá.

Naʻe siʻisiʻi e fanga kiʻi meʻa naʻe maʻu ʻe Palesiteni Siosefa F. Sāmita (1838–1918), ko e Palesiteni hono ono ʻo e Siasí, ka naʻá ne tokangaʻi lelei kinautolu. Naʻá ne mātuʻaki tokanga ʻaupito ki he anga ʻo ʻene fotú. Naʻá ne tataʻo ʻene ʻū laʻi paʻanga pepá ke ʻoua ʻe manusinusi. Ko ia pē naʻá ne faʻo ʻene kató kapau ʻe ʻalu ki ha feituʻu. Naʻá ne ʻiloʻi ʻa e feituʻu naʻe tuku ai e meʻa kotoa pē, ʻa e foʻi nati mo e polota kotoa pē ʻo e falé, pea naʻe ʻi ai e tukuʻanga ʻo e meʻa takitaha.

ʻOku hoko ʻo moʻoni ʻeni ʻi he ʻātakai ʻokú ke nofo aí? Ko ha fale nai ia ʻo e maau? ʻE fie maʻu ke ke holoholo e efú, fakamaʻa, mo fokotuʻutuʻu foʻou ia kimuʻa peá ke toki fakaafeʻi e Laumālie ʻo e ʻEikí ki ho ʻapí? Naʻe pehē ʻe Palesiteni Lolenisō Sinou (1814–1901): “ʻOku ʻikai ko e taumuʻa ia ʻa e ʻEikí ke nofo maʻu ai pē ʻa e Kāingalotú ʻi ha ngaahi loto ʻana ʻo e māmaní, ka ke nau langa ha ngaahi fale lelei. ʻI he taimi ʻe hāʻele mai ai ʻa e ʻEikí, he ʻikai te ne ʻamanaki mai ia ke feʻiloaki mo ha kakai ʻuli, ka ko ha kakai maʻa mo haohaoa.”11

Naʻe tohi ʻe he palesiteni kimuʻa ʻo e ʻUnivēsiti Sitenifōtí ko Tēvita Sitā Soatani, ʻo pehē: “Ko e anga fulikivanú ʻa hono fai ʻo e meʻa ʻoku ʻikai ko e lelei taha ia ʻi hono faʻahingá. Ko hano fai ʻo ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai lelei ʻi ha founga fakatamulu, pea loto fiemālie ʻoku sai pē. … Ko e anga kovi ke tui ʻe ha taha ha vala likoliko ʻi he taimi ʻoku ʻikai te ne fai ai ha ngāue ʻulí. Ko e anga kovi ke manako ʻi he ngaahi fasi koví, ke lau e ngaahi tohi ʻoku ʻikai leleí, ke lau e ngaahi nusipepa ʻoku fakatoʻoalotó, … ke maʻu e fiefiá ʻi he ngaahi tohi talanoa maumau taimí, ke fiefia ʻi he ngaahi fale heleʻuhila fakalieliá, pea mo fiefia ʻi he ngaahi hua taʻefeʻungá.”12

Kuo fekauʻi mai kimoutolu ʻe hoʻomou Tamai Hēvaní mei Hono ʻafioʻangá ke mou aʻusia ha ngaahi meʻa naʻe ʻikai te mou mei aʻusia ʻi homou ʻapi fakalangí—ko e teuteu kotoa ʻeni ki hono maʻu ʻo e puleʻangá. ʻOku ʻikai te Ne finangalo ke mole meiate kimoutolu ʻa hoʻomou tūkufua totonú. Ko e fānau kimoutolu ʻa ha tokotaha kuo hākeakiʻi. Kuo ʻosi tomuʻa fakanofo ʻa kimoutolu ke mou pule ko ha ngaahi tuʻi mo ha ngaahi kuini. Te mou nofo ʻi ha ʻapi mo ha ʻātakai ʻoku taʻefakangatangata ʻene maʻá mo e fakaʻofoʻofá, ʻo hangē ko ia ʻoku hā mei he lea, ngaahi tohi, mūsika, ʻaati, mo e fokotuʻutuʻu ʻo hēvaní.

Te u fakaʻosi ʻaki e ngaahi lea ʻa Palesiteni ʻIongí: “Tau … fakaʻaliʻali ki māmani ʻoku ʻi ai hotau talēniti mo e meʻa ʻoku tau manako ai, pea fakamoʻoniʻi ki he langí ʻoku ʻosi fokotuʻu maʻu hotau ʻatamaí ʻi he ngaahi meʻa ʻoku fakaʻofoʻofa mo lelei tahá, koeʻuhí ke tau lava ʻo moʻui taau ke fiefia ʻi he nofo mo e kau ʻāngeló.”13

ʻIkai ko ia pē, kae fakatauange te tau moʻui taau ke fiefia ʻi he nofoʻanga maʻa ʻo e mātuʻa fakalangí, he ʻoku tau kau ki he faʻahinga ʻo e ngaahi ʻOtuá, ʻo hoko ko e “fānau ʻa e Fungani Māʻolungá” (Saame 82:6).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Brigham Young, “Remarks,” Deseret News, Mar. 5, 1862, 1.

  2. ʻI he Algernon Swinburne, A Study of Ben Jonson, ed. Sir Edmund Gosse mo e niʻihi kehé (1926), 120.

  3. C. S. Lewis, They Stand Together: The Letters of C. S. Lewis to Arthur Greeves (1914–1963) (1979), 96.

  4. See Wendell J. Ashton, In Your Own Image (1959), 113.

  5. David O. McKay, Pathways to Happiness, comp. Llewelyn R. McKay (1957), 15.

  6. Neal A. Maxwell, ʻi he LaMar Barrus, “The Joy of Music,” New Perspectives, Apr. 1997, 10.

  7. The Works of Oscar Wilde (1909), 112.

  8. ʻI he “A Tribute to Handel,” Improvement Era, May 1929, 574.

  9. ʻI he Hal Williams, “Dr. Reid Nibley on Acquiring a Taste for Classical Music,” BYU Today, Apr. 1980, 14.

  10. Discourses of Brigham Young, naʻe filifili ʻe John A. Widtsoe (1954), 242.

  11. Lorenzo Snow, ʻi he Wilford Woodruff: History of His Life and Labors, ed. Matthias F. Cowley (1964), 468.

  12. David Starr Jordan, “The Strength of Being Clean,” ʻi he Inspirational Classics for Latter-day Saints, comp. Jack M. Lyon (2000), 191.

  13. Discourses of Brigham Young, 424.

Faitā ʻa Robert Casey; taupotu ki laló: tapa takaí naʻe tā ʻe Shambala Publications; toʻomataʻú: tapa takaí naʻe tā ʻe he Nova Development

Faitā ʻa e © Getty Images