Akwa Mboho
Jesus Christ Edi Nkpɔ-uto
Akwa Mbono Ɔfiɔŋ Duop 2023


Jesus Christ Edi Nkpɔ-uto

Ese Jesus Christ Enye edi Andnyaŋa ye Andifak nnyin, “ndaha-idiɔŋɔ“ emi nnyin ikpisede, ye mkpon-nkan ŋkpɔ-uto nnyin.

Ke 1907, owo-inyene Mbakara kiet emi ekerede George Herbert, Earl eke Carnarvon ɔyɔhɔ ition,1 ama aka Egypt ndien okop inem edidɔk-isɔŋ nyom ŋkpɔ-eset. Enye ama ebine ɔwɔrɔ-etop owo Egypt kiet, Howard Carter, ndien owut-unyime edibuana-kiet nam-mbubehe. Carter eyeda-usuŋ ke mmɔ edidɔk-isɔŋ nyom ŋkpɔ, ndien Carnarvon eyenɔ okuk-utom.

Ɔtɔkiet mmɔ ekut unen ke ediduŋɔre nsio-nsio ebiet. Ekem, mmɔ edibɔ unyime man edɔk Unaisɔŋ-ufɔt-obot eke mme Ndidem, emi odude ekpere Luxor idahaemi, ebiet emi ekedikutde mme udi eke mme ediwak pharoah. Mmɔ edibiere ediyom udi eke Edidem Tutankhanun. Tutankhanun eketie ifim-ubɔŋ ke Egypt ke ebede isua Tɔsin Ita ke edem onyuŋ akara ke isua Duop mbemiso ediwat mkpa esie.2 Ema ediɔŋɔ ke ekebuk enye ke Unaisɔŋ-ufɔt-obot eke Ndidem,3 edi owo ikɔfiɔkke udi esie.

Carter ye Carnarvon ekebiat isua ition ke ntak-ntak ke ediyom udi Tutankhanun. Ke akpatre Carnarvon ɔdɔhɔ Carter ete ke imɔ imikure ye ntak-ntak ediyom emi. Carter edibeŋe oyom edika-iso ndɔk ke isua kiet efen, ndien Carnarvon ke mfaŋa enyime edinɔ-okuk.

Carter edikut ete ke akpakip isɔŋ eke ke ema edɔdɔk Unaisɔŋ-ufɔt-obot eke Ndidem—ke mibɔhɔke ebiet emi mmɔ ekesinade kpɔt. Ke esisit ufaŋ usen edidɔk do, mmɔ edikut mme akpa mkapt-isaŋ adade osuhɔre ekesim udi oro.4

Ini emi Carter esinde-eyin ese esit obube itiat-udi eke Tutankhanun, enye ama okut gold ke ofuri ebiet. Ebede ɔfiɔŋ ita ke editum se-idude-ke-esit obube oro, mmɔ edikubɔre adadian itie edibuk oro ke February 1923—isua Ikie emi ekebede. Emi ekedi ata ɔwɔrɔ-etop edidɔk-isɔŋ nyom ŋkpɔ-eset eke 20th century.

Ke mme isua ntak-ntak ediyom oro, Carter ye Carnarvon eme efre edise se ikinehede idu ke idak ukot mmɔ. Ke isua Ikie-ition mbemiso Andinyaŋa edimana, prophet Jacob eke Nwed Mormon okot emi nte unana-edikut ufɔn ke se idude ikpere nte “edise mbe ndaha-idiɔŋɔ.” Jacob ama okut ete ke mbon Jerusalem iditihe Messiah emi ekeŋwɔŋɔke kini Enye edidide. Jacob editiŋ prophecy ete ke mmɔ edibiet “mme owo [emi] ekesinde ikɔ akpanikɔ … ndien [ediyom] mme ŋkpɔ emi mmɔ mikemeke edifiɔk. Mmodo, oto ke ntak nkim-enyin mmɔ, nkim-enyin emi [editode] oto ke edise mbe ndaha-idiɔŋɔ, mmɔ enyene ndiduɔ.”5 Ke ikɔ efen, mmɔ eyefum-me.

Se Jacob eketiŋde ama ediwɔrɔ akpanikɔ. Kini utom ukwɔrɔ-ikɔ Jesus ke isɔŋ, ediwak owo ema ese ebe ndaha-idiɔŋɔ, ese ebe Enye. Mmɔ ema ese ebe Andinyaŋa ererimbot. Utu ke edikut utom Esie ke ndinam uduak eke Ete Heaven ɔwɔrɔ-osu, mmɔ edisua-enɔ ndien ekedikɔŋ Enye ke cross ewot. Mmɔ ekeyom enyuŋ etie-ebet owo efen emi edidade erinyaŋa-ukpɔŋ isɔk mmɔ.

Nte mbonowo oro ke Jerusalem, ye nte Catter ye Carnarvon, nnyin nko imikeme ediduak man ise ibe ndaha-idiɔŋɔ. Nnyin inyene edikpeme udɔŋ emi mbak nnyin idinana Jesus Christ ke uwem nnyin ndien itre edikut ediwak edidiɔŋ emi Enye edinɔde nnyin. Nnyin imiyom Enye. Eteme nnyin ete inyene “ɔyɔhɔ idorenyin ke mfɔn enye emi ekemede ndinyaŋa.”6

Enye edi ndaha-idiɔŋɔ nnyin. Edieke nnyin iduede edikere ite ke ufɔn odu ɔnɔ owo ebe se Enye edinɔde, nnyin iminana mme iminime ndaha ye odudu emi Enye ekemede edinyene ke uwem nnyin. Enye ama ɔbɔ unen mbɔm enyene ndien ayak mbɔm oro ɔnɔ nnyin.7 Enye edi nkokure “usuŋ [emi anade nnyin ise] iyom erifen ke mme idiɔkŋkpɔ [nnyin].”8 Enye edi Etie-ubiɔŋ nnyin ye Ete onyuŋ ada-iso ke se Ete okoyomde ke anyan ini, ɔnɔ nnyin man inyɔŋ ibine Enye nte mme adia-ufɔn ke obio-ubɔŋ Esie. Ana nnyin, ke mme ikɔ prophet Alma, “isuan enyin [nnyin] inyuŋ itɔŋɔ edibuɔt-idem ke Eyen Abasi, ite ke enye eyedi man erifak ikot esie osio, ndien ke enye eyebɔ ukut onyuŋ akpa man osio-isop ɔnɔ idiɔkŋkpɔ [nnyin], ndien ke enye eyeset ke mkpa, emi edidade eriset-ke-mkpa idi.”9 Jesus Christ edi ŋkpɔ-uto nnyin.

Andinyaŋa ama ɔnɔ nnyin ediwak usuŋ ndinehede nse Enye, ke esit edide ufaŋ edikabare-esit ke ofuri usen. Ke ubak-ini nnyin isibatke adaŋa nte edidiɔŋ emi okponde ekesim. Ini eke ami nkedide isua itiaita, ete mi ekenim mi baptism. Ke oro ebede, ami mum ubɔk esie ke nte iyomke edisaŋa mbe ke efak mburede odude awak. Ami nketiŋke enyin nse nyuŋ nsaŋa mbe itiat-ikpan ke ndide oro nte akamba truck awatde man edibe. Ete mi ediduri mi afiak edem, osio ke efak onyuŋ esin ke itiat-ikpan oro. Edieke enye mikpinamde ntre, truck oro akpa akamia mi. Ke mfiɔkde uduot ibak eke mi, ami nkere nte, “Ekeme ndidi ɔkpɔfɔn truck oro ediwot mi koro ami ndisanake ntem aba nte ami ndide ata idahaemi ke baptism mi okurede.”

Nte owo isua itiaita, ami medidue nkere ke mmɔŋ baptism esiyet mme idiɔkŋkpɔ osio. Idige ntre. Ke mme isua eteienede baptism mi, ami medikpep ete ke odudu Jesus Christ esiyet mme idiɔkŋkpɔ oto ke uwa usio-isop Esie ke nte nnyin inamde inyuŋ inimde ediomo baptism nnyin.10 Ekem, otode ke enɔ erikabare-esit, nnyin imikeme edidu nsasana uwem. Ami nko medikpep ete ke udia-obɔŋ ada ɔsɔŋɔ eti ŋkpɔ esin ke uwem nnyin, emi anwamde nnyin ndinyene erifen ke mme idiɔkŋkpɔ nnyin.12

Ukem nte ŋkpɔ-uto emi okodude ke idak ukot Carter ye Carnarvon, mme ɔsɔŋ-urua edidiɔŋ eke udia-obɔŋ odu ɔnɔ nnyin kini ekededi emi nnyin idukde esop udia-obɔŋ. Enwɔŋɔ enɔ nnyin ete ke Edisana Spirit edi-di nsaŋa nnyinke ofuri ini edieke nnyin idade udia-obɔŋ ke usuŋ nte obufa owo ufɔk Abasi adade baptism ye edisɔŋɔ-itie, ke mbuŋɔ-esit ye edinuaha spirit, ye ubiere ke edidu nkesim ediomo baptism oro. Edisana Spirit eyediɔŋ nnyin ye odudu edinam-asana man otodo nnyin ke ofuri ini ikeme edinyene erifen ke mme idiɔkŋkpɔ nnyin, kwa udua.12

Adaha ŋkpɔ-Abasi nnyin enyene ɔsɔŋɔ oto erikabare-esit ye ke edinehede mbeŋeidem nnɔ nyuŋ ndot ke edidia udia-obɔŋ. Oto ke eti adaha ŋkpɔ-Abasi ke nnyin idikeme ndikan mbiet edim, ofim, ye mmɔŋ-ukwɔ emi anwanade ye nnyin ke uwem nnyin.13 Ke usuŋ efen, adaha ŋkpɔ-Abasi nnyin eyewure kini nnyin ikoide ifep esop udia-obɔŋ mme kini nnyin mitihe Andinyaŋa kini udia-obɔŋ. Nnyin imikeme edifrefre “nsio [idem nnyin] mkpɔŋ Spirit Abasi, man otodo enye inyeneke itie ke [idem nnyin] ndikpeme [nnyin] ke usuŋ ifiɔk emi [nnyin] ikpibɔde edidiɔŋ, uforo, ye ukpeme.”14

Kini nnyin inyenede Edisana Spirit ye nnyin, nnyin iyebɔ ifiɔk ye ndausuŋ ke ndinam nyuŋ nim ediomi efen, oruk nte mbon emi nnyin ikinamde ke temple. Ndinam ntre eyesɔŋɔ ebuana nnyin ye Abasi.15 Ekeme edidi afo omokut ete ke esian ata ediwak mbufa temple ke mme isua ekebede, anamde temple enehede ekpere mbon ufɔk Abasi akan nte ekesidide.16 Nte eneni, nte temple odude awak ekpere, ekeme edimem ɔnɔ nnyin ke edikabare nam mbuburu kabaŋa edika temple. Kini temple oyomde usuŋ, nnyin ididuak ini nnyin ye ŋkpɔ-utom man ika itemple ikituak-ibuot do. Nnyin idida mme uka-isaŋ nte akpa-akpan ŋkpɔ.

Ke temple edidu mkpere, ekeme edimem ndiyak mkpri ŋkpɔ ɔbiɔŋɔre ke usuŋ edika do, itiŋ inɔ idem nnyin ite, “Ɔfɔn, ami nyeka ke ini efen.” Ediduŋ mkpere temple anam akamba ufɔn ke edinim ini edika temple, edi edinim ini oro ekeme edi-nam emem ke edida temple ke mbuburu. Kini nnyin inamde ntre, nnyin “imibe ndaha-idiɔŋɔ,” isuhɔre ufaŋ ke edisaŋa mkpere Andinyaŋa ke edisana ufɔk Esie. Nsinifik nnyin ke ndika enyene edisɔŋɔ-nda kini temple odude ekpere ukem nte kini temple oyomde usuŋ.

Ke Carter ye Carnarvon edɔkde ebiet efen ke Unaisɔŋ-ufɔt-obot eke Ndidem eyom itiat-udi Tutankhunun, mmɔ eme edikut unana-ifiɔk mmɔ. Nnyin inyeneke edinam-utom unan edikut-unen, nte mmɔ ekenamde ke anyan ini, man idikut ŋkpɔ-uto nnyin. Mme ke nnyin ediyom item nto ndiɔi usuŋ, ibiat-okuk ke usuŋ ediyom inyuŋ ikere ke oruk item oro eyenehede anwam akan enye emi nnyin ikemeke edibɔ nto osuhɔre-idem prophet Abasi.

Nte ewetde ke Akani Testamen, kini Naaman okoyomde edikɔk ke akpa-mfia esie, enye ama ayat-esit ke edidɔhɔ enye ete ekenyin idem esie akaŋ itiaba ke mkpere inyaŋ-ibom. Edi ema eteme enye ete etiene item prophet Elijah akan edidori-enyin ke mme obukpo ekikere kabaŋa nte utibe-ŋkp oro edidade-itie. Nte ibɔrɔ, Naaman ama ɔbɔ erikɔk.17 Ini emi nnyin inimde prophet Abasi ke isɔŋ mfi emi ndien inam-ŋkpɔ itiene item esie, nnyin iyekut inemesit ndien nnyin nko imikeme edibɔ erikɔk. Nnyin inaha nte ise iyom ke ebiet efen.

Nditɔ-eka irenowo ye iban, ami nteme mbufo nte eti ndien ke kpukpru iniese Jesus Christ. Enye edi Andnyaŋa ye Andifak nnyin, “ndaha-idiɔŋɔ“ emi nnyin ikpisede, ye mkpon-nkan ŋkpɔ-uto nnyin. Nte afo edide etiene Enye, afo eyenyene ɔsɔŋɔ ndiyɔ afanikɔŋ eke uwem, uko ndinam se inen, ye ukeme ndinam utom fo nkure mi ke isɔŋ. Ema ufaŋ emi enyenede ke ndikabare-esit, eti-ifet ke edidia udia-ɔbɔŋ, edidiɔŋke ndinam nyuŋ nim ediomi temple, idaresit ke edituak-ibuot ke temple, ye idara ke edinyene odu-uwem prophet.

Ami nnɔ ɔsɔŋɔ ye ata ntiense mi nte ke Abasi, Nsinsi Ete, edi Ete Heaven nnyin ndie Enye odu uwem, Jesus edi Christ; Enye edi ɔfɔnido, enyene-ifiɔk Ufan eke heaven nnyin,18 ndien emi edi Mfiak-men-ndi Ufɔk Abasi Esie. Esɔsɔŋɔ ke mbuɔtidem ye nti-ido mbufo. Ami mbeŋe yak mbufo ebɔ edidiɔŋ, uforo, ye ukpeme, ke enyiŋ Jesus Christ, amen.

Mkpri nwed

  1. The full name of the fifth Earl of Carnarvon is George Edward Stanhope Molyneux Herbert.

  2. A computed tomography (CT) scan done in 2005 indicated that King Tutankhamun may have suffered a compound fracture of one of his leg bones, perhaps leading to an infection and death.

  3. Most of the New Kingdom pharaohs of Egypt were buried in the Valley of the Kings. Most of those tombs were found and robbed in antiquity.

  4. This account of the discovery of Tutankhamun’s tomb is primarily based on Eric H. Cline, “King Tut’s Tomb,” in Archaeology: An Introduction to the World’s Greatest Sites (2016), 60–66.

    Numerous factors contributed to Carter’s and Carnarvon’s choices of where to excavate—and where not to excavate—in the Valley of the Kings. The area around the base camp was not immediately appealing for excavation. The triangular area provided visitor access to the tomb of Ramses VI, so excavations there would be particularly disruptive. The area was covered by, in Carter’s words, “a number of roughly constructed workmen’s huts, used probably by the labourers in the tomb of Rameses[,] … [and] three feet of soil that lay beneath them.” It did not seem likely that huts would have been built on top of the entrance to a tomb (see Howard Carter and A. C. Mace, The Tomb of Tut-ankh-Amen: Discovered by the Late Earl of Carnarvon and Howard Carter, vol. 1 [1923], 124–28, 132).

    For other accounts of the discovery of Tutankhamun’s tomb, see Zahi Hawass, Tutankhamun and the Golden Age of the Pharaohs (2005); Nicholas Reeves, The Complete Tutankhamun: The King, the Tomb, the Royal Treasure (1990), 80–83; and Nicholas Reeves and Richard H. Wilkinson, The Complete Valley of the Kings: Tombs and Treasures of Egypt’s Greatest Pharaohs (1996), 81–82.

  5. Jacob 4:14.

  6. 2 Nephi 31:19.

  7. Se Moroni 7:27–28.

  8. 2 Nephi 25:26.

  9. Alma 33:22.

  10. Se Doctrine and Covenants 76:52.

  11. See David A. Bednar, “Teach to Build Faith in Jesus Christ” (address given at the seminar for new mission leaders, June 23, 2023); Rachel Sterzer Gibson, “Teach to Build Faith in Jesus Christ, Elder Bednar Instructs,” Church News, June 23, 2023, thechurchnews.com.

  12. The sacrament was, however, not instituted as a specific means of securing a remission of our sins (see James E. Talmage, The Articles of Faith, 12th ed. [1924], 175). A person cannot willfully sin on Saturday evening and expect that all he or she needs to do is eat a piece of bread and drink a cup of water on Sunday and magically be cleansed. But the sanctifying effect of the Holy Ghost can cleanse all who repent with a sincere heart and with real intent.

  13. See 3 Nephi 18:12–13.

  14. Mosiah 2:36.

  15. President Russell M. Nelson said: “God has a special love for each person who makes a covenant with Him in the waters of baptism. And that divine love deepens as additional covenants are made and faithfully kept” (“Choices for Eternity” [worldwide devotional for young adults, May 15, 2022], Gospel Library). The multiple covenants on the covenant path are not just sequential but additive and even synergistic. They facilitate a closer and stronger connection with God. Such a connection allows us to be transformed to the point that His image is in our countenances and our hearts have been mightily and permanently changed (see Alma 5:14).

  16. President Nelson explained that the Lord “is making His temples more accessible. He is accelerating the pace at which we are building temples. He is increasing our ability to help gather Israel. He is also making it easier for each of us to become spiritually refined” (“Focus on the Temple,” Liahona, Nov. 2022, 121).

  17. Se 2 Kings 5:9–14.

  18. See “I Know That My Redeemer Lives,” Hymns, no. 136.