K’a’ru aj-e lix b’ehil li sumwank
Lix jalanil lix b’ehil li sumwank jwal aajel ru choq’ re li junelik q’e kutan.
Chiru xk’anjel, li Awa’b’ej Russell M. Nelson naxtzoleb’ ut naxk’uteb’ li sumwank naxk’ojob’ li Dios rik’ineb’ li ralal xk’ajol. A’an ajwi’ naxk’ut chiqu chan ru xtaaqenkil lix b’ehil li sumwank chi us. Naq xb’een kib’oqe’ choq’ Awa’b’ej re li Iglees, li Awa’b’ej Nelson kixye:
“Lix teneb’ankil eerib’ chixtaaqenkil li Kolonel naq nekex’ok sa’ sumwank rik’in ut naq nekepaab’eb’ li sumwank a’an tixte chaq rokeb’aal chixjunil li osob’tesiik ut li k’a’ru chaab’il naxk’am chaq li Musiq’ej choq’ reheb’ li winq, ixq, ut kok’al sa’ chixjunil li ruchich’och’.
“… Eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li santil ochoch ut eb’ li sumwank nekex’ok wi’ aran q’axal aajeleb’ ru re xkawob’resinkil lee yu’am, lee sumlajik ut lee junkab’al, ut lee seeb’al chixq’axb’al ru laj tza. Lee loq’onihom sa’ li santil ochoch ut sa’ li k’anjel nekeb’aanu aran choq’ reheb’ lee xe’toonil texrosob’tesi rik’in xnimal k’utb’esinb’il na’leb’ ut tuqtuukilal, ut tixkawresi lee teneb’ankil chi wank sa’ li b’e reheb’ li sumwank.”1
K’a’ru lix b’ehil li sumwank? A’an li junaj chi b’e li nak’amok sa’ lix choxahil awa’b’ejihom li Dios. Noko’ok sa’ li b’e naq nakub’e qaha’, toja’ naq “taqatiikisi qib’ chi uub’ej chi xaqxooko junelik rik’in li Kristo, rik’in tz’aqal xlemtz’unkil li yo’onink, ut rik’in rahok choq’ re li Dios ut reheb’ chixjunil li winq [li wiib’ xninqal ru taqlahom] … toj sa’ roso’jik.”2 Sa’ lix b’ehil li sumwank (li ink’a’ naraqe’ sa’ xraqik li yu’am a’in), naqak’ul chixjunil li k’ojob’anb’il k’anjel ut li sumwank choq’ re li kolb’a-ib’ ut li taqenaqil loq’al.
Li qasumwank naxteneb’ sa’ qab’een xb’aanunkil li rajom li Dios “ut ab’ink chiru lix taqlahom sa’ chixjunil li k’a’aq re ru tooxtaqla wi’.”3 Xtaaqenkileb’ li xb’eenil na’leb’ ut taqlahom re lix evangelio li Jesukristo wulaj wulaj, a’an li b’e q’axal nasahob’resink ch’oolej sa’ li yu’am a’in. Jo’kan ajwi’, nokokole’ chiru k’iila ch’a’ajkilal ut rahilal. Tinjuntaq’eeta a’in rik’in jun li deporte. Sa’ li tenis, neke’k’ulman li error no forzado nayeeman re. Na’ux a’in naq naxket rib’ li b’olotz’ rik’in li red, malaj naq ink’a’ us nakut’e li b’olotz’ wiib’ sut. Error no forzado yeeb’il re xb’aan naq a’an xmajelal laj b’atz’unel xjunes rib’, maak’a’ xb’aanu laj b’atz’unel jun chik.
Wan naq, qajunes qib’ naqatikib’ li qach’a’ajkilal xb’aan xmajelal li qab’aanuhom, malaj jun “error no forzado” naru taqaye re. Naq yooko chixtiikisinkil qib’ chi uub’ej sa’ lix b’ehil li sumwank, moko k’iheb’ ta li “error no forzado” naqab’aanu. Ink’a’ nokot’ane’ rub’el xwankil li k’aytesink-ib’. Ink’a’ nokot’ane’ sa’ xjulel li b’alaq’ink. Nokonume’ chiru xjulel li yib’ ru na’leb’ ut li muxuk sumlaak. Nokonume’ chiru li ani ut li k’a’ru, us ta raab’il xb’aan li ruchich’och’, li tooxsachle sa’ tib’elej ut sa’ musiq’ej. Ink’a’ naqasik’ ru xb’aanunkil li taarahob’tesinq reheb’ li qas qiitz’in; naqasik’ b’an ru xramb’al qib’ ut xtenq’ankileb’ li qas qiitz’in.4
Yeeb’il naq li Elder J. Golden Kimball kixye: “Maare ink’a [junelik] ninb’eeni li b’e laatz’ ut ka’ch’in ru, a’b’an [ninyal inq’e] chiq’axb’al li jo’ k’ihal ninru.”5 Chi anchal xk’a’uxl, nink’oxla naq li Hermano Kimball tixye raj naq li kanaak sa’ lix b’ehil li sumwank, ink’a’ yal xq’axb’al, a’an li tz’aqal b’e re nume’k chiru li rahilal li moko teneb’anb’il ta ut re xk’ulb’al chi kawresinb’ilo li ch’a’ajkilal li teneb’anb’il.
Wankeb’ li te’xye, “Naru ninsik’ ru li us, maak’a’ naxye ma kub’enaq inha’; moko aajeleb’ ta ru li sumwank re xk’utb’al oxloq’ ut re usilaak.” Relik chi yaal, wankeb’ kristiaan, us ta moko wankeb’ ta sa’ lix b’ehil li sumwank, li juntaq’eet lix b’aanuhomeb’ ut lix chaab’ilaleb’ rik’ineb’ li wankeb’ sa’ li b’e. Naru xyeeb’al naq neke’osob’tesiik rik’in xb’eeninkil jun b’e “chanchan” lix b’ehil li sumwank. K’a’ut naq jalan lix b’ehil li sumwank?
Relik chi yaal, lix jalanil jwal aajel ru choq’ re li junelik q’e kutan. Jo’ raqal a’an wan chan ru naq noko’ab’in, chan ru lix sumwank li Dios qik’in, li choxahil tenq’ naqak’ul, li osob’tesiik sa’ xch’utub’ankil qib’ jo’ tenamit re sumwank, ut li qajunelikil eechanihom.
Li ab’ink chi anchal qach’ool
Xb’een, chan ru naq noko’ab’in chiru li Dios. Ink’a’ yal naqab’aanu li us, naqak’e b’an qib’ chixyu’aminkil li junjunq chi aatin li na’el chaq sa’ xtz’uumal re li Dios. Sa’ a’in, naqataaqe li Jesukristo li, naq kikub’e xha’, “kixkʼut chiruhebʼ li ralal xkʼajolebʼ li winq naq saʼ li tzʼejwalej naxtuulanobʼresi ribʼ chiru li Yuwaʼbʼej, ut kixkʼut xyaalal re li Yuwaʼbʼej naq taaʼabʼinq chiru rikʼin xpaabʼankil lix taqlahom.”6
Rik’in sumwank, ink’a’ yal naqaj nume’k chiru li majelal ut rilb’al qib’ chi us sa’ li naqasik’ ru xb’aanunkil. Naqateneb’ b’an qib’ chiru li Dios chirix li qab’aanuhom ut li qayu’am. Naqak’ul sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Kristo. Naqak’e qach’ool chirix li Kristo—wank chi kaw qach’ool rik’in li yaal ch’olob’anb’il chirix li Jesus, ut xyalb’al qaq’e chi ok jo’ li Kristo.
Rik’in sumwank, xpaab’ankileb’ li na’leb’ re li evangelio naxtaw xxe’ sa’ li qaam. Ninnaw ru jun sumal, b’ar wi’ li ixaqilb’ej ink’a’ chik nawulak ut li b’eelomej moko komon ta sa’ li Iglees naq ke’sumla. Li xMaria ut laj Jwan tink’ab’a’iheb’, us ta maawa’eb’ tz’aqal lix k’ab’a’. Naq ke’yo’la lix kok’al, xMaria kireek’a’ naq tento tixk’iresiheb’, jo’ naxye li loq’laj hu, “sa’ lix ch’olanihom ut lix tijom li Qaawa’.”7 Laj Jwan kixye naq us a’an. Kimayejak li xMaria re naq truuq taawanq sa’ rochoch re xk’utb’al rajlal li evangelio. Kixk’am lix junkab’al sa’ li Iglees re loq’onink ut re tz’aqonk. Q’axal chaab’ileb’ xMaria ut laj Jwan jo’ na’b’ej yuwa’b’ej, ut eb’ lix kok’al (teelomeb’ chixjunil) ke’niman xpaab’aal ut ke’xpaab’ li na’leb’ re li evangelio.
Lix na’ xyuwa’ laj Jwan ke’saho’ xch’ool rik’in xchaab’ilaleb’ ut xb’aanuhomeb’ li ri, a’ut xb’aan naq ink’a’ xwulak chiruheb’ li Iglees, ke’xye naq xk’ulman a’in ka’ajwi’ xb’aan naq chaab’ileb’ jo’ na’b’ej ut yuwa’b’ej laj Jwan ut xMaria. Laj Jwan, us ta maji’ na’ok sa’ li Iglees, ink’a’ kixpaab’ lix na’leb’eb’ a’an. Kixye naq yookeb’ chirilb’al li ruuchinihom li evangelio—li k’a’ru neke’xul li ralal sa’ iglees, jo’ ajwi’ li neke’xb’aanu sa’ rochocheb’.
Kitoch’e’ xch’ool laj Jwan xb’aan li Musiq’ej, xb’aan lix rahom ut lix b’aanuhom li rixaqil, ut xb’aan li raatineb’ li ralal. Moqon, kikub’e xha’, ut ke’saho’ xch’ool li komon ut li ramiiw sa’ li teep.
Us ta ke’xnumsi li ch’a’ajkilal sa’ xyu’ameb’ rochb’eeneb’ li ralal, li xMaria ut laj Jwan neke’xch’olob’ naq a’an li sumwank re li evangelio li wan jo’ xxe’il chixjunil li osob’tesinb’ileb’ wi’. Ke’ril chi tz’aqlok ru li raatin li Qaawa’ re laj Jeremias sa’ xyu’ameb’ li ralal ut xyu’ameb’ a’an: “Tink’e lin chaq’rab’ sa’ lix k’a’uxleb’ ut tintz’iib’a sa’ lix ch’ooleb’. Laa’inaq lix Dioseb’ ut a’anaqeb’ lin tenamit.”8
Laq’ab’anb’il rik’in li Dios
Li xkab’ na’leb’ sa’ lix b’ehil li sumwank, a’an li qakomonil rik’in li Dios. Eb’ li sumwank li naxyeechi’i li Dios reheb’ li ralal xk’ajol ink’a’ yal nokohe’xb’eresi. Nokohe’xlaq’ab rik’in li Dios, ut chi laq’looko rik’in a’an, naru toonumtaaq saʼ xbʼeen chixjunil li kʼaʼaq re ru.9
Kiwil ru jun sut xna’leb’ jun aj tz’iib’anel maak’a’ xna’leb’, li kixye naq re xb’aanunkil li kub’iha’ choq’ reheb’ li kamenaq, laa’o naqasub’ jun li rollo rub’el li ha’. Toja’ naq li ani tz’iib’anb’ileb’ xk’ab’a’ chiru li rollo ak kub’enaqeb’ xha’. Maare naru xb’aanunkil li k’anjel sa’ junpaat chi jo’ka’in, a’b’an a’an tixsach raj lix junelikil loq’al li junjunq chi aamej ut lix nimal ru lix sumwank li junjunq qe rik’in li Dios.
Li Jesus kixye, “Chexʼokaq saʼ li okebʼaal laatzʼ, xbʼaan naq laatzʼ li okebʼaal, ut kaʼchʼin ru li bʼe li naxik saʼ li yuʼamej, ut moko naabʼal ta li nekeʼtawok re.”10 Jo’ jaljookil ru eetalil, li okeb’aal a’in jwal laatz’, jo’kan naq ka’ajwi’ chi junjunqil naru too’ok chi sa’. Li junjunq naxk’e rib’ chiru li Dios, ut chi jo’kan naxk’ul jun li sumwank, sa’ tz’aqal xk’ab’a’, li naru naxpaab’ chi tz’aqal anajwan ut chi junelik. Rik’ineb’ li k’ojob’anb’il k’anjel ut li sumwank, “nak’utman li wankilal re choxahilal” sa’ li qayu’am.11
Li choxahil tenq’
A’in naxk’e chiqak’oxla li rox osob’tesiik sa’ lix b’ehil li sumwank. Li Dios naxk’e jun maatan maak’a’ xjuntaq’eetankil re xtenq’ankil li na’ok sa’ sumwank chixpaab’ankil lix sumwank: li maatan re li Santil Musiq’ej. Li maatan a’in naxyeechi’i naq li Santil Musiq’ej toorochb’eeni, tixkol qix, ut tixk’am qab’e.12 Nawb’il ajwi’ ru jo’ laj K’ojob’anel Ch’oolej, li Santil Musiq’ej “nanujob’resink rik’in yo’onink ut tz’aqal rahok.”13 A’an “nanawok re chixjunil li k’a’aq re ru, ut naxch’olob’ xyaalal li Yuwa’b’ej ut li K’ajolb’ej,”14 ut naqak’e qib’ chixch’olob’ankil xyaalal a’an.15
Sa’ lix b’ehil li sumwank noko’osob’tesiik rik’in lix kuyb’al qamaak ut lix saqob’resinkil qu. Li tenq’ a’in nachal ka’ajwi’ sa’ xk’ab’a’ li choxahil uxtaan, li k’anjelanb’il xb’aan li Santil Musiq’ej. “Anajwan aʼin li taqlahom,” chan li Qaawaʼ, “Chejal eekʼaʼuxl, chejunilex xmaril li ruchichʼochʼ, ut chalqex wikʼin ut chikubʼeeq eehaʼ saʼ lin kʼabʼaʼ, re naq texruuq chi santobʼresiik rikʼin xkʼulbʼal li Santil Musiqʼej, re naq texxaqliiq chi maakʼaʼ eetzʼajnil chiwu saʼ rosoʼjik li kutan.”16
Li ch’utub’aak rik’in li tenamit re sumwank
Xkaa, eb’ li neke’sik’ok re lix b’ehil li sumwank neke’xtaw ajwi’ xninqal ru usilal sa’ li ch’utub’aak jo’ naraj li Dios. K’iheb’ li profeetil aatin sa’ li loq’laj hu chirix lix ch’utub’ankil lix junkab’al laj Israel li jek’inb’il sa’ xch’och’il li reechanihomeb’.17 Yookeb’ chi tz’aqlok ru li profeetil aatin ut li yeechi’ihom a’an rik’in lix ch’utub’ankil li tenamit re sumwank sa’ li Iglees, li rawa’b’ejihom li Dios sa’ ruchich’och’. Li Awa’b’ej Nelson kixye: “Naq noko’aatinak chirix li ch’utub’ank, ka’ajwi’ naqaye li yaalil na’leb’ aj k’ojob’anel a’in: chixjunileb’ li ralal xk’ajol li qaChoxahil Yuwa’ … xk’ulub’eb’ re rab’inkil li esil chirix lix evangelio li Jesukristo k’ojob’anb’il wi’chik.”18
Li Qaawa’ naxtaqlaheb’ li komon re Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan chi jo’ka’in: “Waklinqex ut lemtz’unqex chaq, re naq lee saqen taawanq choq’ xaqxookil eetalil chiruheb’ li tenamit; … re naq lix ch’utub’ankileb’ rib’ sa’ xb’een li ch’och’ Sion, ut sa’ xb’eeneb’ li roqechal, taawanq choq’ jun kolb’a-ib’ na’ajej, ut choq’ muheb’aal chiru li kaq-sut-iq’, ut chiru li josq’il naq taahoymanq chaq chi maak’a’ xyu sa’ xb’een chixjunil li ruchich’och’.”19
Chi xamaan neke’xch’utub’ rib’ li tenamit re sumwank sa’ rochochil li tijok chiru xkutankil li Qaawa’, re naq tooruuq “chixk’uulankil qib’ chi maak’a’ qatz’ajnil xb’aan li ruchich’och’.”20 Li xk’ulb’al li wa ut li ha’ sa’ li loq’laj wa’ak re xjultikankil lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo, a’an li ch’utub’aak ut li hoonal “re kuyuk sa’ ut re tijok, ut re raatinankil qib’ chiqib’il qib’ chirix lix chaab’ilal li qaam.”21 Naq saajin chaq, sa’ lin tzoleb’aal sa’ eskweel ka’ajwi’ laa’in komonin sa’ li Iglees. Ke’wan naab’al li chaab’il wamiiw sa’ eskweel, a’ut kink’e reetal naq aajel ru choq’ we li ch’utub’aak sa’ li hilob’aal kutan re taa’ak’ob’resiiq inmusiq’, ut intib’el ajwi’. Xqeek’a chi yaal xrahil naq ink’a’ chik naqach’utub’ qib’ chiru li nimla yajel a’in, ut k’a’jo’ naq naqoyb’eni li kutan naq tooruuq wi’chik chi ch’utlaak jo’ xqab’aanu junxil.
Li tenamit re sumwank neke’xik ajwi’ sa’ li santil ochoch, li rochoch li Qaawa’, re xk’ub’al li k’ojob’anb’il k’anjel, li osob’tesiik, ut li k’utb’esinb’il na’leb’ li ka’ajwi’ k’eeb’il aran. Li profeet aj Jose Smith kixye: “K’a’ut naq neke’xch’utub’ rib’ … lix tenamit li Dios chalen chaq xtiklajik li ruchich’och’? … A’an re xkab’lankil jun ochoch choq’ re li Qaawa’, b’ar wi’ naru a’an chixk’utb’esinkil chiru lix tenamit eb’ li k’ojob’ankil k’anjel re li rochoch, ut lix loq’alil lix awa’b’ejihom, ut chixk’utb’al chiru li tenamit lix b’ehil li kolb’a-ib’; xb’aan naq wankeb’ li k’ojob’anb’il k’anjel ut li na’leb’ li tento te’k’utmanq ut te’b’aanumanq sa’ jun li na’ajej, malaj jun ochoch li kab’lanb’il choq’ re a’an.”22
Reechaninkil li yeechi’inb’il sa’ li sumwank
Sa’ roso’jik, ka’ajwi’ rik’in xtaaqenkil lix b’ehil li sumwank taqeechani li rosob’tesinkil laj Abraham, laj Isaak, ut laj Jakob, li xnimal ru kolb’a-ib’ ut taqenaqil loq’al li ka’ajwi’ naru naxk’e li Dios.23
Naq yeeb’il resil li tenamit re sumwank sa’ li loq’laj hu, rajlal na’aatinak chirix li tz’aqal ralal xk’ajol laj Abraham, malaj “lix junkab’al laj Israel.” A’b’an eb’ li neke’k’uluk re lix evangelio li Jesukristo okenaqeb’ ajwi’ sa’ li tenamit re sumwank.24 Laj Pablo kixye:
“Jo’k’ihalex li ak kub’enaq eeha’ re li Kristo, xetiqib’ eerib’ rik’in li Kristo. …
“Ut wi rehex li Kristo, laa’ex riyajilex laj Abraham chi jo’kanan, aj eechaninelaqex jo’ chanru yeechi’inb’il chaq.”25
Eb’ li te’xpaab’ lix sumwank “te’elq chaq sa’ xwaklijikeb’ chi yo’yo li tiikeb’.”26 “Tz’aqob’resinb’ileb’ re ru sa’ xk’ab’a’ li Jesus, aj b’aanunel uuchil re li ak’ sumwank. … A’aneb’ a’in li choxahil lix tib’eleb’, lix loq’al wi’ a’an xloq’al li saq’e, a’ lix loq’al li Dios, li taqenaq sa’ xb’een chixjunil.”27 “Joʼkan ut, rehebʼ aʼan chixjunil li kʼaʼaq re ru, ma li yuʼam malaj li kamk, malaj li kʼaʼru wan, malaj li kʼaʼru chalel, chixjunil rehebʼ aʼan, ut aʼanebʼ re li Kristo, ut li Kristo aʼan re li Dios.”28
Chiqab’i lix b’oqom li profeet chi kanaak sa’ lix b’ehil li sumwank. Laj Nefi kiril li qakutankil ut kixtz’iib’a, “Laa’in, aj Nefi, kink’e reetal lix wankilal lix Karneer li Dios, naq kikub’e sa’ xb’eeneb’ laj santil paab’anel sa’ lix iglees li Karneer, ut sa’ xb’een lix tenamit li Qaawa’ re li sumwank li jek’inb’ileb’ chaq chiru chixjunil lix b’een li ruchich’och’; ut eb’ a’an ke’wan chi kawresinb’il rik’in tiikilal, ut rik’in lix wankil li Dios sa’ nimla loq’alil.”29
Wochb’een laj Nefi, “nasaho’ li waam rik’in lix sumwank li Qaawa’.”30 Sa’ li domingo a’in re li Paswa, ninch’olob’ xyaalal li Jesukristo. Lix waklijik chi yo’yo naxk’e qayo’onihom ut xk’ojob’ankil qach’ool chirix chixjunil li yeechi’inb’il sa’ lix b’ehil li sumwank ut sa’ xraqik. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.